فایل ورد کامل بررسی مشکلات دانش آموزان و نقش معلمان در تربیت دانش آموزان در مدارس و رفع مشکلات اخلاقی ۳۲ صفحه در word

چکیده ۱
مقدمه ۳
مفهوم شناسی ۷
روش‌شناسی آموزش اخلاق ۷
روش آموزش اخلاق در مکتب روانکاوی ۷
روش آموزش اخلاق در مکتب یادگیری ۸
روش آموزش اخلاق در مکتب رشدی- شناختی: ۸
قضاوت اخلاق و رفتار اخلاقی ۸
روش‌شناسی اصول تربیتی ۹
پیشینه تحقیق ۹
عوامل موثر در تربیت ۱۰
نقش آموزش و پرورش در تقویت ارزشهای اخلاقی، وجدان و تعهد اجتماعی دانش آموزان ۱۱
بیام مسئله ۱۳
نقشهای معلم در تربیت دانش‌آموز ۱۳
الف: نقش معلم در تربیت اعتقادی ۱۳
ب: نقش معلم در تربیت عبادی ۱۴
مشکلات دانش‌آموزان ۱۵
۱ – دانش آموزی که خود را نمیشناسد ۱۵
۲- دانش آموزانی که هدف ندارند ۱۵
۳- دانش آموزی که نمیداند چرا کاری را که از وی خواستهاند، باید انجام دهد ۱۶
۴- دانش آموزانی که برای لحظاتی بیکار هستند ۱۶
۵- دانش آموزانی که سطح یادگیریشان پایین تر از سطح کلاس است ۱۶
۶-دانش آموزانی که درس را خیلی آسان یاد میگیرند ۱۷
۷- دانش آموزانی که از درس عقب میمانند ۱۷
۸- دانش آموزانی که جاذبه لازم در کلاسشان نیست ۱۷
۹- دانش آموزانی که احساس کنند درس به دردشان نمیخورد ۱۸
۱۰- کسانی که مرتب تحقیر و تنبیه شدهاند ۱۸
۱۱- دانش آموزانی که مایلند توجه دبیر و یا دیگر دانش‌آموزان را به خود جلب نمایند. ۱۸
تربیت اخلاقی و نقش آن در دانش‌آموزان ۱۹
پرورش اخلاقی دانش آموزان ۲۰
نقش مسئولیت پذیری در تربیت ۲۱
روشهای رشد ارزشهای اخلاقی از راه پرورش اجتماعی ۲۱
آموزش ارزشهای اخلاقی در دانش آموز و معرفی «میزان »به او ۲۲
پیشنهادات برای رفع مشکلات اخلاقی ۲۴
نتیجه گیری ۲۶
منابع و مآخذ: ۲۷

چکیده
هدف از نگارش این مقاله بررسی نقش معلمان و مربیان در تربیت دانش آموزان در مدارس و رفع مشکلات اخلاقی آنها می‌باشد. به دلیل نقش مستقیم دین در تربیت دانش‌آموزان، بیشترین تمرکز این مقاله به این مقوله از تربیت پرداخته شده است و سپس عوامل اخلاقی موثر در رفتار دانش‌آموزان و همچنین مشکلات رفتاری موجود در آنها مورد بررسی قرار گرفته است. در سیستمهای آموزشی افراد زیادی مشغول به کارند و فعالیتهای آنها به طور مستقیم و غیر مستقیم در تربیت دانش آموزان موثر است اما در این میان نقش معلمان از دیگر افراد بسیار برجسته تر می‌نماید چنانکه بیشتر اوقات را دانش آموزان در مدرسه زیر نظر آنان سپری می‌کنند از این رو بسیاری از دانش آموزان نظام سنتی و جدید شکل گیری شخصیت خود را مرهون معلمان خود می‌دانند زیرا آنچه در فرایند تعلیم و تربیت به تعلم انتقال می‌یابد تنها معلومات و مهارتهای معلم نیست بلکه تمام صفات، خلقایت، حالات نفسانی و رفتار ظاهری او نیز به شاگردان منقل می‌شود. از اخلاق و رفتار معلم، از طرز اداره کلاس، از رعایت عدل و انصاف در نمره دادن از وقت شناسی و رعایت نظم و دلسوزی و مهربانی. معلم فقط یک آموزگار نیست بلکه مهمتر از آن یک مربی و یک الگوی با نفو ذ است. یک معلم خوب که با رفتار و گفتار پسندیده اش دانش آموزان را خوب پرورش می‌دهد بزرگترین خدمت را نسبت به اجتماع خود انجام می‌دهد بنابراین شغل و حرفه معلمی از حساس ترین و مسئلیت دار ترین شغلهای اجتماع است. در این میان رفع مشکلات نیز از هنرهای یک معلم خوب است که به همراه بیان انواع روش‌های اخلاقی به بیان این مشکلات و پینشهاداتی برای رفع آن خواهیم پرداخت.
مقدمه
در این مقاله به موضوعات زیر پرداخته شده است:
مفهوم شناسی عوامل موثر بر تربیت دینی و اعتقادی از شروع انقلاب اسلامی تا کنون آموزش و پرورش موثر ترین نهاد برای ارتقای معارف دینی آموزش دینی موثر نیاز مند روشهای نوین شیوه‌های تدریس مبانی دینی نیازمند تغییرات اساسی ارتقای معرفت دینی نیازمند آموزش همراه با منطق اصول تربیت دینی نقش علم و معلم در فرازی از آیات قرآن جایگاه معلم در تربیت دینی نقشهای معلم در تربیت دینی نقشهای معلم در تربیت اعتقادی نقش معلم در تربیت عبادی و همچنین روش‌های تقویت ارزش‌های اخلاقی و چگونگی رفع مشکلات اخلاقی دانش‌آموزان با راه‌حل‌هایی پیشنهادی.
در پایان این مقاله به ارائه نتایجی پرداخته شد، است که شامل موارد زیر می‌باشد.
۱) تغییرات به وجود آمده در نهاد آموزش و پرورش و نیز شرایط اجتماعی جامعه مورد توجه قرار نگرفته و هنوز رویکرد سنتی بر معلم و نقش آن بر متون تحقیقی حاکم است.
۲) در نظام آموزش و پرورش به تهیه و تدوین کتاب درسی بیش از تربیت معلم اهمیت داده شده است
۳) به تربیت معلمان دینی و مربیان باید بیش از پیش توجه شود.
۴) رفع مشکلات از وظایف یک معلم است و اصولی برخورد کردن با مشکلات اخلاقی دانش‌آموزان، باید در معلمان نهادینه گردد.
۵) دانش‌آموزان کادر مدرسه را، راهنمای اخلاقی خود می‌دانند و آنچه را که وی به عنوان نیک‌ و زشت می‌گوید می‌پذیرند. بنابراین رفتار معلم با عمل او باید یکسان باشد.
هدف از تربیت دینی، حضور قرآن و سیره معصومین (ع) در متن زندگی دانش آموزان است. ما با تعلیم مسائل دینی و با روشهای مطلوب و خاص می‌توانیم در دانش آمو زان درک و شعور دینی ایجاد کنیم. اگر تلاش همه ما بر این باشد که از طریق روح حاکم بر تمامی برنامههای رسمی و غیر رسمی (فوق برنامه و مکمل) تربیت، تزکیه و تادیب صورت گیرد و مفاهیم نظری به صورت « رفتار دینی » درآید، می‌توانیم ادعا کنیم که تربیت دینی تا حد زایدی تحقق پیدا کرده است. آنچه با توجه به مقتضیات زمان در تربیت دینی باید مد نظر قرار گیرد، اصلاحات در روشهای تربیت دینی است. مدیریت مراکز آموزش و پرورش ما با توجه به تفاوتهای فردی در دانش آموزان، اصل زیبایی شناسی و ابزار هنر را بویژه در غنی سازی، اوق ات فراغت و فوق برنامه باید لحاظ کنند و در این مسیر عمدتا به مراحل رشد کودکان ونوجوانان در گروه‌های سنتی پیش از دبستان، دوره دبستان ودوره راهنمایی توجه داشته باشند و همچنین باید به اهمیت نقش خانواده در ایجاد معنویت و تربیت دینی کودکان توجه جدی شود و با ایج اد راهکارهای مختلف در خانواده ها زمینه رشد معنوی و تربیت دینی کودکان را فراهم کرد.
یکپارچگی آموزش و پرورش و تربیت دینی کودکان وحدت نداشتن در هدف و خط مشی، از عوامل مهم آسیب شناسی تربیت دینی در جامعه ما به شمار می‌آید. فضا و تربیت دینی بین مراکز متولی ت ربیت دینی مثل رسانه ها، نهادهای فرهنگی وهنری در جامعه موجب تضاد تربیت و سرگردانی نسل جوان ما در جامعه ش ده است. اگر یکپارچگی به مفهوم واقعی کلمه در ساختار و تشکیلات، با رویکرد تلفیق فعالیتهای آموزش و پرورش شکل منسجم خود را پیدا نکند، قطعا آسیب پذیری نس ل جوان ما در آینده بیشتر از گذشته خواهد بود. در همین مسیر باید به جاذبههای دینی با توجه به استعداد جامعه و جایگاه دین در عرصه بین المللی و بحث جهانی شدن توجهی دقیق و زیرکانه داشت. اگر بحث تربیت دینی بر این مبنا باشد که دین به مفهوم جوهر زندگی تلقی شود، آنگاه لزوم آگاهی نسبت به اهمیت، ضرورت، فواید و نسبت دین با دیگر حوزههای معرفتی مشخص خواهد شد. در دنیای کنونی توسعه و ایجاد مدارس و مفهوم امروزی، گسترش سریع فناوری و ارتباطات، صنعتی شدن جوامع ونیازهای متنوع عصر انفجار دانش، دایره تاثیرگذاری عوامل م ختلف را بر افکار و اندیشههای دانش آموزان گسترده تر از گذشته کرده است. بنابراین سهم خانواده ها و حتی معلمان در تکوین ش خصیت دانش آموزان، روز به روز کمرنگ تر می‌شود. عوامل محیطی بویژه رسانه ها نقش عمده ای را مسلم است این که هنوز مدارس ما به عنوان اصلی تری ن کانونهای تربیتی مورد توجه و برنامه ریزی دقیق و صریح قرار نگرفته اند. اگر نظام آموزش و پرورش ما بخو اهد از مسیر آموزشهای صرف به سمت تربیت دینی، اخلاقی و اجتماعی حرکت کند لازم است بسیاری از اهداف و روش ها را تغییر دهد. در محیطهای آموزشی باید به دانش آم وز به تناسب علاقه و استعدادش آموزش داده شود. بحث محوریت کتاب حذف شود و به جای تکیه بر محفو ظ ات، روش کسب اطلاعات و یادگیری خلاق محور کار باشد. ساختار و تشکیلات به گونه ای طراحی شود که علاوه بر متولیان امور پرورشی در مدارس بحث تلفیق آموزش و پرورش و مشارکت همه عوامل دست اندر کار در تربیت دینی به دست فراموشی سپرده نشود. در غیر این صورت اگر شرایطی مذکور در مدارس ما حاکم نباشد، به هدف مطلوب در تربیت دینی دانش آموزان دست نخواهیم یافت.

سیر تربیت دینی و اعتقادی از انقلاب اسلامی تا کنون:
ظهور انقلاب اسلامی د ر سال ۵۷ باعث تشدید اعتقادات و سواد مذهبی اکثریت جامعه شد به حدی که نسل انقلاب نسلی با سواد مذهبی بالا هنوز در جامعه تاث ری گذار است. این نسل گرچه تاکنون نقشی هدایتگرانه داشته است. اما اکنون اکثر آنها در حال پیر شدن هستند و حوصله و گستاخیهای نسل کنون را ندارند. نسلی که خود هم نمی‌داند چه می‌خواهد.
با سپری شدن روزهای داغ انقلاب و بروز مشکلات اقتصادی و سیاسی و گسترش روز افزون مشکلات اجتماعی و دسترسی افراد جامعه خصوصا جوانان به ماهواره و اینترنت و موبایل و. .. اعتقادات، باورها و سواد مذهبی هم روزهای داغ خود را پشت سر گذاشت و امروزه گرچه دانش آموزان به باورهای مذهبی اسلامی احترام می‌گذارند و آن را مقدس می‌شمارند اما سواد مذهبی ندارند. به عنوان مثال، اکثر دانش آموزان (علیرغم این که در کتابهای خود خوانده اند) فرق بین امام و پیامبر را نمی‌دانند. وقتی از آنها پرسیده می‌شود که آخرین پیامبر خدا چه کسی است بسیار می‌گوین د حضرت مهدی (عج) و یا وقتی گفته می‌شود (تعمدا) حضرت علی (ع) چندمین پیامبر خداست اکثر آنها (حتی در دبیرستان) می‌گویند اولین پیامبر خداست.

مفهوم شناسی
نقش: نقش در زبان فارسی در معنای صورت و تصویر به کار رفته است. نقه ش واژه ای است که از نقش مشتق شده و به معنایی یک تصویر است (معین ۱۳۷۱). معنای دیرگ این واژه عبارت است از: « مجموعه اعمال و اخلاق یک شخص که توسط هنر پیشه در صحنه نمایش داده می‌شود. » این واژه در جامعه شناسی نیز به کار می‌رود در جامعه شناسی مراد از نقش در اصطلاح نقشهای اجتماعی در رفتارهای مورد انتظار جامعه اند که پیرامون یک وضع اجتما عی ۲ جای دارند » (ساروخانی، ۱۳۷۰، ص ۷۲۳) امروزه این واژه در زبان فارسی تحت تاثیر معنای «role» و «Social roles» بیشتر در معنای رفتار و تاثیر بالفعل یا مورد انتظار به کار می‌رود.

روش‌شناسی آموزش اخلاق
روش آموزش اخلاق در مکتب روانکاوی
از آثار روانکاوی، مثلاً آثار خود فروید چنین بر می‌آید که کودک چون اصول اخلاقی خود را تا سنین ۶ ـ ۵ سالگی کسب می‌کند، آموزش رسمی اخلاق در مدرسه چندان تأثیری دراخلاقی کردن وی نخواهد داشت. در واقع از همان سنین اولیه مشخص می‌شود که کودک در بزرگسالی خود فردی با وجدان است یا نه.
اما درشیوه های آموزشی نو فرویدیها و محققان مربوط به حوزه‌ی روانکاوی، دیگر مسئله ثابت بودن ویژگیهای شخصیتی پس از سنین اولیه کودکی عملاً کمتر مطرح می‌شود. بنابراین شیوه‌ی آموزشی پیشنهادی، قرار دادن کودک در موقعیتهای وسوسه انگیز و سرزنش و بازداری وی از ارتکاب خطا به منظور درونی کردن این سرزنشهاست که حاصل آن شکل گیری وجدان در کودک خواهد بود (کریمی، ۱۳۷۷، ص ۲۰۹).

پیشینه تحقیق
آزمایش «کروس دکروس »با ارائه مجموعه ای از قصه ها برای گروهی از کودکان در سن بین ۴ و ۶ سالگی صورت گرفت.
این کار به قصد پرورش ارزشهای اجتماعی این کودکان می‌باشد. از نتایج این آزمایش، وجود تغییر قابل ملاحظه کودکان گروه آزمایش (که قصه ها برای آنها ارائه شد)با مقایسه گروه معیار بوده است (محمد خلیفه و سیدی، ۱۳۷۸، ص ۲۶۰).

نقش آموزش و پرورش در تقویت ارزشهای اخلاقی، وجدان و تعهد اجتماعی دانش آموزان
بدون تردید یکی از موثر ترین راههای ترویج معارف دینی در سطح جامعه، آموزشهای مهارتی از طریق نهادهای فرهنگی و تربیتی، به ویژه آموزش و پرورش است. اگر بخواهیم ریشه و فلسفه آموزش را مورد توجه قرار دهیم در بدو پیدایش دین اسلام و پیش تر از آن عمق آموزش در رسالت انبیا و پیامبران معنا می‌یابد، چرا که رسالت انبیا بر روی زمین، آموزش و هدایت انسانها در مسیر کمال و سعادت بشری بوده است. در زندگی امروزه و با توجه به دنیای پیشرفته و پیچیده که ایجاد شده کار نهادهای آموزشی بسیار سخت و مهم است و همچنین با توجه به اینکه یکی از محورهای اساسی وجود انبیا وجود انبیا الهی تعلیم و تربیت انسانها است در نتیجه این محور باید مورد توجه نهادهای آموزشی در جامعه قرار بگیرد و این نهادهای تربیت‌ی مستلزم استفاده مطلوب از تمام برنامههای آموزشی با توجه به محورهای م عارف دینی هستند.

بیام مسئله
در گذشته، معلم در مدرسه و در درون نظام آموزشی جایگاهی یگانه و برتر داشت و هم چنین دیگر عوامل موثر بر تربیت در گذشته، محدود بود و معلم و مدرسه در میان سایر عوامل تربیتی نقش ممتاز داشتند و اما در آموزش و پرورش جدید، عوامل جدیدی غیر از معلم به وجود آمده اند و معلم جایگاه برجسته‌ی خود را از دست داده است. در جوامع جدید، عوامل موثر بر تربیت افزایش یافته و مدرسه جایگاه برتر خود در میان عوامل موثر بر تربیت را از دست داده است.
نقش‌های معلم در تربیت دانش‌آموز
ارزش و مقامی که برای معلم در متون اسلامی بیان شده بسیار والا و بلند است تا جایی که پیامبر (ص) خود را معلم می‌داند و آثار قلمی م علم بر خون شهید، برتری داده می‌شود. نقشهای معلم در متون دینی همان نقش پیامبر است: یعنی روشنگری و هدایت مردم به سوی رستگاری و دفاع از مرزهای فرهنگی اسلام در طول تاریخ اسلام نیز هم پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) و هم سایر معلمان، نقشهای برجسته ای در تربیت مردم ایفا کرده اند.

دانش آموزان را به گروه و دسته های متفاوتی می توان تقسیم نمود که کامل ترین تقسیم بندی جای گیری در ۱۲ دسته کلی می‌باشد. شناسایی و طبقه بندی دانش آموزان کار اصلی معلم است چرا که با شناخت معلم از این تقسیم بندی است که کارجهت امر تعلیم و تربیت، راحت تر و بهتر پیش خواهد رفت. در این جا ضمن تشریح خصوصیات هر کدام از این دانش آموزان به بیان نکاتی در خصوص رفع مشکلات خواهیم پرداخت.
۱ – دانش آموزی که خود را نمیشناسد
عدم شناخت از خود و توانایی های ذاتی، از جمله مشکلات دانش آموزان به شمار میرود. شناسایی فرد و استعدادهای ذاتی و کشف نشده دانش آموزان توسط معلم و خانواده و هدایت فرد به سمت توانایی و قابلیت های فردی موجود، از جمله راهکارهای مناسب جهت جلب انگیزه فرد به درس و کلاس میباشد
۲- دانش آموزانی که هدف ندارند
این چنین دانش آموزانی بواسطه نداشتن هدف مشخص در زندگی و از جمله درس خواندن خود، راه مشخص و مستقیم و بدون دردسرو کمترین ضرر را در پیش نگرفته، و هر از چند وقتی پس از پیمودن راهی، دوباره عقب نشینی نموده و از ابتدا راه دیگری را برای رسیدن به هدف نامعلوم تری در پیش میگیرند و چه بسا که جبران وقت از دست رفته دیگر ممکن نباشد. ایجاد هدف مشخص، بیان تجربیات توسط معلم و مشاور و هدف گزاری برای دانش آموزان امر خطیری بوده که هم دانش آموزان را به آینده امیدوار میکند و هم احتمال خطا در کار و فعالیت را به حداقل میرساند و هم از نهایت وقت میتوان به نحو احسن استفاده نمود.

تربیت اخلاقی و نقش آن در دانش‌آموزان
جان دیویی درباره‌ی تربیت اخلاقی می‌گوید: «به طور کلی موضوع تربیت اخلاقی وابسته به موضوع معرفت است. ایجاد عادات و انگیزههای اخلاقی مناسب، مستلزم شناختن این عادات و انگیزه هاست. درآموزشگاه باید دانش را به موارد و مصادیق علمی خود پیوند داد و اینگونه پیوندهاست که میزان سودمندی دانش را تعیین می‌کند. پس مهمترین مسئله تربیت اخلاقی، مسئله رابطه دانش و اخلاق است. اگر دانشی که از درسهای مدرسه بر می‌خیزد در شخصیت مؤثر نیفتد، تعلیم و تربیت متضمن نتیجه‌ی اخلاقی نخواهد بود. وقتی که دانش به رشد اخلاقی مخصوص و روشهای انضباطی متوسل می‌شوند. درچنین موردی دانش، وجهی نظری به خود می‌گیرد و اخلاق به صورت فضیلتهای انتزاعی در می‌آید ».(علی اشرف جودت، ۱۳۷۰، ص ۴۲).

پرورش اخلاقی دانش آموزان
تحقق ارزشهای اخلاقی در مدرسه در صورتی میسر است که معلمان و کارکنان مدرسه به این ارزشها معتقد بوده، مهارتهای لازم را برای تبدیل آنها به هدفهای رفتاری کسب کرده باشند (بازرگان، پیوند، شماره‌ی ۲۱۱، ص ۱۷).بسیاری از مدیران و معلمان از این شکایت دارند که به رغم اندرزهای اخلاقی که در کتب درسی دانش آموزان گنجانیده شده است و سخنانی که در خلال برنامههای صبحگاهی یا سایر مراسم مدرسه برای آنان ایراد می‌شود و وجود اشعار و جملات زیبایی که با خط خوش بر در و دیوار مدرسه برای جلب توجه شاگردان نوشته می‌شود، رفتارهایی مانند تقلب، دروغگویی، بی اعتنایی به مقررات، خشنونت و پرخاشگری در بسیاری از مدارس مشاهده می‌شود.

روشهای رشد ارزشهای اخلاقی از راه پرورش اجتماعی
از ابزاری که می‌توان با آن به رشد جنبههای اخلاقی کودکان رسید، آن است که فرزندان را در درک نتایج مرتبط بر رفتارشان توانا سازیم و آنگاه که کودکان از نتایج مترتب بر رفتارشان آگاه کردند، رفتار مورد نظر را بروز می‌دهند و از رفتار نامطلوب پرهیز می‌نمایند. پدران و مادران می‌توانند با انجام کارهای زیر، به مقصود برسند (محمد خلیفه و سیدی، ۱۳۷۸، ص ۲۶۲).
الف)خودشان را الگوهای قابل تقلید رفتار اخلاقی قرار دهند:

پیشنهادات برای رفع مشکلات اخلاقی
بعضی از مربیان معتقدند که توجه به یازده عامل زیر می‌تواند در گسترش ارزشها به خصوص در ایجاد دوستی و تفاهم بین دانش آموزان، غنی کردن محیط مدرسه و کاهش مسائل انضباطی مؤثر واقع گردد. این عوامل به طور مختصر به شرح زیر است:
۱- آموزش مستقیم:
ارزشهای اخلاقی مانند مسئولیت پذیری، احترام به حقوق دیگران، همکاری، صداقت، شجاعت و مهارتهای ارتباطی باید در مدرسه برنامه ریزی گردد و مانند سایر دروس به طور مستقیم درکلاس و مدرسه تدریس شود.

نتیجه گیری
کار اصلی معلم در رویارویی با چنین دانش آموزانی که پس از شناخت اولیه حاصل گردیده در مواردی چون: سپردن مسئولیت به آنان، ایجاد کار نمودن برایشان، دوری از مزمت و تحقیر، تحت نظر و کنترل گرفتن، به کارهای فوق برنامه همانند تهیه روزنامه دیواری تشویق نمودن، همکاری در امور کلاسی و مدرسه، بکارگیری در امر انتظامات مدرسه و اگر روحیه ورزشی خوبی نیز دارند استفاده بهینه در امور ورزشی، و… می‌باشد. هر چند که کلیه کارها و برخورد های در این رابطه می بایست در نهایت سعه صدر و با همکاری دیگر مسئولین مدرسه و در چارچوب قوانین موجود انجام پذیرد و برخورد همراه با احتیاط سر لوحه کار معلمین قرار گیرد. چه بسا که توجه بیش از اندازه به دانش آموزان واجد شرایط هر کدام از گروه های ذکر شده و خصوصا دو گروه آخر ممکن است تاثیر معکوس داشته باشد. چرا که اکثر رفتارهای ناپسند دانش آموزان به این علت ادامه پیدا مینمایند که توجه معلم را جلب نمایند و توجه افراطی و مکرر به رفتارهای بد دانش آموز نه تنها موجب اصلاح رفتار یا بازسازی رفتار نمی گردد، بلکه موجب تقویت رفتارهای نامطلوب نیز میشود.

منابع و مآخذ:
منابع فارسی
۱- معین، محمد، فرهنگ فارسی، چاپ ۸، تهران، انتشارات امیر کبیر، ۱۳۷۱
۲- سارو خانی، باقر، دایره المعارف علوم اجتماعی، تهران، انتشارات کیهان، ۱۳۷۰
۳- داوودی، محمد، نقش معلم در تربیت دینی، چاپ ۱، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۴
۴- الوانی ، مهدی ، خویشتن شناسی مدیران ، تهران :نشرنی ، ۱۳۷۳ ، ص ۹ .
۵- بازرگان ، زهرا .۱۳۷۶ .یازده قدم در رشد اخلاقی کودکان .پیوند . شماره ۲۱۱ .
۶- روزنامه رسالت، شماره ۵۸۵۵، تاریخ ۸۵.۲.۱۶