پاورپوینت کامل آسیب شناسی نگاه به زن و خانواده;رویکردی برگرفته از فرهنگ نبوی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل آسیب شناسی نگاه به زن و خانواده;رویکردی برگرفته از فرهنگ نبوی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل آسیب شناسی نگاه به زن و خانواده;رویکردی برگرفته از فرهنگ نبوی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل آسیب شناسی نگاه به زن و خانواده;رویکردی برگرفته از فرهنگ نبوی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

۴

مقدمه

تولد بانوی یگانه جهان، فاطمه زهرا (سلام الله علیها) نوید بخش آغاز رستاخیزی است که جهانیان را به
عالمی دیگر رهنمون می سازد؛ عالمی که به شعاع یک زن روشنی می یابد،به محبتش گرم
می شود و به ولایتش سامان و جریان می یابد. و زن مسلمان در سده ای که دیگران به
پنداری غلط، قرن زنانش نامیده اند، مصمم است تا آن گونه که طلوع خمینی کبیر۱ را به
آغازی بر یک تحول مبارک بدل نمود، با بازخوانی شخصیت خویش ازسنت نبوی و سیره فاطمی،
بابی به جهان جدید بگشاید و به درستی محوریت زن را درقرن جدید اثبات نماید/

هم زمانی میلاد فاطمه زهرا (سلام الله علیها) با سال پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله)، فرصتی است فرخنده که می تواند،
هم زمان، دو نتیجه مبارک به ارمغان آورد: بازخوانی سیره نبوی به منظوربازسازی
ذهنیت ها و بازبینی عملکردها و ایجاد نقطه آغازینی بر اتحاد امت اسلام، درموضع
عینیت، بر محور آموزه های نبوی. تأمین این دو غرض بسته به آن است که پاسخ پرسش های
اساسی خود را از متن سیره نبوی به دست آوریم و بتوانیم بر اساس آن به تبیینی شفاف
از جایگاه و شخصیت زن، مسئولیت های فردی، خانوادگی و اجتماعی وی و ترسیمی روشن از
جایگاه و ساختار خانواده و سیاست اسلام در حمایت از تحکیم وکارآمدی خانواده دست
یابیم. بدین ترتیب می توانیم هم به اصولی مشترک برای وفاق دست یابیم و هم به مقیاسی
برای تحلیل واقعیت ها و نقد نظریه ها و عملکردها/

در این مجال برآنیم تا با مقایسه ای میان »فرهنگ اسلامی و سنت نبوی« وواقعیت های
موجود، به آسیب شناسی اجمالی موضوع زن و خانواده پرداخته وپرسش های اساسی و
بایسته های کارشناسی را در حد اجمال و وسع مطرح سازیم/

الف. آسیب شناسی دفاع از حقوق زنان

به برکت انقلاب اسلامی، حس خودباوری و استقلال فرهنگی در میان فرهیختگان شکل گرفت
اما هنوز مدت زمانی باقی است تا آثار خود را در شکل ایجاد یک جریان بالنده، با
ادبیات نظام مند و نخبگان کارآمد که الگویی جدید برای تحلیل و سیاستگذاری ارائه
نمایند، برجای گذارد. جریان دفاع از حقوق زنان در کشور ما، در ضمن برخورداری از
ویژگی های مثبت، همچون دیگر کشورهای اسلامی، به فقدان نگاه فعال نسبت به
زن مبتلاست. حاکمیت نگاه انفعالی آثار خود را به در محورهای زیر برجای گذاشته
است:اول. مسئله شناسی ها: مسائل و مشکلات زن مسلمان و زن ایرانی چیست؟ در پاسخ
به این پرسش غالباً نگاه مسئله شناسانه لیبرالیستی و فمینیستی، بر ذهن جامعه
کارشناسی ما به این شکل تأثیر می گذارد که مسائل خود را از دریچه نگاه دیگران تحلیل
کرده واولویت های پژوهشی، کارشناسی و برنامه ای خود را نیز بر همان اساس تنظیم
کنیم. دراین جا منتقدان هم غالباً بر سر همین مسائل، با وارد کردن تبصره و اشکال،
به بحث وجدل می پردازند و استعداد خود را به طرح مسائل نو و باز تحلیل عینیت
اجتماعی به کارنمی گیرند/

دوم. شاخص سازی ها: شاخص های رشد و توسعه زنان چیست؟ امروزه شاخص های استاندارد
جهانی که توسط نهادهای بین المللی ترویج و توصیه می شودملاک ارزیابی وضعیت زنان است
و نه تنها کم تر می توان نشانی از شاخص های بومی درتحلیل وضعیت زنان مشاهده نمود
بلکه نیاز به تنظیم چنین شاخص هایی نیز چندان احساس نمی شود. بر اساس همین
شاخص هاست که کشور ما در احراز رتبه جهانی حمایت از زنان در برخی موارد، در رتبه
۱۵۱ از میان ۱۹۰ کشور جهان جای دارد۱ وطبیعی است که با پذیرش چنین شاخص هایی، احساس
حقارت و خود کم بینی واحساس دنباله رویِ کشورهای غربی که حائز بهترین رتبه ها
هستند، بر اندیشه تحلیل گران و مدافعان حقوق زنان حاکم شود. این در حالی است که
کشورهای دارای بهترین رتبه های جهانی خود با بحران های وحشتناکی روبه رو می باشند؛
به عنوان مثال،کشورهای سوئد و نروژ با دارا بودن رتبه های اول با فروپاشی کامل
خانواده مواجه اند،چنان که ۵۵ درصد فرزندانی که در سالیان اخیر در این دو کشور
متولد شده اند نامشروع و ۶۳ درصد اهالی استکهلم دارای پیوندهای توافقی خارج از
چارچوب ازدواج۲می باشند/

سوم. تعاریف و مفاهیم بنیادین و کاربردی: تحلیل وضعیت زنان بر اساس پذیرش چه مفاهیم
و چه تعاریفی انجام می شود؟ بی تردید می توان مهم ترین نمود نفوذ و هجوم فرهنگ
بیگانه را در حاکمیت مفاهیم و آموزه های بنیادینی دانست که جهت گیری کلی علوم
انسانی، ادبیات کارشناسی و گفتمان علمی را ایجاد کرده اند. پذیرش این حاکمیت به
معنای پذیرش چارچوب تحلیلی است که دیگران برای ما تنظیم کرده اند و منازعات علمی را
به امور جزئی، در ضمن پذیرش همان کلیات، تقلیل داده اند.

با پذیرش مفاهیمی چون آزادی، برابری، نسبیت اخلاقی، فردگرایی و پذیرش تعاریف حاکم
بر علوم اجتماعی، شاهد بروز چند طیف فکری هستیم: گروهی با پذیرش تعاریف و مفاهیم
حاکم، با تمام قیود آن، در مقام تحلیل به تعارض میان یافته های علمی و آموزه های
دینی مواجه می شوند و راه حل تعارض را همراهی دین با علم، با محدودکردن دین به حیات
فردی و حاکمیت نگاه علمی بر اداره جامعه می دانند. گروهی دیگر، با پذیرش اصل دخالت
دین در حیات اجتماعی با طرح شعار اجتهاد در اصول، به قرائتی از دین توسل می جویند
که هماهنگی بیشتری با یافته های علوم انسانی داشته باشد و گروه سوم که خود را
اصول گرا می دانند، با تقلیل دین به گزاره های جزئی سعی برآن دارند که با نام
اقتضائات و شرایط زمانی۳ گزاره های دینی را با ادبیات حاکم هماهنگ و با این روش، به
گمان خویش، روزآمدی فقه را اثبات نمایند/

آن چه گفته شد به وضوح نمایان گر آن است که در کشور ما حرکت دفاع از حقوق زنان،
همچون بسیاری موضوعات دیگر، به گونه ای انفعالی پی گیری شده است؛ چنان که گروهی
دیگر نیز که به مسائل زنان از سر ناچاری و فرار از انگ اتهام پرداخته اند،
به انفعال افتاده اند.

امروزه ضرورت دفاع فعال از شخصیت و حقوق زنان بیش از هر زمان دیگر احساس می شود؛ هم
به این دلیل که مسائل اصلی و تأثیرگذار زنان در پشت هاله ای از نگرش های غلط
جاهلانه و جامدانه پنهان مانده است و هم به دلیل آن که اصلاحاتی که با نیت دفاع از
زنان انجام می شود بیش از آن که مفید باشد بر آسیب ها افزوده است. مقایسه
شرایطکنونی حرکت دفاع از حقوق زنان با تحولاتی که اسلام در موضوع شخصیت و حقوق زنان
ایجاد نمود، به خوبی نشان می دهد که حرکت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) حرکتی هدفمند وابتکاری،
فعال، از سر اعتقاد و سرسختانه بوده است و در این راه هم با جاهلیت عربی که نمود آن
را در زنده به گور کردن دختران، احساس سرشکستگی از داشتن فرزنددختر،۴ عدم برخورداری
زنان از مهریه و ارث و به ارث رسیدن همسر پس از وفات شوهر و نیز در اشعار تغزّلی
شاعران جزیرْ العرب۵ می توان یافت، مبارزه نمود و هم بافرهنگ وارداتی رومی که در
پرستش بت های مؤنث و اعتقاد به تأنیث فرشتگان۶ متجلی می شد/

در چنین شرایطی سیاست اسلام و حرکت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در دفاع از زنان هم بر نقدصریح
سنت های موجود استوار بود و هم بر ترسیم شخصیت و جایگاه زن. ملاحظه مقاومت هایی که
از سوی برخی صحابه در مسیر این حرکت انجام می گرفت به خوبی نشان گر بر این واقعیت
است که سیاست اسلام و حرکت پیامبر (صلی الله علیه و آله) مقتدرانه و از سراعتقاد شکل گرفته و در این مسیر
تغییر نگرش ها را به عنوان یک اولویت مدّ نظر داشته واین هدف را از چند طریق دنبال
نموده است:

۱. همتا دانستن زن و مرد: برابری زن و مرد در انسانیت و در دستیابی به
کمالات انسانی از اصول نگرش اسلام است که هم قرآن کریم۷، هم پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و هم
اهل بیت به تبیین آن پرداخته اند. آیاتی از قرآن کریم به زن و مرد یکسان وعده بهشت
می دهدو هر دو را در اقامه نماز، اعطای زکات و اصلاح جامعه اسلامی در قالب امر به
معروف ونهی از منکر، مسئول می شمارد۸ و بر ایمان و تسلیم، صداقت، صبر، خشوع و عفت
زن ومرد ارزشی یکسان می گذارد.۹ چنان که برخی آیات الهی هم بر ایذای زنان مومن و
افترابه آنان برمی آشوبد۱۰، پیامبر را به استغفار برای زنان و مردان مؤمن فرا
می خواند۱۱ و توبه آنان را قبول می کند.۱۲ اینها همه نشان گر یکسان نگری اسلام و
بیان نگر تحولی است که اسلام در صدد ایجاد آن است. ترسیم چهره زنان مؤمن در قیامت
که نور اعمالشان پیشاپیش آنان را روشن ساخته۱۳ و معرفی همسر فرعون و مریم۳ دختر
عمران به عنوان ضرب المثلی برای مرد و زن مؤمن۱۴ به این معنا است که در فرهنگ
اسلامی زن نیزمی تواند چراغی فرا راه مردان مؤمن باشد. به علاوه گفتار پیامبر (صلی الله علیه و آله) که
زنان را همتای مردان شمرده است۱۵، در کناره سیره کرامت مندانه آن بزرگوار، حاکی از
برابری زن ومرد در ارزشمندی است/

۲. توجه به ارزش دختران و تشویق به پرورش و حمایت از آنان: شیوه پیامبر (صلی الله علیه و آله)آن بود که
هم به ارزش و جایگاه ویژه دختران در زندگی توجه دهد و به تأثیر آنان به عنوان مونس،
اهل مدارا و نیکی، با خیر و برکت، اهل پاکیزگی و سبب طراوت زندگی اشاره کند۱۶؛ هم
با بیان رزّاقیت خداوند، احساس سنگینی در نگهداری آنان را برطرف نماید؛ هم علیه سنت
دخترکشی به عنوان عملی سنگدلانه بشورد؛۱۷ و هم در قالب عباراتی که بهترین مردم را
خیرخواه ترین آنان در حق زنان می داند، اهانت به زنان رانشانی از پستی می شمارد و
بر حمایت از دختران و زنان بهشت را پاداش قرار می دهد،اکرام زنان و دختران را وجهه
همت مردان قرار دهد۱۸/

۳. بیعت با زنان: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در چند نوبت از زنان بیعت گرفته است. در بیعت عقبه
که قبل از هجرت انجام گرفت سه زن حضور داشتند. در فتح مکه نیز قرآن کریم پیامبر
اکرم (صلی الله علیه و آله) را به گرفتن بیعت از زنان، در صورت تمایل آنان، فراخوانده است.۱۹ نکته جالب
آن است که با وجود آن که بیعت به معنای تعهد به همکاری و تبعیت از حاکم اسلامی،
ماهیتی سیاسی و اجتماعی دارد، در مورد زنان بیشتر رنگ و بوی اخلاقی وخانوادگی به
خود گرفته است و زنان متعهد شده اند که برای خدا شریک قرار ندهند،خود را به دزدی و
زنا آلوده نکنند، فرزندکشی نکنند، فرزند دیگران را به شوهران خودمنسوب ننمایند و
درکارهای خیر با پیامبر (صلی الله علیه و آله) مخالفت نکنند.

در این جا دو نکته جلب توجه می کند: اول آن که در جامعه ای که گاه زن را در
زمره کالا دست به دست می کنند، سخن از بیعت زنان انقلاب فرهنگی به حساب می آمد ودوم
آن که گویا الگوی مشارکت زنان در اصلاح جامعه، از نگاه اسلام، الگویی جنسیتی وبا
محوریت عفاف و حفظ کیان خانواده است/

۴. توجه به شخصیت های ویژه: سخنان گهربار پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در توصیف شخصیت های تاریخی
از جمله خدیجه کبری (س)، آسیه(س)، مریم کبری۲۰۳ و به ویژه فاطمه(س)، که رضایت و خشم خداوند
را به رضایت و خشم فاطمه پیوند می دهد۲۱،همراه با آموزه های قرآنی که مریم(س) را زنی
کامل، دارای عصمت و هم سخن بافرشتگان خداوند دانسته است،۲۲ نشان از آن دارد که زن
می تواند تمام حجاب ها رادرنوردد و به قله کمالات رسد. انتخاب فاطمه(س) برای
مباهله۲۳، با وجود حضورمدعیان و در نظر گرفتن وی به عنوان عنصری محوری در میان
اصحاب کسأ که آیه تطهیر در شأن آنان فرود آمد۲۴ نیز به بهترین شکل نمایان گر جایگاه
زن در اندیشه اسلامی است/

۵. پرورش عملی زنان: بهترین شاهدی که بر کارآمدی برنامه های هر مکتب می توان ارائه
داد، بررسی ابعاد شخصیتی کسانی است که براساس آموزه های آن پرورش یافته اند. توجه
به ابعاد شخصیتی بانوانی که در مکتب تربیتی پیامبر (صلی الله علیه و آله) به بار نشسته ومورد تأیید ایشان
نیز بوده اند، به ویژه آن گاه که این شخصیت ها به یک تن منحصرنباشند، گویای نگاه
اسلام به شخصیت زن است. حمایت فاطمه(س)، در دوران کودکی ونوجوانی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در
مقابل مشرکان، حضور در صحنه های جنگ برای پشتیبانی از رزمندگان در زمان جوانی و
ورود یک تنه وی در عرصه مبارزه با مفاسدسیاسی و انتخاب مشی مبارزه منفی به منظور
نشان دادن مظلومیت اهل بیت۸ تا پایان تاریخ و توجه به حفظ معارف و علوم دینی تا
آن جا که آن را معادل حفظ جان دو فرزندعزیزش می شمارد، نشان گر آن است که یک زن
می تواند به گونه ای تربیت یابد که خودرا از حصار زمان و مکان خارج کرده و به
دگرگون ساختن تاریخ بیندیشد. چنین تربیتی رادر بانوان ممتازی چون خدیجه(س)، که به
عنوان اولین ایمان آورنده به دین خاتم شناخته شد و توانمندی اقتصادی خود را در
توسعه دین جدید به خدمت گرفت و در زینب کبری(س) نیز می یابیم. تحولات فرهنگی و
اجتماعی اسلام سبب شد که در طول سده های پس از ظهور اسلام باوجود تسلط سنت های غلط،
صدها زن راوی حدیث،فقیه، عارف، متکلم، ادیب، معلم و انسان ساز به صحنه آیند/

از نکات پیش گفته می توان رویکرد اصول گرایانه به شخصیت زن را در عصر حاضرتبیین
نمود. در این رویکرد هم با اشکال سنتی تحقیر زنان به ویژه در برخی مناطق حاشیه ای و
روستایی کشور مقابله خواهد شد و هم با اشکال مدرن آن چه در قالب سوژه جنسی، چه در
شکل سیاسی آن که هر زن به منزله یک برگ رأی به حساب می آید، چه در شکل تبلیغاتی آن
که موضوع زن به ابزاری برای چهره شدن نهادها یاافرادی خاص بدل می شود و چه در شکل
اقتصادی آن که حمایت از زنان بهانه ای برای جذب اعتبارات مالی از نهادهای
بین المللی به حساب می آید. در نقطه مقابل نیز به طورهمزمان با نگرش هایی که زن را
از مرز برابری انسانی و ارزشی با مرد فراتر برده و بانگرشی ذات گرایانه جنس برتر
می شمارند و یا به مقام خدا بانویی ارتقا می دهند، مبارزه می شود/

پس از دفاع از شخصیت زن به مثابه یک انسان، نوبت به تبیین هویت زن به مثابه یک جنس
می رسد. اگر دیدگاه سنتی غرب تأکید بر تفاوت های طبیعی زن و مرد و نقش های متفاوت
آنان را به قیمت کم رنگ کردن بعد انسانی و ارزشمندی مشترک زن و مردمی دید،
نظریه پردازان علوم انسانی در قرن بیستم دیدگاه های متنوعی ارائه نموده اند.برخی از
این دیدگاه ها مبتنی بر پذیرش تفاوت های طبیعی همراه با قبول نقص درطبیعت زنانه و
برخی مدافع ضرورت تفکیک نقش های جنسیتی با نگاهی کارکردگرایانه اند. اما از دهه
۱۹۶۰ نگرش های مبتنی بر برابری نقش ها رفته رفته جای پای خود را محکم نموده و تفاوت
نقش ها را، همچون بسیاری تفاوت های روانی ورفتاری، از مقوله جنسیتgender) ) دانستند
که هیچ پایگاه طبیعی ندارد و صرفاً معلول عوامل تربیتی و اجتماعی است. از این رو
ضرورت اصلاح نگرش ها با از میان بردن کلیشه های جنسیتی به یک شعار مهم تبدیل شد و
برنامه های توسعه نیز در کشورهااصلاح نگرش های جنسیتی را در دستور کار قرار داد.
انکار نقش های جنسیتی به این معنا بود که اولاً ساختار خانواده که بر اساس مدل
عمودی و رابطه طولی پدر، مادر وفرزندان مبتنی بود و پدر را در جایگاه سرپرستی
خانواده قرار می داد، به چالش کشیده شود و در قدم اول، مدل دوپله ای که پدر و مادر
را در یک رتبه و فرزندان را در رتبه بعدقرار می داد و سرپرستی خانواده را
علی السویه توزیع می نمود جایگزینی برای ساختارسنتی خانواده گردد و در مرحله بعد
ساختار افقی دموکراسی در خانواده که تمام اعضارا در یک خط افقی هم رتبه قرار می داد
پیشنهاد گردد. در نتیجه خانواده نه به عنوان نهادی منسجم که نیازمند رهبری متمرکز
است تعریف می شد، نه فرزندان برای رشد وتعالی خود نیازمند نظارت والدین بودند و نه
انتظار بود که پدر نقشی خاص در درون خانواده ایفا کند؛ چنان که در برخی کشورهای
اروپایی، از جمله فرانسه و انگلستان،تأمین هزینه های خانواده از انحصار مرد خارج شد
و مشترکاً بر عهده زن و مرد قرارگرفت.۲۵ تحولات خانواده در دهه های اخیر، در
کشورهای مختلف، در مجموع به سمت فاصله گرفتن از الگوی عمودی است/

نقش مادری نیز در دهه های اخیر به عنوان نقش انحصاری زنانه مورد چالش قرارگرفته و
به ویژه از سوی فمینیست ها از کلیشه های جنسیتی قلمداد شده است که نظام مرد سالار
برای خانه نشین کردن زنان آن را نقشی مقدس وانمود می کند. بنابراین دیدگاه تقسیم
علی السویه مسئولیت مادری میان زن و مرد ضرورت می یابد.۲۶

انکار نقش های جنسیتی در عرصه خصوصی )خانواده( جایی برای پذیرش تفاوت نقش ها و
پی گیری الگوی مشارکت اجتماعی متناسب با ویژگی های جنسیتی باقی نگذاشت و شاخص های
رشد و توسعه اجتماعی زنان نیز کاملاً بر شاخص های مردانه منطبق و از جمله میزان
اشتغال و احراز مناصب مدیریتی در هر کشور، بیان کننده وضعیت زنان آن کشور گردید.۲۷

با نمودار شدن آثار پذیرش تشابه نقش ها و نادیده گرفتن تفاوت های طبیعی دو جنس که
آثار خود را در تفاوت کارکردها آشکار می ساخت، جریان انتقادی نسبتاً قدرتمندی در
جهان غرب شکل گرفته است. این جریان که بیشتر از سوی روان شناسان، متخصصان خانواده
درمانی و منتقدان چپ گرائی هدایت می شود، به بررسی نادیده گرفته شدن تفاوت های
طبیعی دو جنس پرداخته و آثار آن را بر رفتارهای زن و مرد و ارتباط میان آن دو به
ویژه در روابط خانوادگی، بررسی می کند.۲۸ چنان که مشکلات جسمی و روانی زوجین را،
حتی در روابط جنسی، بر اساس الگوی مبتنی بر تفاوت ها تحلیل می کند و به پیامد
نادیده گرفتن نقش پدری و مادری و به تأثیرات ناشی از نادیده گرفتن نقش های خانگی در
کنار نقش های اجتماعی بر فرزندان، توجه می کند.۲۹

در کشور ما، در دو دهه اخیر، شاهد کم رنگ شدن توجه به نقش های جنسیتی وحمایت از آن
هستیم. پذیرش شاخص های توسعه غربی در مورد زنان، کم ارزش تلقی شدن نقش های جنسیتی
در فرهنگ سازی و در نظام آموزشی، تلاش هایی که به منظورحذف آثار جنسیتی از کتب درسی
انجام گرفت۳۰، تشکیل دوره های آموزشی مدیران باشعار »جنسیت کلیشه است«، عدم توجه به
حمایت از نقش های جنسیتی در قانون کار وطرح های اشتغال زایی، برخی مواد برنامه سوم
و چهارم توسعه و موارد بسیار دیگر دراین راستا قابل تفسیر است/

بازخوانی متون وحیانی و سیره نبوی، ضرورت توجه به تفاوت های تکوینی زن ومرد و تفاوت
در مسئولیت ها و نقش ها را، به ویژه در شرایط کنونی که روز آمد کردن نقش های جنسیتی
آثار شگرفی در حیات فردی، خانوادگی و اجتماعی مسلمانان برجای می گذارد، بیش از
گذشته روشن می سازد.

سیاست اسلام و سنت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را در این رابطه در چند محور می توان موردمطالعه
قرار داد:

اول. تبیین نقش های جنسیتی: مهم ترین نقش های جنسیتی تصویر شده برای زنان همسری و
مادری است و هیچ یک از فعالیت های زنان اهمیتی همپای این دو نقش نخواهد داشت. در
تقسیم نقش ها گویا چنان مد نظر بوده است که خانه و خانواده وجهه اصلی همت زن باشد.
تقاضای علی و فاطمه۸ از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) برای تقسیم فعالیت ها و احاله کارهای خانه به
فاطمه(س) و کارهای بیرون از منزل به علی۳۱۷،معادل دانستن همسرداری شایسته زنان و صبر
بر مشکلات ناشی از آن با جهاد مردان۳۲،بالاترین سعادت مرد مسلمان را برخورداری از
همسر شایسته دانستن۳۳، بهشت را زیرقدم مادران توصیف نمودن۳۴ و بر بارداری، وضع حمل
و شیردهی فرزندان ثواب های فراوان مقرر نمودن۳۵، نشان گر جایگاه نقش های جنسیتی
زنان است؛ همان گونه که خطاب های بسیاری در ترغیب مردان به ایفای نقش های ویژه از
جمله شرکت در جهادرسیده است/

دوم. توصیه به حسن ایفای نقش: حساسیت آموزه های دینی به چگونگی ایفای نقش، متناسب
با اهمیت هر نقش و میزان تأثیرگذاری آن در فرد، خانواده و اجتماع بوده است.
بنابراین می توان به وجه حساسیت دین در ایفای نقش های مردانه در قالب سرپرستی جامعه
و خانواده و شرکت در جهاد و نقش های زنانه همسری و مادری پی برد؛ به ویژه احادیث
نبوی توصیه های بسیاری به مردان مطرح کرده اند که از آن جمله است غیرت ورزی در دفاع
از خانواده۳۶، حمایت اقتصادی از عائله و توسعه بر آنان۳۷،تربیت صحیح فرزندان و
آموزش های مهارتی به آنان۳۸ و اهتمام به انفاق از روزی حلال۳۹.چنان که زنان را نیز
به ایفای هرچه بهتر نقش مادری و همسری در قالب دلسوزی وعاطفه ورزی با فرزندان،
رعایت عفاف، تواضع و آراستگی در مقابل همسر، انجام کارهای خانگی، حفظ اموال خانواده
و حسن ارتباط جنسی با همسر فرا خوانده اند۴۰/

سوم. حمایت از نقش ها: هر نظام مدیریتی که نقش های ویژه ای را مهم دانست وانتظار
حسن انجام مسئولیت های ویژه را داشت، به ناچار باید سیستم حمایت از نقش هارا در
اشکال گوناگون چه فرهنگی و پرورشی و چه حقوقی در نظر بگیرد. سیاست اسلام که به ویژه
در سنت نبوی تجلی می یابد، حمایت از نقش های جنسیتی را گاه در قالب مواد حقوقی۴۱ و
گاه به شکل توصیه های اخلاقی و روش های تربیتی به منظور حمایت دیگران از افراد واجد
نقش دنبال می کند. آیات و روایاتی که احترام به والدین و تواضع وحسن سلوک با آنان
را سفارش می کنند۴۲، حق پدر و مادر بر فرزند را به تصویرمی کشند۴۳، رضایت خداوند را
به رضایت والدین پیوند می دهند۴۴، عقوق والدین راگناهی بزرگ می شمرند۴۵ و معاشرت به
معروف را در روابط خانوادگی وظیفه شوهرمی دانند۴۶، از آن جمله اند. به علاوه گاه با
زدن رنگ خدایی به حمایت های اقتصادی ومعنوی از خانواده۴۷ و یا بیان عقوبت بر ظلم و
اهمال در حق عائله۴۸، افراد را به حُسن ایفای نقش فرا می خوانند و گاه از افراد
می خواهند تصمیمات طرف مقابل را در دایره انجام مسئولیت بپذیرند.۴۹

ملاحظه سنت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و دیگر آموزه های دینی توجه ما را به دو نکته جلب می کند:
اول آن که گرچه مهم ترین عرصه نمود تفکیک نقش ها حوزه روابط خانوادگی است اما نباید
به معنای نادیده گرفته شدن تفکیک نقش ها در حوزه اجتماع تلقی شود. ازاین رو برخی
آموزه ها به تبیین تفاوت نقش ها در حیات اجتماعی پرداخته اند که عدم وجوب شرکت در
جهاد و در نمازهای جمعه بر زنان از آن جمله است۵۰، چنان که عدم ایفای نقش رهبری و
قضاوت نیز از آموزه های فقاهتی است. دوم آن که همواره حمایت از نقش ها متناسب با
اهمیت نقش و ماهیت و کیفیت انتظارات ما از نقش تعیین می شود.از این رو حمایت از
مادری، به دلیل آن که فعالیتی عاطفه محور است، بیش تر در قالب حمایت های عاطفی به
تصویر کشیده می شود و حمایت از سرپرستی خانواده، به دلیل آن که نیازمند هماهنگی
اعضای خانواده با تصمیمات سرپرست است، در قالب توصیه به تبعیت، حفظ اقتدار و لزوم
هماهنگی با وی بیان می گردد/

بر اساس آن چه از فرهنگ اسلامی و سیره نبوی به دست می آید می توان با
رویکردی انتقادی، عملکرد بیست ساله دستگاه برنامه ریزی کشور را، به منظور تصحیح
عملکردآینده، مورد سؤال قرار داد. مطرح کردن پرسش های انتقادی نه به منظور متهم
کردن افراد و نهادها به غفلت، کم کاری یا انحراف بلکه به منظور عطف توجه به
موضوعاتی است که می تواند در آینده منشأ تحولاتی در برنامه ریزی ها باشد/

۱- برای تبیین نقش های جنسیتی و مسئولیت های ویژه هر یک از دو جنس و ترغیب آنان به
ایفای نقش، چگونه فرهنگ سازی شده است؟

۲- به منظور حسن ایفای نقش های جنسیتی چه برنامه هایی )از جمله آموزش های مهارتی(
در نظر گرفته شده است؟

۳- سیاست حمایت از نقش های جنسیتی در جمهوری اسلامی چیست و برنامه های توسعه،
سیاست ها و برنامه های کلان و قوانین مصوب از جمله قانون کار چگونه درخدمت تقویت و
کارآمدی نقش های جنسیتی قرار می گیرند؟

۴- چگونه مطالبات زنان به سمت تقویت نقش های جنسیتی و کارآمدی ویژه آنان درخانواده
و اجتماع هدایت می شود؟

۵- چه برنامه ای برای تداوم و روز آمد کردن نقش های جنسیتی داریم؟ به عنوان مثال،
مادری در عصر جهانی سازی و عصر ارتباطات چگونه متناسب با شرایط جدیدباز تعریف،
حمایت و هدایت می شود تا بتواند نقش فعال خود را در پرورش نسل فرهیخته، کارآمد،
مقاوم و اصول گرا ایفا نماید؟

۶- با توجه به مجال گسترده ای که عصر جدید برای حضور و مشارکت اجتماعی زنان فراهم
نموده است، الگوی مشارکت اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی زنان متناسب با
ویژگی های زنانه و هماهنگ با نقش های آنان چیست و چگونه می توان احساس رضایتمندی
زنان و کارآمدی آنان را در ایفای نقش های جدید نشان داد؟

ب. آسیب شناسی نگاه به خانواده در ایران

خانواده ایرانی در دهه های اخیر، همچون بسیاری جوامع دیگر، در معرض تحولاتی مهم
بوده است. افزایش سن ازدواج، افزایش تمایل به تجرد و تک زیستی، تغییرنگرش ها که به
تردید در ضرورت تشکیل خانواده به عنوان مسیر تکاملی در زندگی منجر شده است، افزایش
تخاصمات خانوادگی و طلاق، کم شدن روحیه سازش پذیری و ضعف کارآمدی خانواده در تنظیم
رفتار جنسی، حمایت و مراقبت، کنترل و نظارت،ایجاد آرامش روانی و ارضای نیازهای
عاطفی، جامعه پذیری و پروش معنوی ازمعضلات مهم خانواده ایرانی است. آن چه بر
نگرانی ها می افزاید آن است که تاکنون موضوع خانواده به دغدغه اصلی هیچ یک از
نهادهای پژوهشی، کارشناسی،سیاستگذاری و برنامه ریزی کشور تبدیل نشده و آن چه تاکنون
شاهد بوده ایم اقدامات جزئی در حمایت از گروه های خاص از جمله خانواده شهدا بوده
است، نه حمایت ازتشکیل، استحکام و کارآمدی خانواده به عنوان یک کلّ منسجم/

امروزه پرسش های بسیاری در مورد خانواده مطرح می شود: چرا خانواده جایگاه واهمیت
خود را رفته رفته از دست می دهد؟ چرا کارکردهای خانواده به تدریج کم رنگ ترمی شود و
چرا خانواده به راحتی در معرض تزلزل قرار می گیرد؟ ده ها پرسش از این دست مطرح و
پژوهش هایی نیز صورت گرفته است. اما از این نکته غفلت شده که مخاطب این پرسش ها
کیست و به چه غرض مطرح شده است؟ رویکرد پژوهش هاتاکنون این بوده است که با انجام
مطالعات میدانی مشخص کنند که مثلاً سن ازدواج درحال افزایش و سن طلاق در حال کاهش
است، بین میزان آسیب پذیری خانواده وحاشیه نشینی رابطه ای مستقیم وجود دارد، تمایل
به ازدواج کاهش یافته است و یا بامطالعات کتابخانه ای، اهمیت تشکیل خانواده، ضرورت
تلاش برای استحکام آن، لزوم تفاهم میان زوجین و مواردی از این دست مورد بررسی قرار
گیرد؛ اما کم تر پژوهشی پای را از حدّ تحلیل های جزئی فراتر گذاشته است/

در دهه گذشته بخشی از استعدادهای پژوهشی کشور به بررسی و تحلیل دیدگاه های فمینیستی
و تأثیر آن بر تحولات زنان و خانواده معطوف شده است. در این جا منتقدان فمینیسم به
تغییر نگرش نسل جدید متأثر از جریان فرهنگی و تبلیغی فمینیستی، و به سیاست ها و
برنامه هایی اشاره کرده اند که خودآگاه یا ناخودآگاه برگرفته از این ادبیات تنظیم
شده اند. این پژوهش ها به دلیل آن که پای را از تحلیل خُرد فراتر نهاده و به
تحلیل نظریه ها پرداخته اند، گامی به جلو به حساب می آیند. در این سطح تحلیل،
هم پژوهش های جریان شناسانه، به منظور نشان دادن آثار تفکر فمینیستی در
نگرش های روشنفکری داخلی و تغییر نگرش نسل جوان، و یا در برنامه های توسعه یافت
می شود وهم پژوهش های نظری که به منظور نقد بن مایه ها و رهیافت های فمینیستی
تدوین شده اند/

در سالیان اخیر به ویژه در میان منتقدان غربی، به پژوهش هایی بر می خوریم
که آسیب های خانواده را به ساختارهای علوم اجتماعی نسبت می دهند و نقد را به
لایه ای عمیق تر می کشانند. در دیدگاه آنان میان تنزل جایگاه خانواده و میان کم
فروغ شدن نگاه نظریه پردازان علوم اجتماعی به خانواده به ویژه از دهه ۱۹۶۰،
رابطه ای معنادار وجوددارد و تزلزل ساختارهای خانواده در دهه های گذشته را باید با
به چالش کشیده شدن ساختار خانواده سنتی در نظریه های جامعه شناسانه، به ویژه
گرایش های چپ، مرتبطدانست. در این نگاه، علم روانشناسی به دلیل آن که انسان متعادل
را انسانی می داند که اززندگی لذت ببرد نه انسانی که متعهدانه زندگی کند، نه تنها
نمی تواند در خدمت مصالح واقعی خانواده باشد بلکه خود عامل بحران است؛ چنان که علوم
تربیتی و مشاوره نیز به دلایلی مشابه بیشتر مشکل سازند تا مشکل گشا.۵۱ بنابراین
دیدگاه، مشکل اصلی فراروی مصلحان اجتماعی آن است که حل معضلات مربوط به زن و
خانواده را از دستگاه کارشناسی و فکری ای انتظار دارند که به دلیل ابتنای به
نظریه های علوم اجتماعی موجود، ماهیتاً خانواده محور نیستند/

این تحقیقات از آن جا که دامنه نقد را گسترش و تعمیق می دهند حائز اهمیت اند؛
به ویژه آن که می توان براساس نگرش دینی نیز علوم اجتماعی را هم در
ناحیه پیش انگاره ها و فرضیه ها، هم در ناحیه مفاهیم بنیادین و تعاریف، هم در ناحیه
اهداف وهم در ناحیه روش ها قابل نقد دانست. در عین حال به نظر می رسد نباید مشکل
اساسی را فمینیسم و یا حتی نظریه های علوم اجتماعی دانست، چرا که فمینیسم و
نظریه های علوم اجتماعی خود نمودهایی از مدرنیته اند. مدرنیته علاوه بر آن که بر
مفاهیمی مبتنی است که جهت گیری کلی انسان جدید را دگرگون نموده و در حوزه های علمی
واجتماعی تحول ایجاد کرده، به دو دلیل باید به عنوان منشأ اصلی مشکلات تلقی شود:

اول، به دلیل آن که شاخص مهم مدرنیته تغییر است. در این نگاه همه چیز در جهان،به
غیر از نفس تغییر، در حال تغییر است و در این مسیر تمام نهادها نیز ضرورتاً
متحول می شوند. بنابراین اصرار بر ثبات خانواده به معنای در معرض نابودی قراردادن
آن زیرچرخ تحولات اجتماعی است و خانواده نیز به ناچار پا به پای تحولات اجتماعی
متحول خواهد شد. سخن از افول خانواده در این نگاه، پذیرش اشکال جدید همزیستی به
جای اشکال سنتی خانواده است و مفهوم خانواده نیز خود در معرض تغییر خواهد بود و
نبایدپنداشت که این تحولات در این مدل فکری منفی ارزیابی می شوند.۵۲ بنابراین
ساده لوحی است اگر گمان کنیم با پذیرش فرهنگ مدرن می توان بر حفظ ساختارهای
خانواده،تفکیک نقش ها، حفظ روابط خانوادگی و حتی محافظت بر اصل خانواده اصرار نمود/

دوم، به دلیل آن که سرمایه داری روح حاکم بر جریان مدرنیته است و در مدرنیته انباشت
سرمایه اصل حاکم تلقی می شود، فرهنگ سرمایه داری در تار و پود تمدن جدیدجریان
می یابد و آثار خود را هم در ساختارهای علوم اجتماعی، هم در جریان های اجتماعی از
جمله فمینیسم، و هم در سیاست ها و برنامه ها بر جای می گذارد؛ به عنوان مثال، در
فرهنگ سرمایه داری اقتدار تفسیری اقتصادی می یابد و جایگاه ها و ارزش ها باپول
توزین می گردد. تأثیر این نگرش بر زن و خانواده بسیار شگرف است. از آن جا که قدرت
به تسلط بر منابع مالی تعریف می شود، اقتدار زنان در دسترسی به اشتغال واحراز مناصب
مدیریتی تفسیر می گردد و نظریه فرودستی تاریخی زنان به دلیل دوری ازمدیریت و عدم
تسلط بر منابع مالی شکل می گیرد.۵۳

بر این اساس زنان به تعریف جدیدی از مشارکت اجتماعی با محوریت قدرت اقتصادی
فراخوانده می شوند. در نتیجه میل به ایفای نقش مادری و همسری کم و روابطخانوادگی و
ساختارهای خانواده دستخوش تغییر می گردد. از سوی دیگر، حاکمیت تفکر سرمایه داری
ایجاب می کند که تمام موانع بر سر راه توسعه سرمایه از میان برود وآن چه در مسیر
بسط سرمایه داری است تقویت شود. از این روست که ت