پاورپوینت کامل گونه شناسی روایات تفسیری ۱۱۴ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل گونه شناسی روایات تفسیری ۱۱۴ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۱۴ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل گونه شناسی روایات تفسیری ۱۱۴ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل گونه شناسی روایات تفسیری ۱۱۴ اسلاید در PowerPoint :

۱۶

چکیده:

مساله گونه ها و انواع «روایات تفسیری» تا پیش از دهه های اخیر، به صورت جدی مورد توجه پژوهندگان معارف قرآنی نبوده است. بااینکه پیشینیان خود در جمع آوری و تنظیم روایات تفسیری، تلاش و کنکاش تحسین برانگیزی از خود نشان داده اند؛ ولی چندان اشاره ای به تنوع و گوناگونی روایات نکرده اند. گو اینکه آنان به کشف این نکته نائل نشده بودند؛ ولی در دهه های اخیر، شماری از پژوهندگان معارف قرآنی به بررسی، استقرا و نام گذاری این گونه ها اقدام نموده اند. بی تردید شناخت نظم یافته این انواع به بهره مندی آسان تر از این روایات خواهد انجامید.

در این نوشتار به مهم ترین گونه های روایات تفسیری اشاره می شود.۱ گفتنی است هر چند این تقسیم بندی در نگاه نخست، ناظر به روایات تفسیری شیعه است؛ ولی روایات تفسیری اهل سنت نیز تا حدودی در قالب این تقسیم بندی قابل ارائه است. از این رو به نمونه هایی از روایات تفسیری اهل سنت نیز اشاره می شود و از حیث کمی و کیفی با روایات تفسیری شیعه مقایسه می گردد.

الف) تفسیر واژگانی

در شماری از روایات تفسیری، صرفا معنای یک واژه با یادکرد واژه ای مترادف یا وا‍ژگانی آسان تر بیان شده است. این روش که بیشتر به ترجمه و توضیح شبیه است در مواردی به کار رفته است که برای مخاطب تنها همان واژه، مبهم بوده است و نیاز به توضیح بیشتر نداشته است.۲

رویکرد این نوع از روایات تفسیری، معنی شناختی۳ است. زیرا این روایات غالبا درصدد بیان معنی لغات و واژگان، وارد شده اند. روشن است تفسیر در این سطح مشروط به عصمت و علم لدنّی نیست، بلکه خبرویّت در شناخت واژگان و مفاهیم لغات کفایت می کند.

ولی مطلبی که نباید از آن غفلت کرد این است که مهم تر از بحث واژه شناسی، شناخت مبانی فهم واژه ها است. چیزی که امروزه به عنوان «فقه اللغه» یا «فلسفه زبان» از آن یاد می شود و در آن برای یافتن پاسخ صحیح به نمونه پرسش های ذیل تحقیق و جستجو می شود:

۱. آیا مبنای صحیح در معنا رسانی واژه ها، عصر صدور واژه هاست، یا واژه ها تحول معنایی یافته و ملاک عصر حاضر است؟

۲. آیا واژه ها تابع مراد متکلمند یا تابع فهم مخاطب ویا هیچ کدام؟

۳. آیا واژه های به کار رفته در قرآن و متون مقدس تابع مفاهیم عرفی و اجتماعی فرهنگ زبان عمومی است یا چنین نیست؟

بی تردید پاسخ گویی به این پرسش ها نیاز به کاوش های جدی و عمیق دارد و در مجالی دیگر می بایست با استفاده از روش های علمی نوین، روایات تفسیری معصومین را که در تبیین مفاهیم واژگان وارد شده اند، مورد دقت مضاعف قرار داد تا از این رهگذر به پاسخ های صحیح این نمونه پرسش ها، از منظر معصوم علیه السلام راه یافت.۴ ولی آنچه در اینجا می آید تنها ذکر نمونه هایی از روایات تفسیری است که در بیان مفاهیم و مدالیل واژگان وارد شده اند:

۱. در روایتی از امام علی بن موسی الرضا علیه السلام دربار واژه «حرث» و «نسل» که در آیه شریفه «وَیُهْلِکَ الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ»۵ آمده است، می خوانیم:

«النسل: هم الذریه و الحرث: الزرع»۶ برابر این روایت، امام رضا علیه السلام واژه «نسل» را به «ذریه» و واژه «حرث» را به «زراعت» تفسیر یا به عبارت دقیق تر ترجمه کرده است.

۲. در روایتی می خوانیم امام صادق علیه السلام واژه های «رفث، فسوق و جدال» را که در آیه ۱۹۷ سوره بقره آمده است۷ به ترتیب به معنای آمیزش، دروغ و قسم خوردن به «لا و الله و بلی والله» و فحش دادن به یکدیگر معنا کرده اند.۸

۳. در روایتی از عبدالعظیم الحسنی از امام جواد علیه السلام نقل شده است که آن حضرت در توضیح واژه های «منخنقه، موقوذه، متردیه و نطیحه» که در آیه سوم سوره مائده به کار رفته اند، فرمود: « منخنقه» حیوانی است که خود خفه شده و مردار گشته است، «موقوذه» حیوانی است که در اثر بیماری به هلاکت رسیده، «متردیه» آن حیوانی است که از جای بلندی به پایین پرتاب شده، یا از کوه سقوط کرده و یا در چاه افتاده و مرده و «نطیحه» آن حیوانی است که حیوان دیگری به او شاخ زده و مرده است.۹

۴. در روایتی از امیرالمومنان علی علیه السلام کلمه «هباءا منثورا» که در آیه «وَقَدِمْنَا إِلَی مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاءً مَنْثُورًا»۱۰ وارد شده است، به معنای شعاع نور خورشید تفسیر شده است که از روزنه به داخل اتاق بتابد.۱۱

۵ در روایتی از امام باقر علیه السلام واژه «مفازo » در آیه «فَلا تَحْسَبَنَّهُمْ بِمَفَازَهٍ مِنَ الْعَذَابِ»۱۲ به معنی بعید تفسیر شده است.۱۳

اهل لغت واژه «مفازه» را به معنی مهلکه گرفته اند ولی از باب فال نیک زدن، آن را در نجات از مهلکه استعمال می کنند. «ابن منصور» در لسان العرب، واژه مفازo در این آیه را به معنای « بعید» دانسته است.۱۴

۶. در شماری از روایات فریقین واژه «باسقات = بسوق» در آیه « وَالنَّخْلَ بَاسِقَاتٍ لَهَا طَلْعٌ نَضِیدٌ»۱۵ به معنی بلندی درخت نخل، تفسیر شده است.۱۶

در تعدادی از روایات به غیر عربی بودن واژه ها اشاره شده است. از جمله واژه «ابلعی» درآیه «وَقِیلَ یَا أَرْضُ ابْلَعِی مَاءَکِ»۱۷ به لغت هندی به معنای «اشربی» یعنی فرو بر، آمده است.۱۸

افزون بر موارد گذشته، به یکی از دو مورد دیگر از روایات تفسیری واژگان اهل سنّت اشاره می شود.

۱. ابن جریر طبری در تفسیر «فاقع» که در آیه«قَالَ إِنَّهُ یَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَهٌ صَفْرَاءُ فَاقِعٌ لَوْنُهَا تَسُرُّ النَّاظِرِینَ»۱۹ وارد شده است، تعدادی روایت از تابعین و اتباع آنها می آورد که «فاقع» را به معنی «خالص و صافی» ترجمه کرده اند. همچنین است روایاتی که در ترجمه کلماتی چون «فارض، عوان، صفراء ذلول، شیه» مربوط به آیات ۶۸ الی ۷۱ سوره بقره آمده است.۲۰

۲. در تفسیر کلمه «موقوتا» مربوط به آیه «إِنَّ الصَّلاهَ کَانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتَابًا مَوْقُوتًا»۲۱ در شماری از روایات نقل شده است که آن را به معنی «مفروض و واجب» دانسته اند.۲۲

۳. در تفسیر واژه «صِرٌّ» در آیه «مَثَلُ مَا یُنْفِقُونَ فِی هَذِهِ الْحَیَاهِ الدُّنْیَا کَمَثَلِ رِیحٍ فِیهَا صِرٌّ أَصَابَتْ حَرْثَ قَوْمٍ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ فَأَهْلَکَتْهُ» طبری تعدادی روایت از صحابه و تابعین نقل می کند که آن را به معنی «سرمای شدید» گرفته اند.۲۳

۴. در تبیین واژه «صُرْهُنَّ» در آیه «فَخُذْ أَرْبَعَهً مِنَ الطَّیْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَیْکَ» در شماری از روایات اهل سنت به معنی «قطعه قطعه کردن» آمده است.۲۴

نکته قابل ملاحظه آن است که شمار زیادی از روایات تفسیری اهل سنت، از نوع تفسیر واژگانی است. برای اثبات این مطلب، کافی است به کتاب هایی چون تفسیر طبری یا تفسیر ابن ابی حاتم مراجعه شود.

بررسی اجمالی و گذرای این کتاب ها نشان می دهد که تفسیر واژگانی و ترجمه ای (شرح اسمی)، چه حجم عظیم و گسترده ای را به خود اختصاص داده است! که آن هم غالبا به صورت تکراری به ویژه در تفسیر طبری و تا حدودی در تفسیر در المنثور از صحابه و تابعین و اتباع آنان نقل شده است. این در حالی است که در روایات تفسیری اهل بیت علیهم السلام، از میان انواع روایات تفسیری، تقریبا کمترین شمارگان مربوط به تفسیر واژگانی است.

این نکته بیانگر آن است که به عکس روایات تفسیری اهل بیت، صبغه غالبی در روایات تفسیری اهل سنت، «معنا شناسانه» است نه «روش شناسانه». جالب توجه آنکه در منابع تفسیری اهل سنت، روایاتی که منقول از شخص پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است، کمتر در حوزه تفسیر واژگانی است، بلکه این نوع روایات شرح اسمی و معنا شناختی، عمدتا از صحابه و تابعین و اتباع آنان نقل شده است.

شاید در صورت تحقیق بیشتر این نکته به دست آید که هر چه منقولات تفسیری از زمان پیامبر صلی الله علیه و آله فاصله گرفته و به طرف تابعین و اتباع کشیده شده است؛ بر حجم روایات تفسیری واژگانی، افزوده شده است.

ب) بهره گیری از تمثیل

در میان روایات تفسیری بیاناتی دیده می شود که معصومین علیهم السلام در مواردی به منظور آسان سازی و انتقال سریع مفاهیم به مخاطب، از عنصر تمثیل و همانند سازی استفاده می کرده اند.

این روش در شرایطی متناسب با سطح آگاهی و فهم مخاطبان به کار گرفته می شد و یا در جایی استفاده می شد که می خواستند جلوی سوء استفاده مغالطه گران را بگیرند و طرف را مجاب نمایند.

هرچند تعداد این دست روایات، انگشت شمارند ولی از نگاه روش شناختی، بسیار اهمیت دارند.

از باب نمونه در مناظره برخی از یهود با امیرمومنان علی علیه السلام می خوانیم که آنها با تعریض به آیاتی چون «فَأَیْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ»۲۵ و آیه «وَیَبْقَی وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلالِ وَالإکْرَامِ»۲۶ از آن حضرت پرسیدند «فاین وجه ربک» امام به جای پاسخ علمی و نظری به ابن عباس دستور داد تا آتشی تهیه کند، چون آتش برافروخته شد و زبانه کشید، از یهودی پرسید «فاین وجه هذه النار؛ صورت این آتش کدام است؟» یهودی اظهار کرد که آتش صورت خاصی ندارد. امام با شنیدن این عتراف فرمود: «قال ربی عزوجل هذا المثل: «وَلِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ فَأَیْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ وَاسِعٌ عَلِیمٌ»۲۷ چنان که ملاحظه می شود، امام با استفاده از یک تمثیل محسوس با برافروختن آتش، آیاتی نظیر «وَیَبْقَی وَجْهُ رَبِّکَ» و نیز «فَأَیْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ»را تفسیر کرد و با این کار مفهوم نفی جسمانیت خداوند را در سطح فهم مخاطب بیان کرد.

نمونه دیگر: در روایتی از امام صادق علیه السلام می خوانیم که آن حضرت پس از تلاوت آیه «وَالَّذِینَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَکَانَ بَیْنَ ذَلِکَ قَوَامًا»۲۸ در تبیین واژه های «اسراف»، «قتر» و «قوام» با تمثیلی ساده و روان، ابتدا مقداری ریگ از زمین برداشت و آن را در مشت خود جای داد و کاملا مشتش را بست و فرمود: «هذا الاقتار الذی ذکره الله عزوجل فی کتابه، این معنای اقتار است که خداوند درکتابش آورده است» سپس دوباره مشتی از ریگ پر کرد و کاملا آن را باز گذاشت به گونه ای که همه ریگ ها به زمین ریخت و فرمود: هذا الاسراف، این معنای اسراف است.

در مرحله سوم، مشتی دیگر برگرفت و نیمی از آن را بر زمین ریخت و نیمی را در مشت خود نگه داشت و فرمود: هذا قوام؛ این معنی قوام است.۲۹ امام با این مثال ساده و روشن، تفاوت این سه واژه را به صورت عینی و ملموس بیان کرد.

ج) بهره گیری از قواعد ادبی

در شماری از روایات تفسیری، ملاحظه می شود که امام معصوم علیه السلام با اشاره به نکته های ادبی و قواعد لسانی راه دستیابی به آن را نیز بیان فرموده است.

بدیهی است که این نوع از روایات، افزون بر آنکه روشمندی برداشت های تفسیری معصوم را می رساند، نوعی آموزش و تعلیم روش، در فهم آیات به شمار می آید.

از باب نمونه: در روایتی از امام صادق علیه السلام می خوانیم که از آن حضرت سوال شد: آیا فریضه امر به معروف و نهی از منکر بر همه افراد امت واجب است؟ امام در پاسخ فرمود: خیر، چنین نیست. راوی از دلیل آن جویا شد، امام فرمود: «و الدلیل علی ذلک کتاب الله تعالی: «وَلْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّهٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ«َ۳۰ کما قال الله عزوجل: «وَمِنْ قَوْمِ مُوسَی أُمَّهٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ یَعْدِلُونَ»۳۱ و لم یقل: علی امه موسی و لا علی کل قومه؛ دلیلش آن است که خداوند فرمود: «باید در میان شما گروهی باشند که به نیکی ها فرا خوانند و آنان را امر به معروف و نهی از منکر نمایند» چنان که خداوند در جای دیگر فرمود: «وَمِنْ قَوْمِ مُوسَی أُمَّهٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ» و از قوم موسی گروهی بودند که به حق دعوت می کردند» و نفرمود: «علی امه موسی» یا «علی کل قومه»۳۲ از این عبارت به خوبی روشن می شود که عبارت «ولتکن منکم» و همچنین عبارت «و من قوم موسی» که با من تبعیضیه آمده است، دلالت می کند بر اینکه فریضه امر به معروف و نهی از منکر اختصاص به گروه خاصی دارد.۳۳

نمونه دوم، روایتی است که زواره از امام صادق علیه السلام می پرسد به چه دلیل مسح به بعض سر صحیح است؟ امام در پاسخ می فرماید: «ان المسح ببعض الراس لمکان الباء»۳۴ برابر این روایت امام با اشاره به «با» در آیه «وَامْسَحُوا بِرُءُوسِکُمْ»۳۵ استنتاج می کند که مسح به بعض سر صحیح است. زیرا واژه «مسح» به خودی خود متعدی است و نیازی به «با» ندارد؛ ولی از آنجا که در این آیه «با» آمده است اشاره به همین نکته دارد که بعض سر مراد است نه تمام آن.

د) بهره گیری از روش تفسیر قرآن به قرآن

چنان که سابقا گذشت «علامه طباطبایی» روش تفسیری اهل بیت را در قالب روش قرآن به قرآن می داند. ایشان بر این باور است که شیوه رایج اهل بیت در تفسیر، همین روش بوده است.۳۶

برجستگی این روش آن است که افزون بر این که روش اهل بیت عصمت و طهارت است از مصونیت بالایی نسبت به خطاهای تفسیری برخوردار است. حجم زیادی از روایات تفسیری معصومین از نوع استدلال به آیه ای برای فهم آیه ای دیگر است.

از باب نمونه: در روایتی از امیر المومنان علی علیه السلام در تفسیر آیه «قَالَ لا یَنَالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ»۳۷ می خوانیم: «أی المشرکین» آنگاه حضرت در توجیه تفسیر «ظالمین» به «مشرکین» با استفاده از آیه سیزده سوره لقمان می فرماید: «لانه سمی الشرک ظلما بقوله: ان الشرک لظلم عظیم» یعنی تفسیر «ظالمین» به «مشرکین» به این دلیل است که خداوند در آیه «إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ» شرک را «ظلم» نامیده است.۳۸

شبیه نمونه فوق، روایتی است که در منابع اهل سنت در تفسیر آیه «الَّذِینَ آمَنُوا وَلَمْ یَلْبِسُوا إِیمَانَهُمْ بِظُلْمٍ»۳۹ از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وارد شده است که ظلم را با استفاده از آیه«إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ» به معنی شرک گرفته اند.۴۰

نمونه دیگر روایتی است از زراره و محمد بن مسلم- دو تن از شخصیت های برجسته اسلام- که از امام باقر علیه السلام پرسیدند: چگونه حکم به وجوب قصر در سفر می کنید و حال آنکه در قرآن تعبیر به «فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ»۴۱ شده است که به حسب ظاهر به معنی جواز قصر است نه وجوب آن؟ امام علیه السلام در پاسخ با تمسک به آیه «إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَهَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُنَاحَ عَلَیْهِ أَنْ یَطَّوَّفَ بِهِمَا وَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْرًا فَإِنَّ اللَّهَ شَاکِرٌ عَلِیمٌ» ۴۲ فرمود: همانگونه که مقصود از عبارت «لاجناح» در این آیه ناظر به وجوب طواف

(سعی) است نه جواز آن، در آیه «فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ» نیز به معنی وجوب قصر است نه جواز آن.۴۳

مطابق این نقل، امام برای بیان تفسیر آیه ای از آیه ای دیگر کمک می گیرد و این همان روش تفسیری قرآن به قرآن است.

به کارگیری این روش در روایات تفسیری اهل سنت نیز، کم و بیش به چشم می خورد.

ه) بهره گیری از ساختار چند معنایی قرآن (بطون)

بخش عمده ای از تفاسیر معصومان از نوع تفسیر لآیه های باطنی و معانی پنهانی آیات است. اشتمال قرآن به ظهر و بطن و گستره معنایی باطنی، حقیقتی است که ابتدا از زبان گویای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله شنیده شده است. پس از آن حضرت، همواره ائمه اطهار علیهم السلام این نکته را گوشزد می نمودند و خود نیز در سطح گسترده ای به بیان معانی باطنی آیات قرآن مبادرت ورزیده اند. ویژگی مراتب معنایی در قرآن و چند لایگی آن از امتیازات زبانی قرآن به شمار می آید و بیانگر جاودانگی و پایداری قرآن است.

به یقین کشف هر یک از مراتب معنایی می تواند پاسخگوی بخش هایی از نیازهای هدایتی بشر در گستره تاریخ باشد.

پیداست، لآیه های باطنی قرآن، فراتر از دلالت های سیاقی و نزولی است و آزادتر از قید و بند های لفظی و قواعد و معیارهای لسانی حاکم بر آنها است. به همین جهت، با تجربه و جداسازی ازخصوصیات نزولی همراه است.

البته تجرید آیه از ویژگی های نزولی و دلالی، با حفظ ملاک ها و اصول کلی، در راستای همان معانی ظاهری است و بیگانه از آن نیست و نباید باشد. لذا از امتیازات تفسیر باطنی، همسویی آن با تفسیر ظاهری است. بدین معنی که معانی باطنی آیات در طول معانی ظاهری آن، همزمان اراده شده اند.

تعدد و تنوع معانی آیات و اختلاف ظاهری آنها که در شماری از روایات تفسیری ملاحظه می شود و گاه شبهه تعارض و اختلاف در گفتار معصوم را تداعی می کند در مواردی به همین مراتب معنایی برمی گردد، یعنی ممکن است اختلاف روایات تفسیری در پاره ای از موارد به گوناگونی معنی ظاهری و باطنی آیات، یا به اختلاف مراتب باطنی آیات برگردد و در عین حال همه آنها در جای خود صحیح باشد؛ زیرا هر یک از آن معانی در بیان مرتبه ای از مراتب معرفتی و باطنی آیات است و منافاتی با یکدیگر ندارد.

در روایتی از جابر یکی از اصحاب بزرگوار امام باقر و امام صادق علیهما السلام می خوانیم که دو بار تفسیر آیه ای را از امام باقر علیه السلام پرسید ولی هر بار جوابی شنید که با مرتبه دیگر فرق داشت، با شگفتی از امام پرسید: این تفاوت در گفتار ناشی از چیست؟ امام فرمود: «ان للقرآن بطنا و للبطن بطنا و له ظهر و للظهر ظهر…؛ قرآن دارای بطن است و هر بطنی باز دارای بطنی است و نیز دارای ظهر است و برای هر ظاهری باز ظاهری دیگر…»۴۴

در واقع امام با این پاسخ، به نکته دقیقی اشاره کرد و آن اینکه این تفاوت ها و بعضا اختلاف ظاهری روایات، بدان جهت است که قرآن دارای ساختار چند معنایی است و هر یک از این روایات تفسیری