پاورپوینت کامل هفت بنای ارزشمند قم؛ بازمانده از قرن هشتم هجری قمری ۹۲ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل هفت بنای ارزشمند قم؛ بازمانده از قرن هشتم هجری قمری ۹۲ اسلاید در PowerPoint دارای ۹۲ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل هفت بنای ارزشمند قم؛ بازمانده از قرن هشتم هجری قمری ۹۲ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل هفت بنای ارزشمند قم؛ بازمانده از قرن هشتم هجری قمری ۹۲ اسلاید در PowerPoint :

۷

پیشگفتار

در مجموع، آگاهی ما از وضع قم پس از حمله مغول تا آخرین سالهای قرن هشتمچندان وسیع نیست. این را می‏دانیم که قم در سال ۶۲۱ ه.ق به دست سپاهیان مغولویران و اهالی آن قتل عام شدند. آثار ویرانه‏های قم تا میانه قرن نهم بر جای بود.(۱) درکتابهای تاریخی قرن هفتم نیز در مواردی از قم نام برده می‏شود که می‏توان اطلاعاتمحدود و مختصری از آنها درباره این شهر به دست آورد. اما در قرن هشتم وضع روشن‏تر واطلاعات در این باب بیشتر است. تا چهارمین دهه این قرن قم، همچون نقاط دیگر ایراندر تصرف امراء ایلخانی بود و پس از برچیده شدن بساط حکومت آنان در شمار مناطقیدرآمد که از قلمرو همه سلسله‏های این دوره بیرون و برکنار بود. به این ترتیب که یکی ازخاندان‏های اصیل و مقتدر محلی اداره امور را به دست گرفت. این خاندان که همانخاندان صفی (بانیان بناهای مورد بررسی این نوشتار و مدفونین در مقابر گنبد سبز قم)است تا سال ۷۵۹ برخلاف دیگر قدرتهای محلی که هر یک پس از چندی در قلمرو یکی ازسلسله‏های آن دوره تحلیل می‏رفت، همچنان اداره امور این منطقه را برعهده داشت.(۲)این اقتدار تا اواسط دوره تیموری ادامه یافت تا جایی که قم مدتی مقر حکومت ودارالسلطنه گردید و دارای دارالضرب سکه شد.(۳)

ذکر این نکته لازم به نظر می‏رسد که آثار معماری مورد بحث این نوشتار تأییدی استبر نظر گروهی از محققین که حمله امیر تیمور به قم را ساخته و پرداخته ذوق، تخیل وحدس سیاحان خارجی دانسته(۴) و معتقدند که در جریان یورش‏های تیمور به ایران، نهتنها قم ویران نشد و مردم آن قتل عام نگردیدند، بلکه اصولاً تیمور قم را ندیده و از آن بهرسم عبور نیز گذر نکرده است. چرا که نه تنها شاخص‏ترین برج‏های آرامگاهی قم یکی دودهه قبل از حمله امیر تیمور به قم ساخته و پرداخته شد، بلکه مقبره خواجه علی صفی(مدفن دو تن از امرای خاندان صفی) با تاریخ ۷۹۲ ه.ق، حد فاصل بین حمله دوم(۷۸۹ ه.ق و حمله سوم ۷۹۴ ه.ق) امیر تیمور به ایران، بنا گردید که این خود بیانگر آرامشنسبی حاکم بر قم است.

قم به برکت حضور فرمانروایان مقتدر محلی فوق‏الذکر در قرن هشتم هجری شاهدساخت یادمانهای مذهبی – تاریخی متعددی است که در فرهنگ معماری ایران به«برجهای آرامگاهی» موسومند. اغلب این آثار که با سبک‏های تقریبا مشابه ساخته شده‏انددر قبرستان‏های عمومی شهر یافت می‏شوند که متاسفانه برخی از آنها در طی دو سه دههاخیر به کلی تخریب و نوسازی گردیدند همچون امامزادگان شاه‏ابراهیم و شاه‏جعفر واقع درقبرستان عمومی شاه‏ابراهیم در مغرب شهر (دیه کمیدان عصر ساسانی و اوایل دوراناسلامی در غرب رودخانه). لیکن اغلب این آثار هر چند با تحمل نامهربانیهای نیم قرناخیر هنوز در گوشه و کنار قبرستان‏ها دیده می‏شود. شاخص‏ترین و بکرترین بناهایبازمانده عبارتند از مقابر گنبد سبز، امامزاده علی بن جعفر، شاهزاده ابراهیم در قبرستانمشرق شهر (دروازه کاشان)، امامزاده احمد میانی در قبرستان مالک‏آباد در شمال شهر(دروازه ری)، امامزاده احمد و گنبد صفورا در قبرستان خاکفرج (دروازه ساوه)، امامزادهسید سربخش و مجموعه چهل‏اختران در قبرستان مرکزی شهر، امامزاده شاه احمد قاسمدر قبرستان قدیمی مالون در جنوب شرقی قم (دروازه قلعه) و، تنها بنای بازمانده از قرنهشتم در خارج از شهر قم، امامزاده خدیجه خاتون در مسیر ارتباطی جاده قدیم قم بهاصفهان. در این نوشتار مختصرا به معرفی ۷ بنای شاخص که اغلب دارای بانیان مشترک،تزئینات یکسان، و معماران و هنرمندان واحد است پرداخته شده است.

۱. امامزاده علی بن جعفر

موقعیت

در انتهای خیابان چهارمردان (انقلاب)، در گورستان بخش شرقی شهر، پنج اثرتاریخی از قرن هشتم هجری قمری بر جای مانده که مقابر دروازه کاشان نامیده می‏شوند.سه مقبره از این مقابر پنجگانه به امرای مستقل قم (خاندان صفی) در قرن هشتم ه.ق، بانام مقابر گنبد سبز، اختصاص دارد. و دو مقبره دیگر متعلق به بقاع امامزادگان علی بنجعفر و شاهزاده ابراهیم است.

بنای امامزاده علی بن جعفر در گذشته‏ای نه چندان دور به عنوان یک بنای منفرد دربخش شرقی گورستان فوق در خارج شهر بیرون دروازه کاشان قرار داشت که از چهارجهت محصور به گورستانی وسیع بود و فضای اطراف آن را مزارع و باغهای انارستانحواشی شهر در برمی‏گرفت. قرار داشتن این بنا در خارج از مهم‏ترین دروازه شهر، موجبشده تا برخی سیاحان خارجی اشاراتی به آن داشته باشند، چنان که «هانری رنه» فرانسویبه هنگام خروج از شهر به مقصد کاشان این بنا را با مسجد اشتباه گرفته در خصوص آنمی‏نویسد:

«خلاصه در طرف راست مسجد قشنگی دیده می‏شود که سردر و حواشی آن باکاشی‏های نفیس و کتیبه خوش خطی تزئین یافته و معلوم است که در آغاز قرن نوزدهمساخته شده است.»(۵)

در داخل بافت شهری قرار گرفته و محوطه‏های اطراف آن را گورستان شهداء تشکیلمی‏دهد که به گلزار موسوم است.

نمای خارجی

امامزاده علی بن جعفر، همچون اغلب بناهای برجی قرن هشت، دارای پلانی هشتوجهی است که در داخل به چهار ضلعی تغییر حالت داده و مربعی به ابعاد ۵۰/۶ سانتیمتررا به نمایش می‏گذارد. در نتیجه فضایی گسترده درحد فاصل چهار به هشت و شانزده درداخل بنا ایجاد شده که جهت تزئین بسیار مناسب است. گنبد بنا، از نوع دو پوسته گسستهرک با آهیانه‏ای نیم کروی و خودمنشوری دوازده ترک است. سطح گنبد در شکل اولیهخود با کاشی‏های فیروزه فام نقره‏ای آراسته بوده که در سالهای اخیر مجددا کاشیکاریشده است. بنا در آغاز فاقد هر گونه صحن، ایوان و بیوتات تابعه بود لیکن در اواخر عصرقاجار الحاقاتی بدان افزوده شد که مهمترین آنها بنای «مقصوره» مانند جبهه شرقی وایوان جبهه شمالی است که در عصر فتحعلی شاه ساخته شده و براساس تاریخ کتیبه‏هاتزئینات کاشیکاری آن در عصر ناصرالدین‏شاه انجام گرفته است. ورودی بنا امروزه ازهمین ایوان مقرنس جبهه شمالی است. که دارای درب چوبی گل میخ کوبی شده بسیارعالی است.

تزئینات

امامزاده علی بن جعفر پس از آستانه مقدسه بر بقیه مقابر منطقه، از حیث تزئین،برتری مطلق داشت که امروزه تنها بخشی از این تزئینات وابسته به معماری هنوز در بناپابرجاست. شیوه‏های تزئین در این بنا با توجه به اهداف، مصالح و روش کار به گونه‏هایذیل قابل تقسیم است:

الف. گچبری رنگی

گچبری‏های رنگی بنا در شکل اولیه خود همطراز بناهایی همچون مدرسه حیدریهقزوین و بقیعه پیربکران اصفهان بود که از بالای ازاره کاشی‏کاری بنا آغاز و تا نقطه مرکزآهیانه گنبد ادامه داشت که در وضع موجود شامل: هشت طاقچه گچبری زیبا در چهارضلع بنا با اسپرهای اسلیمی، هندسی و کتیبه‏هایی در حواشی‏اند، به علاوه گچبری‏هایرنگی گوشواره‏ها با اشکال تزئینی قدیمی شانه‏های عسل، ستاره‏ها، شیار انگلشتی و… کهقابل مقایسه با نقشمایه‏های تزئینی محراب مسجد جامع نائین‏اند. به گفته «پوپ» اینگچبری‏های اعجاب‏انگیز نمایانگر اهمیت و منزلت هنری آنهاست و این ممکن نبود مگر براثر تهذیب نفس استادان سازنده آنها که همگی نشان دهنده اوج هنر هستند.(۶)

ب. مقرنس کاری

به جز مقرنس طاقبندی‏های قسمت شانزده ضلعی بنا، باقی مقرنس‏ها از الحاقات عصرقاجار محسوب می‏شوند که شامل پوشش درونی طاقنماهای شمالی، جنوب شرقی و غربیاست. به نظر می‏رسد قوسی‏های این شاه‏نشین‏ها پیش از عصر قاجار همانند گوشواره‏هامزین به گچبری رنگی بوده‏اند. ایوان شمالی بنا که از الحاقات عصر فتحعلی شاه محسوبمی‏شود نیز مزین به مقرنس‏های زیبای لاجوردی از همان دوره است.

ج. کاشیکاری

تزئینات کاشیکاری امامزاده علی بن جعفر در یک تقسیم‏بندی کلی و جهت سهولت درمطالعه به بخشهای زیر قابل تقسیم است:

۱. کاشیکاری ازاره بنا

۲. کاشیکاری مرقد

۳. کاشیکاری محراب

۴. کاشیکاری ایوان شمالی و درگاه ورود

۱. کاشیکاری ازاره بنا

ازاره بنا هم اکنون به ارتفاع ۲۰/۱ سانتی‏متر با سنگ مرمر پوشیده شده است. لیکن،پیشتر سراسر ازاره آراسته به کاشی‏های کوکبی زرین‏فام قرن هشتم بوده که اغلب آنها دراوایل قرن حاضر به موزه آستانه مقدسه منتقل گردید. شماری از آنها در موزه‏های دوراناسلامی تهران، آستان قدس رضوی و پارس شیراز نگهداری می‏شوند و باقی آنها نیز درطی نیم قرن گذشته به خارج از کشور منتقل و در مجموعه‏های خصوصی و دولتی سراسردنیا پراکنده شده‏اند.

متن و زمینه کاشی‏های مزبور با آرایه‏های گیاهی، حیوانی و انسانی پوشیده و درحواشی گرداگرد دارای کتیبه‏های به خط نسخ از سور کوچک قرآن، روایات مذهبی و یاابیات فارسی است که عموما به رنگ قهوه‏ای ساده یا سفید بر زمینه‏های لاجوردی نوشتهشده‏اند. تمامی این کاشی‏ها ساخت کارگاه‏های کاشی‏سازی «خاندان ابی‏طاهر» در کاشانمی‏باشد.

۲. کاشیکاری مرقد

قبل از ضریح فلزی کنونی، ضریحی چوبی و مشبک در بنا وجود داشت که مرقد درونآن را کاشی‏های خشتی زرین‏فام عصر ایلخانی زینت می‏داد. این کاشی‏ها در اوایل قرناخیر برای مصون ماندن از دستبردها، جمع‏آوری و به موزه آستانه مقدسه انتقال یافت.(۷)کاشی‏های به نمایش درآمده در موزه آستانه تنها شامل بخش فوقانی و لوح قبور است؛مشتمل بر شش قطعه کاشی ۷۵×۷۰ سانتی متر که جمعا ۲۵/۲ طول و ۴۰/۱ متر عرضدارند. کتیبه‏های الواح قبور، به رنگ آبی بر زمینه‏ای قهوه‏ای و در طرحی محرابی، هویتمدفونین را «علی بن جعفر العریضی» و «محمد به موسی الکاظم» معرفی می‏کند.

۳. کاشیکاری محراب

طاقنمای جنوبی که محراب مزار شمرده می‏شود با ممتازترین نوع کاشی‏های خشتیزرین‏فام قرن هشت آراسته بود. چنان که محمد تقی بیک ارباب از نویسندگان عصرقاجار به هنگام برپا بودن اثر در جای اصلی خود، در خصوص آن می‏نویسد:

«…در این بقعه دری است که مشهور به در بهشت است که دیوار آن بقعه در طرف قبلهساخته‏اند به صورت دربسته کاشیکاری است نه آن که از چوب بوده باشد از همان کاشیمرقد که خیلی نقل دارد صد مرتبه از چینی پاکیزه‏تر و باصفاتر، گویا احادیثی در فضیلتقم وارد است مبنی بر این که هشت در جهت بهشت است و دو در آن از قم مفتوحمی‏شود، این در را به آن نشانه ساخته‏اند.»(۸) وی در ادامه به سرقت چند خشت از اینکاشی‏ها، به تحریک «اهل فرنگ از انگلیسیان» و توسط اشرار اشاره می‏کند.

کاشی‏های محراب در ۴۵ قطعه به ابعاد ۲۸/۳ در ۱۲/۲ متر به شکل محراب بوده کهچند قطعه آن ربوده و به موزه‏های خارج از کشور برده شده و بقیه در اوایل قرن اخیر ازانبارهای آستانه حضرت معصومه علیهاالسلام به موزه ملی ایران منتقل و پس از مرمت در تالارگنجینه دوران اسلامی نصب شد. محراب به استناد کتیبه توسط «یوسف بن علی بن محمدبن ابی طاهر»، آخرین فرد از خاندان ابی‏طاهر، و به سال ۷۳۴ ه.ق ساخته شده است.(۹)

۴. کاشیکاری ایوان شمالی و درگاه ورود

همان‏گونه که پیشتر ذکر شد این ایوان از الحاقات عصر فتحعلی‏شاه قاجار محسوبمی‏شود که سراسر مزین به کاشی کاری هفت رنگ و لاجوردی عصر ناصری است و در جایجای آن کتیبه‏هایی به خط نستعلیق و ثلث با تاریخ‏های ۱۲۶۹ و ۱۲۶۸ قابل مشاهده است،شاخص‏ترین آنها کتیبه بخش فوقانی ایوان و کتیبه سردر ورودی بنا است مشتمل بر آیاتقرآن، شعائر اسلامی، نام بانی و هنرمند خطاط و کاشیکاری بنا، همچون کتیبه زیر:

«در عهد دولت پادشاه اسلامیان پناه ناصرالدین شاه قاجار خلداللّه‏ ملکه و سلطانهمرقوم شد. وانااقل العباد خیرا و اکثرهم عصی السید محمد الشهیر بمیرزا بزرگ غفراللّه‏ لهولوالدیه و اهتمام استاد ماهربل فی عصره نادر حضرت کربلایی محمد طاهر قصاع تمامشد فی ۱۲۶۹».

تاریخ و انتساب بنا

امروزه در بنا تنها یک کتیبه تاریخدار دیده می‏شود و آن طاقچه گچبری شده شمارههفت در جبهه شمالی با تاریخ ۷۴۰ هجری قمری است. متعلقات دیگر بنا تاریخ‏هایمتعدد را ارایه می‏دهند. از جمله کاشی‏های کوکبی به دست آمده از این محل که امروزه درموزه‏های متعدد داخل و خارج کشور به صورت پراکنده وجود دارند، نشان دهنده تاریخبین سالهای ۷۰۵ و ۷۳۸ هجری می‏باشند.(۱۰) محراب بزرگ رزین‏فام بنا نیز دارای دوتاریخ‏است: یکی ۷۱۳ و دیگری ۷۳۴ ه.ق، که پیشتر در خصوص آن مطالبی گفته شد. باتوجه به نوع گچکاری و تاریخ کاشی‏های کوکبی ازاره و محراب بنا، شاید بتوان گفتتزئینات بنا چندین سال بعد از تکمیل بنا انجام گرفته باشد و کاشی‏های دارای تاریخقدیمی‏تر احتمالاً از انبار کارگاه‏های کاشی‏سازی آورده شده‏اند و به نظر می‏رسد تاریخ۷۴۰ ه.ق بطور قطع تاریخ تکمیل تزئینات بنا است.

بانی بنا براساس کتیبه گچبری شده، عطاالملک میرمحمد حسنی است که به گفتهفیض در عصر اولجایتو به خدمت دیوانی درآمد و در دوران ابوسعید ایلخانی ریاست دیوانمظالم یافت.(۱۱) از استادان گچبر بنا، بهرام قزوینی و پهلوان کردمیر را می‏توان نام برد وبراساس کتیبه، بانی کاشی کاری مرقد، زین‏الدین حاجی علی بوده که کتابت و ساختکاشی‏ها را ابومحمد حسین بن مرتضی به انجام رسانده است. کاشی‏های کوکبی و محراببنا نیز از کارگاه‏های خاندان ابی‏طاهر و رکن‏الدین محمد در کاشان بوده است.

الواح قبور و کتیبه کمربندی گچبری شده بنا باقی مانده از قرن هشتم هویت مدفونینرا علی بن جعفر العریضی و محمد بن موسی الکاظم معرفی می‏کند. ولی این که امامزاده‏هااز فرزندان بلافصل امامان باشند چندان معتبر به نظر نمی‏رسد.(۱۲)

مقابر باغ گنبد سبز

همانگونه که پیشتر ذکر شد، سه مقبره از مقابر پنج‏گانه دروازه کاشان قم به جهتاستقرار در انارستان کوچکی به مقابر باغ گنبد سبز موسومند. مردم قم این سه بنا را بهصورت مجموع مدفن «سعد، سعید و مسعود» از بزرگان عرب‏های اشعری و احیاء کنندگانقم در دوره اسلامی می‏دانند.(۱۳) لیکن با توجه به اطلاعات تاریخی و کتیبه‏های موجود دربنا، گنبدهای مذکور مدفن امرای خاندان صفی، فرمانروایان مستقل قم در قرن هشتمهجری قمری، است. با عنایت به این که هر سه بنادر مقالات جداگانه و منتشر شده‏ایمعرفی گردیده‏اند در ذیل به صورت بسیار خلاصه اشاره‏ای بدان‏ها می‏شود.

۲. مقبره خواجه اصیل الدین

این مقبره، جنوبی‏ترین گنبد باغ محسوب می‏شود. بنای مزبور از خارج دوازده ضلعیمنظمی با طاقنماهای تزئینی در هر ضلع است. پلان بنا از جهت نقشه نمونه برجسته‏ای ازیک دوازده ضلعی منتظم در تاریخ معماری مقابر ایران است که در جزئیات نقشه تنها قابلمقایسه با آرامگاه خواجه علی صفی (۷۹۲ ه