پاورپوینت کامل نقش آفرینی رسانه رادیو در شکل گیری نهضت امام خمینی رحمه الله ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل نقش آفرینی رسانه رادیو در شکل گیری نهضت امام خمینی رحمه الله ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل نقش آفرینی رسانه رادیو در شکل گیری نهضت امام خمینی رحمه الله ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل نقش آفرینی رسانه رادیو در شکل گیری نهضت امام خمینی رحمه الله ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

انقلاب اسلامی در ایران به عنوان یکی از بزرگ ترین تحولات اجتماعی در اواخر قرن بیستم، از ابعاد گوناگونی قابل بررسی است. این نهضت سیاسی با پشتوانه فرهنگ دینی جامعه و با هدایت رهبران مذهبی، در عین حال در مسیر خود از وسایل ارتباطی گوناگونی بهره گرفت که می توان از سنتی ترین رسانه دینی (منبر) تا جدیدترین رسانه آن روزگار (رادیو و تلویزیون) یاد کرد. نوشتار حاضر نگاهی است کوتاه به نقش آفرینی رسانه رادیو از تقابل طبیعی اولیه تا تعامل در ادامه و اوج گیری نهضت اسلامی.

۱. رسانه رادیو

رادیو یک رسانه گرم است؛ زیرا همه آنچه مخاطب لازم دارد، ارائه می کند و کمتر چیزی را به خودِ مخاطب می سپارد و فقط یک حس مجرد را در تفهیم پیام به ‎کار می گیرد. مخاطبان رادیو قادرند بدون اینکه گوش دادن، مانع فعالیتشان شود از آن بهره مند شوند.

بیان رادیویی، هیچ گونه محدودیتی از بُعد مکان و زمان ندارد و به همین دلیل، همگان به گونه ای مساوی از آن بهره می برند. این موضوع به این معناست که دامنه تأثیرگذاری رادیو بسیار گسترده است.

برای بررسی نقش و تأثیرگذاری رادیو به عنوان یک رسانه فراگیر در جریان انقلاب اسلامی، ذیل پنج عنوانِ مجزا به موضوعات مقدماتی چون تاریخچه رادیو، جایگاه مذهب در رادیو و سپس انقلاب اسلامی و رادیو و در انتها به نقش رادیو عراق و رادیو بی بی سی در جریان اوج گیری نهضت اسلامی می پردازیم.

الف) رادیو ایران

تأسیس رادیو در ایران با تلگراف بی سیم ارتباط دارد. در سال ، وزارت جنگ، مقدمات استفاده از بی سیم را فراهم کرد و در سال ، بی سیم به ایران وارد شد. از سال ، مؤسسات بی سیم توسعه یافتند و در نهایت رادیو تأسیس شد. در اواخر سال ، وزارت جنگ، مقدمات راه اندازی تلگراف بی سیم در دویست هزار متر مربع (زمین های قصر قاجار) را فراهم کرد و نخستین دکل موج بلند به ارتفاع متر، که هنوز پایه آن موجود است، نصب شد. در ۲۴ اردیبهشت ، دستگاه کیلوواتی موج بلند نصب گردید و در ششم اردیبهشت ، بی سیم با پخش تلگرافی مبنی بر دعوت عمومی از کشورهای مختلف جهان برای همکاری، آغاز به کار کرد. در سال ، دو دستگاه موج کوتاه، نصب و در سال ، از آنها بهره برداری شد و مرکز گیرنده به نجف آباد تهران و مرکز مخابرات، به میدان توپخانه منتقل شد.

یک – مقدمات تأسیس رادیو

براساس مقررات ایران، ورود دستگاه های مخابراتی و استفاده از آنها تنها در حیطه مسئولیت وزارت پست و تلگراف و تلفن بود. «البته واردکردن و استفاده از دستگاه های “رادیو کنیر” که فقط برای شنیدن نغمه‎ها به کار می رفت و همچنین تأسیس سینمای ناطق در ایران با رعایت مقررات مربوط، مانعی نداشت».

با این گام ها، مقدمات تأسیس رادیو تهران فراهم شد. بعد از صدور فرمان تأسیس رادیو، قرار شد از دو فرستنده موج کوتاه کیلوواتی و متوسط کیلوواتی وزارت پست و تلگراف و تلفن استفاده شود که کارخانه آلمانی تلفونکن (telefunken) (بهتر است به پاورقی منتقل شود) آن را برای ارسال تلگراف بی سیم، در بی سیم قصر، نصب کرده بود.

پس از افتتاح رادیو و برای آمادگی پخش برنامه، جمعی از استادان و نویسندگان آن دوران از جمله استاد سعید نفیسی و دکتر ذبیح الله صفا، سلسله گفتارهای ادبی، تاریخی، جغرافیایی، اجتماعی و خانه داری را تهیه کردند که احتیاجات رادیو را برای مدت سه ماه تأمین می کرد.

همچنین علاوه بر استخدام مترجم و ماشین نویس، با حضور عده ای از دانشمندان و ادبا و متخصصان صوت، جلساتی برای انتخاب گوینده تشکیل شد و امتحانات دقیقی به عمل آمد. امور فنی رادیو بر عهده وزارت پست و تلگراف و تلفن بود و کارهای مربوط به دستگاه های فرستنده و استودیو زیر نظر رئیس کل بی سیم، اداره می شد.

پس از فراهم شدن مقدمات، سرانجام، رادیو در ساعت ده بامداد روز اردیبهشت ، هم‎زمان با سال‎روز تاج گذاری رضاخان پهلوی، توسط ولیعهد وی افتتاح شد.

در شروع کار، ساختمان رادیو از دو طبقه در بی سیم قصر تشکیل می شد. طبقه اول شامل یک اتاق انتظار و دستگاه های فرستنده و تقویت کننده بود و طبقه دوم اتاقی بود که با نصب پرده در سقف و دوبل کردن در ورودی و خروجی و سیمان کاری دیوارهای داخلی، به صورت استودیو درآمده بود.

در سال ، تمام تشکیلات رادیو به وزارت اطلاعات (وزارت ارشاد امروز) منتقل شد و این وضعیت تا زمان ایجاد «سازمان رادیو – تلویزیون ملی ایران» در سال، ادامه یافت. در طول زمان، اداره و تشکیلات رادیو به این نام ها خوانده می شد: انتشارات و تبلیغات، رادیو و خبرگزاری، انتشارات و رادیو، انتشارات و اطلاعات و اداره کل انتشارات و رادیو.

از سال تا سال برنامه های رادیو در همان استودیوی اولیه اجرا و پخش می شد؛ ولی فاصله نُه کیلومتری فرستنده از شهر و وجود تنها یک اتومبیل برای رفت وآمد اعضای ارکستر و گویندگان باعث شد در ضلع غربی میدان توپخانه، در جوار اداره راهنمایی و رانندگی، محلی در نظر گرفته شود. همچنین در میدان ارک، دو استودیوی کوچک ساختند که اخبار، از آن محل پخش می شد.

دو – توسعه رادیو در ایران

در بدو تأسیس، رادیو تهران دارای دو فرستنده بود: یکی برای موج متوسط و دیگری برای موج کوتاه و برای پخش برنامه های خود از یک استودیو در محل اداره بی سیم استفاده می کرد. در سال ، نام رادیو تهران به رادیو ایران تبدیل و بعد ها در کنار رادیو ایران، فرستنده دومی به نام رادیو تهران نیز مشغول به کار شد که در آغاز امر، تنها موسیقی از آن پخش می شد.

سه – صدای جمهوری اسلامی ایران

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، نام سازمان رادیو – تلویزیون ملی ایران، به صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران تغییر کرد. ریاست این سازمان هر پنج سال یک‎بار توسط رهبری انتخاب می شود و بالاترین مقام رادیو، معاون رئیس سازمان در حوزه صداست. هدف صداوسیمای جمهوری اسلامی، تلاش برای انتقال و انتشار پیام به جامعه است.

۲. رادیو و مذهب

الف) تبلیغات مذهبی

رادیو یکی از رسانه های نوین است که هم‎زمان با فناوری های نوین، وارد ایران شد و به مرور زمان نهادینه گردید و این ابزار فرهنگی مانند ابزارهای دیگر، با هدف خدمت به نظام سلطنتی و پیشبرد اهداف فرهنگی رژیم پهلوی به کار گرفته شد. در دوره پهلوی اول، باتوجه به سیاست های دین ستیزی دولت، برنامه های مذهبی در رادیو ارائه نشد.

در دوره پهلوی دوم، از سال ۱۳۲۰ تا سال ۱۳۳۲، با توجه به سیاست های کلی رژیم پهلوی، پخش برنامه های مذهبی، در رادیو ایران شروع شد و در این برنامه ها از کارشناسان مذهبی که بیشتر از نیروهای شاخص مذهبی بودند، استفاده می‎شد. نیروهای مذهبی نیز با استفاده از فرصت به‎دست‎آمده در رادیو، شعائر مذهبی را تبلیغ می کردند. از سال ۱۳۳۲، با توجه به فضای سیاسی ناشی از کودتای ۲۸ مرداد، حضور نیروهای مذهبی در رادیو بیشتر شد و برنامه های مذهبی نیز از جهت ساختار و محتوا رشد بیشتری کردند. از سال ۱۳۴۲ تا سال ۱۳۵۷، با توجه به تقابل نیروهای مذهبی با رژیم پهلوی دوم، حضور آنها در رادیو کم‎رنگ شد، ولی برنامه های رادیو از نظر قالب و نحوه ارائه و در راستای اهداف سیاسی پهلوی دوم متنوع شد تا محدودیت سخنرانی سخنرانان مذهبی در برنامه ها جبران شود.

سیاست تبلیغاتی رژیم برای پخش برنامه های مذهبی، سیاستی محتاطانه بود و همیشه مراقب بود که برنامه ها موجب تحریک احساسات مذهبی مردم یا مورد اعتراض مجامع مذهبی نشود. ازاین رو اجرای برنامه های مذهبی با کیفیت مناسب به ویژه در ماه های خاص قمری مانند ماه مبارک رمضان، مدنظر برخی از مدیران رادیو بوده است. این امر در شهرهای مذهبی اهمیتی دو چندان داشت.

رادیو در طول حیات خود، همواره با مشکل کمبود بودجه و کمی دستمزدِ عوامل روبه رو بوده است؛ ازاین رو برای تأمین بودجه برنامه های ویژه مذهبی خود، از دیگر نهادها و ارگان ها کمک گرفته است.

به‎دلیل احساسات مذهبی مردم ایران، رادیو همواره در تمام روزهای سوگواری مذهبی، از پخش موسیقی خودداری می‎کرده است. طبق مطلب مندرج در بخش بولتن داخلی رادیو به نام «بین خودمان» به مناسبت اربعین و صفر، رادیو برنامه های تفریحی و موسیقی خود را قطع می کرد.

با وجودی که مسئولان وقت رادیو، در جراید عمومی، هدف از پخش برنامه های مذهبی را توسعه شریعت اسلام و مذهب اثنی‎عشری قلمداد می کنند؛ اما اهداف پنهان آنها از لابه لای اسناد محرمانه قابل افشاست.

اگرچه رادیو از نخستین سال های تأسیس، سعی کرده بود با تولید و اجرای برنامه های مذهبی، در توده مردم مسلمان ایران نفوذ کند و اقدامی نکند که موجب تحریک احساسات مذهبی مردم شود، امّا در نیمه دوم دهه ، که برخی از پست های حساس رادیو توسط بهاییان اشغال شد، در برنامه های مختلف به‎گونه ای به مقدسات مذهبی توهین می‎شد.

در زمان نخست وزیری دکتر مصدق، «بشیر فرهمند» رئیس اداره‎کل تبلیغات و انتشارات، از استاد راشد درخواست کرد که سخنرانی های خود را به هفته ای دو بار افزایش دهد؛ اما استاد با این پیشنهاد موافقت نکرد.

همچنین طبق گزارش ساواک در تاریخ ۳۰ خرداد ، اعراب از سخنرانی های آقای راشد استقبال کردند. در این گزارش آمده است که این سخنرانی ها در زمینه اتحاد مسلمانان نقش مفیدی را ایفا کرده است. در ادامه این گزارش آمده: «… هرگونه وزنه که از این راه در تهران به‎دست آید، به همان اندازه مفید است؛ زیرا هرکه مدعی وحدت اعراب است؛ تضعیف خواهد شد».

سیاست تبلیغاتی حاکم بر رادیو، مستقل از سیاست های تبلیغاتی رژیم پهلوی نبود. این رژیم که از دهه به بعد، هر روز بیش از روز قبل به امریکا و غرب نزدیک می شد، سعی می کرد با برنامه های گسترده تبلیغاتی به تدریج فرهنگ غرب را در این کشور گسترش دهد؛ بنابراین در کنار برنامه های مذهبی رادیو، برنامه هایی وجود داشت که به طور کامل مغایر با شئونات مذهبی و حتی پیشینه ملی مردم ایران بود. سیاست بر این بود که هرچه بر تعداد این برنامه ها افزوده می شد، بر محتوا و وزانت برنامه های مذهبی نیز افزوده شود. شاید رژیم پهلوی بدین‎وسیله سعی داشت زهر برنامه های سکولار رادیو را بگیرد و بر این سیاست دوگانه سرپوش گذارد. شاهد این مدعی، برنامه ریزی رادیو برای برنامه های ماه مبارک رمضان است. توضیح اینکه در زمان ریاست اسفندیار بزرگمهر، پخش اذان صبح در رادیو قطع شده بود؛ اما در اسفند ، مصادف با ماه مبارک رمضان و بنا به درخواست شنوندگان، هم در ماه مبارک رمضان و هم در سراسر سال، اذان صبح از رادیو ایران پخش می شد.

ب) سخنرانی مذهبی

سنّت سخنرانی مذهبی در ایران، علاوه بر اینکه در همه این سال ها نمونه برجسته ای از تلاش مردم برای انتقال مفاهیم مذهبی بوده، راه پرفرازونشیبی از تعامل متولیان امر دینی با عامه مردم نیز بوده است. سنّت برجسته و پرطرفدار سخنرانی و منبرنشینی در رسانه های عمومی که امروز به‎شدت گسترش یافته است و در هر شبکه تلویزیونی به خصوص در مناسبت های مذهبی جای خود را باز کرده، وامدار تلاش کسانی است که در سال های ابتدایی انقلاب و حتی سال های پایانی عمر رژیم پهلوی، این پرچم را بالا نگاه داشته اند، که از جمله آنها «شیخ حسینعلی راشد، محمدتقی فلسفی، عباس مهاجرانی، مرتضی مطهری و سیدحسن صدر» است.

در زمان نخست وزیری دکتر «علی امینی» در سال های ۴۱-۱۳۴۰ و مصادف با ریاست «نصرت الله معینیان» بر اداره کل انتشارات و رادیو، درخواست های زیادی از طرف مردم و مجامع مذهبی، مبنی بر راه اندازی سخنرانی های استاد «محمدتقی فلسفی» شد؛ ازاین رو سخنرانی های ایشان در روزهای ماه مبارک رمضان، از رادیو پخش می شد و در سراسر کشور شنوندگان از آن استقبال بسیاری می کردند.

در ایام مذهبی محرّم، به‎ویژه دهه اول، برخی برنامه های عادی رادیو قطع و به جای آنها، برنامه های مذهبی پخش می شد و یا محتوای برنامه های روزمره قبلی به گفتارهای مذهبی اختصاص می یافت. به‎عنوان مثال در اردیبهشت سال ، که مصادف با ماه محرّم بود، «حسن صدر» سلسله سخنرانی هایی داشت.

همچنین «نعمت الله قاضی شکیب» چند برنامه با نام «خون و خورشید» برای رادیو نوشت و برنامه ای نیز به‎نام «ردای کارون» به نویسندگی «محمد سروش» در فهرست برنامه های مذهبی رادیو جای گرفت.

در زمان نصرت الله معینیان، تحولات اساسی زیادی در ابعاد گوناگونِ فعالیت های رادیویی به وجود آمد، که از جمله این تحولات، تنوع بخشی و جذاب کردن قالب های برنامه سازی رادیویی بود؛ ازاین رو برنامه های مذهبی رادیو علاوه بر قالب سخنرانی، در قالب هایی چون نمایشنامه و اشعار عرفانی و نیز همراه با آیات قرآن ساخته شد. در ایام سوگواری های مذهبی نیز موسیقی رادیو قطع می شد.

با وجود این، حضور مؤثر برخی از سخنرانان مذهبی موجب می شد در آن دوران، که اغلب مردم ایران بی سواد بودند و امکانات دیداری – شنیداری، تنها محدود به رادیو بود و آن دسته که تشنه دانستن معارف اسلامی بودند؛ بتوانند از طریق این بلندگو، سیراب شوند. به همین دلیل استاد مطهری تا سال در رادیو سخنرانی می کرد و بهبهانی نیز در شمار سخنرانان قرار گرفت.

ج) سخنرانان مذهبی

رادیو به‎عنوان یک ابزار مدرن که اموری چون موسیقی را وارد فرهنگ عمومی و دینی جامعه کرده است، در ابتدا از سوی علمای دینی رد و نفی شد. علاوه بر این، گفتمان مذهبی از هر نوع آن، در رادیوی رضاشاهی جایگاهی نداشت. حتی افراد دگراندیشی چون «شریعت سنگلجی» در این رادیو جایی نداشتند؛ اما پس از شهریور بیست، با توجه به دعوت دولت از مذهبیون برای حضور در رادیو، گروهی از آنها که نزدیک به طیف میانه رو و تا حدودی نواندیش بودند، این دعوت را پذیرفتند.

«حسینعلی راشد»، اولین فرد این طیف بود که به رادیو آمد و تا سالیان متمادی از گویندگان مذهبی این رسانه بود. «آیت الله طالقانی» نیز مدت کوتاهی پس ازشهریور بیست، در رادیو گفتار مذهبی داشت؛ اما با این وجود، ایشان چندان به‎عنوان گوینده مذهبی رادیو شناخته نمی‎شود، چراکه این مدت بسیار کوتاه بود.

پس از فوت آیت الله سیدابوالحسن اصفهانی «استاد فلسفی» مورد توجه مسئولان رادیو قرار گرفت که با توجه به اقبال جمعیت مذهبی، می توانست در مقابل حزب توده مؤثر باشد و جالب اینکه او به عنوان یک واعظ ضد توده ای شناخته می شد. البته ایشان در جریان ملی شدن صنعت نفت، از مخالفان دولت مصدق بود و به همین دلیل با تلاش آیت الله کاشانی، مدتی از رادیو دور ماند. وی پس از کودتای ۲۸ مرداد، مجدداً مورد اقبال کارگزاران رادیو قرار گرفت و نقش مهمی در جنبش ضد بهایی در سال ۱۳۳۵ ایفا کرد؛ جنبشی که با پخش سخنرانی او در مسجد شاه از طریق رادیو آغاز شد. اما با احساس بی نیازی محمدرضا شاه از نهاد روحانیت، که نقطه اوج آن در وقایع منتهی به پانزدهم خرداد ۴۲ بود، حتی وعاظ و گویندگان مذهبی همانند استاد فلسفی نیز کنار گذاشته شدند.

این مسئله به اضافه نوع برنامه های غیرمذهبی و تعرض به شخصیت های مذهبی، موج اعتراض علیه رادیو را بلند کرد. علاوه بر مقام مرجعیتی همانند «آیت الله بروجردی»، بازاری ها و توده های مذهبی نیز بخشی از حاکمیت معترض بودند و روند جدایی نهاد سلطنت از نهاد روحانیت را درست نمی دانستند و با آن مخالفت داشتند. لازم به ذکر است که بخشی از مذهبی‎ها مانند گروه فداییان اسلام به رهبری نواب صفوی، با وجود اعتراض به رادیو و حرام‎دانستن آن، به‎شرط ایجاد حکومت اسلامی و دراختیارگرفتن رسانه رادیو، استفاده از این ابزار مدرن را برای تبلیغ اسلام و منویات خود لازم می دانستند.

در این قسمت به برخی از این افراد مذهبی مؤثر در رادیو اشاره می‎شود.

یک – حسینعلی راشد

«حسینعلی راشد» در تربت حیدریه دیده به جهان گشود. در سالگی همراه پدرش به مشهد عزیمت کرد و مشغول تحصیل دروس حوزوی گردید. سپس برای ادامه تحصیل به نجف اشرف رفت و نزد اساتید آن حوزه مانند «میرزاحسین نائینی» و «سیدابوالحسن اصفهانی» تحصیل کرد و پس از توقف کوتاهی در تهران و قم، عازم شیراز شد و در آنجا مجالس وعظ و خطابه داشت. پس از مدتی، عازم اصفهان گردید و در آن شهر به علت سخنرانی های ضد سلطنت رضاشاه، در حدود ماه زندانی شد. پس از آزادی از زندان، تهران را برای ادامه زندگی انتخاب کرد. او نماینده دوره هفدهم مجلس شورای ملی بود و از حامیان مصدق به شمار می رفت و نطق پیش از دستور وی در قضایای قیام تیر، منجر به جنجال در مجلس شد.

وی در دانشکده معارف اسلامی دانشگاه تهران و مدرسه سپهسالار (مدرسه عالی شهید مطهری) به تدریس مشغول بود؛ اما عمده شهرت ایشان به خاطرحضور پرثمر در رادیو بوده است. در سال ، به دعوت وزیر فرهنگ وقت – محمد تدین – برای ایراد یک سلسله سخنرانی مذهبی به «رادیو تهران» دعوت شد و بیش از سی سال هر هفته یک سخنرانی او در رادیو پخش می شد. استاد راشد علاوه بر رادیو، در مدرسه عالی سپهسالار و سپس در دانشکده معقول و منقول، در دوره لیسانس و دکترا تدریس می کرد.

سخنرانی های استاد راشد، در کشورهای همسایه ایران نیز که امواج رادیو ایران را دریافت می کردند، طرفداران زیادی داشت. وی از سال تا در رادیو ایران به سخنرانی های مذهبی می پرداخت. این سخنرانی ها طولانی ترین برنامه مذهبی ادامه دار از ابتدای تأسیس رادیو ایران بوده است و بخش هایی از آن در جلد به چاپ رسیده است. هم چنین کتاب دو فیلسوف شرق و غرب، از آثار تألیفی اوست. وی در هفتم آبان در تهران بدرود حیات گفت.

تأثیر کلام راشد

حسینعلی راشد، اولین سخنران مذهبی است که در یک رسانه جمعی به‎نام رادیو، سنّت سخنرانی مذهبی را پایه ریزی کرد و استقبال از برنامه ایشان، به‎قدری بود که مردم در قهوه خانه ها یا سایر مکان‎های عمومی جمع می شدند و مانند انجام یک مناسک دینی جمعی، در سکوت کامل به سخنان او در رادیو گوش می دادند. مردم کشورهای فارسی زبان نیز زمان سخنرانی راشد، فرکانس رادیوهای خود را روی رادیو ایران تنظیم می کردند. راشد در ابتدای سخنرانی ها، آیه ای از قرآن را تفسیر می کرد و سپس با ذکر احادیث مربوط به محتوای آن آیه، توضیحات بیشتری درباره آن آیه می داد و داستان‎ها و حکایت های قدیمی با اشعار عامه‎پسند و متناسب با موضوع را بیان می‎کرد و در انتها به ذکر مصیبت ائمه اطهار(ع) می‎پرداخت و شیوه غالب او، مقتل خوانی از روی مقاتل مشهور و بی واسطه بود. راشد، توانایی ویژه ای در سخنوری و به وجود آوردن وجد و شور در شنوندگان مجالس داشته است.

ایشان نزدیک به سال در رادیو سخنرانی کرد و در هر نوبت بسیار عالمانه، محققانه و متعهدانه به ادای وظیفه دینی خود در تبیین و توضیح مسائل دینی مختلف و بسیاری از رخدادهای مهم تاریخ اسلام از جمله واقعه عاشورا از ابعاد گوناگون پرداخت. هم اکنون مجموعه سخنرانی های این استاد و دانشمند پرتلاش و پرهیزکار که اغلب آنها به صورت کتاب نیز به یادگار مانده است، بخشی از تاریخچه رادیو است. در دهه های چهل و پنجاه، بسیاری از سخنرانی های راشد، به وسیله انتشارات محمدی در تهران و در مجموعه ای حدود بیست جلد چاپ و منتشر شد. آخرین مجموعه سخنرانی های وی که در سال تا از رادیو پخش شد، به صورت یک مجلد در سال ، به وسیله موسسه (روزنامه) اطلاعات چاپ و منتشر شد. همچنین مجموعه سخنرانی ایشان از سال تا ، نیز در هفت جلد توسط پارس‎کتاب در سال چاپ و منتشر شد.

بعد از پیروزی انقلاب، به توصیه شهید مطهری، برنامه های رادیویی او بازپخش شد. در یک دهه گذشته، شبکه های رادیویی از جمله رادیوایران و رادیوفرهنگ، به پخش مجدد سخنان این خطیب نام آور همت کرده اند.

دو – محمدتقی فلسفی

آیت‎الله محمدتقی فلسفی در سال ، در تهران متولد شد. وی در ‎ سالگی به دبستان توفیق رفت و به تحصیل صرف و نحو و مقدمات علوم دینی پرداخت و با پافشاری و اصرار مادر به منبر روی آورد. ایشان برای اولین بار در سن ۱۵-۱۶ سالگی در مسجد فیلسوف ها به منبر رفت و در وصف امام علی(ع) سخن گفت.

پس از مدتی به تشویق مادر، زمینه ای برای منبری شدن وی ایجاد شد. نخستین منبر را در مسجد فیلسوف ایراد کرد. استقبال از منبر وی و ذوق ذاتی او باعث ترقی سطح منبر ایشان شد تا آنجا که هم زمان با ادامه تحصیل، رفته رفته در ایام هفته، منبرهای خانگی و عمومی متعدد ایراد می کرد. از آنجا که استاد فلسفی کار خود را بر اساس منبر قرار داده بود، اما لازم بود سطح آگاهی خویش را از مدارج دروس سطح و خارج به مقداری که نیاز منبر بود، افزایش دهد. برای این امر و ادامه تحصیل به قم سفر کرد و ایامی را از درس حاج شیخ عبدالکریم حائری بهره برد.

فلسفی و مسئله نفوذ بهاییان

مبارزه با بهاییان در جامعه ایرانِ عصر پهلوی، یکی از دغدغه های اساسی فلسفی بود، به خصوص اینکه نگاه مرجعیت شیعه بعد از شهریور به بهاییت یک نگاه دین مدارانه بود و هدف این گروه دین ساز، سست کردن عقاید جوانان و در اصل تضعیف اسلام بود.

گسترش و نفوذ بهاییان باعث شد که استاد فلسفی، رژیم را نکوهش کند و شاه را به خاطر انتخاب یک بهایی به‎عنوان پزشک مخصوص خود، مورد انتقاد قرار دهد.

آیت الله بروجردی نیز طی نامه ای به استاد فلسفی اظهار داشت که نفوذ و تقویت این فرقه از روی عمد و قصد است و مذاکره و بحث درباره آنها عبث و بیهوده می‎باشد. استاد فلسفی زمانی که گله مندی آیت الله بروجردی را درباره گسترش دامنه فعالیت بهاییان به گوش شاه و مقامات دولتی رسانید، مصدق با حالت تمسخر، خطاب به ایشان بیان کرد که مسلمان و بهایی از نظر او فرقی ندارد و همه از یک ملت و مسلمان هستند. بنابراین استاد فلسفی با کسب اجازه از آیت الله بروجردی تصمیم گرفت موضوع بهاییان را از رادیو دنبال کند و آنان را در برابر افکار عمومی بکوبد.

وی از آغاز نهضت امام تا پیروزی انقلاب به دفاع از این حرکت پرداخت و به مدت هفت‎سال، تحت نظر، کنترل، بازداشت و ممنوع المنبر بود. به دلیل طولانی شدن ممنوع المنبری ایشان، برخی مقامات نزد شاه رفتند و خواستار رفع ممنوعیت وی شدند، اما شاه در جواب آنها گفت: «خیال کنید فلسفی مرده است، او را رها کنید و از این حرف ها نزنید.» در مجموع استاد فلسفی پس از سال ها مبارزه، مجاهدت و افشاگری علیه رژیم پهلوی به مقصود و هدف خود رسید، و آن، پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی رحمه الله بود. ایشان پس از به‎ثمررسیدن انقلاب، به فعالیت های خود در جنبه های مختلف ادامه داد و سرانجام در آذر و در سن سالگی هنگام سخنرانی برای مبلغان دینی، فوت کرد و در حرم شاه عبدالعظیم مدفون شد.

تأثیر کلام فلسفی

توانایی و قدرت کلام استاد فلسفی و محتوا و سمت‎و‎سوی سخنرانی های ایشان، چندین دهه بر جامعه و فرهنگ دینی مردم اثر گذاشت و در مقاطع گوناگون اجتماعی و سیاسی، حتی بسیاری از این سخنرانی‎ها از رادیو ایران پخش شد و نه تنها بر تهران، بلکه بر سراسر کشور تأثیرات عمیقی داشت. ارائه نمونه هایی از این دست سخنرانی ها مؤید این ادعاست:

۱۷تیر ۱۳۲۷؛ پخش مستقیم سخنرانی از رادیو

بعد از سخنرانی در اجتماع مردم در میدان سپه به مناسبت فوت آیت‎الله اصفهانی، دولت متوجه شد که حرف‎‎های استاد فلسفی برای تضعیف حزب توده مؤثر است. ازاین‎رو بارها از طرف رادیو نزد ایشان رفتند و از وی درخواست کردند که به استودیوی رادیو رفته و از این پس، تمام سخنرانی‎های ایشان از آنجا پخش شود؛ اما وی در پاسخ گفت: «اگر می‎خواهید حرف‎‎های من به گوش همه ملت ایران برسد، باید میکروفن رادیو را به مسجد بیاورید تا در حضور مردم به‎طور زنده بحث‎هایی را به سمع ملت برسانم». در نهایت از اول ماه رمضان، سخنرانی‎‎های استاد فلسفی در مسجد امام خمینی (مسجدشاه آن زمان) برای اولین‎بار از رادیو به‎طور مستقیم پخش شد. شنیدن نام ائمه(ع) و ذکر صلوات از رادیو، برای مردم متدین آن زمان، عجیب و دلنشین بود. سخنرانی‎های وی در این دوران بیشتر علیه حزب توده بود که مردم به طور بی‎سابقه ای به آن توجه می کردند.

۲۶ تیر ۱۳۲۷؛ تیتر یک روزنامه اطلاعات

در آن دوران مردم از سخنرانی‎‎های خطیب محبوب خویش، استاد فلسفی استقبال کردند. روزنامه اطلاعات نیز در این زمینه نوشت: «پخش سخنان مذهبی از مسجد شاه تا آخر ماه رمضان ادامه خواهد داشت». ابتدا مقرر بود تنها تا دهم ماه رمضان، سخنان مذهبی از رادیو تهران پخش شود، ولی چون بیانات استاد فلسفی مورد استقبال و استفاده عمومی واقع شد، نخست‎وزیر وقت به رادیو تهران دستور داد که تا آخر ماه رمضان، پخش سخنان مذهبی از مسجد شاه، به‎وسیله رادیو ادامه یابد.

سال ۱۳۲۷، سخنرانی‎‎های علیه حزب توده

استاد فلسفی درباره سخنرانی‎های خود علیه حزب توده می‎گوید: «منبر‎های ما از نوع مبارزه‎‎های بسیار مؤثر و مفید با حزب توده و مرام کمونیستی بود. تا آن زمان بزرگ‎ترین ضربه‎ای بود که به حزب توده وارد می‎شد، زیرا به عموم مردم می‎فهماند که تشکیلات حزب توده ضد خداست، ضد پیغمبر صلی الله علیه و آله است، ضد قرآن است، ضد نماز است، ضد مسجد و شئون دینی است. مسلمانان باید هوشیار باشند که سرمایه ایمان و عواطف مذهبی خود را با تبلیغات پوچ آنها از دست ندهند».رمضان ۱۳۳۰؛ حمایت از نهضت ملی‎شدن صنعت نفت

تا قبل از رمضان سال ۱۳۳۰، استاد فلسفی در سخنرانی‎های خود اشاره‎ای به اقدامات آیت‎الله کاشانی و مصدق نمی‎کرد؛ اما بعد از این تاریخ، به استناد آیه «و لن یجعل‎الله للکافرین علی المؤمنین سبیلا» به‎شدت علیه استعمار و استثمار بیگانگان اعم از انگلیس، امریکا و شوروی و مطامع آنان صحبت کرد، بدون اینکه به طور مستقیم به اقدامات دولت و حمایت‎‎های آیت‎الله کاشانی اشاره‎ای کند. او مردم را به حفظ اتحاد مقابل توطئه‎‎های بیگانگان تشویق کرد.

۴ خرداد ۱۳۳۲؛ هواداران مصدق، مجلس وعظ فلسفی را تعطیل کردند

استاد فلسفی درباره این اتفاق می‎نویسد: «روز اول ماه رمضان به رسم چند سال گذشته، که بعد از نماز ظهر و عصر، منبر می‎رفتم و از رادیو پخش می‎شد؛ وارد صحن مسجد شدم. وضعیت غیرعادی بود، عده‎ای نزدیک درِ شبستان بودند و عده‎ای هم در محوطه بیرون ایستاده بودند؛ تا مرا دیدند شروع کردند به شعاردادن. شرایط به‎گونه‎ای بود که اصلاً امکان منبررفتن وجود نداشت.

طرز رفتار آنها نشان می‎داد که این افراد اولاً مسجدی و پامنبری نیستند، ثانیاً کارهای‎شان سازمان‎یافته است. معلوم شد انتشار خبر کذب روزنامه «باختر امروز» علیه من در دو هفته قبل، زمینه‎سازی بوده برای برهم زدن این منبر،]تا] اقدام مردمی تلقی شود و بگویند چون فلانی علیه مصدق صحبت کرده، مردم جلو منبررفتن او را گرفته‎اند. آنها تا ساعت چهار بعدازظهر در حیاط مسجد زنده‎باد، مرده‎باد گفتند و به‎تدریج رفتند. با این کارشان توانستند منبر ماه رمضان را که آن‎قدر اهمیت داشت با آن وضع نامطلوب و ناموزون تعطیل کنند».

۱۶ خرداد ۱۳۳۲؛ نامه امام خمینی رحمه الله برای ادامه سخنرانی‎‎های ماه رمضان

بعد از این اقدام هواداران مصدق، امام خمینی رحمه الله که آن زمان در همدان بودند، برای استاد فلسفی نامه‎ای با این مضمون نوشتند: «خبر تعطیلی، خیلی باعث تأسف گردید…. جناب‎عالی نباید با این چیز‎ها سنگر را خالی کنید. مفسدین همیشه می‎خواهند امثال جناب‎عالی را از میدان بیرون کنند تا هر تاخت‎و‎تازی می‎خواهند، بکنند و انتقادی هم در کار نباشد…. » پس از نامه امام، روحانیان، بازاریان و فداییان اسلام در بیانیه‎‎های جداگانه‎ای از استاد فلسفی خواستند به منابر خود در مسجد شاه ادامه دهد.

سال ۱۳۳۴؛ سخنرانی علیه بهاییت و خراب کردن حضیره القدس

حسین فردوست در خاطرات خود درباره سخنرانی‎‎های استاد فلسفی علیه بهاییان می‎نویسد: «یک‎باره حرکت مردم علیه بهاییت اوج گرفت و سخنرانی‎‎های فلسفی، واعظ مشهور، سبب شد که حضیره القدس، محل مقدس آنها در تهران تخریب شود. در اثر این حرکت، تعدادی از بهاییان از ایران رفتند و ایادی (پزشک مخصوص شاه) به دستور محمدرضا شاه نُه ماه به ایتالیا رفت».

د) اخبار مذهبی رادیو

پس از ادغام رادیو و تلویزیون در سال ، شورای مذهبی به ریاست جعفریان، معاون سازمان تشکیل شد. برنامه های دینی در این شورا، طرح ریزی می شد و توسط کمیته مذهبی به اجرا درمی آمد. اولین تصمیم این شورا، ایجاد یک بخش خبر با نام اخبار مذهبی بود، با هدف آگاه‎کردن مردم از رویدادهای مذهبی ایران و سایر کشورهای اسلامی و در واقع نقطه ارتباط جهان اسلام با کشور ایران در دستگاه ارتباط جمعی (رادیو) بود.

اخبار مذهبی، ابتدا کار خود را با تشکیل مجالس دینی در تهران آغاز کرد و به علاقه مندان محلی، مشخصات تشکیل یک مجمع مذهبی را داد، سپس مجالس دینی شهرستان ها را نیز در این بحث وارد کرد. پس از آن، کتاب هایی را که در ایران و جهان اسلام به چاپ می رسید، معرفی کرده و در این زمینه تا آنجا که مقدور بود با مؤلفان و ناشران کتاب های دینی نیز مصاحبه هایی ترتیب می داد و در آخرین مرحله، خبرهای دینی مربوط به جهان اسلام را پخش می کرد. خبرهای مذهبی را در تهران، کمیته مذهبی تهیه می کرد و جالب آنکه مردم، خبرنگاران کمیته مذهبی بودند و کمیته پس از بررسی، خبر را منتشر می کرد.

در شهرستان ها، مراکز خبری رادیو و تلویزیون با این برنامه همکاری مستقیم داشتند و اخبار خود را به این مرکز مخابره می کردند و مرکزِ خبر نیز، آن را به قسمت خبرهای مذهبی می داد. در طول ماه‎های رمضان، محرم و صفر خبرهای مذهبی رونق بیشتری داشت. در ماه رمضان فعالیت گروه مذهبی سازمان رادیو و تلویزیون فشرده و تلاش آنها از ماه های دیگر بیشتر بود. در طول سال، گروه مذهبی سازمان رادیو – تلویزیون، مرجعی بود برای پاسخ به سئوالات دینی شنوندگان رادیو و طبق آمار، طی یک ماه، دست‎کم به دو هزار سئوال پاسخ داده می شد. کمیته مذهبی، علاوه بر این وظایف، روزانه از رادیو، دقیقه برنامه مذهبی پخش می کرد که سخنرانی مذهبی نیم روز، اخبار مذهبی و اذان را شامل می شد. در سخنرانی های نیم روز، هر روز، یکی از سخنرانان مذهبی درباره مسائل مختلف دینی و اسلامی، معارف و فرهنگ اسلام سخنرانی می کردند.

آنچه به اختصار درباره برنامه های مذهبی رادیو آمد، نشان می دهد که همه مردم ایران، به‎دنبال اسلام واقعی بودند؛ نه آن اسلامی که به طور ناقص و ابتر به آنها می رسید.

ه-) تأثیر برنامه مذهبی

با توجه به پیشینه مذهبی مردمِ آن سال ها، برنامه های مذهبی، جزیی از برنامه‎های رادیو بوده و مخاطبان خاص خود را نیز داشته است. اما برخی از این برنامه ها، به گونه ای بود که سابقه اجرای آن، هنوز در خاطر مخاطبان آن دوران باقی مانده است. یکی از این مجموعه برنامه ها، سخنرانی مذهبی بود. این سخنرانی ها در رشد فهم دینی و گسترش فرهنگ اسلامی در جامعه پیش از انقلاب، به‎شدت مؤثر بوده است. در تأیید این ادعا به تصریحاتی که بزرگان اندیشه و قلم در باب تأثیرگذاری سخن سخنرانان مذهبی از رادیو – به ویژه استاد راشد – داشته اند، اشاره می شود:

دکتر سید جعفر شهیدی (۱۲۹۷-۱۳۸۶)

دکتر سیدجعفر شهیدی، رئیس مؤسسه لغت نامه دهخدا و استاد دانشگاه تهران از جمله شخصیت هایی بود که از نزدیک با استاد راشد آشنایی داشت. دکتر شهیدی در سال ۱۳۲۶، با وی در نجف اشرف آشنا شد و به طور مرتب حدود سال با ایشان مراودت داشت و هفته ای یک یا دوبار نزد او می رفت. دکتر شهیدی در توصیف شخصیت اخلاقی وی می گوید: «مرحوم راشد به هرچه می گفت، معتقد بود و به آن عمل می کرد. از دنیا به حداقل زندگی قناعت می کرد و حتی زمانی که می توانست به مال و منالی برسد، از آن صرف‎نظر می کرد و … اگر آقای راشد یک جواب آری و یا سَری برای ثروتمندان و رجال درباری تکان می دادند و موافقت می کردند در مجالس ختم و روضه خوانی آنان منبر بروند، خانه ها برایشان آماده می کردند… آن مرحوم خدا را بیش از آسایش زندگی دوست داشت.»

استاد راشد این خصلت ها را مرهون تربیت پدر بزرگوارش بود که مردی بسیار پرهیزکار و مقید بود. برادر ایشان در این زمینه می‎گوید: «من حسینعلی راشد که نویسنده این یادداشت ها هستم، با برادرم هر دو جزو طلاب علوم دینی بودیم و پدر من در تمام عمر یک شاهی از وجوهی که نزد او می آوردند به ما نداد؛ حتی ما را چنان ترسانده و تربیت کرده بود که واقعاً اگر می خواستیم دست به آنها بزنیم، خیال می کردیم دست به مار و عقرب می زنیم».

دکتر محمد خوانساری (۱۳۰۰- ۱۳۸۸)

دکتر محمد خوانساری، استاد برجسته فلسفه و منطق دانشگاه تهران، اولین روزهای آشنایی خود را با استاد راشد به یاد می آورد. هنگامی که وی برای سخنرانی در مسجد سید اصفهان می آمد همه مشتاق بودند تا سخنان این خطیب توانا را از نزدیک بشنوند. دکتر خوانساری در توصیف استقبال مردم از استاد راشد چنین یاد می کند «خطابه های این بزگوار در مسجد اصفهان با سخنانی که از رادیو می شنیدیم قابل مقایسه نبود. تمام فضای مسجد حتی گلدسته ها و داخل غرفه ها و روی پشت بام از جمعیت موج می زد… فرهنگی، محصل، بازاری، استاد دانشگاه، همه بادقت و شوق عجیبی به سخنان وی گوش می دادند … حضورِ ذهن و قدر تبیان و تصویرگری و تجسم مطالب وی برای شنونده وصف‎نشدنی بود.»

از زمانی‎که استاد راشد از سال ، سخنرانی های پنجشنبه‎شب های خود را در رادیو آغاز کرد، با وجود کم بودن رادیو، بسیاری از مشتاقان به نحوی شنونده سخنان وی می شدند…. «هنوز در زوایای خاطر مانده است که ساعت هشت روزهای پنجشنبه، مردم در کوچه و بازار جلوی قهوه خانه یا مغازه ای که رادیو داشت، تجمع می کردند تا سخنان استاد راشد را گوش کنند».

حجت الاسلام علی دوانی (۱۳۰۸-۱۳۸۵)

حجت‎الاسلام علی دوانی نویسنده و تاریخ نگارحوزه نیز زمانی را به یاد می آورد که در آبادان، آوازه استاد‎ راشد سبب شده بود تا مردم در پنجشنبه شب ها مشتاقانه منتظر پخش سخنان وی از رادیو باشند… «به دلیل نداشتن رادیو، می رفتیم پشت پنجره خانه هایی که رادیو داشتند تا صحبت های آقای راشد را بشنویم. بس‎که فصیح، ساده، گویا، و متین سخن می گفت. همه مردم شیفته سخنانش شده بودند».

جاذبه سخنان این خطیب توانا فقط به شهرهای ایران محدود نبود، بلکه به آن سوی مرزها نیز کشیده شده بود. دکتر خوانساری علت جذابیت سخنان استاد راشد، چه در ایران و چه در خارج از ایران را، در قدرت بیان و انتخاب موضوعات متنوع در حوزه های اخلاقی و اجتماعی می داند؛ عاملی که سبب شد «مردم ایران، عراق، پاکستان و سایر فارسی زبانان، دلبسته سخنان وی شوند».

سیدغلام‎رضا سعیدی (۱۲۷۴-۱۳۷۶)

سیدغلام‎رضا سعیدی مترجم و پژوهشگر مسائل اسلامی نقل می کند: «محمد ظاهرشاه، پادشاه افغانستان در مجلس حضور داشت و صحبت می کرد. وقتی زمان، به نزدیکی های ساعت هشت رسید، صحبت هایش را نیمه، رها کرد و گفت: حالا وقت شنیدن صحبت های آقای راشد است. با اینکه ظاهرشاه سنی‎مذهب بود و این از عجایب روزگار است که تأثیر کلام آقای راشد را در سطحی به این گستردگی نشان می دهد».

استاد راشد در زندگی شخصی خویش، همان گونه رفتار می کرد که در سخنرانی هایش توصیه می کرد. او فقط سخنوری برجسته نبود، بلکه عمل‎کننده ای مقید نیز بود. دکتر خوانساری با اشاره به ویژگی های دقیق بودن، منظم بودن و پاکیزه بودن استاد راشد، به مقیدبودن آن مرحوم به رعایت آداب اجتماعی نیز اشاره می کند: «می گفت در کوچه، آب دهان نیندازید. در زمستان که برف‎پاک کن ها برای پاروی برف از پشت‎بام، می آمدند، ایشان رضایت نمی داد که برف پشت‎بام را در کوچه بریزند.

حجت الاسلام سیدمحمود دعایی

سیدمحمود دعایی، مدیر مسئول روزنامه و مؤسسه اطلاعات در مصاحبه ای در شبکه سراسری رادیو (//) به خاطره ای از اوایل پیروزی انقلاب اشاره کرده، از توصیه مرحوم مطهری درباره استاد راشد چنین یاد می کند: «همان ایام که رادیو فتح شده بود و در اختیار انقلاب قرار گرفته بود (استاد مطهری) اصرار داشتند که شما از آقای راشد دعوت کنید به سخنرانی های شب های جمعه شان ادامه بدهند. من همانجا فهمیدم که مرحوم استاد مطهری یکی از شیفتگان و مریدان مرحوم آقای راشد بوده، قدر و منزلت آن بزرگوار را می دانست».

دکتر مهدی محقق

دکتر مهدی محقق، استاد دانشگاه تهران و مدیر مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران – و دانشگاه مک گیل کانادا – درباره استاد راشد می نویسد: «او در پیشبرد معنویت در جامعه ایرانی به‎ویژه در میان جوانان و دانشجویان سهم بسزایی داشت.» دکتر محقق سپس درباره شاگردی در نزد استاد راشد می گوید: «وقتی دوره دکترای دانشکده معقول و منقول در سال افتتاح گردید، من و شماری دیگر، در درس ملاصدرا که آن مرحوم تدریس می کرد، حاضر می شدیم».

دکتر مهدی محقق درباره اثر تک‎جلدی شامل سخنان استاد راشد (که در سال تا از رادیو پخش شد) می گوید: «این مجموعه مشتمل بر یک دوره خداشناسی و جهان شناسی و انسان شناسی است که راشد آن را برای پی ریزی مدینه فاضله ای که او همیشه در آرزوی آن بود، بر مردم این کشور عرضه داشت.» همین نکته دکتر محقق را می‎توان بسیار وسیع تر به سال تلاش بی وقفه استاد راشد تعمیم داد.

۳. رادیو و انقلاب

رادیو، رسانه ای بود که پس از راه اندازی در اواخر حکومت پهلوی اول، برای تبلیغ و تبیین سیاست های دولت شاهنشاهی به میدان آمد. در واقع، تقویت حس شاه‎دوستی، میهن پرستی، گوشزدکردن شخصیت‎های مفاخر ملی و باستانی و ترویج اطاعت از قانون و حاکمیت، محور تبلیغات این رسانه بود.

رادیو، رسانه ای بود که با توجه به گستره کشور، نبود امکانات، سطح سواد عمومی و جمعیت فراوان مخاطب، توانست نقش مهم و تأثیرگذاری داشته باشد. همچنین رادیو، رسانه ای بود که با جذابیت شنیداری و بُردی که داشت، در عمومی کردن ارزش های حاکمیتی، فرهنگ سازی، بومی گرایی و همراه کردن توده های مردمی با ایدئولوژی رژیم، سهمی بس بزرگ و کارکردی گسترده و کاربردی وسیع داشت.

الف) رادیو و حاکمیت

رادیو در ایران سیاست زده متولد شد و ردِ پای سیاست حاکم در آن نمایان بود. بدیهی است که اولین کارکرد این رسانه صوتی و فراگیر، خبررسانی است. اخبار منتشره، رنگ‎و‎بوی حکومتی داشت و در واقع آنچه را لازم و فوری می دانست، از حاکمیت به ملت اطلاع می‎داد. نمونه ای از این دست اطلاع رسانی ها عبارت اند از:

یک – پیام و کلام شاه

یکی از مقاطع حساس که نشان می‎دهد، وجود رادیو در روند انقلاب تأثیر نمایانی داشته، پخش سخنرانی شاه بود.

بخشی از سخنرانی معروف رادیو – تلویزیون محمدرضا پهلوی در چهاردهم آبان ۱۳۵۷ که به «صدای انقلاب شما را شنیدم» معروف شد، بدین‎شرح است: «ملت عزیز ایران! در فضای باز سیاسی که از دو سال پیش به تدریج ایجاد شد، شما ملت ایران علیه ظلم و فساد به پا خاستید. انقلاب ملت ایران نمی تواند مورد تأیید من به عنوان پادشاه ایران و به‎عنوان یک فرد ایرانی نباشد…. من به نام پادشاه شما که سوگند خورده ام تمامیت ارضی مملکت، وحدت ملی و مذهب شیعه اثنی عشری را حفظ کنم، بار دیگر در برابر ملت ایران سوگند خود را تکرار می کنم و متعهد می شوم که خطاهای گذشته، هرگز تکرار نشود، بلکه خطاها از هر جهت نیز جبران گردد. متعهد می شوم که پس از برقراری نظم و آرامش در اسرع وقت، یک دولت ملی برای آزادی های اساسی و انجام انتخابات آزاد، تعیین شود، تا قانون اساسی که خون بهای انقلاب مشروطیت است، به صورت کامل به مرحله اجرا درآید. من نیز پیام انقلاب شما ملت ایران را شنیدم…. امیدوارم در روزهای خطیری که در پیش داریم، خداوند متعال ما را مورد عنایت و لطف خود قرار داده و همواره مؤید و حافظ ملک و ملت ایران باشد. انشاء‎الله تعالی».

نمونه دیگر از این دست اخبار، خواندن فرامین شاه بود. رادیو ایران در نیمه آذر ۱۳۵۷ و هم‎زمان با اوج گیری تظاهرات و راهپیمایی ها، خبری را منتشر کرد که سایر خبرگزاری های خارجی نیز آن را پوشش دادند: «شاه فرمان داده است که به مناسبت روز حقوق بشر که با یکشنبه آینده (۱۹آذر۱۳۵۷) مصادف خواهد بود، ۲۳۰ زندانی آزاد شوند. (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ج ۸، ص۴۳۱) جالب آنکه ۱۹ آذر سال ۱۳۵۷ با روز تاسوعا و شدت گرفتن حضور گسترده مردم در راهپیمایی ها هم‎زمان شده بود.

دو – اعلام و تکذیب خبر

یکی دیگر از کارکردهای رادیو به ویژه در مقطع انقلاب، خواندن احکام و بیانیه های نظامی بود که برای پیشگیری از گسترش دامنه تظاهرات صادر شده بود. به‎عنوان نمونه در سند مورخه ۲۰ مرداد ۱۳۵۷، آمده است: «اعلامیه شماره یک فرمانداری نظامی (در اصفهان) از رادیو قرائت شد.» (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ج۸، ص۳۷۷) این اعلامیه را سرلشکر رضا ناجی، فرماندار نظامی اصفهان از رادیو اصفهان خواند و بر اساس آن، ضمن اعلام برقراری حکومت نظامی و بیان مقرراتی در جهت «اعاده نظم و امنیت عمومی» به خیر و صلاح و مصلحت کلیه اهالی، محترم دانسته شده بود. (انقلاب اسلامی