پاورپوینت کامل تاریخ نویسان درباری و نقش روحانیون در نهضت تنباکو ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل تاریخ نویسان درباری و نقش روحانیون در نهضت تنباکو ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل تاریخ نویسان درباری و نقش روحانیون در نهضت تنباکو ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل تاریخ نویسان درباری و نقش روحانیون در نهضت تنباکو ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

۲۶۵

کارنامه روحانیت متعهد به قیام و مبارزه علیه استکباراستثمار
استبداد و جهاد در راه خدا مزین است
دراین میان نهضت تنباکواز درخشانترین مبارزات ملت ایران به
رهبری روحانیت علیه استبداد و دخالت بیگانگان دراین کشوراست .

اکثر تاریخ نگاران و صاحب نظران داخلی و خارجی برآنند که :این
قیام نخستین حرکت سیاسی اجتماعی موفقی بود که باانگیزه اسلامی و
باورهای عمیق مردم نسبت به آن پاگر فت و با رهبری روحانیت و در
راس آن مرجع عالیقدر تشیع میرزای بزرگ به پیروزی رسید.

در عین حال معدودی از غربزدگان تاریخ
نویسان درباری غیر منصفانه ترین بلکه مغرضانه ترین سخنان ره به
عنوان تجزیه و تحلیل و برداشت تاریخی آورده اند.ازاین دست می توان
از فریدون آدمیت ابراهیم صفائی و یحیی دولت آبادی نام برد

این نویسندگان نه تنها فتوای تاریخی میرزای شیرازی را مشکوک و
مجعول دانسته اند که نقش اساسی روحانیت را دراین نهضت منکر شده اند.
این حضرات با تمامی توان تلاش کرده اند که این حرکت اسلامی را به
گونه ای زیر سئوال برده و چهره نورانی رهبران نهضت تنباکو را در
شهرهای مختلف مخدوش سازند و آسمان و ریسمان را به هم بافته اندتا به
مردم مسلمان بباورانند که اسلام و عالمان اسلامی و حتی توده مردم در
این نهضتت نقشی نداشته اند !

هر چند ما در مقاله:[ فتوای میرزا و پیامدهای آن] باارائه شواهد
و مدارک و مستندات تاریخی اصالت فتوا و نقش بینش سیاسی میرزا را
در صدور آن به اثبات رساندیم واز نقش فتوا و رهبری روحانیت مبارز
ایران به عنوان مجریان فتو یاد کردیم اما بهتر دیدم که به
گونه ای مستقل به تجزیه و تحلیل این بعد نهضت تنباکو بپردازیم و ضمن
تبیین نقش روحانیت به بافته های تاریخ نویسان درباری واستعماری
پاسخ بگوئیم وانگیزه آنان راازاین تحریف بیان کنیم .

برای این منظور سه بخش زیر راارزیابی و نقد و بررسی می کنیم :

۱.اعتراف تاریخ نگاران داخلی و خارجی و بسیاری از دوله ها و
سلطنه ها به نقش موثر روحانیت در نهضت تنباکو.

۲.اعتراف آنان به رهبری رجال برجسته ای از ورحانیت در شهرهای
مختلف .

۳. تاریخ نگاران درباری استعماری وانگیزه آنان از تحریف تاریخ .
بسیاری از تاریخ نگاران داخلی و خارجی و عده ای از خاطره نویسان
درباری ناخواسته از نقش اصلی روحانیت در نهضت تنباکو سخن گفته اند
که به نوشته برخی از آنان اشاره می شود:

تاریخ نگاران داخلی

۱. کسروی

نقش و رهبری روحانیت متعهد دراین نهضت آن قدر روشن است که کسروی
با همه دشمنی اش بااسلام و روحانیت چاره ای جزاعتراف ندارد….

[… بیش از همه تبریز به کار برخاست … پس از تبریزاسپهان به
تکان آمد و پس از آن در تهران شور و جنبش پیدا گردید. در همه ج
علماء پیشگام بودند. در تبریز حاج میرزاجواد دراسپهان آقا نجفی و
در تهران میرزامحمدحسن آشتیانی و دیگران پدر میان داشتند.از
سامراء مجتهد بزرگ میرزا محمدحسن شیرازی تلگراف به شاه فرستاد و
زیارتهای امتیاز را باز نموده و درخواست به هم زدن آن را کرد] ۱ .

کسروی پس از آن که : چاره جویی شاه و درباریان
لغوامتیاز داخلی و مقاومت مردم و علماء شیوه مبارزاتی علماء در
نهضت فتوای میرزای شیرازی در تحریم تنباکو واطاعت مطلق مردم از
حکم میرزا سخن می گوید می نویسد:

[ این کار چنان انجام گرفت که مایه شگفت همگی بیگانگان گردید.
کمپانی ناگزیر شد به شاه گله کند و چاره خواهد. و شاه خواست
زورآزمایی کند و به میرزای آشتیانی پیام فرستاد که یا در آشکار و
میان مردم قلیان کشد آن فتوا را بشکند و یااز تهران بیرون رود.
اوبیرون رفتن را پذیرفته و به آمادگی پرداخت ولی مردم شرویده و
نگذاردند] ۲ ……

۲. شیخ حسن کربلائی

مرحوم شیخ حسن کربلائی از معاصرین و دست اندرکاران این واقعه بوده
است . کتاب وی : (قرارداد رژی )از نظر دوست و دشمن ۳ مستندترین
کتابی است که دراین زمینه نگاشته شده است .

مرحوم کربلائی به تفصیل از مبارزات امت اسلامی به رهبری روحانیت
متعهد در شهرهای مختلف سخن گفته است :

در شیرازاز ضحور و رهبری
عالمان دنی در نهضت تبعید فال اسیری حمل مزدوران حکومتی به مردم
معترض به تبعید فال اسیری و…. ۴

در تبریزاز مقاومت مردم و علماءاعلام بویژه
حاج میرزاجوادآقاتبریزی ۵ …، دراصفهان از رهبری آقانجفی و
تلگرافهایی عتاب آمیزز شاه به علمای اصفهان بویژه آقانجفی . ۶ در
پایان از فتوای تحریم تنباکو به وسیله مرحوم شیرازی بزرگ سخن
می گوید واسناد بسیار گویایی را که حاکی از نقش اصلی روحانیت مبارز
در نهضت تنباکوست ارائه می کند ۷ .

۳. خاطره نویسان

ناصرالدین شاه و درباریان از قبیل :امین الدوله اعتمادالسلطنه
و….. در نوشته های خود که به عنوان خاطرات از خود به جای
گذاشته اند با تلخی و عصبانیت و گاه با نیش و کنایه و توهین از
نقش روحانیت مبارز یاد کرده اند. به عنوان نمونه :امین الدوله حامی
اصلی ملکم در تاسیس حزب فراماسون ایران ۸ مداح ناصرالدین شاه ۹
حامی قرارداد رژی دشمن روحانیت و بالاخره نمونه روشنفکر وابسته در
عین حالی که با نیش و کنایه تحریم تنباکو قیام مردم را تخطئه می کند
و روحانیت مبارز در صحنه را به تمسخر می گیرد ۱۰ گفتارش بیانگر
حضور بلکه رهبری روحانیت در قضیه تنباکواست .

امین الدوله پس از آن که از حکم تبعید میرزای آشتیانی اجتماع
علما و طلاب و مردم برای همراهی و وداع و یا جلوگیری ازاجرای حکم
اطلاع شاه ازازدحام مردم و بسته شدن بازارها و…. سخن می گوید
می نویسد:

[شاه ازاین خبر برآشفت . نایب السلطنه را طلبید و موجب واقعه را
پرسید؟ گفت : به حکم دیروزی شاه به میرزا حسن پیام فرستادم .

گفته بود: حلال کردن تنباکو مقدورم نیست به عتبات عالیات سفر
می کنم . وامروز صبح در کار حرکت بود که علمای شهر برا ئمشایعت
آمده طلاب به آنها متابعت کردند واین حال ظهور کرد که می شنوید] ۱۱ .

امین الدوله پس از آن که از عصبانیت شاه و درباریان و سرپیچی
سربازان غیور ترک از فرمان حمله به مردم و علماء سخن می گوید
می نویسد:

[ از علماء و طلاب جمعی که پایه اجتهاد داشتند به قصد جهاد حرکت
کردند و به مردم شوریده گوشزد نمودند که :

هان ! وقت جانبازی و سعادت اندوزی است . بکوشید تا جامه زنان
نپوشید.اینک خزانه دولت و کوه بلور و دریای نور و تاج و تخت کیان
بلامانع قدوم شما را منتظراست] ۱۲ .

او درادامه گفتارش از شدت خشم و عصبانیت از مردم مسلمان به
عنوان اوباش گرسنه و بی سرو بی پا واز طلاب به عنوان سادات گد یاد
کرده است .

وی پس از حمله سربازان به مردم بی پناه می نویسد:

[ صدای تفنگ که
ازارگ دولتی برخاست ملاها فریاد برداشتند:

ای قوم ! جای درنگ نیست که ظلمه به خون مردم گشودند.اگر مسلمانید
خونخواهی کنید و سزای ظالم را بدهید تکبیرگویان حمله آوردند به باغ
میدان . داخل شدند… یکی ازاکابر معممین جهار آیت یاس و قنوط
خواند و کار صلح را به الغای عمل رژی مشروط داشت که تااز شاه خط
و وثیقه رژی مشروط داشت که تااز شاه خط و وثیقه نیارید و بساط
انحصار توتون و تنباکو فسخ نشود بر نمی گردیم]…

امین الدوله پس
از آن که وحشت شاه امین السلطان و درباریان الغای امتیاز رژی
پرداخت خون بهای کشتگان فتح و پیروزی علماء دراین رویارویی سخن
می گوید می نویسد:

[شهر آشفته آرام و کار به کام آقایان شد. روز دیگر باد به زخم
شاهنشاه خورد چه فایده که تیراز شست و کاراز دست رفته بود. به
تدارک قضیه برخاست و هر چه کرد درانظار خلق به قوت علماءافزود و
ازاعتبار واقتدار سلطنت کاست : مثل کنت دمنت فرت نظم الملک از
وزارت پلیس معزول شد. همه گفتند:از ترس ملاهاست . رفع و منع ظلم
مباشرین واستحکام وانتظام آیین معدلت و تشییداساس دیوان عدلیه
تاکید می شد. همه می گفتند: به خاطر ملاهاست] ۱۳ .

اعتمادالسلطنه وزیرانطباعات
ناصرالدین شاه که همانندامین الدوله دل خوشی از روحانیت ندارد در
این باره می نویسد:

[…هرگاه سه ما قبل که جناب میرزا تلگرافی به حضور شاه زده بودند
جواب به قاعده داده بودند…این فتنه بر پا نمی گشت … زحمتی که در
ظرف سلطنت خودشان کشیده بودند که اقتدار ملاها را کم کنند جهالت
کارگزاران دولت اسبابی فراهم آورد که این اقتدار طوری بروز کرده
است که از صدراسلام تاکنون در مملکت شیعه این طورایستادگی از
علماء دیده نشده بود] ۱۴ .

از نامه امین السلطان به علاءالدوله نیز تاثیر عالمان دین در
نهضت به خوبی فهمیده می شود:

[ اگراین کار به این طور تمام نشوداین آخوندها مردم را تا پای
جان حاضر کرده اند باید شروع به جنگ داخله بنمائیم] ۱۵ .

ناصرالدین شاه نیز در موارد متعدد به نقش روحانیت در نهضت تنباکو
اعتراف می کنداز جمله : در نامه ای به امین السلطان از شورش مردم
اصفهان شیراز مشهد کرمان و رهبری روحانیت در شورش ضدکمپانی یاد
می کند. ۱۶

به هنگام سخن در هیات وزیران و کارگزاران دولتی از مطاعیت و
استیلاء و قوت واستعلاء ملاها شکایت می کند. ۱۷

در نامه ای تهدیدآمیز به میرزای آشتیانی با عصبانیت از نقش وی در
شورش تهران و میرزا جوادآقا در تبریز و آقا نجفی دراصفهان و…
می نویسد ۱۸ .

تاریخ نگاران خارجی

بسیاری از سفراء و تاریخ نگاران خارجی حتی انگلیسیهایی که به نحوی
ازاوضاع ایران مطلع بوده انداز نقش اصلی روحانیت در نهضت تنباکو
سخن گفته انداز جمله :

فوریه پزشک ویژه ناصرالدین شاه . وی ازابتدای ماجرا و شروع
نهضت در جریان امر بوده به گونه ای که نوشته های او مورداستناد
بسیاری از نویسندگان و تحلیل گران تاریخ است .

فووریه خلق و خو و عکس العملهای شاه و رجال ایران آن زمان را در
برابر مردم و علماء در واقعه رژی بی پرده نشان می دهد.

او در جای جای گزارشهای روزانه خویش از شروع نهضت تا پیروزی آن
از حضور روحانیت و مقابله آنان باانگلیس و ناصرالدین شاه و به
عکس سخن می گوید.

دکتر فووریه پس از آن که ازاصل امتیاز و مواد آن و رشوه هایی که
برای تحصیل آن پرداخت شده واز هجوم انگلیسیها به عنوان کارگران
شرکت و فریاد واعتراض مردم در شهرهای بزرگ و… سخن می گوید:
می نویسد:

[سلسله جنبان این نهضت روحانیون اند. و کسی که به ایشان دستوراین
کار را داده رئیس روحانیون کربلاست] ۱۹ .

دکتر فووریه در جای دیگراز فتوای مرحوم شیرازی واطاعت مطلق
مردم حتی حرمسرای شاهی سخن می گوید چنین گزارش می دهد:

[مردم ایران هر وقت فتوایی از ملایی متنفذ یا مجتهدی معتبر برسد
باانضباط تمام اطاعت آن را گردن می نهند.امروزاختیار به کلی در
قبضه آخوندهاست] ۲۰ .

وی درادامه از توقیف و تبعیدامین الضرب به بهانه تحریک مردم و
عدم تاثیر تبعید وی در روند نهضت سخن می گوید.

او علت اساسی نهضت را فتوای میرزا و مخالفت روحانیت با قرارداد
رژی می داند و براین باوراست : پس ازاین که حکومت و سفیرانگلیس به
ناتوانی خود در مقابله با مردم و روحانیت پی بردنداساس امتیاز
رژی متزلزل شد و شاه و کمپانی رژی در سر پا نگهداشتن امتیاز دیگر
اصراری نداشتند. ۲۱.

دکتر فووریه در ۱۶ جمادی الاولی درباره اوج گیری
مبارزات و موضع گیری صریح و روشن علماء در برابر شاه وانگلیس
می نویسد:

[کار تجری ملاه کم کم به تظاهرات سیاسی کشیده . در یکی از جلساتی
که صدراعظم تهران برای گفتگو در باب غرامت کمپانی تشکیل داده بود
یکی از ملاه بدون پرو به امین السطان گفت که :این غرامت را باید
اشخاصی که از آن شرکت رشوه گرفته انداز عهده بر آیند واسم چند نفر
را هم برد] ۲۲ .

دکتر فوریه پس از آن که از شایعه جهاد و تهدید خارجیان در صورت
عدم لغوامتیاز سخن می گوید:از سفیر فرانسه می پرسد:

چرا نمایندگان کشورهای خارجی در چنین مواقع خطرناکی برای حفظ
جان اتباع خود به اقدامات مشترک دست نمی زنند.

فووریه پس از گزارش از فتح و پیروزی
نسبی روحانیت و عقب نشینی شاه وانگلیس اظهارامیدواری می کند که :
اختیار دخانیات در دست خود مردم قرار بگیرد و دولت و روحانیت یا
یکدیگر آشتی کنند واو با دلی خوش به فرانسه برگردد.

معتقداست که :این امر در صورتی ممکن است که فرمان لغو تحریم از
میرزای شیرازی صادر شود. زیرا همه امیدها به عتبات است و همه خلاص از
این غصه رااز آن جانب منتظرند. ولی پس از مدتی انتظار تلگرافی از
آن جانب رسید که شاه را در لغوامتیاز شده بود واز رفع تحریم
۲۴.دخانیات سخنی نگفته بود.

فووریه درادامه گفتارش ناراحتی شدید شاه و درباریان ازاین
تلگراف کاهش قیمت سهام بانک شاهنشاهی وقفه دیگرامتیازات و ضرر و
زیان این قیام برای انگلیس و… را ترسیم می کند و می نویسد:

[ اگراین حال دوام پیدا کند خسارات جبران ناپذیری متوجه همه چیز
خواهد شد.البته روحانیون ازاین جهت وحشتی ندارند وامور فوق به
ایشان مربوط نیست . به همن جهت به استظهار نفوذی که ایشان را در
میا نطبقه عوام منعصب مسلم است روز به روز بر تجری خود می افزایند و
به حد و سدی برای تحریک قائل نیستند. در صورتی که حال دولت چنین
نیست .اگراین مبارزه به همین صورتی که شروع شده دوام یابد بیم
هر خطری برای آن می رود ۲۵ . ]

دکتر فووریه پس از نقل حادثه تهران یعنی شورش و کشتار مردم به
دستور شاه و درباریان و تداوم خصومت و مقابله شاه و علماء می نویسد:

[راست است که سلیک تفنگ شورش را خوابانده ولیکن آن دو قوه ای که
با یکدیگر نزاع می کرده اند همچنان به حال خصومت باقی هستند. شاه اگر
چه غالب آمده و لکن از حیثیتش کاسته شده و روحانیون با وجود
مغلوبیت قوی تر گردیده اند] ۲۶ .

وی عدم اعتناء میرزای آشتیانی به حکم تبعید درخواست اصل
امتیازنامه برای پاره کردن آن در جلو چشم مردم استنکاف وی از
پذیرش هدیه شاه درخواست درباراز عدم هجرت وی به عتبات و… را
دلیل قوت وافزایش قدرت روحانیون می داند. ۲۷

سردنیس رایت وزیر مختارانگلیس درایران . وی
مجموع دوازده سال کاردار و وزیر مختار و سفیر کبیرانگلیس در
ایران بوده است . درباره واقعه رژی و نقش روحانیت در کتاب[ انگلیسیان
در میان ایرانیان در دوره قاجاریه] می نویسد:

[بار دیگر ملایان با دسیسه های پنهانی روسهاحساسات را بر
ضدانگلیسیان برانگیختند. در مشهد شیرازاصفهان یزد شورشهایی
برخاست . کنسول انگلیس در تبریز نرسید که مسیحیان را قتل عام کنند…
وقتی یکی از پیشوایان بزرگ دینی استعمال تنباکو را تا لغوامتیاز
آن تحریم کرداثر زیادی به جای گذاشت . یک ناظر فرانسوی در آن هنگام
گزارش داد:

ناگهان همه تجار تنباکو دکان خود را بستند و همه قلیانها کنار
گذاشته شد و دیگر کسی سیگار نکشید] ۲۸ …

نویسنده سفیر کبیر کشوری است که دراثر پافشاری مردم و روحانیت
دراین مورد شکست خورده است ازاین روی ضمن اعتراف به نقش
روحانیت سعی دارد رقیب خود را (روسیه ) دراین نهضت دخالت دهد تا
تحمل شکست را بر خود آسان تر نماید و مردم به نقش روحانیت پی نبرند.

پروفسور حامدالگار. وی در کتاب: [ دین و دولت] که صاحب نظران
ایران و جهان از آن به عنوان : معدن طل پژوهش گرانسنگ کتاب موثر
کتاب ماخذ و… یاد کرده اند ۲۹ در بخش امتیاز رژی کراراز
علماء به عنوان رهبران نهضت تنباکو یاد می کند. به عنوان نمونه : پس
از آن که از علماء به عنوان مدافعان منافع ملی علیه حکومت خیانتکار
و نفوذ منافع ملی علیه حکومت خیانتکار و نفوذ بیگانه در قرارداد
رویتر یاد می کند می نویسد:

[در ماجرای انحصار تنباکو تمام ملت احساس خفت کرد و علماء
آشکارا به عنوان رهبران ملی تلقی شدند] ۳۰ .

و در جای دیگر می نویسد:

در فرصتهای
متعدد علماء به منظور دفاع از منافع ملی علیه دولت اقدام
می کردند. در ضمن در هر مورد مظهر خواسته ها یا شکایات اشخاص یا
گروههای گوناگون بودند. ولی درامتیاز تنباکو براستی تمام ملت به
رهبری آنها متحد شده بودند. آن هیجان تنهااعتراض علیه یک اقدام
مخصوص حکومت نبود برای این که هر چند کانون آن مساله انحصار
تنباکو بود دراصلی مقابله ای بود میان مردم و دولت که در آن رهبری
علماءاراده و مفهوم تازه ای از رهبری را نشان داد ۳۱ .

حامدالگار براین باوراست که : علماء دراین جنبش به گونه ای
موفقیت آمیز نهضت را رهبری کردند. باارائه مدارک و مستندات بسیار
از رهبری میرزای آشتیانی در تهران ۳۲ میرزا جوادآقا در تبریز ۳۳
آقا نجفی دراصفهان ۳۴ فال اسیری در شیراز ۳۵ محمدتقی بجنوری و
حاج حبیب الله مجتهد شهیدی در مشهد ۳۵ و… سخن می گوید.

وی حضور سیطره آمیز
انگلیسیها و واگذاری اموراقتصادی ملت ایران را به بیگانگان سبب
خشم عالمان دینی می داند. در مقایسه نهضت تنباکو با رویدادهای پیش
از آن از جمله : جهاد مردم علیه روس به رهبری روحانیت می نویسد:

[ اما هیجانی که علیه امتیاز تنباکو در گرفته بوداز لحاظ وسعت و
کیفیت با تجلیات پیشین قدرت روحانیان تفاوت داشت . نارضایی به طور
عظیم تری اظهار شد و رهبری آن متحدتر واستوارتر بود. نقش علماء به
منزله رهبران و مدافعان واقعی ملت علیه دولت و رخنه تدریجی بیگانه
بار دیگر با وضوح تازه ای تجلی یافته بود] ۳۷ .

حامدالگاراین قیام را نخستین هیجانی می داند که ناظران خارجی را
به قدرت روحانیون درایران آگاه ساخت . راین باره شواهدی رااز
شگفتی خارجیان از قدرت روحانیون ذکر می کند.

سیاستمدارانگلیسی :[ لاسلز به سالیسبوری] آنچنان از نقش روحانیت در
واقعه رژی به وحشت افتاده که می نویسد:

[بدیهی است اگر ملایان دراثبات قدرت خودشان و روی کار آوردن یک
حکومت ضداروپایی توفیق یابند باید همه امیدمان را برای اصلاح ایران
از رهگذراقدام بازرگانی از دست بدهیم].

در ضمن سیاستمدارانگلیسی در شگفت است که آیااین هیجان صرف نظر
از قدرت روحانیون تجلی یک عقیده عمومی نبوده است که تا آن زمان در
ایران ناشناس مانده است . ۳۸

هانری حاویس نویسنده و شاعر معروف انگلیسی درباره نقش علماء
درایران نهضت می نویسد:

[…بطلان …این امتیاز فقط به واسطه اعمال متفقه و حرکات
شجاعت آمیز ملاها و علماء بوده است که پادشاه را مجبور به بطلان آن
نمودند و مردم را مشوق و محرک گردیدند که در برابر آخرین حرکت و
اقدام پادشگاه که به سرقت ملت شباهت داشت مقاومت سخت نمایند و کار
را به جایی رساندند که اعلیحضرت اقدس همایون پادشاه ملتفت شدند که
اگر بخواند بیش ازاین در برابر مردم و ملت مقاومت وایستادگی
کنند نه تنهااز پلتیک دور بود بلکه اقدامات خودشان را درانجام
این امتیازنامه و متدوال نمودن آن محل و غیر ممکن پنداشتند] ۳۹ …

ادوارد برون انگلیسی نیز به نقش روحانیت در نهضت تنباکو و در
راس آن میرزای شیرازی اعتراف می کند.

وی پس از آن که از نقش سیدجمال در صدور فتوا سخن می گویداقدام
میرزای شیرازی را می ستاید واز آن به عنوان ضربه ای کوبنده که اقتدار
ناصرالدین شاه و دول خارجی را درهم شکست یاد می کند.اطاعت مطلق مردم
رااز حکم تحریم تنباکو وفاداری مردم به روحانیت می داند.

مورگان شوستر نماینده انگلیس در تبریز و حتی میرزا ملکم خان دلال
امتیازات از نقش موثر روحانیت یاد کرده و با تجلیل از آنان یاد
می کنند. ۴۰

گفتار برخی از تاریخ نگاران نویسندگان سیاستمداران و… را
درباره نقش روحانیت در نهضت تنباکو آوردیم . دراین بخش برآنیم که
یادی کنیم از روحانیون متعهدی که در نقاط مختلف کشور رهبری نهضت را
به عهده داشته اند:

میرزای آشتیانی

علمای تهران با رهبری میرزای آشتیانی ۴۱از همان آغاز باامتیاز
تنباکو مخالفت کرده و واگذاری آن را مخالف اسلام واستقلال مملکت
شمردند. ۴۲

میرزای آشتیانی
چندین مرتبه با ناصرالدین شاه وامین السلطان ملاقات کرد و مضار و
معایب واگذاری امتیازات را به بیگانگان گوشزد نمود و خواستار لغو
آنه بویژه امتیاز رژی شد. ولی شاه و دربار به بهانه آن که امضای
شاه معتبر و طرف قرارداد در حقیقت دولت انگلیس است از لغوامتیاز
سر باز زدند ۵۳ .

مساجد و خانه علماء بویژه خانه میرزای آشتیانی محل تجمع مردم
معترض به این قرارداد ننگین و طلت آور بود. دراین مکانه
سخنرانی هایی علیه دربار وانگلیس ایراد می شد ۴۴ شاه توسل به خشونت
را وسیله ای برای برقراری نظم وامنیت دانسته و به نایب السلطنه دستور
سرکوبی و دستگیری سرجنبانان نهضت را می دهد. ۴۵

ناصرالدین شاه در نامه ای
مفصل و تهدیدآمیز به میرزای آشتیانی پس از آن وی رامحرک مردم در
قیام و شورش معرفی می کند می نویسد:

آیا
بهتر نبود که متفقا یا تنها عریضه می کردید در دفع عمل ما هم که در
تدارک بودیم …. به امین السلطان و نایب السلطنه حکم شد مجلسی از
علماء و وزراء فراهم بیاورند سئوال ود که خلافت شریعت دراین
قرارنامه در کجاست ؟ بنمائید تا رفع شود. مجلس اول همه حاضر شدند به
جز شما که تعارض کرده بودید…

ماامتیاز داخله را برداشتیم همه تشکر کردند جز شما…. آیا عوام
فریبی به نظر شما رسیده یا مسند خود را می خواهید به این واسطه رونقی
بدهید. باز هم در مجالس و محافل خودتان در عوض تحسین و تمجید بر ضد
دولت واولیای دولت حرف می زنید. یعنی چه ؟ من شما را آفم فقیری و
ملای بی غرض و دولتخواه می دانستم حالا بر ضد آن می بینم که اقتباس به
مجتهد تبریز (میرزا جواد آقا) و آقا نجفی اصفهانی و غیره می کنید.
آیا نمی دانید که کسی نمی تواند بر ضد دولت برخیزد ۴۶ …

میرزای آشتیانی در پاسخ به تماسهای مکرر خویش برای لغوامتیاز
اشاره کرده و مفاسد واگذاری امتیازات به بیگانگان را به شرح زیر
برای شاه می نویسد:

[….. موجب اخلال نظام مملکت و رفته رفته سبب عدم استقلال سلطنت و
علی الانصاف
هادم اساس دین مبین و ماحی غرض از صدمات خاتم النبیین (ص ) و بعثت
انبیاء مرسلین است] ۴۷ ….

درباره مجتهدتبریز و آقا نجفی می نویسد:

[حسن خدمت و نیکویی تدبیر علماء بلدان از قبیل : مجتهد تبریزی و
آقا نجفی سلمهاالله تعالی که همیشه خیرخواه دولت بوده اند به سوء
تدبیر به نظرانور رسیده که دعگو را هم قیاس به آنها نموده دست خط
فرموده اند که : تبعیت اجامر واوباش می کنی] ۴۸ …

مقاومت میرزای آشتیانی در برابرانگلیس و ناصرالدین شاه باعث
گردید که حکم تبعید وی در دستور کار قرار بگیرد. میرزای آشتیانی در
تخییر بین نقض حکم تحریم و رفتن از تهران هجرت از تهران را
برمی گزیند. ۴۹

ملک آراء برادر شاه می نویسد:

[ پیروان او که از نیت او آگاه شدند نزدیک خانه او گرد
آمدند واز خروج او جلوگیری کردند] ۵۰ .

کلیه علماء تهران جهت همراهی میرزااجتماع کردند. بازار بسته
شد. هزاران نفراز مردم تهران پس ازاجتماع در منزل آشتیانی در
اطراف ارگ سلطنتی اجتماع کردن و شعارهایی در مخالف با تبعید میرزای
آشتیانی سردادند. فشار جمعیتی که ارگ را محضاره کرده بودند چنان
افزایش یافت که سرانجام دستور آتش صادر شد. ۵۱ علماء به
تظاهرکنندگان دستور دادند که : روز بعد بار دیگراجتماع کنند. ۵۲از
آن پس ناصرالدین شاه متقاعد شد که بیش ازاین نمی توان انحصار
تنباکو را سرپا نگهداشت . عضدالملک را برای عذرخواهی و وعده لغو
امتیاز به خدمت میرزای آشتیانی فرستاد و در ضمن انگشتری الماس هم
به عنوان هدیه برای ایشان فرستاد. میرزای آشتیانی هدیه شاه را
نپذیرفت . ۵۴ به گونه ای طعنه آمیز تهدید می کرد که از پایتخت می رود
ولی شاه و درباریان از ترس حمله بیشتر به ارگ التماس می کردند که
بماند. ۵۵

حامدالگار می نویسد:

[پس از مقابله سخت و مستقیم میان حکومت و مردم تهران که رهبری آن
با میرزاحس آشتیانی بود ناصرالدین شاه به ناچار در برابر خواسته های
علماء تسلیم شد] ۵۶ .

دکتر فووریه امین الدوله امین السلطان نایب السلطان ملک آراء
حامدالگار و… قیام مردم را جدی و سبب تظاهرات بزرگ تهران را
اعتراض به حکم تبعید میرزای آشتیانی دانسته اند.

یحیی دولت آبادی که بنایش بر ضدیت با روحانیت متعهد و تحریف تاریخ
است در عین حال می نویسد:

کامران میرزا (نایب
السلطنه ) آقا میرزاحسن را بر آن می دارد که آشکارا بر ضد رژی اقدام
نماید یعنی بر ضد دولت و مسلم است که آقامیرزاحسن تااطمینانی از
میل باطنی شاه نداشته باشد جرات نمی کند به چنین کار بزرگ دست
بزند . ۵۷

دولت آبادی بنا به مثل معروف :[ کافر همه را به کیش خود پندارد]
چون خود جرات تخلف ازاوامر شاهانه را نداشته به آشتیانی نیزاسن
نسبتهای ناروا را می دهد. درحالی که دیدیدو دیدم که میرزای آشتیانی
در مقابل حکومت ایستاد تا جائی که ناصرالدین شاه آن نامه تهدیدآمیز
را به وی نوشت و به تبعید وی حکم کرد. یحیی دولت آبادی درادامه
گفتارش از سخنان هر روزه آشتیانی درابتدای درس علیه امتیاز و
ضررهای آن سخن می گوید واعتراف می کند که رهبری روحانیون مخالف رژی را
در تهران آشتانی به عهده دشته است ولی بنا به وظیفه و ماموریتی که
دارد باز هم به توجیه آن می پردازد ۵۸

افزون بر آنچه دراین جا آوردیم در مقاله[ فتوای تحریم تنباکو و
پیامدهای آن] نیزاسناد و مدارکی رااز حضور و رهبری میرزای
آشتیانی ذکر کردیم که به خاطراطاعه کلام از آوردن مجدد آنها
خودداری می کنیم .

میرزا جواد آقا تبریزی

بسیاری از تاریخ نگاران خارجی و داخلی
دوله ها و سلطنه هااز میرزا جوادآقا تبریزی ۵۹ به عنوان پیشگام مردم
و رهبر نهضت قیام تنباکو در تبریز یاد کرده اند.از جمله : کسروی وی را
پیشگام مردم در نهضت تبریز می داند. ۶۰
ریچارد کدی ۶۱
حامدالگار ۶۲از نقش موثر و رهبری مردم تبریز توسطایشان سخن
گفته اند. ناصرالدین شاه در نامه ای به میرزای آشتیانی به نقش موثر
میرزا جودا آقا در جنبش تبریزاعتراف می کند. ملک آراء ۶۴امین
الدوله ۶۵امین السلطان ۶۶ و…… نیزاز نقشی اساسی میرزا جوادآقا
در تبریز سخن می گویند.

هنگامی که خبر حرکت نمایندگان کمپانی رژی به تبریز رسید مردم که
از خلاف شرع بودن امتیاز توسط تلگراف مرحوم شیرازی به شاه آگاه
شده بودند کسب و کار خود را تعطیل کردند و دراطراف میرزا جواد آقا
اجتماع نمودند.اعلانیه های کمپانی را که به در و دیوار چپبانده بودند
پاره کردند و به جای آن اعلانیه های انقلابی چسباندند. ۶۷ نمایندگان
مردم تبریز چند تلگراف به تهران مخابره وانحصارتوتون و تنباکو را
مخالف قرآن و دستورهای اسلام دانسته واز ناصرالدین شاه لغو آن را
خواستار شدند و ضمنا تهدید کردند که اگر تقاضای آنان قبول نشود با
اسلحه ازحقوق حقه خود دفاع خواهند کرد. ۶۸

حامدالگار می نویسد:

[میرزا جواد آق که پس از غیبت موقت بازگشته و در بحوبه نفوذ خود
بوده هیجان تبریز را رهبری می کرد. ناصرالدین شاه به عزم ریشخند
میرزاجودآق آقا علی آشتیانی را که از درباریان بود با هدایایی به
دیداراو فرستاد] ۶۹ .

ناصرالدین
شاه که از واقعه تبریز به وحشت افتاده بوده در پی چاره با
نزدیکان خود به مشورت نشست . برخی با مساعدت تهران سرکوبی نظامی را
پیشنهاد می کنند و برخی کارهای دیگر و آخرالامر تصمیم گرفته می شود که
یکی از رجال بورگ دولت به تبریز رفته و منافع و محاسن امتیاز را
برای مردم بازگو نماید و موافقت و رضایت حاج میزرا جوادآقا و سایر
مجتهدان ر به هر ترتیبی شده جلب نماید.اعتمادالسلطنه برای این
ماموریت پیشنهاد می شود.امین السلطان مخالفت می کند وامین خلوت را
پیشنهاد می کند
و بالاخره شاه امین حضور را برای این ماموریت انتخاب می کند. ۷۰
پیش از وروداو به تبریز مردم پاره کاغذی به گردن سنگی انداخته و
آن را دراطراف شهر می گردانند. منظوراین بود که بدین وسیله فرمان
شاه و پیام او را سبک گردانند. ۷۱امین حضور تا دو فرسنگی تبریز
می آید ولی جرات نمی کند به شهر وارد شود کهع مظفرالدین میرز
ولیعهد متوجه شده او را با کالسکه خودوارد شهر می کند ۷۲ واز پس
از دو روز توقف اجازه ملاقات از میرزاجوادآقا می گیرد.

امین حضور درباره
این ملاقات می نویسد:

[بعداز حصول اطمینان از جان به خانه مجتهد رفتم . تمام کوچه ها
و بامها و خانه مجتهد را مملواز مردم مسلح دیدم که تمام تفنگ
مارتین در دست و طپانچه در کمر و قطار فشنگ بسته بودند. به خدمت
مجتهد رسیده بااین حال اظهار هیچ مطلبی را جایز ندانستم . هدایا را
رسانیده دست مجتهد را بوسیده بیرون آمدم] ۷۳ .

نیکی ریچارد کدی می نویسد:

[….امین السلطان راجع به دومین طغیان بزرگ ضد رژی یعنی
اعرتض تبریز گفته است : حالا ثابت شده که مجتهد (میرزاجواد آقا) نقش
فتنه آمیز بزرگی در تمام آشوبهای اخیر مربوط به رژی ایفاء کرده است و
با مجتهد بزرگ (میرزای شیرازی ) در سامره و علمای مشهد…. در
ارتباط بوده است] ۷۴ .

آقا نجفی

دراصفهان مردم به رهبری عالمان دینی بویژه آقانجفی ۷۵ که در
آن هنگام نفوذایشان بیش از دیگران علماء بود. در برابر کمپانی رژی
ایستادند. بسیاری از خبرنگاران خاطر نویسان از رهبری آقا نجفی در
اصفهان سخن گفته اند.

نیکی
ریچاد کدی می نویسد:

گرچه گزارشهای گزناگونی ازاصفهان در دست است که در برخی جزئیات
با هم اختلاف دارند ولی ظاهرا در آن جا دو بار تظاهرات بزرگی به
رهبری ملایان عمده آقانجفی و برادرش شیخ محمدعلی برپا شده بود و در
این تظارهات آن دو به امتیازات اروپائیان تاخته و… ۷۶

علمای اصفهان به رهبری
آقانجفی پیش از صدور حکم تحریم تنباکواز سوی شیرازی فتوای منع
خرید و فروش استعمال دخانیات را صادر کردند. هرچند در خارج از
اصفهان دستور آنان را کسی اطاعت نکرد ولی دراصفهان مردم از آنان
پیروزی کردند وازاستعمال توتون و تنباکو خودداری نمودند. ۷۷
مامورین کمپانی مستقر دراصفهان ازاین وضعیت سخت به وحشت
افتادند ضمن تلگراف اوضاع به تهران از حکومت مرکزی می خواهند که :

به حاکم اصفهان دستور دهند که با آنان بیش از پیش مساعدت نمایند ۷۸
از طرف حکومت مرکزی تلگرافهای عتاب آمیزی به علمای اصفهان نیزاز
تهران ماموریت یافت که به هر وسیله ممکن مردم را ساکت و علماء را
وادار کند حکم اباحه استعمال دخانیات را صادر نمانید واگر سرپیچی
کردند آنان راازاصفهان تبعید نماید. حتی دستور می دهند که اگر
علماءامتناع کرند و مردم شورش نمودند به قوه قهریه متوسل شوند
خانه هایشان را بر سرشان خراب کنند. ۸۰

السطان پس
از ناانیدی از همکاری علماءآزار واذیت آنان را شروع می کند.اماهرچه
آزار واذیت و فشار وی بیشر می شود علماء به رهبری آقانجفی
مقاومت می کنند و در تقاضای خود مبنی بر لغوامتیازات خارجی بیشتر
پافشاری می کنند. ۸۱

از طرف حکومت آن قدراسباب زحمت علمای صافهان را فراهم می سازند
که عده ای از آنان ناگزیرازاصفهان هجرت می کننداز جمله :
منیرالدین که از جانب حکومت به اوابلاغ شده بود که : بایداستعمال
دخانیات را صریحا در منابر تجویز و ترخیص و خود نیز علانیه و برملا
استعمال دخانیات نمایی و تهدیدهای سخت دیگری که بر جان خود ترسید و
شبانه به نزد میرزای شیرازی در سامرا هجرت کرد. ۸۲

حامدالگار می نویسد:

[دراصفهان علماء به رهبری آقا نجفی سخت گیربی درنگ علیه انحصار
تنباکو تهیچ شدند. آنان به حدی دست پیش گرفتند که حتی پیش از صدور
فتوای معروف از فروش تنباکو جلو گرفتند….

ظل السطان به آقا نجفی فشار آورد تا حکم به اباحه فروش تنباکو را
بدهد ولی توفیقی به دست نیاورد] ۸۳ .

کسروی آقانجفی رااز پیشگامان نهضت دراصفهان ۸۴ می داند.
ناصرالدین شاه در نامه اش به میرزای آشتیانی با عصبانیت از رهبری آقا
نجفی دراصفهان سخن می گوید. ۸۵

افزون براین در مقاله[ فتوای تحریم تنباکو پیامدهای آن] به برخی
ازاسنادی که بیانگر نقش موثر آفا نحفی در نهضت اصفهان بوداشاره
کردیم .

فال اسیری

شیراز بیش از مناطق دیگر مورد توجه کمپانی رژی بود. لذا پس از
استقرار در مرکز عده ای با سفارش نامه ویژه برای حاکم فارس در جهت
همراهی و مساعدت راهی شیراز شدند. مردم شیراز پیش از ورود ماموران
کمپانی به رهبری فال اسیری کسب و کار خود را تعطیل نموده و در مسجد
وکیل شیراز به عنوان اعتراض اجتماع می کنند. ۸۶ حاجح سید علی اکبر
فال اسیری ۸۷ دراین اجتماع خطابه ای مفصل علیه دولت کمپانی رژی و
انگلیس ایراد کرده و در پایان شمشیری از زیر عبایش درآورده واظهار
می دارد :

[موقع جهاد عمومی است .ای مردم ! بکوشید تا جامه زنان نپوشید. من
یک شمشیر و دو قطره خون دارم هر
بیگانه ای که برای انحصار دخانیات به شیراز بیاید شکمش را بااین
شمیشیر پاه خواهم کرد] ۸۸ .

گریه کنان از منبر پائین می آید.

نمایندگان
کمپانی که ازاین اجتماع و سخنان فال اسیری آگاه می شوند جرات
نمی کنند به شهر شیراز وارد شوند در بیرون شهر توفق واین اخبار را
به سفارت انگلیس مخابره می کنند. حاکم شیراز (معتمدالدوله ) نیز جریان
را به امین السلطان گزارش داده و کسب تکلیف می کند. ۸۹

سفیرانگلیس به امین السلطان پیامدهلا ی قیام مردم شیراز و
استمرار آن را گوشزد نموده و خواستاراقدامات جدی حکومت با شورشیان
می گردد. ۹۰امین السلطان قوام الملک را مامورامنیت شیراز می کند و
او با فرمان حکومت مرکزی تبعید فال اسیری را در دستور کار خود قرار
می دهد ۹۱ تبعید فال اسیری محبوب مردم کار ساده ای نبود لذا
قوام الملک از ترس مردم و یاران سید جرات اقدام به این عمل را در
شهر وانظار مردم به صلاح خود ندید و در پی فرصتی بود که تبعید سید
را بدون مانع و دردسر عملی کند. دراین هنگام اطلاع پیدا کرد که سید
برای خواندن زیارت عاشوراء به تنهایی به خارج شهر می رود. به وسیله
ماموران خود سید را دستگیر کرده و با عجله بسیار و با وضعیا بسیار
بدی او را به بوشهر بردند. پس از چندی فال اسیری از آن جا به بصره
واز بصره به سامرا نزد میرزای شیرازی رفت . مردم شیراز که از
تبعید فال اسیری آگاه می شوند با تظاهرات و شعارهای مذهبی در
شاه چراغ گرد آمده و رهایی فال اسیری را خواستار می گردند. ۹۲

قوام الملک که از شورش واجتماع مردم سخت به وحشت افتاده بوده است مردم
را توسط عومال خود به گلوه می بندد و با کشتن و زخمی کردن ۹۳ عده ای
از مسلمانان ماموران کمپانی را وارد شیراز می کند. ۹۴
و در حالی که انگلیسیان خبراز در هم شکستن مقاومت مردم و پیروزی
می دهند مردم شیراز با رهبری دیگر عالمان دینی به مخالفت و مقاومت
خودادامه می دهند.

ریچارد کدی درباره خوش بینیانگلیسیان می نویسد:

[در ۲۰ مه کندی موقعیت شیراز را با خوش بینی گزارش کرد و گفت : به
خاطر سرکوبی مخالفان شیراز به امین السلطان صمیمانه تبریک گفته است
و خاطرنشان می کند که والی فارس دراین قضیه با جسارت و قوت عمل
کرده واین شکست جناح ملایان متعصب شیراز که زیاد متنفذ هستند با
اعلی درجه به نفع اروپائیان است] ۹۵ .

درباره مقاومت مردم پس از تبعید فال اسیری
می نویسد:

[گرچه والی با تبعیدافراد دیگر خانواده سید علی اکبر فال اسیری
استواری نشان داد معذلک جنبش شیرا فرو نشست . بسیاری از ملایان
شیراز تا وقتی مستر بینز (مدیر رژی در شیراز) شهر را ترک نگفت از
رفتن به مساجدامتناع کردند واو مردم خواستند که آنان نیز چنین
کننداز جمله شکایات ملایان این بود که ورود روزافزون اروپائیان
تحت عنوان امتیاز و مراوده آنان باایرانیان موجب تباهی دین آنان
خواهد شد] ۹۶ …

در دیگر شهرها

در دیگر شهرهای ایران نیز مثل : مشهد قزوین کاشان یزد کرمان
و… کم و بیش شورش تظاهراتی به رهبری روحانیت علیه شاه و کمپانی
رژی انجام شده است . ۹۷ به عنوان نمونه : در مشهد رهبری مردم را حاج
شیخ محمدتقی بجنوردی و حاج میرزا حبیب اللفه شهیدی و غیره به عهده
داشته اند. ۹۸ بنا به گفته فووریه : در مشهد علماء نه تنها حکم حرمت
استعمال دخانیات را داده بلکه کشت توتون و تنباکو را هم حرام
شمرده اند۹۹ .

درباره قزوین
حادثه ای را نقل می کند که آن نیز حاکی از نقش روحانیت دراین نهضت
است :