پاورپوینت کامل دیدار با صاحبنظران ;استاد محمد مجتهد شبستری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل دیدار با صاحبنظران ;استاد محمد مجتهد شبستری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل دیدار با صاحبنظران ;استاد محمد مجتهد شبستری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل دیدار با صاحبنظران ;استاد محمد مجتهد شبستری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

۹۵

اکنون باید بیش از همیشه حوزه بایستگی بیداری و روشنگری فزون را
فرا راه خویش بیند
احساس غربت و پوچی انسان
کنونی را جدی بینگارد و در پی عرضه حقیقتی بر آید که علاوه براشباع
عطش فکری و روانی ،او را به زندگی در دنیای کنونی قادر سازد.

تاریخ و سرگذشت معارف بشری و دست آوردهای گرانبار آن ، حکایت از
این تلاش فکری دارد، تا در پرتو آن چاره ای اندیشد و راهی جوید. و
اینک بیدار آن و دردمندانی که در حوزه ها و دانشگاهها چشم بر دردها و
مشکلات و کاستیها نمی بندند و در قبال آنها شانه های تسامح و بی دردی
نمی تکانند، در پی ترسیم و تصویری بر آیند که خستگان و تشنگان کنونی
رااز چشمه سار نیرومند معارف دینی ، سیراب کنند که طعم حیات را به
آنان ارزانی دارد و غبار خستگی رااز روح و روان آنان بزداید. و
تنها کسانی برانجام این کار توانا خواهند بود که از یکسو ریشه در
فرهنگ غنی و پرباراسلام داشته باشند واز سوی دیگر، به مسائل جدی
حیات بشرامروز معرفت کامل داشته باشند.

در هر حال ، دراین فضای جدید،از دین چگونه باید سخن گفت ،
مساله ای که تلاش محافل دینی را هم اکنون به خود معطوف داشته است .

استاد که سالیانی به مطالعه درباره ادیان و مبانی دینی پرداخته
است ، در بخش نخست مصاحبه ،از جمله ، نگاهی دارد: به عرضه و عناصر کلام
جدید، تحولات پس از رنسانس ، در حوزه مسائل فکری و روشهای معرفتی ،
تاثیرپذیری علم کلام از آنها و علت طرح مباحث نو، چگونگی انجام حضور
موثر و جدی حوزه ها در محافل فرهنگی و علمی و نیزارتباط علم و
دین .

مجله حوزه ، تاکنون برای طرح مباحث نو وانتقال تجربیات و
دست آوردهای اندیشه وران گامهایی برداشته است واین گفتگو را دراین
راستا می داند با آرزوی توفیق برای حوزه های علمیه درعرضه اندیشه
دینی ، نطر خوانندگان را به مطالعه این گفتگو دعوت می کنیم .

[حوزه]

حوزه : با تشکرازاین که مصاحبه با مجله ما را پذیرفتید، لطفاشمه ای از زندگی تحصیلی و علمی خود را بیان کنید،

استاد: در سال ۱۳۱۵، در شبستر متولد شدم . تقریب، چهارسال داشتم
که به اتفاق پدرم ، برای اقامت ، به تبریز منتقل شدیم و در سال ۱۳۲۹،
در حالی که چهارده سال داشتم ،از تبریز، به قصد تحصیل ، راهی حوزه
علمیه قم شدم .

دوران تحصیل واقامتم در حوزه م ، حدود هیجده سال ، طول کشید. در
این دوران ، علاوه بر فراگیری مقدمات علوم اسلامی ،از قبیل :ادبیات عرب
و… در چند رشته ، تحصیلات و مطالعات اینجانب ،ادامه یافت : فقه ،
اصول ، فلسفه ، کلام و تفسیر.

پس از گذارندان سطوح ، حدود هشت سال ، در دوره های درس خارج فقه و
اصول اساتید و مراجع وقت شرکت کردم .

من ، همواره علاوه بر فراگیری درسهای متداول حوزه ، فکرم به دو
مساله مشغول بودم :

۱.اوضاع سیاسی

همیشه دراین باره می اندیشیدم که این دروس حوزه ، چه نقشی در
تغییر، تحول واداره جامعه دارد؟این اندیشه ، مرا به مطالعه سیاسی
کشاند.از جمله طلاب جوانی بودم که روزنامه مطالعه می کردم . (در آن
روزگار، مطالعه روزنامه در حوزه های علمیه کار مطلوبی نبود.) واز
این راه ،ازاوضاع و تحولات سیاستی آگاه می شدم .

۲. محافل دانشگاهی

از همان آغاز، می خواستم مطلع بشوم که در دانشگاههای کشور چه می گذرد. و
بین دانشهایی که ما در حوزه فرا می گیریم با علومی که در دانشگاهها
تدریس می شود، چه رابطه ای وجود دارد. می خواستم بدانم که که اشکالات با
بی اعتناییهایی که در آن محافل ، نسبت به بیان دینی موجود، در
حوزه های علوم دینی می شود، چیست ؟

روی علاقه به این مساله بود که یکسری از کتابهای مربوط به موضوعات
گوناگون ، در حجره داشتم و مطالعه می کردم . بیشتر کتابهای غیر درسی
که مطالعه می کردم ، در بیشتر کتابهای غیر درسی که مطاله می کردم ،
درباره حقوق ، فلسفه حقوق ، جامعه شناسی و روان شناسی بود. در سالهای
پایانی دوره تحصیلم در قم ، تحولات فکری جدیدی در حوزه قم پدیدار
شده بود.از حوزه قم ، نشریاتی ، منتشر می شد و در آن نشریات ، سعی
می شد، معارف اسلامی ، به صورت قابل قبول ، برای نسل تحصیل کرده مملکت
عرضه شود که معروفترین آنه، مجله مکتب اسلام و فصلنامه و سالنامه
مکتب تشیع بود و من ، عضو هیئت تحریریه مجله مکتب اسلام بودم .

افزون براین ، درایام ، مساله حکومت اسلامی مطرح شده بود. برخی از
فضلای حوزه ، دراین باره می اندیشیدند.از جمله مرحوم بهشتی ، با برخی
از فضل، جلسه ای ، تحت عنوان بررسی حکومت اسلامی ، تشکیل داده بودند.

اینجانب ، به خاطر علاقه ای که به این قبیل مسائل داشتم ، در آن جلسه
شرکت می کردم .

درباره مسائل سیاسی و حکومتی اسلام ،افراد، طرحهایی راارائه
می دادند. من هم طرحی ارائه دادم .

طرح من ، مورد توجه برخی از شرکت کنندگان قرار گرفت از جمله : مرحوم بهشتی .

این طرح سبب شد که گفتگوهایی دراین باب ، با مرحوم بهشتی داشته باشم .

ازاین جا بود که آشنایی من باایشان ، شکل خاصی پیدا کرد.احساس
می کردیم که : تناسب فکری قوی بین ما وجود دارد. مدتی نگذشت که آن
جلسه ، به خاطر مزاحمتهای رژیم شاه ، تعطیل شد. مرحوم بهشتی هم به
تهران ، عزیمت کردند و پس از مدتی ، برای اداره مرکزاسلامی هامبورگ ،
به آلمان ، مسافرت کردند.ایشان ، پس از سه سال اقامت در هامبورگ ،
تصمیم گرفتند، به ایران ، باز گردند.

به خاطر آشنایی که با من داشتند،از من خواستند: به آلمان بروم و
سرپرستی مرکزاسلامی هامبورگ را بپذیرم . من این پیشنهاد را پذیرفتم .
در سال ۱۳۴۸ بود که به آلمان رفتم .

مرحوم بهشتی ، یک سال و نیم ، بعداز رفتن من به آلمان ، در آن جا
ماندند. دراین مدت ، من به زبان آلمانی و کارهای مرکز، آشنا شدم و
ایشان هم به ایران ، مراجعت کردند.

ده سال ، سرپرستی مرکزاسلامی هامبورگ را بر عهده داشتم . مرکزاسلامی
هامبورگ ، عمدت، دو وظیفه داشت : ۱. رسیدگی به مسائل و نیازهای
دینی مسلمانان مقیم آلمان غربی و تا حدودی ، سایر کشورهای اروپائی .

۲. بیان اسلام برای مسیحیان و شرکت در مذاکرات بین الادیان و عمدت،
مذاکرات میان اسلام و مسیحیت . مدت اقامت در آلمان غربی ، برای من این
فرصت را پیش آورد که فرهنگ و تمدن غربی و مسیحیت رااز نزدیک ، مورد
مطالعه قرار دهم .

حدود یک سال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ، به ایران ، بازگشتم .

از آن موقع ، تاکنون ، علاوه بر شرکت در فعالیتهای سیاسی مربوط به
قبل ازانقلاب و سالهای اول پس ازانقلاب ، کار عمده من ، تدریس در
دانشکده الهیات دانشگاه تهران وادامه مطالعات شخصی ام بوده است .

مواد مورد تدریس ، بیشتر، علم کلام اسلامی ، تاریخ فرق اسلامی و گاهی
تاریخ فلسفه اسلامی و کلام جدید بوده است .

حوزه : عوامل پیدایش تفکر حکومت اسلامی ، در حوزه علمیه قم ، در زمان تحصیل شما در آن حوزه ، چه بود؟

استاد:این مطلب ، زمینه های اجتماعی ، سیاسی ، فرهنگی و… داشت . در
آن زمان ، مبارزات ملیون ، در برابر رژیم استبدادی شاه ،اوج گرفته
بود.

ملیون ، رژیم حکومتی خاصی را پیشنهاد می کردند که جایگزین
رژیم استبدادی سلطنتی بشود. حکومتی که افراد، پیشنهاد می کردند،
حکومتی بود که دین را طرد نمی کرد ولی به آن ، به عنوان یکی از عناصر
تشکیل دهنده فرهنگ ملی ، نگاه می کرد.

برخی از فضلای حوزه ، که روحیه سیاسی داشتند و نمی توانستند نسبت به
مسائل سیاسی بی تفاوت باشند، دراین اندیشه بودند که آیا م، به
عنوان مسلمانان مخالف رژیم استبدادی ، می توانیم چنین حکومتی را
بپذیریم ، یااین که باید حکومتی داشته باشیم ، نشات گرفته از تفکرات
اسلامی .

این مسائل ، موجب شد که گروهی گرد هم آیند و درباره حکومت اسلامی
بحث و تبادل نظر کنند.

حوزه : لطف، مقداری درباره مسجد هامبورگ و نوع فعالیتهای آن صحبت بفرمایید.

استاد: در زمان مرحوم آیه الله بروجردی ، عده ای از مسلمانان ایرانی
مقیم هامبورگ ،ازایشان خواسته بودند که یک نماینده مذهبی ، برای
اداره امور مذهبی این جامعه ، به آن جا بفرستند.

از طرف ایشان ، مرحوم آقای محققی به هامبورگ ،اعزام شد. کارایشان ،
تا حدودی ، گسترش پیدا کرد. مسجد آبرومندی در یکی از بهترین نقاط
شهر هامبورگ ساخته شد.

با تاسیس این مسجد، تااندازه ای دایره فعالیت ،از پرداختن به
نیازهای دینی مسلمانان ایرانی ، فراتر رفت و مورد توجه دیگر مسلمانان
قرار گرفت .

بودجه مرکزاسلامی هامبورک ، مقداری ازایران و مقداری
از مسلمانان مقیم آلمان ، تامین می شد.

مرحوم بهشتی ، در مدت اقامت در آن ج، سعی کردند که مرکز رااز
حالت اختصاص به شیعیان ، خارج کنند و یک مرکزاسلامی باشد، تا دیگر
مسلمانان از هر فرقه و مذهب ، به آن جا رفت و آمد داشته باشند. آن
مرحوم ، تا حدودی ، دراین امر موفق شدند. و قبلا گفتم که این مرکز در
دو رشته اصلی فعالیت داشت .این مرکز، شخصیت حقوقی داشت و به ثبت
رسیده بود.

حوزه : با توجه به پیشینه مطالعاتی حضرت عالی در کلام جدید،بفرمایید زیربنای فکری و نحوه شکل گیری کلام جدید چگونه و عرصه و
شمول آن چیست ؟

استاد: سخن گفتن از کلام جدید، موقعی ، معنی پیدا می کند که انسان ،
بپذیرد که در سه چهارقرن اخیر، در مغرب زمین ، یک سلسله فلسفه ها و
افکار جدید، به وجود آمده است .اگر فلسفه ها وافکار، به صورت یک
واقعیت ، مورد قبول قرار بگیرد و برای آنهااعتباری در نظر گرفته
شود، گفتگو درباره کلام جدید، معنی می دهد و گرنه سخن گفتن از کلام
جدید بی معنی خواهد بود.

تحولات عمده ای که در چهار قرن اخیر، در مغرب زمین اتفاق افتاده و
به دیگر جوامع ، کم و بیش ، سرایت کرده است ، عمدت، تحول فلسفی ، تحول
فرهنگی – سیاسی و تحول صنعتی واقتصادی بوده است .

تحول فلسفی :

تحول فلسفی ، بیشتر، دراین جهت بود که برخی از فلاسفه ، مانند:
کانت ، هیوم و… ذهن انسان و معرفت انسانی را مورد نقادی قرار
دادند.

از طریق نقادی ذهن انسانی و معرفت انسانی ، یک سلسله مسائل جدیدی
وارد عالم تفکرانسان شد.اعتبار روش تفکرارسطویی و مقولات و مفاهیم
ارسطویی ، که قرنهای متمادی ، روش تفکر شناخته شده بود و مبنای
استدلالهای فلسفی دینی نیز قرار گرفته بود، زیر سئوال رفت .

خواه ناخواه ، برای متدینین ،این سئوال پیش آمد که تاکنون از خد،
نبوت ، آخرت و سایر مسائل دینی با همان مقولات و مفاهیمی سخن گفته
می شد که در فلسفه ارسطوئی مطرح بود.اگر قرار باشد،اعتبار آن تفکر
و آن روش و مقولات و مفاهیم ، در موضوعات دینی ، به لحاظ معرفت شناسی ،
زیر سوال برود، با کدامین مقولات و مفاهیم جدیدی می توان از خد،
نبوت ، آخرت و سایر مسائل دینی سخن گفت . هرگاه سخن گفتن از موضوعات
دینی در قالب فلسفه اولی میسر نباشد، آیا راه دیگری وجود دارد؟

تحول فرهنگی – سیاسی

ازاین تحول ، به بیداری و روشنگری ، تعبیر شده است . دراین تحول
فرهنگی – سیاسی ،انسانه، مایل شدند در کلیه غ عناصر فرهنگی ، عادات و
رسوم گذشته خویش تجدید نظر بکنند،البته این تجدید نظر، بدان معنی
نیست که گذشته خود را نفی بکنند بلکه منظوراین است که از گذشته
خویش فاصله تاریخی بگیرند و دقیق، آن را نقد کنند و بایک دید
نقادانه به آن بنگرند و به اصطلاح ،از بیرون ، آن آداب وافکار را
بنگرند.

این فاصله گیری تاریخی که مهمترین حادثه فرهنگی قرون اخیر بود، گر
چه یک تحول فرهنگی بود، ولی همراه بود با تحول سیاسی که هدف ازاین
تحول سیاسی ، براندازی رژیمهای استبدادی بود.

مسائلی چون: [آزادی سیاسی] ،[ مساوات و برابری] ،[ حقوق انسان] و…
دراین برهه از زمان ، مطرح شدند.

مجموعه این تحوله، سبب شد که انسانهااحساس کردند،
چهارچوبهای محکم زندگی اجتماعی – سیاسی گذشته دیگر فرو ریخته است و
پس ازاین ، بر عهده افراداجتماع است که باانتخاب خود، برای زندگی
اجتماعی ، چهارچوب تعیین کند.

قبل از تحول ، تصور براین بود که انسانها در داخل چهارچوبهای
طبیعی ، که بخشی از نظام این عالم است ، زندگی می کنند و در واقع ،
چهارچوبهای زندگی اجتماعی و سیاسی آنان چیزی است که از قبل ، در نظام
خلقت پیش بینی شده است وانسانها موظفنداز آن متابعت کنند و قابل
تغییر هم نیستند. وقتی که اعتباراین چهارچوبها فرو ریخت ،این وضعیت
پیش آمد که : ما باید بنشینیم با تشخیص وانتخاب خود، برای زندگی
اجتماعی و سیاسی خود، چهارچوب درست کنیم . دراین برهه از زمان بود
که قانون اساسی نویسی ، بر مبنای آزادی و مساوات و حقوق انسان و
حاکمیت ملی و ماننداینه، معنی پیدا کرد. به این معنی که : متفکران
یک جامعه خواستند برای زندگی اجتماعی سیاسی خود، چهارچوب درست کنند،
تاانسانها با آن زندگی کنند.اداره زندگی اجتماعی – سیاسی افتاد
به دست خودانسانها.این یک تحول بسیار مهمی بود که در مغرب زمین
واقع شد. تا آن روز، چهارچوبها و ملاکهای زندگی سیاسی اجتماعی از
طرف ارباب کلیساارائه می شد و مقدس بود و موافق نظام خلقت ، تلقی
می شد. وقتی این تحول ، به وجود آمد، ضربه شدیدی وارد آورد به کلیسا
و به اعتبار نظام سیاسی اجتماعی که او عرضه می کرد. تا آن روز،
نظام سیاسی اجتماعی ، به خاطراین که از طرف کلیس، قبول شده بود،
قداست داشت و وابسته به خدا و نظام خلقت بود و کلیسا هم نگهبان آن
بود.

از آن پس ،این مساله مطرح شد که ماانسانها هستیم که بایداین
نظام اجتماعی ، سیاسی و معیارهای آن را تنظیم بکنیم و کلیس، نقشی
ندارد.

تحول علمی و صنعتی

از تحولات عمده مغرب زمین ، در قرون اخیر، تحول صنعتی واقتصادی و
علمی است که در آن دیار، به وقوع پیوست . پیدایش بورژوازی و
سرمایه داری وانقلاب صنعتی و رشد سریع علم و تکنیک ، موجب پیدایش
نهادها و سازمانهای پیچیده زیادی در جوامع مغرب زمین شد که عواقب
فرهنگی زیادی را به دنبال داشت . مجموعه این تحولات ، چهارچوبهای فکری
ر، که به طور سنتی در جوامع غربی وجود داشت ، در هم ریخت وافق
دیگری از تفکر را گشود.این دگرگونیه،اختصاص به غرب نداشت و آن جا
مصور نماند.این تحوله، به صورت یک موج نیرومنداز کشورهای غربی
بیرون آمد و به سوی ، تقریب، همه کشورهای عالم سرایت کرد و،
تقریب، در همه جوامع ، آثاراین دگرگونی پدیدار شد و پایه های
تفکر و فرهنگ سنتی را لرزاند.

پس از به وجود مدن این تحولات عمده در دنی، در میان متدینان عالم ،
بخصوص مسیحیان و عده ای از متفکران مسلمان ،این مساله پیش آمد که در
این وضعیت و دراین فضای فکری جدید، که هم از لحاظ فلسفی و هم از
لحاظ فرهنگی ، سیاسی ، علمی ، صنعتی ،اقتصادئس و… دگرگونیهای عمیقی
در جوامع رخ داده است ، چگونه بایداز دین سخن گفت ؟

در مقام پاسخگویی به سئوال مهم فوق ، دو گرایش به وجود آمد: (نخست
در بین مسیحیان و سپس در بین متفکران مسلمان) .

عده ای براین عقیده شدند که اگر نتوان تفکر سیاسی گذشته را حفظ
کرد، حداقل ، باید تفکر فلسفی و فرهنگی گذشته را حفظ کرد.

این گروه ، تحولات جدید فلسفی و فرهنگی ر، به عنوان بدعت وانحراف
بیشتراز مسیر صحیح و تفکر و زندگی ، رد کردند. صاحبان این تفکر،
مجموعه این تحولات را یک فاجعه می پنداشتند که انسان رااز صراط
مستقیم ، منحرف کرده است . مدرنیسم (تجدد) را بلا می دانستند.

این گروه ،اصرار داشتند و
دارند که :از موضوعات دینی با همان مفاهیم و مقولات ارسطوئی باید سخن
گفت . راهی غیرازاین وجود ندارد. همه آنچه فلسفه ای چون : کانت و
هیوم و معرفت شناسان متاخر درباره بی اعتباری آن مفاهیم و مقولات
گفته اند، باطل است . با جزمیت کامل ، باید راه ارسطو راادامه داد.

ولی عده ای از متفکران ، تحولات و دگرگونیهای فلسفی ، فرهنگی ، سیاسی
و..لا راانحراف از مسیر، ندانستند و براین عقیده شدند که اینهااز
واقعیاتی است که در روش تفکرانسان ، به وقع پیوسته است و باید آنها
را جدی تلقی کرد. آنان ، معتقد شدند که طرح شدن مسائل جدید فلسفی و
خصوص، آنچه به معرفت شناسی مرتبط می شود، مسائل و مشکلات جدی برای
فلسفه اولی ، به وجود آورده است بنابراین ، نباید تبیین دین را در
قالب فلسفه اولی منحصر کرد. باید روش و مقولات دیگری را نیز برای
سخن گفتن از موضوعات دینی جستجو کرد.

کلام جدید، برای این افراد، مطرح شد مطلب را با چند
مثال ، روشن می کنیم :

در گذشته و به صورت معمول ، براهینی برای اثبات وجود خداوند،اقامه
می شده و می شود که همه آنها براساس یک سلسله مفاهیم و مقولاتی استوار
است که در فلسفه اولی و دنباله آن وجود دارد. چون : مقولات و مفاهیم
[وجود]،[ وجوب وامکان] ،[ جوهر]،[ عرض] ،[ حادث] ،[ قدیم] ،[ علت و
معلول] و…

آنچه در کلام جدید، مطرح است این است که اگر بتوانیم ، بااستفاده
ازاین مقولات و مفاهیم از خدا سخن بگوییم و به وجوداواستدلال کنیم .
بیاییم در مساله[ خدا]از یک[ تجربه دینی] سخن بگوییم .

[خدا] و[ فیض خدا] را یک مساله تجربه شدنی تلقی کنیم
البته
تجربه درونی و نه یا حواس . تجربه ای که آثار خاصی بر آن مترتب است .
بیاییم درباره این تجربه ، تقریب،از همان روشهااستفاده کنیم که
در[ علم] متداول است . بیابیم درباره این تجربه نیز،از
[تحقیق پذیری] ،از مساله بین الاذهانی بودن معرفت حاصل ازاین تجربه ،
از معایرهای ارزیابی چون[ : ربط با داده ها]،[ انسجام] ،[ جامعیت] ،
[مساله مدل سازی در معرفت دینی] و ماننداینها سخن بگوییم .
(نمونه ای ازاین نوع کوششها را می توان در کتاب[ علم و دین] ، نوشته
ایان باربور، ترجمه آقای بهاءالدین خرمشاهی ،ازانتشارات مرکز نشر
دانشگاهی ملاحظه کرد.

(
و یااین که مثل، مساله[ خدا]
براساس خصلت[ تعالی جوئی] انسان از خود بررسی کنیم و وجود[ خدا] را
شرط تحقق انسانیت انسان بدانیم وازاین راه ، به مساله[ خدا] نزدیک
شویم .

مساله
دیگری که در فضای جدید فکری قرون اخیر، مطرح شد و یک مساله جدید
کلامی به وجود آورد، رابطه علم و دین است . علم در مفهوم امروزیش ، یک
پدیده جدیداست .این پدیده ای است ، مستقل از دین . درگذشته ، علم،
موظف بودند، آن خطی را که با تعالیم دستورات دینی ، ناسازگار نیست ،
تعقیب کنند. به عبارت دیگر، علم، به صورتی مستقل از دین ، به
تحقیقات دینی خود نمی پرداختند.

علم ، یا می بایست اثبات کننده مدعیات دینی باشد، یا حداقل ، به
گونه ای سیر بکند که نتایج آن ، با مدعیات و مسلمات دینی ، تنافی پیدا
نکند. یکی از پدیده های قرون اخیر،استقلال علم است . به این معنی که
دانشمندان ، در تحقیقات علمی شان ، به کجا خواهدانجامید. آیا به
نظریات و نتایجی خواهدانجامید که مقبول متدینان است یا خیر؟ حال،
حرف دراین است که : علم جدید، با روش خاص خود، به نتایجی می رسد واز
آن طرف ، مت