پاورپوینت کامل شناسائی تفاسیر شیعه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل شناسائی تفاسیر شیعه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل شناسائی تفاسیر شیعه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل شناسائی تفاسیر شیعه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

۶۰

درادامه تحقیق و تعلیق مقاله مرحوم میرزا ظاهر تنکابنی به بخش
تفسیر رسیدیم و برای تکمیل نسبی آن تحقیق مستقلی را آغاز کردیم و
در راستای آن در دو شماره گذشته ،از تفسیر، آغاز و تطور آن و نیز
برخی از منابع علوم قرآن سخن گفتیم .اینک برای حفظ روال مقالات پیشین
ابتداء بخشی از مقاله مرحوم تنکابنی را می آوریم و سپس به شناسائی
برخی از تفاسیر فریقین خواهیم پرداخت که در چند مقاله پی در پی
خواهد آمد:

علم تفسیر قرآن

و یکی از علوم مهمه اسلامیه که اهم واکمل از همه علوم است علم
تفسیر قرآن مجید و کلام الله الحمیداست که درازمنه قدیمه نهایت
اهتمام در بحث و فحص و فهم آن می شد واز جمله دروس عالیه بشمار
می رفت .

اما کتب تفسیراز مصنفات علماءاسلامی زیاداز حد واندازه است
ولیکن در کتب علماء شیعه از تصنیف قدماء کتابی که معروف و متداول
است :

اول – تفسیر علی بن ابراهیم قمی ره محدث جلیل القدر میباشد که در
طهران بطبع رسیده .

دوم – مجمع البیان تصنیف عالم کامل و مفسر فاضل ابوعلی
فضل بن حسن طبرسی رحمه الله علیه است که در سال ۵۴۸ وفات کرده واین
کتاب در تفسیر جامع اختلاف قراء و وجوه اختلافات واعراب آیات و سایر
مطالب لازمه در تفسیر میباشد و خود مصنف آنرا تلخیص و مختصر کرده
که موسوم بجمع الجوامع میباشد و هر دو در طهران به طبع رسیده .

سوم – روح الجنان و روح الجنان که فارسی است و مصنف آن جمال الدین
حسین بن علی بن محمدبن احمد خزاعی معروف بشیخ ابی الفتوح رازی است که
دراوئل مائه سادسه هجری میزیست و گویند معاصر زمخشری صاحب کشاف
بوده وامام فخرالدین رازی در تفسیر کبیر خودازاین تفسیراستفاده
کرده واین کتاب در جمع فوائد و نشر عوائد بی نظیراست و در طهران
بطبع رسیده .

واز کتب تفاسیر که متاخرین
علماء شیعه نگاشتند و در نهایت اتقان و کمال است تفسیر صافی تنیف
عالم فاضل و محدث کامل و عارف کبیر و فقیه بی نظیر ملامحسن کاشی معروف
بفیض است که در طهران بطبع رسیده .

عالمان و محققان شیعی ،از سپیده دمان تاریخ اسلام ، سنگربانان فرهنگ
اسلامی و دیده بانان هوشمند معارف الاهی بودند. محدثان و عالمان
دلباخته ولایت علوی ، که شیفتگی و عشق به حق و حق مداری رااز مولی و
پیشوای بزرگ خویش به راث برده اند، در حراست از کتاب حق ، آیین حق از
هیچ کوششی باز نایستادند.اینان از همان آغاز، در زیر سلطه جباران و
اوج خفقان واپسین ، به نقل و نگارش حدیث ، تفسیر، تاریخ و ….
پرداختند، واز مرزهای معارف الاهی و عقاید قرآنی و مآثراسلام دفاع
کردن واز تمامیت آن حراست کردند. عالمان شیعی ، در بسیاری از شعب
دانشهای اسلامی ، آغازگران ۱ تالیف و تصنیف بودند، که آثار گرانسنگ
این بزرگان ، در عین ابتکار، خلاقیت و ژرفانگری ،از گستردگی عظیمی
برخورداراست . در موضوع مورد بحث نیز چنین است . چنانکه پیشتر
گفته ایم ۲ تفسیرنگاری و تدوین آثار تفسیری دراین مکتب ، با تفسیر
شهید بزرگوار آستان علوی ، سعیدابن جبیر تابعی آغاز شد و با قلم و
تلاش پژوهشگران دیگر رشد کرد و تحول یافت و گسترده گشت . عالمان شیعی ،
دراین حرکت دیرپای و درازآهنگ تحقیق و پژوهش ، صدها تفسیر عظیم و
عمیق را در مجلدات متعدد، به میراث نهادند. تحقیق و بررسی آثار
تفسیری شیعه و نقد و تحلیل مجموعه هائی که عالمان شیعی درابعاد
مختلف قرآن نگاشته اند و بالاخره بررسی تاریخ تفسیر و تطور آن و
چگونگی تفاسیر شیعه و منابع تفسیری در نزد شیعه ،از پژوهشهای برجای
مانده ای است که لازم است همت های بلند و پژوهشگران دریا دل بدان توجه
کنند و با عرضه آثارارزشمند دراین زمینه بزبانهای مختلف ، نشان
دهند که سخنان امثال بلاشر که نوشتند می توان همینطوراز آثاری که از
تشیع الهام گرفته اند چشم پوشید یااینگونه نگاشتند
که[ برای شیعیان مطلب بر سراین است که در قرآن قسمتهائی را بیابند
که حاکی ازاولویت علی ( ع ) واولاداو باشد] و … و نوشته های امثال
دیگر محمدحسین ذهبی که نوشت[ شیعه اثناعشری قرآن را براساس امیال
خود تفسیر می کنند، و در تفسیر مذهبی آنه، مستند صحیحی وجود ندارد
بجز[ جامعه] ،[ جفر] و … واینها مهمترین مستند شیعیان در تفسیر
است].

یاوه ای بیش نیست و حقیقت جزاین است که این محقق نماه، به عالم
مطبوعات واندیشه نسله، عرضه می کنند. براستی می شوداز تفسیر
گرانقدری چون[ التبیان] واثراعجاب آفرینی چون[ مجمع البیان] و صدها
تفسیر معتبر دیگر چشم چوشید؟ آیا دراین تفسیرها در لابلای اوراق
متراکم و مجلدات بسیاراین تفاسیر، تمام همت مولفان این بوده که
نشان دهند آیات حاکی ازاولویت علی ( ع ) واولاداست ؟ و آیا دراین
پژوهشها و تحقیقهای طاقت فرسا و ژرف متکی بر دهها منبع حدیثی ، لغوی ،
تاریخی ، کلامی واز همه بیشتر تدبر دقیق در متن قرآن ، برای تفسیر
قرآن که عالمان شیعی آن را رهبران الاهی خود آموختند، جز منابع
پنداری دکترذهبی ، منبعی دیگر وجود ندارد؟ بنظر مااین نوع داوریه،
ریشه ای جز نادانی ندارد که سرچشمه همه بداندیشی هاست . بهرحال آنچه
دراین مقاله ها می آید، کوششی است متواضعانه که در پی تکمیل مقاله
مرحوم تنکابنی نگاشته شده است ، و قلم آن بزرگ ، زمینه نگارش این
مطالب شده است ، وروشن است که آنچه در ضمن این دو مقاله معرفی خواهد
شد، گزیده ای است از تفاسیر چاپ شده شیعی ،گزیده ای است از تفاسیر چاپ
شده شیعی، و[ نمی است از یم] و قطره ای است از دریای ناپیدا کرانه و
موج خیراندیشه های بلند و تحقیقات ژرف عالمان اسلامی که از سرچشمه
زلال مکتب اهل بیت ، سیراب گشته و آثاری گرانسنگ ، سامان داده اند. دهها
تفسیرارشمند و سودمند در عرصه مطبوعات به چاپ رسیده و مورد
استفاده اند و صدها تفسیر و آثارارجمند نیز در گذرگاه زمان ناپدید
شده و یا نسخه های خطی آنها در مجلدات متعدد، در گوشه کتابخانه هاست ،
و همت بلند همتان ر، برای عرضه می طلبند. ۵

تفسیر عیاشی :

از تفاسیر بسیار معروف و معتمد شیعی است که با شیوه [نقلی] نگارش
یافته است شرح حال نگاران در آثار خودازاین تفسیر یاد کرده ۶ و
محققان و مفسران اسلامی در آثار خود، به آن استناد جسته اند.

مفسر بزرگ قرآن علامه طباطبائی در مقدمه کوتاهی که بر چاپ حروفی آن
نگاشته اند نوشته اند:

[ از نیکوترین آثار ما درمیان تفاسیر نقلی قرآن کتاب تفسیر منسوب
به عیاشی (ره )است .این کتاب ، در موضوع خود بهترین کتابی است که
تالیف شده است و در میان تفاسیر نقلی ، موثق ترین آثاری است که
پیشینیان به جای مانده است] ۷ .

تفسیر عیاشی با روایاتی در فضیلت قرآن می آغازد. سپس در ضمن
ابوابی ، روایاتی می آید نشانگر، ترک روایات مخالف قرآن ، تفسیر ناسخ و
منسوخ ، ظاهر و باطن ، محکم و متشابه علم ائمه[ ع] به تاویل قرآن ،
تفسیر به رای و ناپسندی جدل به قرآن .

پس ازاین مقدمات ، تفسیر سوره ها می آغازد و ذیل آیات ، روایاتی که
ازائمه[ ع] نقل شده است ، بدون هیچ اظهار نظری عرضه می شود.

آنچه اینک ازاین اثر گرانسنگ موجوداست ، تفسیر
تمامت آیات قرآن را شامل نمی شود. بخش موجود، جزءاول این تفسیراست
که تا آخر سوره کهف را در بر می گیرد، و جزء دوم آن گویا در گذرگاه
زمان از بین رفته است . علامه طباطبائی می فرمایند:

[جزء دوم آن ناپدید گشته است ،وارباب تفسیر نقلی و محدثین ، مانند
بحرانی و حویزی و …از جزء دوم آن روایتی نقل نکرده اند. گفته
می شود در برخی از گنجینه های کتاب در شهرهای جنوبی ایران ، نسخه ای
وجود دارد جامع هر دو جزء، ولی تاکنون حقیقت این خبر روشن نشده و ما
به آن دست نیافته ایم امیداست خداوند دریافتن و نشر آن توفیق
عنایت فرماید]. ۸

نکته دیگراین که ، تمام روایات تفسیر عیاشی ، مسند بوده است ،اما
پس از مدتی فردی به پندار خود، برای این که دست یابی به آن برای
کاتبان و خوانندگان آسان گردد،اسناد را حذف کرده است .

علامه مجلسی در مقدمه بحارالانوار و در ضمن توثیق مصادر بحار
فرموده اند:

ازاین تفسیر دو نسخه کهن دیده ام ، رجالیان نیز[ ازاین تفسیر را
از آثار عیاشی شمرده اند، لکن برخی از نسخه برداران ،اسناداخبار را
حذف کرده ، و در سرآغاز آن در توجیه کار خود[ غذری بدتراز گناهش]
آورده است] ۹ .

بنابراین تفسیر عیاشی موجود،
عملا مختصر تفسیر عیاشی است و نه عین آن ، کسی که اسناد کتاب را حذف
کرده است و در توجیه کار خود چنین گفته است :

چون در تفسیری که (محمد) بن مسعود عیاشی آن را نگاشته است ، در
نگریستم ، به آن رغبت یافتم و به جستجو برخاستم تااز کسی که این
تفسیر را[ سماعا]از مصنف یا غیر آن دریافته است فرا گیرم ، ولی در
دیار خود چنین کسی نیافتم ،ازاین روی ،اسناد آن را حذف کردم و باقی
را همچنان که بوده است آوردم تا دست یابی به آن برای استنساخ
کنندگان و خوانندگان ، آسان گردد،اگر پس ازاین تفسیر را نزد کسی
بیابم که آن رااز مولف شنیده باشد و یااز وی اجازه نقل داشته
باشد،اسناد را خواهم آورد۱۰

الحق بدانسان که علامه عالیقدر مرحوم مجلسی فرموده اند[ عذری است
بدتراز گناه] حذف اسناداین اثر گرانمایه ، ضربه شدیدی به اعتبار
آن وارد ساخته است سوگمندانه اینگونه احساس مسوولیتهای ناشیانه و
گاه جاهلانه ، بسیاری از مآثر کهن و آثار سلف صالح راازارزش انداخته
و گاه زمینه های تحریف و تبدیل را بوجود آورده است . آثار سلف صالح
بهمانگونه که هست باید حراست شود، نقد و تحلیل آثار غیراز مثله
کردن آنهاست . بهرحال تفسیر عیاشی که نسخه های بوجود آن برای استفاده
در دست محدثان و مفسران دست به دست می گشت ، به سال .۱۳۸۰ با همت آقای
سیدهاشم رسولی محلاتی به زیور طبع آراسته شد. و در دو جلد منتشر گشت
محقق محترم ، کتاب را براساس دو نسخه خطی و با مقابله با تفاسیر،
برهان ، مجمع البیان ، صافی و منابع حدیثی همانند،! بحارالانوار، وسائل
الشیعه واثبات الهداه ، به چاپ رسانده است ، و در پانوشتها جایگاه
احادیث دراین منابع را نشان داده واختلاف نسخ را یاد کرده است و
گاهی توضیحاتی در ضبط صحیح کلمات و یا در توضیح عبارات روایات آورده
است . علامه طباطبائی (ره ) نیز مقدمه ئی کوتاه نگاشته و در ضمن آن از
جایگاه حدیث در تفسیر قرآن ،اعتبار کتاب ، و عظمت و موقعیت علمی و
حدیثی مولف سخن گفته است .

مولف تفسیر عیاشی

ابوالنصر محمد بن مسعود بن محمد بن عیاش السلمی ،از عالمان ،
محدثان ، مفسران ، بزرگ اسلامی در قرن سوم هجری است . شرح حال نگاران و
رجالیان ، به اتفاق وی را ستوده اند وازاو به وثاقت در روایت ،
گستردگی دانش ، کثرت تالیف ، جامعیت دراطلاعات و آگاهیهای علمی و …
یاد کرده اند.

نجاشی می گوید:

[محمد بن مسعود … معروف به عیاشی ، ثقه است و راستگوی ، و یکی از
چهره های برجسته شیعه . وی در آغاز سنی بوده است ، حدیث بسیاری از آنان
شنیده سپس تشیع اختیار کرد، در حالی که هنوز در سنین جوانی بود. ۱۱ ]

شیخ طوسی از وی یاد کرده واو را بدینگون ستوده است :

[ او در میان اهل مشرق زمان خود، در دانش ، فضیلت ، فهم ، تیزهوشی و
خردمندی برتراز همه بود بیش از.۲۰۰ کتاب نگاشته است که ما در فهرست
از آنها نام برده ایم] ۱۲ .

ابن ندیم می گوید:

[عیاشی از فقهاء شیعه امامیه است .او در گستردگی دانش ، یگانه
روزگار خود بوده و کتابهایش در نواحی خراسان ،از جایگاه شایسته ای
برخوردار بودند] ۱۳ .

مرحوم مدرس خیابانی در شرح حال وی آورده اند:

محمد بن مسعود… معروف به عیاشی ، شیخ اجل ، عامل فاضل ،ادیب
مفسر، محدث صدوق و ثقه ،ازاعیان علمای فرقه حقه واکابر فقهای
اثنی عشریه عهد کلینی ، محمد بن یعقوب ، بلکه در طبقه مشایخ وی
می باشد. کشی ، صاحب رجال معروف نیزاز تامذه او بوده وازاو روایت
می کند در علم و فضل و فهم وادب و تبحر و تنوع علمی ، وحید زمان خود،
روایاتش کثیر، باصول روایت بصیر، و در طب و نجوم و قیافه و رویا و
هر یک ازابواب فقهیه زیاد بر دویست کتاب تالیف داده است . ۱۴

عیاسی ، مردی دانش دوست و دانش گستر بود. وی تمام
آنچه رااز پدر به ارث برده بود، در دانش گستری به کار گرفت ، خانه
وی مرکز تعلیم و تعلم بود. نجاشی در رجال خود می گوید:

[ ابوالنصر برای گسترش علم و حدیث ، تمام آنچه رااز پدر به ارث
برده بود، که بالغ بر.۳۰۰ هزار دینار می شد،اتفاق کرد. خانه وی
چونان مسجدی بود، مملواز کسانی که ، برخی به نگارش حدیث و بعی به
مقابله واستنساخ نسخ و گروهی به حاشیه نگاری و تعلیق نویسی و …
مشغول بودند] ۱۵ .

عیاشی صاحب کرسی تدریس نیز بوده است ، محفلی برای عوام و مجلسی
برای خواص داشت و در منزلش که آن را مرکز دانش و مدرسه تعلیم
دانسته اند، جستجوگران دانش رااز سرچشمه زلال اندیشه هایش سیراب
می کرد. ۱۶

تفسیر القمی

از تفاسیر کهن واز مجموعه های ارزشمند تفسیری است واز نمونه های
عالی و گرانقدر تفسیر به ماثور. تفسیر قمی ،از منابع روائی و
تفسیری است که هماره مورد توجه و مراجعه محققان و پژوهشگران اسلامی
بوده است . شیخ در فهرست و نجاشی در رجال و دیگر و رجالیان ،ازاین
کتاب یاد کرده اند. ۱۷ بنابراین انتساب این کتاب فی الجمله به علی ابن
ابراهیم قمی ، مسلم است . مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی ، دراثر جاویدان
خود[ الذریعه] پروهشی گسترده پیرامون این تفسیر را عرضه کرده و
نشان داده است که علی بن ابراهیم ، قریب به اتفاق روایات تفسیر رااز
امام صادق[ ع]واز طریق پدرش ابراهیم بن هاشم نقل کرده است .در
تفسیر موجوداین روش تا آیه .۴۹از سوره آل عمران ادامه یافته است ،
پس از آن ، شیوه اسناد تغییر می یابد و روایاتی ازامام باقر[ ع] با
سندی آورده می شود که همان طریق مشهور به تفسیرابی الجاروداست مرحوم
آقا بزرگ ، نمونه های بسیاری را می آورد که نشانگراین است که مجموع
آنچه دراین تفسیرآمده به جمع تدوین علی بن ابراهیم نیست آمده به
جمع تدوین علی بن ابراهیم نیست ، بعنوان نمونه می فرمایند: در مواضع
متعددی این عبارت آمده است (رجع الی تفسیر علی بن ابراهیم ) و یا
(رجع الی الی روایه علی بن ابراهیم ) و یا (من هنا عن علی بن
ابراهیم ) و … بدینسان آنچه بعنوان تفسیر علی بن ابراهیم مشهوراست
آمیخته ای است از تفسیر وی و تفسیرابی الجاورد که ابوالفضل العباس
بن محمد بن قاسم … ترتیب داده و عرضه کرده است. ۱۸ .

چنان که پیشتر یاد کردیم[ تفسیر علی بن ابراهیم] تفسیر نقلی است .
مولف جلیل القدرابتداء گزیده ای از روایات مفصلی رااز علی[ ع]
آورده است در بیان انواع علوم قرآن ، و آنگاه متن تفسیر را آغاز کرده
است و در ذیل آیات ، روایات امام صادق[ ع] را نقل کرده است . بجز
روایات ، گاهی مطالبی را در توضیح آیات افزوده است . بجز روایات ، گاهی
مطالبی را در توضیح آیات افزوده است . مولف[ کشف الحجب] می گوید:

[تمام این تفسیر،احادیث است ، مگر کلماتی اندک و عباراتی کوتاه که
از خود علی بن ابراهیم است] ۱۹ .

برخی از فهرست نگاران در توضیح شیوه نگارش این تفسیر آورده اند:

طریقه این تفسیر آن است که یک یا چند آیه از قرآن کریم را ذکر
نموده والفاظ مشکله آن را با لفظ سهل ، تفسیر و معنی می نمایند، و
بر صدق مدعای خوداخباری ازائمه و پیغمبر[ ع] بااسناد صحیحه ، ذکر
می نمایند، و قبل از شروع به تفسیر فاتحه ، مطالبی را که دانستن آنها
برای جستجو کنندگان از مقاصد و معانی قرآن لازم بلکه واجب است از
قبیل بیان محکمات و متشابهات و منسوخات و عمومات و خصوصات و رد بر
قدریه و دهریه و وثنیه و غیراینها ذکر نموده اند، موارد نزول آیات و
سور را هم تذکر شده اند۲۰

[تفسیر قمی] یکبار مستقلا به سال .۱۳۱۳ به چاپ سنگی نشر یافته است
و بار دیگر همراه با تفسیر منسوب به امام حسن عسکری[ ع] به سال .۱۳۱۵.
این هر دو چاپ ،افزون بر چاپ نامناسب ، دارای اشتباهات بسیاری بودند
که نیاز به یک چاپ منقح راالزامی می ساخت . بالاخره آقای سید طیب
موسوی جزائری ، به تصحیح و تعلیق این اثر همت گماشتند و آن را در دو
جلد به قطع وزیری ، همراه با یک مقدمه ، در شرح حال مولف و مشایخ وی ،
با عرضه به چهار نسخه کهن و مقابله و تصحیح و تعلیق ، منتشر ساختند.

گزینشهای تفسیر قمی :

چنان که پیشتر یادآوری کردیم[ تفسیر قمی]
همواره مورد توجه و مراجعه عالمان و محدثان و مفسران اسلامی بوده
است . برخی از عالمان به گزینشواختصار تفسیر قمی پرداختند و برخی
ضمن این تنقیح ، برخی مطلب بر آن افزوده و با تنظیمی دیگر آن را عرضه
کرده اند.از آن جمله است[ اختصار تفسیر علی بن ابراهیم] از محمد بن
صالح کفعمی ۲۱ . گزینش دیگری است که مرحوم شیخ آقا بزرگ از آن به
[مختصر تفسیر علی بن ابراهیم ، لبعض الاصحاب] ۲۲ یاد می کند. و بالاخره
گزینش سومی است[ مختصر تفسیر عل بن ابراهیم] از شیخ کمال الدین
عبدالرحمان بن محمد عتایقی . ۲۳ وی چگونگی کارش را در مقدمه کتاب
بدینگونه توضیح داده است :

[کتاب استاد فاضل علی ابن ابراهیم قمی را دیدم ، و آن را کتاب
بزرگی یافتم که قابلیت اختصار و گزینش را داشت .ازاین روی به
اختصار آن همت گماشتم ، با حذف اسانید و مکررات والفاظ برخی از
آیاتی که نیاز به توضیح نداشت ، و بجای اینها چیزهائی را که شایسته
بود بر کتاب افزودم].

وی در فرجام کتاب ، دوباره به چگونگی کارش اشاره کرده می نویسد:

[ این پایان پیرایش و تنقیح ماست از ۷ جزء کتاب علی بن ابراهیم . به
متن آن آنچه را مناسب دانستم افزودم و نچه ظاهرش با عصمت انبیاء و
اولیاء منافات داشت حذف کردم] ۲۴

مولف تفسیر:

علی بن ابراهیم ابن هاشم قمی ،از محدثان ، فقیهان ، مفسران و
دانشمندان عالیقدر، معتمد، و موثق شیعی است لا شرح حال نگاران و
رجالیان به وثاقت ، جلالت ، بزرگواری ، و جایگاه بلند وی در نقل حدیث و
دقت واعتماد در آن ستوده است ، ۲۵ وابن ندیم وی را در زمره عالمان
و فقیهان نگاشته است ۲۶ ، و فضل بن حسن طبرسی ، وی رااز بزرگرین
عالمان اصحاب تلقی کرده است . ۲۷

علی بن ابراهیم ، در نگارش و تالیف ، زبردست بوده و آثار بسیاری از
خود بر جای نهاده که گویا بجز تفسیر وی ، آثار دیگرش در گذر زمان از
بین رفته است . ۲۸

التبیان فی تفسیرالقرآن

این کتاب ، یکی از بزرگترین و
گرانقدرترین آثار فرهنگ اسلامی است . با تفسیر پر مایه و سرشاراز
تحقیق و نقد و تحلیل[ تبیان] تفسیرنگاری ، وارد مرحله نوین عمیقی شد.
قبل از شیخ الطئفه تنها مجموعه تفسیری که تا حدودی از مرز نقل
روایات و تبیین معانی لغات فراتر رفته و جنبه نقد و تحلیل روایات و
اقوال را مراعات کرده است ، تفسیر[ جامع البیان] طبری است . که پس از
این درباره این تفسیر سخن خواهیم گفت و کاستیها و چگونگیهای آن را
به اجمال عرضه خواهیم کرد. ·

شیخ برای اولین بار در
تفسیر قرآن به نقل و نقد و تحلیل جدی راء و روایات براساس اصول
متقن علمی روی می آورد، و تفسیر رااز نقل و گزارش اقوال و روایات که
گاه متضاد هم می نمودند بیرون می کشد، و نیز برای اولین بار در شیوه
تفسیری شیخ نگرش عقلانی برای ارزیابی اقوال و روایات ، به میدان می آید
و جای طبیعی خود را می گشاید. شیخ در مقدمه تفسیر خود، پیرامون روش
برگزیده اش در تفسیر چنین می گوید:

[در تفسیر آیات تقلید مفسران روا نیست ، بلکه باید قولی را برگزید
که مورداجماع مفسران باشد، و بواسطه اجماع پیروی از آن لازم گردد.
زیرا برخی از مفسران دارای شیوه ئی مطلوب بودند همانند،ابن عباس ،
مجاهد و … و برخی از شیوه ناپسندیده ئی پیروی کردند همانند سدی و
کلی و … و آنان را نکوهیده اند،این در طبقه نخستین .اما متاخران ،
هر کدام روش خود را یاری رسانده اند و آیات را بر آن اساس تاویل
کرده اند که تقلید هیچکدام از آنان روانیست .
بلکه شایسته آن است که به ادله صحیحه عقلی و شرعی
مراجعه شود،از قبیل : اجماع و روایت متواتر که متابعت از آنها لازم
است . خبر واجد پذیرفتنی نیست بویژه اگر طریق آن علم باشد. و هرگاه
تاویل آیه ای نیازمند به گواهی لغت باشد، لغت ، شایع باشد. ولی خبر
واحد والفاظ نادر که نمی توان به آن قطع حاصل کرد، نباید شاهد کتاب
خداوند قرار گیرند]. ۲۹

آنچه از بیان شیخ آوریم ، به روشنی نشانگر شیوه
تفسیر وی در تبیین و توضیح آیات الاهی است . چنان که دیدیم شیخ پیروی
از دلایل عقلی و نقلی را مسلم شمرده ، و در دلیل نقلی ، تواتر و[ مجمع
علیه] بودن آن را شرط کرده ، خبر واحد را نپذیرفته واقوال متاخران
از مفسران ر، غیرقابل پیروی انگاشته است . شیخ با تکیه و تاکید بر
این اصول ، بسیاری از روایات واقوال مفسران طبقه نخستین را نپذیرفته
و نقاط اشتباه و ضعف را در آنها روشن ساخته است ، چنان که گاهی برخی
از روایات عامه و خاصه را بواسطه این که خبر واحد هستند و موجب علم
نمی باشند ترک کرده است . شیخ که اقوال مفسران نخستین را بدایره نقد
و تحلیل می ریزد و سره رااز ناسره جدا می کند، در پذیرش اقوال
متاخران همانند: طبری ، بلخی ، رماین ، و … سخت گیری بیشتری نشان
می دهد۳۰ .

نقش عقل در تفسیر
[تبیان] : گفتیم شیخ در تفسیر آیات ، به دلیل عقلی استناد جسته و
بدینسان برای اولین بار،ادله عقلیه در تفسیر[ تبیان] بطور گسترده
در تبیین معانی الفاظ قرآن خودنمائی کرده است ، در صورتی که پیشتر،
تنها دلیل نقلی در روشهای مفسران بکار می رفت . عالم بزرگوار، شیخ
محمدحسین آل یس در مقاله سودمند خود،از نقش عقل در روش تفسیری شیخ
چنین آورده است :

عقل نیز در روش شیخ نقش بزرگی بعهده دراد. و طوسی به آن در شرح
معانی قرآن و تبیین اهداف آن و در رد گفتار صاحبان مذاهب و
اندیشه های مختلف ، و دفاع از عقاید راستین شیعه امامیه وابطال
شبهه ها و نقدهای وارده بر آنان ، کمال اعتماد دارد و مورد نظر قرار
داده است . روشنترین نمونه تکیه به عقل در تفسیر تبیان که اعجاب انگیز
است و شایسته تقدیر،این که شیخ بااستناد به ادله عقلی ، در قرن
پنجم هجری فکر کرویت زمین را رد نکرد.او دراین باره می گوید:
ابو علی جبائی به این آیه (آیه ۲۲ سوره بقره )استدلال کرده است که
زمین مسطح است و بعکس آنچه منجمین و بلخی می گویند زمین را کروی
نمی داند، شیخ اضافه می کند که ابوعلی برای رد گفتار منجمان به آیه
[جعلها فراشا]استناد جسته ، به این بیان که آیه نشانگراین است که
زمین پهن است و حال آن که کره پهن نیست .ابوعلی اضافه می کند که ، عقل
نیز بر بطلان قول اینان ، دلالت می کند چرا که زمین با وجود دریاها
نمی تواند کروی باشد. چون آب جز در جائی که دو جانب متساوی دارد قرار
نمی گیرد…اگر یک قسمت زمین بلندتراز سمت دیگر باشد، آب از ناحیه
مرتفع به سمت پائین جاری می گردد. سپس شیخ در رد جبائی می گوید: آیه
مزبور دلالت بر گفتار وی ندارد. زیرا کسی که می گوید زمین کروی است
مرادش این است که ، جمعا به شکل کره است ! ۳۱

نمونه روش دیگری که نقش عقل را در تفسیر
[تبیان] نشان می دهداین است که شیخ بعید نمی داند که ابرها ناشی از
بخار زمین باشد. وی دراین باره می گویداگر گفته شود، آیا ممکن است
ابر بخارهائی باشد که از زمین متصاعد می گردد؟ می گوئیم
ممکن است چنین باشد، و دلیل عقلی و سمعی بر منع آن وجود ندارد. ۳۲

با تتبع در صفحات زرین این تفسیر گرانمایه نمونه های
بسیاری ازاین قبیل توان یافت که شیخ الطائفه یا تکیه به عقل و
استدلالهای عقلانی ،اندیشه ها و یافته های عالمان اسلامی را در تفسیرآیات
به نقد وتحلیل کشیده و حق را به کرسی نشانده است . گزارش ابعاد
مختلف علوم اسلامی در تفسیر تبیان فرصتی فراختر می طلبد ۳۳ عالمان و
شرح حال نگاران اسلامی ، تفسیر تبیان رااولین تفسیری دانسته اند که
جامع فنون مختلف و دانشهای مربوط به قرآن است . شیخ در کنار تبیین و
توضیح معانی آیات و عرضه اقوال مختلف در مباحث کلامی و عقیدتی ، توجهی
خاص به جنبه لغوی ، نحوی ،اشتقاقی و قرائتی آیات دارد. شیخ دراین
زمینه ها نیزاقوال و آراء مختصصان این فنون را عرضه کرده ، به نقل و
تحلیل آنها می پردازد.

شیخ به قصص و تاریخ امتهای پیشین نیز توجه کرده است و دراین
زمینه نیز ساده انگاری را به یکسو نهاده و به ارزیابی و جداسازی سره
از ناسره پرداخته است . نمونه ر، در داستان آدم و حوا روایتی را
ضعیف دانسته و طرد می کند. ۳۴ و در قصه هاروت و ماروت با آوردن
اخباری ازاسرائیلیات ، با تکیه بر عصمت ملائکه و فقدان شرایط پذیرش و
صحت در روایات ، به اخبار وارده خط بطلان می کشد، ۳۵ باری تفسیر
[تبیان] دریائی است موج خیر و مجموعه ای است گرانسنگ ، سرشاراز
تحقیقات و مطالب سودمند، و نشانگر جامعیت و گستردگی دانش مولف
بزرگوار آن .

انگیزه تالیف :

شیخ الطائفه در آغاز تفسیرانگیزه خود رااز نگارش تفسیر بیان
داشته است :

[آنچه مرا وادار کرد که دست بکار نگارش این کتاب گردم ،این بود که
هیچیک از دانشمندان شیعه را نیافتم ، که کتابی جامعه و شامل تفسیر
تمام قرآن مشتمل بر فنون مختلف و معانی آن فراهم آورده باشد. گروهی
از عالمان در گذشته به گردآوری روایاتی که بدان دست یافته اند، همت
گماشته اند، بدون این که استقصاء کامل کنند و به تفسیر آیاتی که
نیازمند تبیین و تشریح هستند بپردازند. گروهی دیگر، به تفسیر آیات
پرداخته اند،اینان نیز برخی – همانند طبری و … در معانی قرآن سخن
را بدرازا کشانده و در عرضه فنون آن ، هر چه بدست آورده نقل کرده اند.
و برخی دیگر تنها به گزارش واژه های مشکل و تبیین معانی الفاظ آن بسنده
کرده ، راه اختصار جسته اند، بقیه نیز که راه اعتدال جسته اند، آنچه را
فهمیده نقل کرده و هر چه را ندانسته اند ترک گفته اند. نحویان تمام
تلاش خود را به جنبه ادبی قرآن ، معطوف داشته اند و متکلمان به مباحث
کلامیه پرداخته اند، و تنی چند نیز به فنون دیگر گرایش پیدا رده اند
گاه مطالب نامناسب با تفسیر: همانند بسط گسترش فروع فقهی واختلاف
فقهاء را آورده اند. شایسته ترین کسانی که دراین زمینه راه اعتدال
جسته اند، عبارتنداز، محمدابن بحرابومسلم اصفهانی و علی ابن عیسی
رمانی . کتابهای اینان بهترین آثاری است که دراین زمینه به نگارش در
آمده است . بااین همه اینان نیز گاهی به درازا گوئی پرداخته و
چیزهای غیر لازم را آورده اند.

شنیدم که گرویه ازاصحاب ما ( علمای شیعه )از
دیر زمان ، به تفسیری اظهار تمایل می کردند که در عین اعتدال ، مشتمل
بر جمیع فنون و علوم قرآن باشد، مانند: قرائت ، معانی آیات ،اعراب ،
بیان آیات متشابه ، پاسخ ازاشکالات ملحدان ، جبریان و دارندگان
اندیشه های باطل و … و بیان استدلال عالمان در موارد لازم از آیات
قرآنی ، براساس مذهب اهل بیت ، دراصول عقاید و فروع فقهی .

و من انشاءالله بهمین مقصود آغاز می کنم و گزیده گوئی واختصار را
شیوه خود می گیرم ، نه چنان بدرازی سخن گفت که خواننده را خستگی
آفریند، و نه آنسان مختصر خواهم آورد که وی رااز دریافت معانی باز
دارد، و در آغاز فصلی را برای یک سلسله مطلبی که دانستن آن لازم است ،
بدون استیفاء می آورم ، واز خداوند کمک می جویم و هدایت به راه رشد
راازاو می طلبم] ۳۶

(تبیان) در گفتار (عالمان)

تفسیر[ تبیان] از زمان نگارش و نشر آن مورد توجه عالمان ، محققان و
مفسران اسلامی بوده است . بسیاری از شرح حال نگراان ، بهنگام نگارش
شرح حال شیخ ،ازاین تفسیر به بزرگی یاد کرده گستردگی مطالب و
والائیهای گونه گون آن را ستوده اند. شیخ ، خود بهنگام شمارش آثارش در
[فهرست] از تفسیرش یاد کرده است

[له کتاب تفسرالقرآن لم یعمل مثله] ۳۷ .

شیخ طبرسی مفسر بزرگ شیعی درباره[ تبیان] می نویسد:

[تبیان کتابی است ه نور حق از آن می درخشد، و بوی راستی از آن
می تراود. در برگیرنده معانی واسرار بی همتا و شامل ادبیات بدون
روشنگری و تبیین و به آراستن مباحث ، بدون تحقیق و ژرف اندیشی ، قانع
نمی شود .[تبیان] راهنمائی است که من از پرتوازانوار آن بهره
می گیرم ، و به شیوه آن در کتاب گام بر می دارم و قلم می زنم] . ۳۸

علامه سیدمهدی بحرالعلوم می نویسد:

[در علم تفسیر،[ تبیان] را نگاشته است. [تبیان] در میان تفاسیر
کتابی است ، گرانقدر، بزرگ و بی همت، بگونه ای که شیخ طبرسی – که
پیشوای مفسران شناخته شده است از چشمه سار آن بهره گرفته و بدان
اعتراف کرده است … و دانشمند محقق مدقق محمد بن ادریس عجلی ، با همه
مخالفتهائی که با نظریات شیخ دراکثر تالیفات او دارد، درباره
[تبیان] تامل می کند و به جایگاه وال، واستحکام بنیان مطالب و
مباحث اعتراف می کند] ۳۹ .

علامه پژوهشگر، مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی می نویسد:

[تبیان اولین تفسیری است که انواع علوم قرآن را جمع کرده است] .

مرحوم شیخ پس ازاین بیان ، گفتار مرحوم
طبرسی و بحرالعلوم را می آورد و آنگاه نسخه های خطی موجود در
کتابخانه ها را معرفی می کند، سپس از چاپ پیشین کتاب بوسیله مرحوم
آیه الله سیدحجه کوه کمری یاد کرده می فرماید:

راستی مرحوم حجت با نشراین اثرامت اسلامی رااز فایدتی عظیم
بهره مند ساخت و خدمت بزرگی انجام داد. زیرا همواره عالمان بزرگ آرزو
می کردند،اجزاء متفرق و پراکنده آن در کتابخانه های دنیا یکجا گرد
آید و مورد بهره وری قرار گیرد. مرحوم حجت برای جامه عمل پوشانیدن
به این آرزو توفیق یافت واجزاء پراکنده آن را فراهم آورد و به طبع
رساند.اینک آرزواین است که دانشمندان و فاضلان به این تفسیر روی
آورند واز آن بهره گیرند .

چاپهای تبیان:

چاپ دو جلدی ،به قطع رحلی :

نسخه های تفسیر[ تبیان] تا سال ۱۳۶۴ هجری قمری ، در کتابخانه های
مختلف پراکنده بود. دراین سال اجزاء پراکنده آن به پایمردی مرحوم
آیه الله سید محمد حجت کوه کمری تبریزی ، در یکجا گرد می آید و با همت
تنی چنداز عالمان ، تصحیح شده و در مجلد بزرگ (جلداول در ۸۶۹ و جلد
دوم در ۸۰۰ صفحه ، به سال ۱۳۶۵) منتشر می شود.

۲. چاپ ۱۰ جلدی به قطع وزیری :

این چاپ ، به تحقیق و تصحیح تعلیق پژوهشگر سختکوش ، آقای احمد حبیب
قصیرالعاملی ، سامان یافته است . در آغاز جلداول ، شرح حال محققانه و
بسیارارزشمنداست از علامه پژوهشگر مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی . محقق
کتاب بجز تصحیح و تحقیق متن ، پانوشتهئا سودمندی در تعیین مواضع
آیات ،اشعار، ضبط اختلاف نسخه ه، توضیح لغوی برخی از واژها بر آن
افزوده است .
در پایان هر جلد فهرستهای فنی است از قبیل : فهرست احادیث ، فهرست
نقدها و ردیه هائی که مرحوم شیخ نسبت به اندیشه های متکلمان و مفسران
وارد آورده است . فهرست امثال ، مباحث لغوی و… و در جلد دهم پس از
این فهرسته، فهرست قافیه های اشعاراست ، در مجلدات دهگانه . ۴۱

[دفترانتشارات اسلامی] نیز دراندیشه چاپ نوینی است از تفسیر
[تبیان] و گویا قسمت زیادی از کارهای آن انجام شده است .

مولف[ تبیان]

محمدبن حسن طوسی ، معروف به[ شیخ الطائفه] و[ شیخ طوسی] از
ستارگان درخشان و یکی از بزرگترین نوابغ جهان اسلام است . شیخ طوسی به
سال .۳۸۵ در شهر تاریخی طوسی از مادربزاد، و در همانا بالید و رشد
کرد و علوم مقدماتی و سطح حالی فقه واصول و حدیث و غیره رااز
استادان زمان فرا گرفت . شیخ و غیره راازاستادان زمان فرا گرفت .
شیخ در سال .۴۰۸ به عراق هجرت کرد و پنج سال در بغداد نزد پیشوای
بزرگ علمی بغداد،[ شیخ مفید] و دیگران استادان ، به تحصیل و تکمیل
معلومات خود پرداخت ، و پس از رحلت شیخ مفید در سال ۴۱۳ هجری نیز
حدود ۲۳ سال از محضر سیدمرتضی و دیگران بهره های فراوانی برد. و
بالاخره ۱۲ سال کرسی درس و پیشوای علمی بغداد را بدست گرفت و با
جامعیت و گستردگی دانشی که داشت ، در حوزه عظیم درسی وی ، عالمان
بسیاری از شیعه و سنی وزیدی ، شرکت می جستند واز دریای مواج دانش وی
بهره می جستند، سپس در فتنه ددمنشانه[ طغرل] نخستین حاکم سفاک
سلجوقی ، پس از ضربه های شدید روحی و فکری واز دست دادن کتابخانه
عظیم شخصی خود، رهسپار نجف گردید، و حوزه علوم اسلامی را در آن شهر
بنیاد نهاد و ۱۲ سال آخر عمر پرثمر خود ر، در آن دیار قدس به
تالیف و تصنیف و تدریس گذراند و بالاخره به سال ۴۶۰ رخت از جهان
بربست .

شیخ طوسی از قله افراشته فرهنگ اسلامی است ، و زندگانی علمی و فکری
وی ، سرشاراز درسها و پنده، برای طالبان علم و جستجوگران دانش .
تاکید و تحریص عالمان و مربیان اخلاقی به اندیشیدن در زندگانی[ سلف
صالح] از عالمان و در نگریستن به چگونگیهای[ حیات طیبه] آنان ،
بی گمان بخاطر نکات برجسته و تنبه آفرینی است که در زندگی این