پاورپوینت کامل کارآمدی تمدّن اسلامی در عصر اطلاعات ـ ارتباطات ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل کارآمدی تمدّن اسلامی در عصر اطلاعات ـ ارتباطات ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل کارآمدی تمدّن اسلامی در عصر اطلاعات ـ ارتباطات ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل کارآمدی تمدّن اسلامی در عصر اطلاعات ـ ارتباطات ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

۱۷۱

نوشتار حاضر درباره کارآمدی تمدّن اسلامی در عصر اطلاعات و ارتباطات سخن می گوید. و
بدین منظور شایسته و منطقی به نظر می رسد که از تحلیل آغاز و به ترکیب انجام بپذیرد.
معنای این گزاره این است که ابتدا سازه ها و واژگان عنوان یاد شده به طور جداگانه
تحلیل تفسیر و معنی بشوند و سپس معنی و نتیجه ای که از ترکیب آنها بیرون داده می
شود باز نموده شود. به همین جهت از کارآمدی می آغازیم:

کارآمدی

کارآمدی فرایندی است که جلوه خارجی همارگی پاگیری و استواری چیزی (تمدّن دین حکومت
اخلاق نظام اقتصادی نهضت فرهنگی…) را در دراز مدت پایندان می کند. با توجه به معنای
یاد شده کارآمدی هویت دگرگون پذیر و پیامد اثبات گرانه دارد.

هویت دگرگون پذیر کارآمدی خواهان و همراه مفاهیم و فرایندهای زیر است:

( ۱۷۲ )

۱. تدریجی بودن;

یعنی کارآمدی ساختارها هنجارها ارزشها دیدگاه ها نظامها… در روند
تدریجی و زمان مند به حقیقت می پیوندند. از این روی کارآمدی هیچ نظام و سیستمی را
به طور آنی نمی توان تجربه کرد. چنین ویژگی می طلبد تا بازدارنده ها زمینه ها و
شرایط بیرونی را در کارآمد شدن در نظر گرفت و بر این باور بود که کارآمدی در محیط
پُر از بازدارنده معنی می دهد.

۲. سازواری:

سازواری را دوگونه می توان معنی کرد:

۱. برای کارآمدی هر امری (دین تمدّن اقتصاد…) قلمرو روشن نمایان و ویژه لازم است به
گونه ای که در بیرون از قلمرو یاد شده طرح کارآمدی مقوله بی خاصیت بیش نیست.

۲. چنانکه کارآمدی پیوند گسست ناپذیر با آشکار و نمایان بودن قلمرو دارد با اصول
قواعد و هنجارهای پذیرفته شده و حاکم نیز چنین است. یعنی اصول قاعده ها و هنجارهای
ویژه ای بر کارآمدی هر امری حاکم است تا جایی که حفظ و کاربرد همان قاعده ها و
هنجارها در بخش و یا مرحله ناسان کارآمدی را به ضد آن دگر می سازد در مَثَل اصل
تراکم تمرکز تولید انبوه همسان سازی بیشینه سازی… در تمدّن صنعتی گذشته از آن که
مناسب با سطح تکاملی تکنولوژی همان مرحله است جهت رشد و ماندگاری حیات اجتماعی علمی
اقتصادی… در تمدّن یاد شده نیز لازم و ضروری است. ولیکن کاربرد و ماندگاری هنجارها
و اصول یاد شده در مرحله فراصنعتی پیامدهای نگونساری به دنبال می آورند. یعنی اگر
یک نهاد و سازمان تولیدی خدماتی و مدیریتی در تمدّن فراصنعتی از اصول (تراکم انبوه
گرایی همسان سازی…) چیره تمدّن صنعتی در حوزه های اقتصادی آموزشی و سامان دهی
استفاده کند ناگزیر کارآمدی نهادهای یاد شده در عرصه های یاد شده سیر نزولی پیدا می
کند. به این ترتیب حفظ اصل سازواری در دو معنای یاد شده بقای کارآمدی را پایندان می
کند.

( ۱۷۳ )

۳. جای گزینی سازه ها:

برنامه ریزی و ساختار را می توان از مهم ترین سازه های
کارآمدی دانست. و چیزی که جای گزینی می فهماند این است که آن دو (برنامه ریزی و
ساختار) دگرگون شونده و تکامل پذیرند از این روی یک برنامه با ساختار تکامل ناپذیر
در درازمدت فرایند کارآمدی را نمی تواند حفظ کند. و برای این مهم تجدیدنظر در
ساختارها و برنامه ها لازم و منطقی می نماید.

پیآمد اثبات گرانه کارآمدی: کارآمدی امری آونگان نیست بلکه هماره چیزی به آن پیوسته
است. مانند کارآمدی تمدّن اسلامی کارآمدی تمدّن غربی کارآمدی دموکراسی و مردم
سالاری… و به طور دقیق همین پیوست سبب می شود تا کارآمدی روی به سوی ثابت کردن آن
داشته باشد. البته آنچه کارآمدی در پی ثابت کردن آن است شامل دسته گسترده ای از
امور است که می توان آنها را در دو محور کلی بیان کرد:

اول. حقانیت: این عنصر در قرآن کریم به زیباترین زبان بیان شده است. آن جا که حضرت
ابراهیم خلیل همه بتها جز بزرگ ترین آنها را می شکند و تبر را در گردن آن می آویزد.
مشرکین پس از بازگشت و رویارویی با این رخداد سخت آشفته و در ضمن شگفت زده می شوند.
سراغ ابراهیم خلیل را می گیرند و در هنگام برخورد بی درنگ می پرسند:

(قالوا ءَأَنتَ فعلتَ هذا بالهتنا یا ابراهیم).۱

ابراهیم پیامبر در پاسخ می فرماید:

(قال فَعَلَهُ کبیرهم هذا فَسئَلُوهم ان کانوا ینطقون).۲

در این گفتمان حق بودن دین توحیدی که ابراهیم خلیل رسالت آن را به دوش دارد با زبان
و منطق کارآمدی ثابت می شود. چون حضرت با نفی سخن گفتن بت و ناتوانی آن از دفاع از
خویشتن در اساسی ترین قلمرو آموزه کیش بت پرستی حق بودن آن را در هم می شکند و این
پیام و معیار را زنده می کند که تنها دین و روشی که بر بنیاد استدلال و منطق و
توانشهای عملی استوار است کارآمد است.

دوم. عقلانیت: کارآمدی گذشته از این که از عقلانیت سرچشمه می گیرد

( ۱۷۴ )

اثبات گر آن نیز هست. یعنی فرایند کارآمدی همان گونه که برآیند تکاپوی عقلی بشر است
هر امر کارآمدی نیز عقل پسند است و تفسیر عقلانی می پذیرد.

تمدّن

درباره معنی و مقصد (تمدّن) سخن بسیار گفته شده است. هر چند به زیادی سخن در مورد
(فرهنگ) نمی رسد. جمعی چون اندیشه وران آلمانی سده نوزدهم فرهنگ و تمدّن را دو
مقوله به طور کامل جدای از هم می دانند و بر این باورند که تمدّن بیان کننده داده
های مادی تلاشهای بشری است. برخلاف فرهنگ که نماد دستآوردهای معنوی و فکری اوست.

جمعی دیگر چون هانتنگتون بر این باورند که تمدّن و فرهنگ یکی است:

([فرهنگ و تمدّن] شیوه کلی زندگی گروهی از مردم اشاره دارند و تمدّن همان فرهنگ است
در ابعادی بزرگ تر.)۳

شماری دیگر تمدّن را نتیجه فرایند تکاپوهای فرهنگی می دانند و می گویند:

(تمدّن نتیجه فرایند اصیل و ویژه ای از خلاقیت فرهنگی است که محصول کار گروه خاصی
از مردم باشد.)۴

و یا:

(سرنوشت اجتناب ناپذیر فرهنگ است.)۵

شماری دیگر از جمله علاّمه محمد تقی جعفری تمدّن را ریشه ای و بنیادی و بیان کننده
کوشش عوامل اصیل حیات فردی و اجتماعی می داند:

(تمدّن عبارت است از تشکل هماهنگ انسان ها در حیات معقول با روابط عادلانه و اشتراک
همه افراد و گروه های جامعه در پیشبرد اهداف مادی و معنوی انسانها در همه ابعاد
مثبت.)۶

به هر ترتیب آنچه مسلّم است حضور عنصر فرهنگ در تمامی تعریفها و معنیهای ارائه شده
از تمدّن است. به دیگر سخن نمی توان از تمدّن سخن گفت بدون آن که از

( ۱۷۵ )

فرهنگ یادی کرد. بویژه اگر فرهنگ را مجموعه ای از تلاشهای بالابرنده بشری بدانیم.
در این صورت جداسازی میان تمدّن و فرهنگ سخت دشوار می نماید; امّا نه از آن جهت که
فرهنگ زاینده و یا شناساننده تمدّن بوده باشد; بلکه به خاطر یکسانی سازه های
ساختاری تمدّن و فرهنگ مانند: علم فن آوری اندیشه باورها ارزشها دین سنتها آداب و…
و در مجموع کلیت منظم از مادیت و معنویت [معنویت به معنای فراگیر].

تمدّن اسلامی

پس از شناخت اجمالی که از تمدّن به دست آوردیم تمدّن اسلامی را این گونه می توان
معنی کرد: تمدّن اسلامی بیان گر روشن گر یاری گر و بنیان گذار روش زیست و شیوه
زندگی در درون یک سیستم باز با نظامی دانش گرا برای تولید انسانیت است.

ادیان توحیدی بویژه دین مقدس اسلام زاینده پدیدآورنده و بنیان گذار سیستم باز برای
زندگی بوده اند که در هیچ مکتب فلسفی و علمی چنین ویژگی دیده نمی شود. سازه های این
سیستم حیاتی عبارتند از: خدا « انسان « دنیا « آخرت

خدامحوری و آخرت نگری و پیوند انسان به خدا و دنیا به آخرت از ویژگیهای تمدّن
اسلامی است: و به همین جهت قید بنیان گذار را در تعریف و معنای تمدّن اسلامی وارد
کردیم. تمدّن غربی تنها متوجه به دو سازه وسطی این سیستم; یعنی (انسان) و (دنیا)
بوده و آن را با نظامی ویژه برای تولید ثروت و دارایی همراه می کند. همان گونه که
تافلر به این نکته انگشت می گذارد:

(تمدّن… به شیوه ای از زندگی اشاره دارد که با نظامی ویژه برای تولید ثروت همراه
است ـ کشاورزی صنعتی و اکنون دانش پایه یا اطلاعاتی.)۷

در برابر قید اخیر در تمدّن اسلامی به نظامی دانش گرا و مولّد انسانیت جایگزین شده
است. و به طور دقیق همین سه قید جداشدگی و فرق این دو تمدّن بزرگ را می نمایاند.

( ۱۷۶ )

این که در معنای تمدّن اسلامی قیدهای: روشن گر و تأیید کننده و یاری گر آورده شد
بیان این واقعیت است که تمامی دستاوردها و داده های سره و ناب بشری در حوزه های
حقوقی مدیریت صنعت تکنولوژی علم خدمات بهداشت سیاست اقتصاد… که در خدمت بشر و در
جهت رشد و تکامل جامعه بشری باشند مورد پذیرش اسلام بوده و در چارچوب تمدّن اسلامی
جذب می شوند و معنی می دهند چون در غیر این صورت بدنه میان تمدّن اسلامی (انسان و
دنیا) حذف خواهد شد که پیامد ناگزیر آن نابودی تمام سیستم یاد شده است.

برداشت و فهم یاد شده از تمدّن اسلامی از ترکیب چند آیه کریمه ذیل به خوبی نتیجه
گیری می شود:

۱. (ن والقلم ومایسطرون.) القلم۱/

به دوات و قلم و آنچه می نویسد سوگند.

۲. (اقرَأ وربّک الاکرمُ الذی علّم بالقلم علّم الانسان مالم یعلم.) علق۲/ ـ ۵

بخوان خداوند نیکوکار خود را. آن خدایی که به خامه درآموخت آدمی را آنچه نمی دانست.

۳. (وابتغِ فیما ءَاتیک اللهُ الدار الآخره ولاتنس نصیبک مِن الدنیا واَحسنْ کما
احسن الله الیک ولاتبغ الفساد فی الارض انّ الله لایُحبُّ المفسدین.) القصص۷۷/

از آنچه خدا به تو داده سرای آن جهان را بخواه و بجوی و بهره زندگانی خود را در این
جهان هم مگذار و فراموش مکن و با مردم نیکویی کن هم چنان که خداوند با تو نیکویی
کرده و در زمین تباه کاری مجوی که خداوند تباه کاران را دوست ندارد.

در آیات مبارکه یاد شده خدا باوری انسان محوری دانش گرایی دنیاگزینی آخرت جویی و
پیوند آنها به یکدیگر که از ستونهای اصلی تمدّن اسلامی هستند به روشنی آمده است.

آیا گزاره کارآمدی تمدّن [تمدّن اسلامی] گزاره معنی دار و بخردانه ای است؟

( ۱۷۷ )

منطقی ترین روش پاسخ به پرسش یاد شده بازنمایی پاره ای از ویژگیهای (تمدّن) است:

ویژگیهای تمدّنها

هر تمدّن اصیل خواه دینی و خواه غیر دینی دارای ویژگیهایی است:

۱. تکامل پذیر:

در تاریخ حیات بشری هیچ تمدّنی را نمی توان نشان داد که در آغاز
تولدش کامل بوده باشد. فرایند تکمیل در مسیر ادامه حیات و پس از دادوستد با
تمدّنهای دیگر تلاش بی وقفه هنری فنی علمی اخلاقی معیشتی حکومتی و… انسانها آغاز می
گردد و تا بقای انسان این فرایند ادامه دارد. از این روی هیچ تمدّنی (بویژه در عرصه
دنیا و انسان) نمی تواند ادعا بکند که سیکل تکاملی اش به پایان رسیده و به تمامی
پایه های آن رسیده است.

۲. توسعه و تضییق پذیر:

تمدّنها به جهت جذابیتها و کارکردهای فراگیر و بشری سازه
های آن در عرصه اقتصاد جامعه خدمات… مثل علم فن آوری دین… از زادگاه خویش به فراسوی
آن دو گسترش می یابند و انسانهایی که از نظر زبان نژاد

( ۱۷۸ )

رنگ طبقات اجتماعی وضعیت اقتصادی اندیشه و فکر گوناگون هستند پوشش می دهد. چون
تمدّن اسلامی که به فراسوی شبه جزیره عربستان (حجاز) تا اروپا آمریکا آسیا… بالهای
خویش را باز و پهن کرده است و یا تمدّن غربی که در جغرافیای طبیعی و زیستی مختلف
نفوذ و حضور دارد.

وممکن است تمدّنی به جهت نبود ویژگیهای یاد شده در عناصر و سازه های آن تنها در
زادگاه خود باقی بماند و پس از اندی قلمروش محدودتر نیز بشود.

۳. افزایش و کاهش پذیری:

هر تمدّنی در مسیر تکامل برخورد و دادوستدش با فرهنگها و
تمدّنهای دیگر از حیث ساختار درونی فربه تر افزون تر و یا لاغرتر و کم تر می گردند.
در مَثَل جذب و پذیرش تکنولوژیهای نوین در تمدّن اسلامی و یا پذیرش آخرت گرایی و
معنویت پذیری از جانب تمدّن غربی هر کدام را فربه تر از گذشته می نمایاند.

۴. فناپذیری:

تمدّنهای خاص در اثر پدیده های جغرافیایی معرفتی هنری اقتصادی
اعتقادی… پس از مدتی نابود می شوند. چنانکه امروز از ۲۱ یا بیش تر تمدّن شناخته شده
۸ یا ۷ تمدّن بزرگ باقی هستند.

۵. پایان ناپذیری:

منظور از پایان ناپذیری فناناپذیری نیست. چون گفته شد هر تمدّنی
ممکن است روزی نابود بشود; بلکه مراد این است که تمدّن به مانند روش زیست تا زمانی
که حیات بشری در گیتی دوران و سیلان داشته باشد پایدار خواهد ماند گرچه اشکال
متنوعی از آن تجربه خواهد شد.

۶. تمامی ویژگیهای تمدّن حالت تدریجی دارند.

یعنی پیدایش فرسایش افزایش و… زینه
زینه و پله پله انجام می گیرد. به این ترتیب تمدّن هویت دینامیک دارد.

( ۱۷۹ )

با توجه به وصفها و ویژگیهای یاد شده برای تمدّن گزاره (کارآمدی تمدّن) نه تنها
معنی دار بلکه فهم آن ویژگیها در کنار مقوله کارآمدی ممکن می گردد. و کارآمدی از
مهم ترین انگیزه ها و عنصرهای به حقیقت پیوستن ویژگیهای یاد شده است.

ویژگیهای عنصر اطلاعات و ارتباطات (جوامع انفورماتیک)

عصر ارتباطات و اطلاعات گرچه تولد یافته و مراحلی از زندگی خویش را نیز سپری کرده و
با گذشت هر روز چیرگی اش بیش از پیش گسترش یافته; امّا هنوز تمامی هویت پیامدها و
لازمه های آن به حقیقت نپیوسته و درگذر ایام بخشهای ناپیدای آن هویدا و چهره ناقص
آن کامل و کارکردهای نوین و ویژه اش نمایان خواهد شد. به همین جهت داوری جامع و
فراگیر درباره ویژگیهای این عصر نمی توان داشت; لیکن می توان ویژگیهایی که تا اکنون
در این عصر تولد یافته اند بیان کرد بدین شرح:

اول. پویایی شکوفایی و چیرگی عقلانیت بشری بویژه علم و تکنولوژی علم محور.

دوم. گوناگونی و بسیاری فکری و روشی; یعنی در این عصر نه تنها روشها و اندیشه های
گوناگون و ناسان تولید شده بلکه فراتر از آن در سامان دهی حیات بشری در عرصه های
گوناگون زیستی به کار گرفته می شوند و هیچ اندیشه و روشی فراتر از نقد و بازبینی
دوباره قرار نگرفته بلکه همیشه و همه گاه پالایش می شوند و در فرجام تکامل می
یابند. پی آمد ناگزیر و منطقی چگونگی یاد شده تولد تعهد به خرد جمعی و نفی
دیکتاتوری و توتالیتاریزم فکری و روشی است.

سوم. لازمه تولد و اعتماد و احترام به خرد جمعی توسعه مشارکت نظارت دخالت و هماوردی
مردم در تمامی کارهای حیاتی اعم از سیاسی اقتصادی علمی تکنیکی اخلاقی فرهنگی دینی…
است. از این روی رقابت نظارت مشارکت دخالت … از حقوق اساسی و حیاتی انسان در این
عصر شناخته شده است.

( ۱۸۰ )

چهارم. دانش و اطلاعات سرچشمه قدرت و اقتدار سیاسی اقتصادی فرهنگی اجتماعی… می گردد
و به مانند معیار و ملاک جامعه پذیری عمل می کند. به همین جهت در عرصه سیاست
دانشمندان اندیشوران تکنسینها… قدرت سیاسی را به دست خواهند گرفت. و در میدان
اقتصادی مدیران بیش تر از سرمایه داران درآمد کسب می کنند. و در میدان هماوردی و
تلاش برای پیشی جُستن پیروزی از آنِ کسی است که دانش فراوان و اطلاعات گسترده و
طبقه بندی شده در اختیار دارد. کار و تولید بیش از آن که به قدرت عضلانی و نیروی
فیزیکی وابسته باشد به قدرت فکری و نیروی دانش متکی می شود.

پنجم. چند شخصیتی و گسترش کوششها و تلاشهای خدماتی و مدیریتی از ویژگیهای دیگر این
عصر به شمار می آیند.

ششم. شتاب در دادوستد رد وبدل و پیوند و افزایش رویکرد به ارزشهای فرا مادی مانند
محیط زیست رفاه عمومی و….

موردهای یاد شده محورهای کلی و در ضمن اساسی ویژگیهای عصر اطلاعات و ارتباطات را
تشکیل می دهند

بیان دگرگونیهای جزئی و مصداقی و نیز شرح فرایند و سازوکار ویژگیهای یاد شده در
حوزه های سیاسی اقتصادی آموزشی پژوهشی خدمات بهداشت فرهنگ دین علم ادبیات هنر…
بیرون از هدف این نوشتار است.

سازوکار کارآمدی تمدّن اسلامی در عصر اطلاعات

عصر اطلاعات و ارتباطات فرآمده تمدّن غربی بوده و نسبت به تمدّن اسلامی پدیده
بیرونی شمرده می شود هر چند عناصر بنیادین آن در تمدّن اسلامی ریشه دارند و یا یافت
می شوند و به همین جهت تمدّن اسلامی می تواند با آنها سازگاری بیآبد.

از جانبی دیگر این عصر به جهت ویژگیها کارکرد و حقوق جدیدی که برای انسان پدید
آورده است مانند حق برقراری پیوند با دیگران حق تولید و پخش پیام

( ۱۸۱ )

حق دستیابی به منابع اطلاعاتی و… از نیازهای اساسی حیات انسانی به شمار می آید و
نمی توان آن را از گردونه حیات بشری حذف کرد. و سرّ نفوذ تند و سریع آن نیز در همین
نکته نهفته است. ا لبته این به معنای بی کم وکاست بودن این عصر و نیز ایده آل ترین
مرحله زندگی بشر نیست.

با توجه به دو مسأله بالا این عصر چون موج وارد تمدّن اسلامی شده و خواهد شد و یا
تمدّن اسلامی ناگزیر از رفتن به سوی آن است. به طور طبیعی جایگاه این عصر دو جزء
اساسی سیستم تمدّنی اسلام یعنی انسان و دنیاست که با دو جزء محوری دیگر این سیستم;
یعنی خداباوری و آخرت پذیری پیوند حاصل کرده و به این ترتیب از رشد ناهماهنگ این
عصر و نیز از پیامدهای نادرست آن مانند معنویت ستیزی سرخوردگی و… جلوگیری به عمل می
آید. و از این راه تمدّن اسلامی بار دیگر برای بشریت خدمت بزرگی را ارائه خواهد
کرد. به طور طبیعی این خدمت مرهون کارآمدی تمدّن اسلامی در چنین عصری است که از این
پس به روشن گری عناصر و سازوکار آن می پردازیم:

کارآمدی هر امری به سه پایه عنصر یا فرایند استوار است که به طور طبیعی تمدّن
اسلامی آن سه را جهت کارآمدی می باید در خود فراهم آورد.

اوّل. تعیین هدفها:

این هدفها دسته گسترده ای را در بر می گیرند; ولی در مجموع در
سه مرحله یا هدف می توان آنها را بیان کرد و پی گرفت:

۱. هدفهای نهایی.

۲. هدفهای میانی.

۳. هدفهای اولی یا کوتاه مدت.

در تمدّن اسلامی این سه هدف نیز وجود دارد:

هدف نهایی تمدّن اسلامی استوارسازی پایه های جامعه انسانی خدامحور است.

هدف میانی تمدّن اسلامی برآوردن حقوق انسانی و حقوق الهی در سایه یک نظام حقوقی.

( ۱۸۲ )

هدف اولی تمدّن اسلامی استقرار و گسترش عدالت اجتماعی است.

دو هدف اخیر گذشته از آن که هویت هدفی دارند در مراحلی به مانند روش رسیدن به هدف
نهایی نیز کاربرد دارند.

دوّم. آمادگی هماهنگ شدن با هر محیط و شرایط:

این عنصر و عامل دربرگیرنده دو فرایند
است:

۱. فرایند نفوذ و تأثیر.

۲. فرایند پذیرش و جذب.

فرایند نفوذ و تأثیر بدین معناست که تمدّن اسلامی می باید پیام خود را به گونه ای
عرضه بدارد که در دنیای معاصر و عصر اطلاعات نفوذ کرده و مورد پذیرش قرار بگیرد.
این امر بستگی به روش عرضه و استواری دورنمایه پیام دارد. و در صورت همراه نبودن
این دو این فرایند نازا می ماند.

فرایند پذیرش و جذب به این صورت است که تمدّن اسلامی می باید واقعیتهای کاربردی
منطقی و حیاتی یک جامعه (جامعه انفورماتیک) را بپذیرد و در چارچوب ساختار خویش آن
را درونی نموده و با آن ادامه حیات بدهد.

آمادگی و توان همسان و هماهنگ نشدن با دو فرایند یاد شده از ویژگیهای مهم عصر
اطلاعات ـ ارتباطات به شمار می آیند. و آن دو فرایند در این عصر رشد چشمگیری داشته
اند و از دلیلهای مهم فراگیری تمدّن غربی و این که آگاهی مردم مشرق زمین از شخصیتها
آموزه ها ارزشها دستآوردهای مغرب زمین بیش تر از آگاهی آنان از میراث فرهنگی خودشان
است. تواناسازی و گستردن دو فرایند به وسیله تکنولوژی اطلاعات ـ ارتباطات و نیز
بیوتکنولوژی تکنولوژی هسته ای… است.

هر چند شرایط عینی و فنی کنونی جامعه های اسلامی به گونه ای است که این عنصر با دو
فرایندش بالندگی درخور توجه ندارند; لیکن از نظر مبنایی ریشه عمیق در تمدّن اسلامی
دارند. و نیز تجربه تاریخی اسلام تا قرون ۵و۶ مؤید این ژرفاست.

( ۱۸۳ )

۱. (فبما رحمه من اللّه لنت لهم ولو کُنْتَ فظّـاً غلیظ القلب لانفضُّوا من حولک
فاعف عنهم واستغفر لهم و شاورهم فی الامر). آل عمران۱۵۹/

پس به سبب رحمت و بخشایش از سوی خداوند چنان نرم خویی با آنها داشتی که اگر درشت خو
و ستیز دل بودی از گرد تو پراکنده می شدند. پس آنان را ببخش و از ایشان فراگذار و
به ایشان آمرزش خواه و در کاری که پیش آید با آنان مشورت کن.

۲. (کما اَرسلنا فیکم رسولاً منکم یتلوا علیکم آیتنا ویُزکّیکُم ویُعلّمُکُم الکتب
والحکمه ویُعلّمکم ما لم تکونوا تعلمون.)بقره۱۵۱/

هم چنان که فرستادیم در میان شما رسولی از نژاد شما و از شما که می خواند بر شما
آیات و سخنان ما را و شما را رهبری و پاک می کند و کتاب و حکمت به شما می آموزد و
چیزهایی که هرگز ندانسته اید به شما می آموزد.

۳. (وما انت علیهم بجبّار فذکّر بالقرآن من یخافُ وعید). ق۴۵/

ما داناتریم به آنچه آنان می گویند. و تو [ای محمّد] برایشان نه پادشاهی نه کامران
پس پند ده به قرآن کسانی را که از وعده های بیمناک من می ترسند.

از آیات مبارکه بالا نکته های زیر نتیجه گیری می شود:

الف. پیام رسان (فرد گروه جامعه) شایستگیهای اخلاقی رفتاری معرفتی… باید داشته
باشد.

ب. عرضه پیام در یک سیستم باز و آزاد انجام بپذیرد و از الگوهای به طور کامل دارای
وجود خارجی و کاربردی استفاده شود.

ج. پیام گذشته از آن که از حیث درونمایه گوناگون باید باشد در بردارنده گزاره ها و
جُستارهای جدید و راهگشا نیز باشد.

د. پیام می بایست مورد نقد قرار گیرد و درعرضه پیام نباید از هیچ اهرم فشار و

( ۱۸۴ )

زور استفاده بشود بلکه افزایش سطح معرفتی به مانند دار بست قبول آگاهانه و آزادانه
به جِد مورد توجه قرار بگیرد.

۱. (ومایستوی الاعمی والبصیر و لا الظُّلمت ولا النُّور ولا الظّـلّ ولا الحَرور و
مایستوی الاحیاءُ ولا الاموات انّ الله یُسمع من یشاء.) فاطر۱۹/ ـ۲۲

نابینا و بینا (نادان و دانا) یکسان نیستند. نه تاریکیها با روشنی (کافر و مؤمن) هم
سان باشند و نه سایه خنک با گرمای سوزان (بهشت و دوزخ) یکی باشند. و مساوی نیستند
زندگان و نه مردگان. البته خداست که می شنواند هر که را بخواهد.

۲. (الاّ تزر وازرهٌ وزر اُخری وان لیس للانسان الاّ ما سعی وانّ سعیه سوف
یُری.)النجم۳۸/ ـ ۴۰

هیچ کس بار کسی دیگر را نکشد. این که پاداش انسان نیست مگر آنچه خود کرده است. این
که کوشش او به او نموده خواهد شد.

از این آیات شریفه جُستارهای زیر به دست می آیند:

هـ. اسباب ابزار و علتهایی که پیشرفت توسعه و تکامل حیات انسانی وابسته به آنهاست
می باید تولید و پرورش داده شوند. در این جا و در چنین واقعیتهایی فرقی میان این که
آنها در چه جامعه ای (دینی ـ غیر دینی) و به وسیله چه کسانی (مسلمان ـ کافر) فراهم
می آیند وجود ندارد; بلکه به عنوان واقعیتهای حیاتی آنها را می باید پذیرفت و در
پرورش و پاسداری از آن کوشید.

و. پایه های بنیادین حیات انسانی تلاش (فکری ـ فیزیکی) اوست; از این روی می باید
بستر حقوقی امنیتی و فنی این تلاش مهیا گردد و فرآورده های آن قدر گذارده شود و
بهره بهینه از آن برده شود.

با توجه به این دو دسته از آیات کریمه به روشنی نتیجه می توان گرفت که تمدّن اسلامی
به همخوانی برابرسازی و هماهنگ سازی خود با هر محیط و شرایط به مانند روشی برای
کارآمدیش توجه ویژه دارد.

( ۱۸۵ )

اینک به پاره ای از آنچه بوده و هست و رویدادهای منطقی و کاربردی و در ضمن حیاتی که
در عصر اطلاعات و ارتباطات با آنها روبه روییم اشاره می کنیم و جایگاه آنها را در
تمدّن اسلامی می نمایانیم:

الف. به صحنه آمدن عقلانیت بشری که به گونه بسیار شفاف و انباشته در علم و تکنولوژی
نوین جلوه و نمود دارد تا جایی که این دو کارآمدترین بخش در عصر اطلاعات و ارتباطات
هستند. و از آن جهت که علم و تکنولوژی کم وبیش تمامی پهنه زندگی را پوشش می دهند و
اثر شگرف بر کارها و زوایای گوناگون حیات انسان گذارده و کارکردهای اجتماعی خدماتی
و ساختاری بس بزرگ را به ارمغان آورده که پاره ای از آنها قلمرو کاربرد دین را در
میدانهای مدیریتی اجتماعی اقتصادی فنی… به ظاهر محدود نمایانده است.

و از سوی دیگر ورود و بایستگی حضور علم نوین و تکنولوژی علم محور (تکنولوژی
اطلاعاتی تکنولوژی زیستی با بیوتکنولوژی تکنولوژی فضایی و هسته ای…) برای پویایی و
کارآمدی تمدّن اسلامی گریزناپذیر و حیاتی است. از این روی احترام و اعتماد به
عقلانیت بشری شناخت و بازشناسی قلمرو کارکرد اسلام و همین طور علم و تکنولوژی راز
کارآمدی تمدّن اسلامی در عصر ارتباطات ـ اطلاعات است.

تمدّن اسلامی گنجایش گسترده و آمادگی هماهنگ شدن با هر محیط و شرایط را برای باروری
و بالندگی عقلانیت بشری دارد. برای این مهم و مدعی دو دلیل می توان اقامه کرد:

اول: تجربه موفق تاریخی تمدّن اسلامی در پرورش و اعتماد به عقلانیت بشری.

بر همگان روشن است که تمدّن اسلامی تا قرن پنجم و حتی ششم میلادی طلیعه دار و چشمه
جوشان عقلانیت انسانی بوده است. و نوآوری که در قلمرو عقلانیت بشری در تمدّن اسلامی
صورت گرفته بود آن را به تمدّن پویا مولد و اصیل دگر کرد که پیامد قهری آن توسعه
عقلانیت بشری بود. از باب مثال:

( ۱۸۶ )

(تفاوت میان جبر هندی با جبر اسلامی در روش حلّ معادلات درجه دوم و تفسیر و تعبیر
علامت مضاعف آشکار می شود. حلّ این مسأله در نزد هندیان تحلیلی است و در نزد
مسلمانان هندسی. از طرف دیگر باید توجّه داشت که این حلّ هندسی بسیار زیبا و عرضه
کردن آن یکی از افتخارات دانشمندان مسلمان است.)۸

ییا باید از جراح مخترع مسلمانِ اندلسی به نام ابوالقاسم متولد ۱۰۱۳م. یاد کرد که
درباره اش گفته اند:

(او به محصلینی که جراحی می آموختند سه نوع دوختن: (اومشلونگن نات) (کورشنرنات) و
(اخترنات) را برای دوختن شکم یاد می داد. او نوع دیگری هم که دو سوزن را به یک نخ
می کنند و همچنین دوختن با نخی که از روده گربه می سازند برای دوختن محل جراحی را
یاد می داد. او اولین کسی است که برای دوختن محل جراحی و به طور کلی جراحی آن بخش
از بدن که زیرناف قرار دارد توصیه می کند که لگن خاصره و پاها را قدری بالاتر از
سطح سینه قرار دهند. این نوع قرار دادن در بین جراحان اروپا به نام شخص (ترندلن
بورگ) معروفیت دارد. چیزی که مغرب زمین بدون واسطه از کاشف اسلامیش آموخته… و
سرانجام در اوایل قرن بیستم نامی هم به آن داده است. نام جراح بزرگوار آلمانی
فریدریش ترندلن بورگ (۱۹۲۴ ـ ۱۸۴۴) ولی کسی به آن دانشمند اسلامی که استحقاق این
نام را داشت نیندیشید!)۹

آنچه در این نوشتار پیداست و دنبال می گردد تکیه برگذشته نیست; بلکه روشن گری
چگونگی و کارکرد تمدّن اسلامی در عصر کنونی و آینده است. ذکر تجربه تاریخی به عنوان
یک دلیل نه بیان افتخارهای گذشته بلکه وقوع و تکرارپذیری تجربه یاد شده در عصر نوین
است. بویژه این که عقلانیت بشری بیش تر در قالب

( ۱۸۷ )

علم و تکنولوژی درحال و آینده نقش اساسی در هر تمدّنی خواهد داشت.

دوم. منطق متن و بنیاد تمدّن اسلامی (قرآن. رفتار پیشوایان دین).

منظور در دلیل دوم این است که عقلانیت بشری با ویژگیهایی که در عصر ارتباطات و
اطلاعات یابیده چه جایگاه در زبان دین پیدا می کند.

سازواری تمدّن اسلامی با عقلانیت بشری به چند صورت زیر بیان پذیراست:

۱. مبدأ و پشتوانه حرکت در تمدّن اسلامی دانش و آگاه شدن است. چنانکه همه می دانیم
این تمدّن از (اقرأ) و (علّم) یعنی از (آگاهی و خواندن) (شناخت و معرفت) شروع می
شود:

(اقرأ باسم ربّک الذی خلق… اقرأ وربّک الاکرم الذی علّم بالقلم علّم الانسان ما لم
یعلم.)۱۰

و روشی که برای تولد به حقیقت پیوستن و پایندگی این تمدّن گزینش و استفاده می گردد
به طور کامل با عقلانیت سازگار است. چون که ابتداء از اصول که بنیاد جهان بینی و
انسان شناسی اسلامی را می سازند آغاز می کند و کم کم و با توجه به گنجاییها و گسترش
زاویه ها و جایگاه های معرفتی ارزشی اخلاقی غریزی رفتاری… فرد و جامعه انسانی پیامش
را ابلاغ می کند:

(وقرآناً فرقناه لتقرأه علی الناس علی مکث و نزلناه تنزیلا.)۱۱

و قرآن را پراکنده [آیه آیه سوره سوره] آوردیم تا بر مردمان با درنگ بخوانی و آن را
فرو فرستادیم فرستادنی [به سزا].

و مسائل اجتماعی حقوقی حکومتی… را یکی پس از دیگری روشن می کند و شرح می دهد و تمام
بدنه این روش را بر خورد منطقی آرام و آزادانه می سازند و از زور و اجبار کار گرفته
نشده است.

(فلذلک فادع واستقم کما امرت… و امرت لاعدل بینکم اللّه ربّنا وربّکم لنا اعمالنا و
لکم اعمالکم لاحجّه بیننا و بینکم اللّه یجمع بیننا

( ۱۸۸ )

والیه المصیر.)۱۲

پس به آن دین و آن شریعت مردم را بخوان و بر آنچه فرمان یافتی پایداری کن… و [بگو]
مأمورم که میان شما به داد داوری کنم. خدای یگانه پروردگار ما و شماست. دین و کردار
ما ما را و دین و کردار شما شماراست. میان ما و شما گفت وگویی نیست. خداوند فردا
همه ما را با هم بیامرزد و بازگشت همه به سوی اوست.

و نیز می فرماید:

(لا اکراه فی الدّین قد تبیّن الرشد من الغی.)۱۳

در تمدّن اسلامی که برآمده از قرآن است هیچ گاه زور و قدرت برای وارد ساختن دیگران
در درون این حوزه تمدّنی به کار نیفتاده است.

علامه طباطبایی نیز این نکته را بیان کرده است:

(اسلام صرفاً در مقابل معاندین و دشمنان اسلحه را به کار می برده آن هم برای این که
شرّ آنها را دفع کند نه برای این که آنان را داخل در حوزه اسلامی بنماید و خدا می
فرماید: (وقاتلوهم حتّی لاتکون فتنه.)۱۴

از سوی دیگر پیام این تمدّن از آن (انسانیت) است نه قومیت زبان نژاد اشرافی گری و…
از این روی می فرماید:

(ما ارسلناک الاّ رحمه للعالمین.)۱۵

(قل یا اهل الکتاب تعالوا الی کلمه سواء بیننا وبینکم ان لانعبد الاّ اللّه ولانشرک
به شیئاً ولایتّخذ بعضنا بعضاً ارباباً من دون اللّه.)۱۶

عصر اطلاعات ـ ارتباطات برآمده و تکیه زده بر دانش و آگاهی است; روشی که در این عصر
خوشایند کارا و موافق هویت واقعی و کارکردی آن و به دور از زور و همسو و همگام با
منطق و آزادی است. هر چند انکار نمی توان کرد پاره ای از جامعه ها که زایش چنین
عصری در آن جا بوده برخلاف هویت واقعی این عصر از روش زور

( ۱۸۹ )

اجبار و دیکتاتوری استفاده می کنند; در مَثَل در فرانسه مانع فراگیری دانش از سوی
دانش آموزان با حجاب اسلامی می شود. آمریکا از رفتار ضدانسانی اسرائیل با مسلمانان
آشکارا حمایت می کند و….

پیام و ارزشهایی که در این عصر کاربرد دارد و می باید تولید بشوند ویژه انسانیت
خواهد بود در غیر آن این عصر عمری نخواهد داشت.

بنابراین تمدّن اسلامی از حیث مبنا روش و محتوای پیام از پویاترین و کارآمدترین
تمدّن در عصر اطلاعات ـ ارتباطات است به شرط آن که همان مبانی روش و پیام همان گونه
در قرآن آمده و در رفتار پیامبر اسلام تجلی و عینیت داشت دوباره به کار افتد.

۲. احترام و اعتماد به عقلانیت بشری از دیگر واقعیتهای این عصر است و خوشبختانه در
تمدّن اسلامی به این دو امر توجه ویژه شده است.

احترام به عقلانیت در تمدّن اسلامی سبب شده است که معادله تساوی میان دانش و غیر آن
(جهل) فرو ریزد و از کار بیفتد که ناگزیر این به هم خوردگی موقف حقوقی مدیریتی
اجتماعی و انسانی هر کدام را متفاوت می نماید. از این روی قرآن ابتدا نفی تساوی می
کند:

(هل یستوی الذین یعلمون والذین لایعلمون.)۱۷

و سپس توزیع مسؤولیت را بر حسب شایستگی و معیار رشد بیان می کند:

(یرفع اللّه الذین آمنوا منکم والّذین اُوتوا العلم درجاتٍ والله بما تعملون
خبیر.)۱۸

در اسلام شوق انگیزی و برانگیختگی جدی نسبت به تفکر و تعقل شده و حوزه های گوناگون:
طبیعت انسان هستی و گیتی تاریخ و رفتار بشری… برای آن معین گردیده است. لازمه این
دو مقدمه یا گزاره این است که:

۱. عقلانیت بشری به معنای فراگیر آن در بردارنده عقلانیت علمی تکنیکی فلسفی دینی…
می گردد به جریان بیفتد وگونه ای از خرد جمعی پرورش بیآبد;

( ۱۹۰ )

زیرا گوناگونی حوزه تفکر و خردورزی می طلبد تا سازوکار عقلانیت یکسان نباشد و به هر
مسأله و موضوعی و یا به مسأله و جریان واحد از زوایای گوناگون با روش ویژه نگریسته
شود.

۲. شوق انگیزی و برانگیختگی برای خردورزی در حوزه