پاورپوینت کامل نهضت حسینی در شاعرانه های علمای دین از قاجار تا انقلاب اسلامی ۱۰۶ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل نهضت حسینی در شاعرانه های علمای دین از قاجار تا انقلاب اسلامی ۱۰۶ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۰۶ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل نهضت حسینی در شاعرانه های علمای دین از قاجار تا انقلاب اسلامی ۱۰۶ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل نهضت حسینی در شاعرانه های علمای دین از قاجار تا انقلاب اسلامی ۱۰۶ اسلاید در PowerPoint :

۲۲۷

قیام جاودان امام حسین(ع) سرچشمه دگرگونیهای شگرفی در زمینه ادبیات اسلامی در حوزه
های ادب عربی فارسی ترکی و اردو شده است.۱

از آن میان رشد شکوفایی و بالندگی و غنای ادب فارسی در بخش مرثیه سرایی وامدار
اثرگذاری فرهنگ عاشوراست. تاریخ ادبیات نشان گر این نکته است که هر چقدر ما از
تاریخ این رویداد دردناک دور می شویم توجه شاعران و اهل ادب به این واقعه افزون تر
می شود و سوگ سروده ها در رسای امام سالکان راه خدا یعنی حسین بن علی(ع) افزایش می
یابد تا جایی که امروزه مرثیه سرایی به عنوان یکی از گونه های شعر فارسی درآمده است.
در این منظومه ها شاعران نامدار به زیباییها و نیکوییهای اخلاقی امام حسین(ع) و
یاران او و رویداد جانگزای کربلا پرداخته و خواننده و شنونده را در اندوهی ژرف فرو
می برند.

پیشینه سرودن مرثیه های به رشته کشیده شده در سوگ شهیدان کربلا در

( ۲۲۸ )

ادب عرب به زمان این رویداد سوگناک; یعنی سال ۶۱هجری برمی گردد. شاید بشیر بن جذلم
نخستین شاعری است که به دستور امام سجاد(ع) مرثیه سرود و پس از وی کمیت بن زید اسدی
(ش:۱۲۶ق) سید اسماعیل حمیری (۱۰۵ـ۱۷۳هـ) دعبل غزاعی (۱۴۸ـ۲۴۶هـ) و سید رضی
(۳۵۹ـ۴۰۶هـ) مرثیه سرایی کرده اند. اینان عاشورا و کربلا را دستمایه افشاگریهای
سیاسی و فریاد ضد ستم قرار دادند و به عاشورا با دید عدالت خواهی مبارزه با بیداد و
خیزش حماسی نگریستند. همزمان با سراییدن مرثیه ها سوگنامه هایی نیز در بیان حماسی
این رویداد غم انگیز نگاشته شد و روایت گران نخستین این سوگ بزرگ افزون بر خاندان
امام حسین(ع) و بازماندگان کربلا کسانی چون ضحاک بن عبدالله بن قیس مشرقی۲ و عقبه
بن سمعان که پا به پای حماسه پرشور کربلا نقش آفرینی داشتند ولی شهادت بهره شان نشد
و نیز رویارویان امام و همراهان دشمن که پس از شهادت امام حسین(ع) به بیان دیده ها
و شنیده های خود پرداختند; از جمله: حُمَید بن مسلم اَزدی به نسلهای پسین راه یافت
و سپسها در زمان امام صادق(ع) دو نفر از شاگردان ایشان: لوط بن یحیی معروف به ابی
مخنف و هشام بن محمد معروف به کلبی در کتابهای جداگانه ای با نام: مقتل الحسین
گردآوری شد. و تاریخ نویسانی چون طبری ابن اثیر ابوالفرج اصفهانی مسکویه رازی
ابوحنیفه دینوری شیخ مفید و بلاذری از مقتل ابومخنف روایت کرده اند.

در سده ششم هجری ابوالمؤید خوارزمی (م:۵۶۸هـ) در مقتل کتابی نگاشت که به مقتل
خوارزمی نامبردار شد و مورد اعتماد و وثوق بسیاری از عالمان شیعه و سنی قرار گرفت.
و مناقب آل ابی طالب نوشته ابی جعفر رشیدالدین محمد بن علی بن شهرآشوب (م:۵۵۸هـ)
نیز از کتابهای مورد اعتماد این قرن است

( ۲۲۹ )

.

علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن طاووس (م:۶۶۴هـ) در سده هفتم کتابی را در مقتل
فراهم آورد.

مقتل نویسی در سده های بعد با پشتکاری و تلاش کسانی چون نجم الدین جعفر بن محمد حلی
(م:۸۴۹هـ) و دیگران دنبال شد.

با سپری شدن دوران شورها و خیزشهای انقلابی و سیاسی شیعه کم کم حالتهای واکنشی و
برداشتهای بازدارنده و شعرگرایانه از نهضت حسینی به میان شیعیان راه یافت و ادبیات
شعری و سوگنامه نویسی و نیز تعزیه پردازی را که دارای نگاه پویا پر شور و نشور
بودند به نگاه غیر پویا دگر کرد.

نهضت عاشورا و شرح غمها و سوگهای آن از سده نخستین هجری به ادبیات فارسی راه یافت و
در آستانه پدیداری حکومت ایرانی دیالمه به جز شعر مراسم عزاداری نیز رواج داشت.
هرچند ما در سروده های شاعران فارسی زبان پیش از سده هشتم هجری نمونه های زیادی از
مرثیه سرایی را در اختیار نداریم ولی این اندازه می دانیم که جمال الدین عبدالرزاق
اصفهانی (م:۵۵۸هـ) در قصیده معروف لغراب۳ به حماسه عاشورا اشاره کرده است و شیخ
مصلح الدین سعدی شیرازی (۶۰۰ ـ۶۹۱هـ) با بزرگداشت خون پاک شهیدان کربلا سروده است:

ییارب به نسل طاهر اولاد فاطمه

ییارب به خون پاک شهیدان کربل

دل های خسته را به کرم مرهمی فرصت

ای نام اعظمت در گنجینه ی شفا۴

پس از سعدی امامی هروی (م:۶۸۶هـ) و فخرالدین عراقی (م:۶۸۸هـ) نیز اشعاری در سوگ
حسین(ع) سروده اند. عارف نامدار نیمه دوم سده هفتم و سرآغاز سده هشتم هجری سیف
الدین فرغانی (م: پس از سال ۷۰۵هـ) از قدیمی ترین مرثیه سرایان شمرده می شود

( ۲۳۰ )

.

به جز یادشدگان در شعر سلمان ساوجی (م:۷۷۸هـ) خواجوی کرمانی (۶۸۹ ـ۷۵۳هـ) و سعید
هروی (م:۷۴۱هـ) نیز به سوگنامه هایی درباره امام حسین(ع) برمی خوریم.

در سده هشتم و نهم ادبیات انقلابی شیعه به زبان فارسی زنده و بالنده شد و ملاحسین
واعظ کاشفی(م:۹۱۰هـ) کتاب مشهور روضهالشهدا را دراین دوره نگاشت و انتشار این کتاب
با رسمیت یافتن تشیع در زمان شاه اسماعیل صفوی همزمان بود و خواندن آن در مجالس
بزرگداشت یاد و نام حسین(ع) و یاران در محرم رایج گردید و مجلس روضه خوانی نام خود
را از همین کتاب گرفت. فخرالدین علی بن حسین فرزند واعظ کاشفی نیز اهل شعر و مرثیه
خوانی بود و شرح ماجرای جانسوز کربلا را به نظم درآورد.

پس از استواری اورنگ صفویان (م:۹۰۷ـ ۱۱۴۸هـ.ق) با توجه به علاقه و دلبستگی شاهان
صفوی بویژه شاه طهماسب و شاه عباس اول به مرثیه سرایی و بزرگداشت امام حسین(ع)
بازار منقبت گویی و مرثیه خوانی رواج و گرمی تمام یافت و با ظهور مولانا شمس الشعرا
محتشم کاشانی (م:۹۰۵ـ۹۹۶هـ) فرزند خواجه میراحمد به اوج خود رسید. وی با سرودن
ترکیب بند مشهور خود به عنوان معروف ترین مرثیه سرای ادب فارسی شناخته شد. یکی از
دلیلهای توفیق محتشم حماسی بودن شعرها و مرثیه های اوست. او برخلاف دیگر مرثیه
سرایان از بهره گیری از واژه های حاکی از عجز زاری و التماس پرهیز کرده است.

برخلاف اندک سوگنامه های این دوره چون دوازده بند محتشم که دارای درونمایه عرفانی و
حماسی است دوره صفویه به دلیل گذار جامعه ایران از نهضت به نظام و از انقلاب به
استقرار حالتهای حماسی ادبیات عاشورایی فروکش کرد و عاشورا در ادبیات فارسی حالت
حماسی خود را از دست داد و

( ۲۳۱ )

این جریان حتی به ادبیات شماری از بزرگان حوزه نیز که ما امروزه به دیوانها و
دفترهای شعری آنان دسترسی داریم راه یافت. شاید همین صورت گرایی و شعار زدگی سبب شد
تا بسیاری از بزرگان حوزه از جمله میرداماد و شاگردش ملاصدرا و شاگردان او: ملامحسن
فیض کاشانی و بهاءالدین محمد عاملی (شیخ بهایی) برخلاف ذوق شعری و داشتن دیوان و
دفترهای شعری به مرثیه سرایی و نوحه گری نپرداختند. آنان با قشرگرایی و دروغ پردازی
بسیاری از مداحان عصر صفوی ناسازگاری داشتند و از بستن پیرایه های دروغین به رویداد
عاشورا و از گزافه گویی و حرکتهای ناشایست می پرهیختند و می پرهیزاندند و فهم و عمل
به پیامهای حیات آفرین عدالت خواهانه و بیدارگرانه و جهل ستیزانه ی امام حسین(ع) و
یاران او را بایسته تر می دانستند. و آنان به همین دلیل کوشش داشتند تا از اسلام
عامیانه فاصله بگیرند.

در میان چهره های بلند پایه روحانی عصر صفوی تنها کسی که به شرح مرثیه سروده ملا
عبدالرزاق حسین لاهیجی(م:۱۰۷۲هـ) متخلص به فیاض است. وی از حکیمان و متکلمان بزرگ
قرن یازدهم هجری داماد و شاگرد ملاصدرا و استادِ قاضی سعید قمی است.

لاهیجی از ارادت مندان ناب خاندان پاک پیامبر(ص) بود و بیش از همه این بزرگواران به
امیر مؤمنان علی(ع) عشق می ورزید.

او بیش تر در ستایش امامان قصیده سروده است و ترکیب بندی در چهارده بند در سوگ
سالار شهیدان امام حسین(ع) و ساقی نامه ای در مدح ساقی کوثر سروده است.

در مناقب امام حسین می سراید:

زمانه کیست که با او در افتدی به گزاف؟

سپهر کیست که با او درآیدی به فسون؟

( ۲۳۲ )

خلافش ار گذرد آفتاب را به ضمیر

چو داغ لاله سیه رو نشیند اندر خون۶

لاهیجی در بخشی از ترکیب بند خود از چگونگی دینداری مردم در عصر خود شکوه می کند و
با یک اشاره می فهماند که دین در زمانه او بی پناه مانده است درست به همان گونه که
در عصر امام حسین(ع) دین بی پناه مانده بود و او با شهادت طلبی خود آن را احیا کرد:

بی اهتمام حضرت او اهل بیت شرع

چون شرع در زمانه ی ما مانده بی پناه۷

با این حال لاهیجی از وصف حماسه دردناک کربلا و تصویرپردازی از رخدادهای آن فراتر
نرفته و به حقیقتِ پیام امام اشاره نکرده است.

با چشم پوشی از دوره صفویه ما در یک نگاه فراگیر به اشعار و دیوانهای بر جای مانده
از عالمان برجسته دین از دوره قاجاریه تا انقلاب اسلامی می توانیم چهار گرایش و
دیدگاه عرفانی حکمی هنری و سیاسی را در ادبیات عاشورایی آنان بیابیم. هرچند نمی
توان چنین نتیجه گرفت که هریک از این نگاه ها از نگاه های دیگر بی بهره اند; چون به
عنوان نمونه در فهم عارفانه از رویداد کربلا از ابزار ادیبانه و هنری نیز به عنوان
نمونه استفاده شده است ولی نگاه چیره یا عرفانی است یا عقلانی و یا….

الف. نگاه عارفانه:

ما در میان دانایان رموز دین به کسانی برمی خوریم که گونه رویکرد آنان به نهضت
حسینی اثر پذیرفته از یک فهم عرفانی است و بررسی آنان در واقع از داده های عرفان
نظری بهره گرفته است. از آن میان ما می توانیم به نام نیّر تبریزی اشاره کنیم:

میرزا محمدتقی متخلص به نیّر (۱۲۴۷ـ۱۳۱۲هـ.ق) فرزند ملا محمد و

( ۲۳۳ )

مامقانی الاصل بود. در نجف به تحصیل پرداخت. او آتشکده نیّر را به تاریخ منظوم نهضت
امام حسین(ع) اختصاص داده است. شیوه ایشان روایت گری دردها اندوه ها و بلاها و
بسنده کردن به تاریخ ظاهری کربلا نیست. ایشان بیش تر به ترسیم و طرب عاشقانه حضرت
سلطان عشق اباعبدالله الحسین(ع) و یارانش پرداخته و در بیان ورود امام به کربلا و
خطبه شب عاشورا می سراید:

چو در آن دشت بلا افکند بار

کرد از بیگانگان خالی دیار

عاشر ماه محرم شامگاه

شد به منبر باز شاه کم سپاه

ییاورانش گرد او گشتند جمع

راست چون پروانگان بر دور شمع

خواهران شاه نظاره ز پی

چون بنات النعش بر گرد جدی

رو به یاران کرد و در گفتار شد

حُقّه ی یاقوت گوهربار شد

بعد تحمید و درود آن شاه راد

گفت یاران مرگ رو بر ما نهاد

این حسین و این زمین کربلاست

سوی تا سو تیر باران بلاست

بوی خون آید از این کهسار دشت

باز گردد هر که خواهد بازگشت

وی پس از ستودن وفاداری یاران امام(ع) به ناهمگونی و ناسازگاری حاکم بر آن فضا و
بلندی و پستی و فراز و نشیب بین دو نیروی نابرابررو در رو در کربلا اشاره می کند و
به خوبی نشان می دهد که چه سببها و انگیزه هایی نیروهای دشمن را به وادی کربلا
کشانده و رو در روی حسین(ع) قرار داده و آنان را به کشیدن شمشیر علیه خاندان عترت و
طهارت واداشته است.

کوفیان در نقض آن عهد نخست

سرخوش از پیمانه پیمان سست

شمر دون سرمست صهبای غرور

شاه دین سرشار مینای حضور

پور سعد از ذوق ری سرگرم مست

شاه از اقلیم هستی شسته دست

در چهره آرایی هنرمندانه نیّر از رویداد کربلا این داستان عشق است که سرنوشت یک یک
قهرمانان این خاک را رقم می زند

( ۲۳۴ )

.

او به زیبایی تمام شهادت حر بن یزید ریاحی و حضرت ابوالفضل را به رشته می کشد.

نیّر در بیان رشادت عاشقانه حضرت عباس و بریده شدن دستانش از زبان او می سراید:

باز ده ای دست هین دستم به دست

تا به هم شوییم دست از هر چه هست

در بساط عشق دست افشان کنیم

جان نثار جلوه جانان کنیم۸

نیّر با استادی و بهره وری از سرچشمه ناب عرفان صحنه ای زیبا از وداع علی اکبر با
مادر می آفریند و از زبان لیلا می سراید:

گفت لیلی کای فدایت جان من

نازپرور سرو سروستان من

خوش خرامان می روی آزاد رو

شیر من بادا حلالت شاد رو

ای خدا قربانی من کن قبول

کن سفید این روی من نزد بتول

کاشکی بهر نثار پای یار

صد چنین در بودم اندر گنج بار

آری آری عشق از این سرکش تر است

داند آن کو شور عشقش بر سر است

عشق را همسایه و پیوند نیست

اهل مال و خانه و فرزند نیست

خلوت وصلی که منزلگاه اوست

اندر آن خلوت نبیند غیر دوست۹

نیّر به خوبی نشان می دهد که امام حسین(ع) در هر منزلی از منزلهای

( ۲۳۵ )

جهاد چه امتحان و ابتلایی را از عهده برآمده است. او رویداد کربلا و تاب فزون از
توان بشری حضرت امام حسین(ع) را سبب رسیدن ایشان به بارگاه الهی و دیدار حق می
داند:

جاهلا اشراق وجدانیست این

منطق الطیر سلیمانی است این

ذات بی چون درخور دیدار نیست

وندران فرگاه کس را بار نیست

رو فروخوان ثَمَّ وجه الله ر

تا نپویی بی چراغ این راه ر

ظلمت اسکندر است این ممکنات

وجه باقی اندر و آب حیات

ظلمت امکان چو گردد غرق نور

وجه باقی بردمداز جیب طور

لیک این غرق فنا وجدانی است

نی حدیث صوفی خرقانی است

چون فتیله محوعشق نار شد

نار را آیینه دیدار شد۱۰

نیّر تبریزی فرازهایی از دریافت شعری خود را به گونه مستقیم از مثنوی طاقدیس حاج
ملااحمد نراقی گرفته است و اثرگذاری نراقی بر شعر نیّر به روشنی دیده می شود.

ب. نگاه حکیمانه:

در کنار حکمای دوره قاجار که در ناسازگاری از رویکرد گزافکارانه و عامیانه به
پیامهای سترگ عاشورا و امام سالکان و شهیدان از همدمی با عامه مردم و قشریون پرهیز
کردند تنی چند از بزرگان فلاسفه این دوره کوشیدند تا با نشر رویدادهای روشن و بی
پیرایه محرم گامهایی را در راستای احیای مکتب سیاسی و حرکت آفرین و فرهنگ ساز امام
حسین(ع) بردارند. این گامها در هنگامی برداشته می شد که شماری دیگر از بزرگان حوزه
که از نگاه کلامی برخوردار بودند با هدف خرافه زدایی از ساحت مقدس عاشورا به نگارش
کتابهایی در تاریخ این واقعه پرداختند. لؤلؤ مرجان حاجی نوری خصائص الحسین و فوائد
المشاهد و ده مجلس شیخ جعفر شوشتری همه در پاسخ به این نیاز نگاشته شده اند

( ۲۳۶ )

.

در میان حکمای دوره قاجار ملا محمدعلی با نام شعری مغنی و نامبردار به حکیم هیدجی
(۱۲۷۰ـ۱۳۴۶هـ) از دانشوران بلند پایه زنجان از حکما و عرفای بنام دارای حاشیه بر
شرح منظومه سبزواری رساله دخانیه و دیوان در بردارنده: دانشنامه غزلیات رباعیات و
مفردات.در دیوان خود با نگاهی حکیمانه به نهضت عاشورا پرداخته است. نگاه حکیم هیدجی
به رویداد جان گداز کربلا افزون بر این که حکیمانه است حماسی نیز هست. او در
دانشنامه که به سبک شاهنامه حکیم فردوسی سروده است ضمن ستایش روان آدمی و اشاره به
فراز و فرود روح و اقبال و ادبار آن بازگشت و توبه حر بن یزید ریاحی را به عنوان
نمونه ای روشن از این اقبال و ادبار روان آدمی این چنین وصف می کند:

خوشا آن که از خواهش دل گذشت

ز جان کرد سوی خدا بازگشت

دل از مهر گیتی به یکبار کند

چو حرِّ جوانمرد همت بلند

او سختی گزینش را در جریان توبه حر یادآور می شود و سرچشمه بازگشت او را خردورزی می
داند. و نشان می دهد چگونه حرّ به سراغ عمرسعد می رود و متوجه می شود که او همانند
دیو ناسازگاری قصد کارزار با امام خوبان را کرده است. پس از توبه و توجه به داور
دادخواه و به گردن گیری گناه و اعلان پشیمانی در حالی که دو لشکر رفتار حرّ و
چگونگی انتخاب او را زیر نظر داشتند رو به سمت خیمه های مهاجران کربلا کرد و از اسب
فرود آمد و به خواری چهره بر خاک سود. شاعر از زبان امام حسین(ع) خطاب به حرّ چنین
می سراید:

بفرمود شه چون فتادش نظر

چه کس باشی از خاک بردار سر

دو دست خود آن گاه بر سرنهاد

بگفتا که جانم فدای تو باد

منم حرّ که شرمنده ام رو سیاه

به سوی تو شاها کنم چون نگاه

نخستین بدین دشت هنگامه خیز

منم آن که پیموده راه ستیز

( ۲۳۷ )

هیدجی یادآور می شود: حرّ گمان نمی کرده است کوفیان از امام رخ برتابند و چشم از
ننگ و عار روزگار بپوشند و با وی به کارزار بپردازند. و پشیمانی خود را از کرداری
که داشت به امام ابراز داشت. حکیم هیدجی رفتار امام را با وی چنین ترسیم می کند:

بفرمود شاهش نوازش کنان

که آری تویی از پذیرفتگان

تو اینک فرود آی از رنج راه

بیاسای ایزد ببخشد گناه

ولی حرّ بهتر می داند که بی درنگ با سپاه دشمن به رویارویی برخیزد. او با زبانی بس
روان و بسیار ساده پند حرّ به سپاه کوفیان را یادآور می شود:

چنین داد آواز با کوفیان

که ای ننگ اسلام و اسلامیان

همانا شما را به رخ شرم نیست

به دل رحم و در دیده آزرم نیست

حکیم هیدجی شرح می دهد که حرّ چگونه پرده از نفاق ودورویی کوفیان برمی دارد.

پس از آن هیدجی به شرح نبرد عبدالله بن عمیر با یسار سپاه و آهنگ لشگر ابن سعد به
قرارگاه یاران حسین(ع) می پردازد. از نظر حکیم هیدجی مبارزه امام با سپاه یزید
مبارزه نور و ظلمت و خیر و شر و حق و باطل و ایمان و کفر است که در همه پهنه تاریخ
جریان داشته است و حر نماد انسان آزاده و گزینش گر است که از زندگی همراه با دورویی
و بی طرفی در چالش های حیات و مرگ دست کشیده و راه خود را به سوی روشنایی می گشاید
و نام نیک از خود بر جای می گذارد.

حکیم هیدجی به گونه هدف مند به قیام امام شهیدان توجه دارد و از آوردن واژگانی که
بیان گر ناتوانی و لابه حتی رنج درد بلا و گرفتاری است پرهیخته و از نهضت