پاورپوینت کامل سیره پیامبر در رویکرد سیره نگاران معاصر حوزوی (۱) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل سیره پیامبر در رویکرد سیره نگاران معاصر حوزوی (۱) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل سیره پیامبر در رویکرد سیره نگاران معاصر حوزوی (۱) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل سیره پیامبر در رویکرد سیره نگاران معاصر حوزوی (۱) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

۳۰۵

فلسفه شکل گیری و بنیان گذاری حوزه های علمیه, تفسیر و تبیین اسلام و گسترش آن و نفوذ دادن آموزه های ناب این آیین حیات بخش به دلهاست. که این مهم, جز از راه تفسیر آیات و بیان سیره رسول خدا ممکن نیست. یعنی رسالت حوزه هاست و وظیفه مهم آنهاست که آیات قرآن را برای تعالی زندگی مؤمنان, شرح کنند و سیره رسول خدا را برای پرتوگیری مؤمنان, آن به آن از آن, به درستی و با جرعه نوشی از سرچشمه های زلال و الهام از قرآن و سخن و سیره معصومان, که جلوه ای از سیره و سخن آن عزیز است, روشن کنند و صیقل داده شده فراروی مؤمنان قرار بدهند, تا زندگی خود را بر آن اساس بسازند و کژیهای آن را راست کنند و به هنجار درآورند و در فراز و نشیبهای زندگی و در لحظه های سخت به آن دژ استوار پناه برند و به جان و روح خویش آرامش دهند. حال باید دید و در آثار پدید آمده از سوی حوزویان, عالمان و فضلا, نگریست و درنگ ورزید که آیا این رسالت بزرگ خویش را به خوبی انجام داده اند و سیره رسول خدا را به روشنی به زندگیها و دلها باز تابانده اند یا نه کوتاهی ورزیده اند؟

با نگاهی به آثار و مطالعه اوضاع اجتماعی و زندگی و خانواده مسلمانان به این نتیجه می رسیم کار بایسته و درخور سیره رسول خدا انجام نگرفته است. چون اگر درباره سیره رسول خدا کار درخوری انجام می گرفت و گروه های حوزوی و تشکیلات و نهاد حوزه, با برنامه ریزی در پی شناخت سیره و بازتاباندن آن به متن جامعه می بودند, امروزه شاهد دگرگونیهای عظیم و پیشرفتهای شگفتی می بودیم و جامعه و خانواده های اسلامی از استواری و رخشندگی بیش تری برخوردار بودند.

نادانی, فقر, بی برنامگی, بی تقوایی, ستم, پایمال شدن حق زنان و کودکان و بی بند وباری و از هم فروپاشیدگی خانواده, این چنین سایه نمی گستراند و ریشه نمی دواند.

جاهلیت, همیشه برای جامعه اسلامی تهدید است. هر چه ما از سیره نبوی دور شویم, به جاهلیت نزدیک شده ایم و فرهنگ جاهلی, تار و پود جامعه اسلامی و خانواده اسلامیان را در خواهد نوردید. بسیاری از رفتارها و کردارهایی که ما در جامعه و خانواده شاهد هستیم, برخاسته و سرچشمه گرفته از فرهنگ جاهلی است که رویارویی با آن و درمان آن, تنها با بازگشت به سیره نبوی ممکن است, رسالتی که بر دوش حوزه هاست. و این حوزه ها هستند که بایدزمینه های بازگشت به سیره نبوی را فراهم آورند. آنی کوتاهی در انجام این رسالت بزرگ, خسرانهای جبران ناپذیری به جامعه اسلامی و روح و روان مؤمنان وارد می سازد و این کوتاهی هر چه به درازا بکشد و غفلت در پی غفلت بروز کند, بازتاب سیره نبوی در زندگی فردی و اجتماعی مؤمنان و اسلامیان کم رنگ و کم رنگ تر شود, بازگشت به سیره نبوی, سخت تر و دشوارتر می گردد و چه بسا به جراحیهای بزرگ و انقلابهای سخت نیاز افتد.

امروزه نیاز است که سیره رسول خدا, عالمانه, دقیق و موشکافانه در بوته بررسی قرار بگیرد و درسهای راهگشا و زندگی ساز از آن گرفته شود, کاری که تنها از عالمان بصیر, آگاه, زمان شناس و درک کننده نیازهای روز زندگی بشری, بر می آید و بس.

خوشبختانه در حوزه معاصر, رگه هایی از این نگاه دیده می شود و آثاری بر اساس همین نگاه, پدید آمده وعرضه شده است که با همه کاستیها, مایه امیدواری است و گاهی در راستای هدف و رسالتی که حوزه بر دوش دارد. گرچه اینها کارنامه حوزه به شمار نمی رود. یعنی کارهایی نیستند که با اشراف و با برنامه ریزی حوزه انجام گرفته باشد, بلکه کارهایی است دانش آموختگان حوزه با احساس مسؤولیت و رسالتی که بر دوش خود احساس کرده اند, انجام داده اند که سعی شان مشکور.

در این مقال, گوشه هایی از تلاش عالمانه علمای معاصر در حوزه سیره شناسی, نمایانده می شود. تلاشهایی که در هیأت کتاب خود را نمایانده و عرضه کرده و در دسترس اهل نظر قرار گرفته است. اما مقاله ها, گفتارها, آن چه در لابه لای کتابهای اعتقادی, تاریخی, اخلاقی, فقهی و تفسیری آمده در این مقال, مجال طرح نیافته, زیرا که اگر طرح می شدند, سخن به درازا می کشید.

کارکرد علما در حوزه سیره شناسی, چه در روزگار پیشین و چه امروز, تنها همان چیزی نیست که در پژوهشهای مستقل سیره پژوهی بازتاب یافته است, بلکه بخشی از بحثهای مربوط به سیره رسول خدا را درگاه بحث از عقاید, نبوت خاصه و… طرح و از آن سخن به میان آورده اند و بخشی در نوشته های تاریخی و بخشی را در نوشته های اخلاقی و…

افزون بر این, بخشی از تلاش عالمان در حوزه سیره شناسی, در ترجمه کتابهای منبع بازتاب یافته که کاری است بزرگ و در خور استفاده و مفید و راهگشا در حوزه فرهنگ و اندیشه و آشنایی با سیره رسول خدا. مانند ترجمه تاریخ یعقوبی, ارشاد مفید, ابن هشام, بخش تاریخ و سیره بحارالانوار و…

ونیز کار بزرگ و ماندگاری که عالمان در حوزه سیره شناسی و شناساندن زوایای وجودی حضرت ختمی مرتبت انجام داده اند, برگذاری کنگره ها و سمینارهای علمی است که اهل فضل با ارائه دیدگاه ها و نتیجه پژوهشهای خود در بالا بردن سطح آگاهی و دانش افراد جامعه و علاقه مندسازی آنان به دین نقش بسزایی ایفا کردند.

این نشستهای علمی که با ابتکار عالمان روشن اندیش در روزگار ما رقم خورده, بسیار اثرگذار بوده و آثار به جای مانده که در مجموعه هایی به چاپ رسیده و در دسترس اهل علم و مطالعه و تاریخ و سیره قرار گرفته, بی گمان در رشد فکری افراد جامعه و در گسترش دادن اخلاق نبوی به لایه های جامعه و برانگیزاندن اهل فکر و دانش برای جدی گرفتن این موضوع و پی گیری آن سخت اثرگذار بوده است.

رویکرد به سیره نبوی پس از انقلاب اسلامی در حوزه های علمیه شتاب بیش تری داشته است.

علت آن روشن است, زیرا حضرت امام خمینی انقلاب اسلامی را بر این شالوده بنیان گذارده و در فراز فراز سخنان و رهنمودهای خود, به سیره آن عزیز استناد جسته و در حقیقت مدینه خود را بر اساس مدینه نبوی بنا کرده است. متفکران حوزه در پرتو این حرکت بزرگ و انگیزانندگی که آن رهبر فرزانه پدید آورد, دست به کار شدند تا سیره رسول خدا را از زوایای گوناگون بررسی کنند; اما بر اهل اطلاع روشن است, هنوز تا قله ای که امام خمینی پیمود, فاصله بسیار است. اگر حوزه و حوزویان, پابه پای امام خمینی در این آوردگاه حرکت می کردند و به درستی زوایای سیره را در این چند دهه پس از انقلاب می نمودند و از آن عالمانه سخن به میان می آوردند و در درسها و بحثها, درسهای آموختنی و کاربردی را از آن می آموختند و به کار می بستند, هم حوزه دگرگونی ژرف می یافت و هم جامعه آراسته به سیره نبوی می شد و با بنیه و توان بیش تر در برابر شبیخون فرهنگی دشمن و فرهنگی جاهلی می ایستاد.

نگاه علمای شیعه به سیره رسول خدا, از زاویه های گوناگون است. بخش مهمی از سیره پژوهی ها, به هدف شناخت اسلام و الگوگیری از رفتار پیامبر, سامان یافته است و بخشهایی به هدف تحریف زدایی از کتابهای تاریخی و یا نقد پژوهشهای مستشرقان.

گروه نخست که به هدف شناخت اسلام و الگوگیری از رفتار پیامبر, به سیره پژوهشی روآورده , به چند دسته, با گرایشهای مختلف, دسته بندی می شود: یا با رویکرد به سیره اخلاقی رسول خدا, یا با رویکرد به سیره حکومتی و سیاسی اجتماعی و یا با رویکردی جامع به قضیه نگریسته اند و گروهی هم به نقل احادیث و یا گفته های تاریخ نگاران درباره رسول خدا, بسنده کرده اند,و گروهی هم, بیش تر به تجزیه و تحلیل روی آورده اند.

ما در این مقال, مروری داریم به نمونه هایی از کارکرد حوزه ٌ معاصر در شناساندن و درس آموزی از سیره رسول خدا. نمونه ها, به ترتیب زمان گزینش شده است, برجستگیها نموده شده و از کاستیها, به اجمال سخن به میان آمده است.

الف. رویکرد علما به سیره رسول خدا, یا انگیزه بازگشت به اسلام.

این موضوع, در دو بخش به بوته بررسی نهاده شده است.

۱. بررسی زاویه های ویژه و مورد نیاز جامعه, در مثل فرازهایی که بیان و بازگویی آنها در تحول اخلاقی فرد و جامعه, اثرگذارند و یا فرازهایی که در پی ریزی سیاستی دینی و بنیان گذاری جامعه می توانند تراز و چراغ راه قرار بگیرند.

۲. نگاه جامع و همه سویه به سیره رسول خدا. این دسته از عالمان, بر این باورند تا نگاهی جامع و همه سویه به سیره نباشد و این نگاه فراروی حرکت قرار نگیرد, نمی توان بازگشت دقیق به اسلام را انتظار داشت و در اساس بازگشت به اسلام و احکام نورانی آن ممکن نیست, مگر این که تمامی حرکات و رفتار رسول خدا در اداره خانواده, اداره جامعه, جنگ و صلح, معاشرت با مردم و … بسان آیینه, همیشه و همه گاه, پیش روی رهروان راه آن عزیز قرار بگیرد.

ب. سیره پژوهی نقدگرایانه و در رویارویی با خرافه ها و نقد مستشرقان.

ج. اشاراتی به نشستهای علمی تبلیغی درباره سیره پیامبر.

د. یادآوری و سخنی به اجمال درباره کاستیهای موجود در حوزه سیره نگاری در حوزه های علمیه

رویکرد به سیره, به انگیزه بازگشت به اسلام

بیش تر عالمان که به سیره رسول خدا نگاهی افکنده و یا در آثار خود زوایایی از آن را بازتاب داده و یا سیره پژوهی را سرلوحه کار خود قرار داده اند, بازگشت به اسلام اصیل و الگوگیری از سیرت رسول خدا را از انگیزه های مهم و اصلی رویکرد خود, برشمرده اند. چه رسول خدا, آیینه تمام نمای اسلام و زبان قرآن و نماد مکتب است. تمام رفتار پیامبر بر اساس وحی بوده, از این روی, گفتار و رفتارش, همان اسلام است و راه شناخت دین هم, بستگی به شناخت رفتار پیامبر دارد. قرآن, پیامبر را الگوی راه نامیده است:

(و لکم فی رسول الله اسوه حسنه.)۱

انسان مسلمان, در راه هایی که بر می گزیند, باید الگو از رسول خدا بگیرد و آن حضرت را راهنما و راهبر خود قرار دهد, تا از گزندها و آفتها رهایی یابد و راه درست از نادرست را بازشناسد. این که این همه تأکید شده بر الگوگیری از رسول خدا و اسوه قرار دادن آن حضرت در زندگی روی این اصل است که انسان در جاده زندگی, هر آن ممکن است بلغزد و از مسیر درست به کژراهه افتد و مسیر نادرستی را در مسائل خانوادگی و اجتماعی و سیاسی برگزیند که گام در جای گام رسول خدا نهادن, سبب می شود, با اطمینان و اعتماد به نفس, در فراز و نشیبهای زندگی, راه خود را برگزیند و از لغزشها به دور ماند و در مسائل فکری و اعتقادی, خرافه, جای دین و باورهای درست و دقیق را نگیرد.

به گفته شهید بهشتی, در درسهای اعتقادی خود در دهه چهل برای دانشجویان ایرانی در آلمان:

(انسان در مورد پایه های اصلی دین از دو جا می تواند شروع کند: یکی خدا و دیگری از پیغمبر و خیلی ها از پیغمبر شروع می کنند…)۲

این روش را بسیاری از عالمان روشن اندیش و دقیقه شناس داشته و پی گرفته اند و پیشینه این نوع بازگشت در عصر جدید, به نهضت فکری سیدجمال الدین اسدآبادی برمی گردد. از این دوره نهضت بازگشت به اسلام, شروع شده و نهضت مشروطه و دگرگونیهایی که این نهضت در فکرها, نگاه ها و جهان بینی افراد پدید آورد, به اندیشه بازگشت به اسلام, سرعت بخشید.

مسلمانان, بویژه شیعیان, پس از سالها بازماندن از حرکت های بنیادین و رکود فرهنگی, فکری و اجتماعی و سیاسی, به پا خاستند تا ریشه های عقب ماندگی خود را بشناسند و به درمان برخیزند.

عالمان شیعه, راه نجات از دیو استبداد, رکود و سکون فکری و فرهنگی و وابستگی های اقتصادی و سیاسی را در بازگشت به اسلام و احیای سیرت رسول خدا دیدند و با زبان و قلم, مردم را برانگیزاندند که به نهضت بازگشت بپیوندند و با الگوگیری از رسول خدا, زندگی امروزین خود را سامان دهند.

سید جمال الدین اسدآبادی, طلایه دار نهضت بازگشت, تأکید می ورزید, در سایه پیروی از سیره رسول خدا, مسلمانان قدرت از دست رفته خود را باز می یابند, تفرقه ها و جداییها, به همدلی و همراهی بدل می شود.۳

عالمان شیعه در دوران مشروطه, با همین فراخوانی و تأکید و انگیزه, مردم را به صحنه آوردند و بازگشت به قرآن و پیروی از راه و رسم فردی و اجتماعی رسول خدا را تنها راه بهروزی و سعادت جامعه اعلام کردند. پیشگامان نهضت در سخنان خود, برای برانگیزاندن مردم و به حرکت درآوردن آنان در راه خودسازی, تزکیه و دگرگونیهای روحی و در پی آن, اجتماعی و سیاسی, از سخنان و راه و رسم رسول خدا, شاهد و نمونه می آوردند. عالمان دوره های بعدی نیز, راه نجات جامعه اسلامی را از واپس ماندگی, جهل, فقر و فاقه, استبداد, بازگشت به قرآن و احیای سیره نبوی دانسته اند.

آیت الله طالقانی, پس از تصویر فضای سیاه و هولناک دوران رضاخانی و راه های برون رفت از آن نوشته است:

(این محیط تاریک این تأثرات روحی, قهراً به مطالعه بیش تر در آیات قرآن کریم و کتاب شریف نهج البلاغه و تاریخ و سیره پیغمبر اکرم و ائمه هدی(ع) وادارم کرد… کم کم خود را در محیط روشنی دیدم و به ریشه های دین آشنا شدم و قلبم مطمئن گردید و هدف و مقصد را از نظر وظیفه اجتماعی, تشخیص دادم و تا توانستم, به توفیق خداوند از دیگران هم دستگیری نمودم.)۴

رویکرد علما به سیره اخلاقی رسول خدا

از هدفهای بنیادین رسولان الهی, تعلیم و تربیت افراد و تهذیب نفوس بوده است. رسول خدا, فلسفه بعثت خود را تمام و کامل کردن مکارم اخلاق اعلام می فرماید:

(انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق.)۴

من از سوی خداوند برانگیزانده شده ام, تا بزرگواری و کرامت نفس را [که جزء برنامه انبیای پیشین بوده] تمام و کامل کنم.

علمای شیعه در دورانهای گوناگون, تلاش ورزیده اند, رایَت این اصل بلند را در جامعه برافرازند و مردمرا با محاسن و مکارم اخلاق آشنا سازند و دمادم آنان را به سوی این دو کوثر زلال رهنمون باشند و به گونه ای در دلهای تک تک مردمان دگرگونی بیافرینند که در سرابُستان محاسن اخلاق نمانند, بلکه اوج بگیرند و به بهشت مکارم اخلاق در آیند و قلب و ضمیرخود را به نور آن روشن بدارند. زیرا اگر فرد فرد جامعه مدنی به محاسن اخلاق آراسته می شدند ولی از مکارم اخلاق بهره ای نمی داشتند, آن بهشتی را که رسول خدا در پی بنیان گذاری آن بود, به حقیقت نمی پیوست.

حد ومرز حسن خلق به فرموده امام صادق(ع): به نرمی رفتار کردن با مردم, با ادب سخن گفتن با آنان و در هنگام رو به رو شدن با برادران, بشّاش و گشاده رو بودن.

راوی می گوید به امام صادق(ع) عرض کردم:

(ما حد حسن الخلق؟

قال: تلین جانبک و تطیب کلامک و تلقی اخاک ببشر حسن.)۵

این گونه رفتار و رفتاری چون پیشی گرفتن در سلام, عیادت بیماران, شرکت در تشییع جنازه مؤمنان, تسلی دادن مصیبت زدگان و… کارهای بسیار شایسته ای است و از محاسن اخلاق و رواج آنها در جامعه و نفوذ دادن آنها در دلها و آراستن رفتارها به این زیباییها, هدف بعثت انبیا و نبی مکرم اسلام است; اما اینها دلیل بر انسانیت انسان و شرافت انسانی که قوام جامعه به آن است, نیستند; انسانیت و شرف انسانی, گوهری است که از دریای همیشه مواج مکارم اخلاق پدید می آید و مایه روشنی دلها و چشمها می شود.

نشانه های مکارم اخلاق, در روایات بسیاری از رسول گرامی اسلام و امامان, بیان شده است. از جمله آنها, روایتی است از امام صادق(ع) خطاب به ابن جندب, به این شرح:

(یابن جندب! صِل من قطعک و اَعط من حرمک و احسن الی من اساء الیک و سَلِّم علی من سبک و انصف من خاصمک و اعف عمّن ظلمک.)۶

بپیوند به کسی که از تو پیوند گسسته, عطا کن به کسی که تو را محروم کرده, نیکی کن به کسی که به تو بدی کرده است. سلام کن به کسی که به تو دشنام داده, انصاف ده درباره کسی که با تو دشمنی ورزیده و ببخش کسی را که به تو ستم کرده است.

علمای شیعه در دورانهای حساس و برهه های سرنوشت ساز, با آراستن خود به مکارم اخلاق, به پا خاستند تا به (نفس)ها, روح کرامت و بزرگواری بدمند و در پرتو قرآن و سنت, به مقام انسانی انسان رفعت بدهند. آثاری که آفریده و تلاشهایی که انجام داده اند, در این راستا بوده, چون آنان به خوبی و روشنی دریافته بودند که بدون پرتوگیری از مکارم اخلاق که قلبها را می رخشاند, نمی توانند جامعه نمونه را پی ریزی کنند.

در حرکتهای بزرگ, علمای شیعه از این اهرم به خوبی بهره بردند. در مَثَل در مشروطه, علمای دین, تا روح مردمان را به مکارم اخلاق نمی آراستند, بی گمان نمی توانستند آن حرکت شورانگیز را پدید آورند. نمونه های بسیاری وجود دارد که می توان در مجالهایی که پیش می آید, نمایاند. ثقه الاسلام تبریزی, با برشمردن دردهای جامعه روزگار خود, برای درمان آنها و جلوگیری از گسترش خودکامگیها, خودسریها, حق ناپذیریها, تکبر و غرور و… مردمان را به سیره رسول خدا توجه می داد و می گفت:

(از خصائص آن حضرت است که سوار الاغ بی پالان می شد و گاه بعضی اصحاب را با خود ردیف می کرد و اطفال را بر دوش مبارک خود سوار می کرد و با آنها بازی می کرد و همیشه, سایرین را بر نفس مبارک خود در خوراک و پوشاک مقدم می دانست.

خداوند نهی فرموده از این که انسان, با تکبر در روی زمین راه برود و رفتن در حال تکبر را منع فرموده جز در حالت جنگ.)۷

عالمان دین, اندیشه وران و روشن اندیشان و پژوهشگران حوزوی در دوران معاصر, با آفرینش آثاری در باب سیره, بر آن بوده اند که ویژگیهای اخلاقی و رفتاری رسول خدا را به بدنه جامعه رسوخ دهند و با این روش, مردم را از گزندها و آسیبهای ضد ارزشی دور کنند که به چند نمونه از این دست آثار اشاره می کنیم:

سنن النبی(ص), نوشته علامه سید محمد حسین طباطبایی, ترجمه و تحقیق محمد هادی فقیهی, اسلامیه, تهران.

علامه در دورانی که در نجف اشرف تحصیل می کرده, دست به کاری بزرگ و ابتکاری می زند و اخباری در باب سنن و آداب رسول خدا گرد می آورد که تا آن روزگار چنین اثری و با این ویژگیها, نه در میان اهل سنت, نه در میان تشیع, در دسترس علاقه مندان به سنن و آداب رسول خدا قرار نگرفته بود. در این اثر, روایاتی که در بردارنده روشهای عملی و نشان دهنده سنن و آداب و رسوم زندگی رسول خداست, گرد آمده است, ۴۱۱ روایت در ۲۱ باب.

کتاب که حدود سال ۱۳۵۰ ه.ق نگارش شده بوده, در نزد علامه به گونه خطی می ماند که آقای محمدهادی فقیهی به سال ۱۳۹۰, یعنی چهل سال پس از نگارش, خدمت علامه می رسد و از ایشان اجازه می خواهد که این اثر را به فارسی ترجمه کند. علامه می پذیرد و آقای فقیهی دست به کار ترجمه می شود. وی در کار برابر سازی روایات کتاب با مدارک, به روایات دیگری در موضوع (سنن) برخورد می کند که از قلم علامه افتاده است, آنها را در جزوه ای می نویسد و به علامه ارائه می دهد. علامه پس از ملاحظه, می گوید: این روایات به عنوان ملحقات به اصل کتاب افزوده شود.

اصل کتاب در برگیرنده ۲۱ باب و ۴۱۱ حدیث و ملحقات ۲۳ باب و ۵۰۷ باب است که روی هم رفته ۹۱۸ حدیث در این کتاب درباره سنن آمده است.

نکته در خور یادآوری این که: مدارک کتاب, کتابهای علمای بزرگ شیعه است و از کتابهای علمای اهل سنت جز چند حدیث که از (احیاء العلوم) غزالی و (درالمنثور) سیوطی, نقل شده, حدیثی برگرفته نشده است.

در این کتاب در سه بخش برنامه های حیات بخش زندگی رسول خدا را بازتاب داده شده است:

۱. آداب عبادات, ادعیه و اذکار.

۲. آداب عشرت.

۳. آداب سفر, غذاخوردن, پوشیدن لباس و… (آداب نفسی و فردی).

در این کتاب, آداب و سنن در اصطلاح فقیهان, یعنی آداب و سنن مستحبی در برابر واجبات, ارائه شده است.

اسناد و روایات, یا از سراختصار, یا از باب تسامح در ادله سنن حذف شده, با این حال, روایات مسند, از روایات مرسل, جدا و نمایانده شده است.

گویا بنای نویسنده و گردآورنده, بر نقل و گردآوری روایات بوده است. ولی پاره ای از روایتها شرح شده است و در مواردی میان گزارشهای مختلف, جمع دلالی و روایی انجام شده و نویسنده, نظر خویش را بیان کرده است.

از آن جا که روش علامه طباطبایی بر پذیرش و توجیه روایات معصومان است, بدون نقد و کالبدشکافی یکایک آنها, در این کتاب پاره ای از روایات سست و بی پایه و روایات نیازمند شرح و تفسیر, راه یافته است, مانند:

روایت جادو شدن پیامبر از سوی یهودیان ۸ که باید از آن ابهام زدایی می شد. همان گونه که در المیزان این کار انجام گرفته, آن جا که نوشته است:

(سحر و جنون و اختلال در عقل و اندیشه, با عصمت پیامبر منافات دارد. ولی دلیلی نداریم که پیامبر از نفوذ سحر و جادو در بدن و ایجاد بیماری برخاسته از آن نیز مصون باشد.)۹

یا روایات نقل شده درباره کرامت حضرت:

(بلندتر به نظر رسیدن پیامبر از دیگران.

پرواز نکردن پرندگان برفراز حضرت.

پیر نشدن مرکوب حضرت۱۰.

از کتاب سنن النبی, افزون بر ترجمه محمدهادی فقیهی, چندین ترجمه و گزیده, منتشر شده است. علامه, خود گزیده ای از آن را که در بردارنده ۱۸۰ روایت است در جلد ششم, پس از بحث دقیق و موشکافانه و علمی و راهگشا درباره ادب انبیاء آورده است.۱۱

خلق النبی, نوشته سید محمدجواد غزوی.

کتاب در آغاز دهه ۳۰ نگاشته و چاپ شده و به سال ۱۳۳۴ ش تجدید چاپ شده است.

نثر آن فارسی و روان است و همه آیات و روایات اعراب گذاری شده که استفاده از آن را آسان کرده است. کتاب, بر محور آیات و روایات است و بحثها بر این پایه و مدار ارائه می گردد و در ضمن تحلیلهای کوتاه نویسنده می آید.

چنان که از نام کتاب پیداست, در این اثر اخلاق و خلق و خوی پیامبر بر اساس آیات و روایات, بازتاب یافته است.

نویسنده بر این کتاب مقدمه ای نگاشته در باب خلق و اخلاق و تعیین میزان ملکه های اخلاقی که قرآن, میزان و ملاک اخلاق اسلامی قرار گرفته است, با این عنوانها:

۱. حلم و عفو پیامبر و شرحی از آیات و روایات درباره عفو و گذشت.

۲. عاطفه و شفقت پیامبر, مهربانی با کودکان, رفتار عاطفه آمیز با زنان, رأفت با بردگان:

(با خادمان و بردگان می نشست و با آنان غذا تناول می کرد. می گفت: این روش و سنت من است و بسیاردرباره ایشان سفارش کرده و می فرمود: اطعموهم مما تطعمون و البسوهم مما تلبسون). در غذا و لباس میان خود و آنان فرق نگذارید, از هر چه خودتان می خورید, به ایشان بخورانید و هر لباسی که می پوشید مانندش را به ایشان بپوشانید.

(و ما زال جبرئیل یوصینی بالممالیک حق ظننت انه سیجعل لهم وقتا اذا بلغوا دلک الوقت اعتقوا).

پیوسته جبرئیل از طرف خدای متعال سفارش بردگان را به من نمود, تا آن جا که گمان کردم که خدا وقتی قرار خواهد داد که چون آن وقت رسید, آزاد شوند.)۱۲

گوشه ای از اخلاق محمد, نوشته سید ابوالفضل مجتهد زنجانی, انتشارات آل عبا.

این اثر, در ابتدا, همراه مقاله های علمی و تخصصی و کارشناسانه شماری از نویسندگان, تاریخ نگاران و سیره شناسان بِنام کشورمان, با عنوان محمد خاتم پیامبران, از سوی حسینیه ارشاد, چاپ و نشر یافته است.

مجتهد زنجانی, با نثری شیوا و روان, با تأکید بر متون تاریخی, آداب و خلق و خوی زیبا و دلپذیر پیامبر را بازتاب داده است. در بیان اخلاق رسول خدا, از کودکی آن حضرت شروع می کند و مرحله به مرحله پیش می رود: در کار تجارت, با ستمدیدگان, با خانواده, با بردگان, نظافت, ادب معاشرت, بخشایش و گذشت, حریم قانون, عبادت, زهد و پارسایی, استقامت, احترام به افکار عمومی.

درباره بخشش و گذشت رسول خدا, نوشته است:

(بد رفتاری و بی حرمتی را نسبت به شخص خود, با نظر اغماض می نگریست. کینه کسی را در دل نگاه نمی داشت. و در صدد انتقام بر نمی آمد. روح نیرومندش که در سطح بسیار بالاتر از انفعالات نفسانی و عقده های روحی قرار داشت, عفو و بخشش را به انتقام ترجیح می داد. حساسیتش در مقابل ناملایمات, از حد حزن و اندوه تجاوز نمی کرد. در جنگ احد با آن همه وحشیگری و اهانت که به جنازه عموی ارجمندش حمزه بن عبدالمطلب روا داشته بودند و از مشاهده آن به شدت متألم بود, دست به عمل متقابل با کشتگان قریش نزد و بعدها که به مرتکبین آن, و از آن جمله زن ابوسفیان دست یافت, در مقام انتقام بر نیامد و حتی ابوقتاده انصاری را که می خواست زبان به دشنام آنها بگشاید, از بدگویی منع کرد. پس از فتح خیبر جمعی از یهودیان, که تسلیم شده بودند, غذایی مسموم برایش فرستادند او از سوء قصد و توطئه آنها آگاه شد; اما به حال خودشان رها کرد. بار دیگر زنی از یهود دست به چنین عملی زد و خواست زهر در کامش کند, او را نیز عفو نمود. عبدالله بن ابی, سر دسته منافقان, که با ادای کلمه شهادت مصونیت یافته بود, در باطن امر از این که با هجرت رسول اکرم به مدینه, بساط ریاست او برچیده شد, عداوت آن حضرت را در دل می پرورانید و با یهودیان مخالف نیز سر و سِرّی داشت و از کارشکنی و کینه توزی و شایعه سازی علیه رسول اکرم, فروگذار نبود. هم او بود که در غزوه بنی المصطلق می گفت: چنانچه به مدینه برگشتیم این طفیل های زبون را (مقصودش مهاجرین است) از خانه خود بیرون می رانیم. یاران رسول اکرم, که دل پرخونی از او داشتند, بارها اجازه خواستند او را به سزایش برسانند. آن حضرت, نه تنها اجازه نمی داد, بلکه با کمال مدارا با او رفتار می کرد و در حال بیماری, به عیادتش رفت و سر جنازه اش حاضر شد و بر او نماز گزارد. در مراجعت از غزوه تبوک, جمعی از منافقان به قصد جانش توطئه کردند که به هنگام عبور از گردنه, مرکبش را رم بدهند, تا در پرتگاه سقوط کند و با این که همگی صورت خود را پوشانده بودند, آنها را بشناخت و با همه اصرار یارانش, اسم آنها را فاش نساخت و از مجازات شان صرف نظر کرد.)

نویسنده پس از آن که درباره عفو رسول خدا, به شرح سخن می گوید, به نکته دقیق اشاره می کند و آن این که عفو پیامبر بی حد و مرز نبود, تا آن جا که رفتار نادرست افراد به شخص وی مربوط می شد, چشم می پوشید,اما همین که رفتار نادرست فرد حریم قانون را می شکست و حق جامعه بر اثر این رفتار نادیده انگاشته و پایمال می شد, به هیچ روی, گذشت نمی کرد.

(از هر نوع بدرفتاری که به شخص مقدسش می شد, عفو و اغماض می نمود, ولی در مورد اشخاصی که به حریم قانون تجاوز می کردند, مطلقا گذشت و مجامله نمی کرد و در اجرای عدالت و مجازات متخلف, هر که بوده باشد, مسامحه روا نمی داشت; چه قانون عدل سایه امنیت اجتماعی و حافظ کیان جامعه است و نمی شود آن را بازیچه و دستخوش افراد هوسران قرار داد و جامعه را فدای فرد نمود.)۱۳

این اثر, هم برای مردم و مسلمانانی که آهنگ آن دارند, رسول خدا را الگوی زندگی اجتماعی و فردی خود قرار بدهند, مفید و راهگشاست, هم برای زمامداران و کارگزاران جامعه اسلامی که خود را بر اساس آن, در حقیقت اسوه قرار دادن رسول خدا, تراز کنند.

همگام با رسول, آشنایی با سیره اخلاقی و رفتاری پیامبر خدا, جواد محدثی, ۹۵ صفحه, انتشارات پویشگر.

نویسنده فاضل و پرتلاش در این کتاب, با نثری زیبا و روان به گوشه ای از خلق و خوی و سیره رفتاری پیامبر در زندگی فردی و اجتماعی پرداخته و رشحه هایی از زیباییهای آن را در قالب جذّاب بیان کرده است.

وی در آغاز, اسوه بودن پیامبر و آموزندگی حالتها و رفتارهای آن بزرگوار را به آیینه ای همانند کرده که نگاه در آن, بسی آموزنده و سودمند است و زیباییها و زشتیهای رفتاری انسان را, نشان می دهد.

و یادآور شده: آنان که به زندگی محمدگونه می اندیشند و در پی اخلاق پیامبرانه اند, بیش تر در این آیینه بنگرند و اگر او اسوه و الگو است, بایسته است از او پیروی کنیم.

عنوانهای مهم کتاب عبارتند از: نقش الگو در خودسازی, رسول خدا(ص) اسوه کامل, شمائل پیامبر در خانه, در اجتماع, جلسات پیامبر, سخن گفتن پیامبر, راه رفتن, آراستگی, لباس و پوشش, خوردن و آشامیدن, ادب عبودیت و سنن مختلف.

, سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت, ج۱, تربیت فرزند, سیدعلی حسینی زاده, پژوهشگاه حوزه و دانشگاه, قم, ۱۳۸۵

این کتاب, دربردارنده جستارها و گفتارهایی در باب تربیت کودک, بر اساس دستورها و رهنمودها و سنن رسول خدا و ائمه اطهار است.

نویسنده, با هدف گردآوری سیره های تربیتی و بررسی روش مند و کشف قوانین حاکم بر سیره پیامبر, به استناد قوانین تاریخی و روان شناسی, به بررسی موضوع پرداخته است. در ابتدا, سیره و سنت شرح شده و حجت بودن و نقش تربیتی سیره, بیان شده, آن گاه, پاره ای از نیازهای اساسی کودک و شیوه پاسخ به آنها, مانند:محبت, امنیت, تکریم و… بر اساس سیره پیامبر و اهل بیت, بیان گردیده است.

کتاب, به هدف ارائه منبعی درسی به دانشجویان رشته های تربیتی والهیات, سامان گرفته است. پاره ای از سرفصلهای کتاب, عبارتند از: کلیات و مبانی, زمینه سازی برای تربیت فرزند, توجه به نیازهای اساسی کودک, اصول و روشهای تربیتی و آموزشی فرزند. این کتاب در سال ۱۳۸۰ در سومین کنگره دین پژوهان کشور, در ردیف آثار برگزیده قرار گرفت.

سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت, محمد داوودی, جلد ۲, ۱۳۸۱.

این اثر دومین جلد از طرح پژوهشی سیره پیامبر و اهل بیت است که در راستای روشنگری روشهای تربیتی معصومان, در چهاربخش, تدوین شده است.

بخش اول, چگونگی آشنا کردن دانش آموزان با خدا, پیامبر, امامت و معاد.

بخش دوم, چگونگی آموزش نماز و روزه و تلاوت قرآن و نیایش و شیوه های پای بند کردن دانش آموزان به عبادت و رابطه با خداوند.

بخش سوم, روشهای تربیتی در سیره پیامبر و ائمه, مانند موعظه و ارشاد و راهنمایی و تذکر و چگونگی استفاده از امر و نهی.

بخش چهارم, نقش و کارکرد رفق و مدارا در تربیت دینی, نقش والدین و آداب و رسوم فرهنگی و محیط اجتماعی در شکل گیری تربیت دینی.

این کتاب نیز از آثار برگزیده در پنجمین دوره کنگره دین پژوهان کشور بوده است.

,سیره پیامبر اعظم, از نگاهی دیگر, منوچهر حسن الهی, مرکز پژوهشهای صدا و سیما, ۱۳۸۵, ۳۲۴ صفحه.

این کتاب از پنج بخش و فصلهای گوناگون تشکیل شده است: سیره فردی: در بردارنده سیره حضرت رسول در باب: عبادت, توکل, اطاعت کامل از خداوند, ساده زیستی, رأفت و مهربانی, تواضع و فروتنی, صبر و مقاومت, رعایت بهداشت, نظم و انضباط, تفکر و تدبر, زهد و استقلال و میانه روی, حفظ حدود الهی.

سیره اجتماعی.

سیره اقتصادی.

سیره نظامی.

سیره سیاسی.

ملکوت اخلاق, گلگشتی در ۱۱۴ جلوه رفتاری و گفتاری پیامبر اعظم(ص), سید حسین اسحاقی, مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما, در ۳۲۶ صفحه, ۱۳۸۵

مرکز پژوهشهای صدا و سیما در سال ۱۳۸۵, کارهای پژوهشی و تبلیغی گوناگون درباره پیامبر, زیر عنوان (با پیامبر) به انجام رسانده که چند اثر آن, به قلم سیدحسین اسحاقی است. از آن جمله ملکوت اخلاق.

این کتاب با پیش گفتاری در اهمیت و جایگاه تربیتی اسوه و ضرورت پیروی از راه و روش پیامبر آغاز شده است. کتاب, در بردارنده دو بخش است: بخش اول: مروارید نبوت در یک نگاه, شامل روز شمار زندگی پیامبر اعظم, در مکه و سالهای هجرت است. بخش دوم, در بردارنده ۱۱۴ جلوه رفتاری و گفتاری پیامبر اعظم است که در سه فصل, سامان یافته: اخلاق فردی, اخلاق خانواده, اخلاق اجتماعی.

نویسنده در هنگام طرح هر جلوه رفتاری, با مقدمه ای کوتاه سخن را آغاز می کند و سپس گزارشی از موضوع ارائه می دهد و درسهای شایسته پیروی را می نمایاند: در جلوه ۲۱, که محکم کاری است, می نویسد:

(چون پیامبر گرامی اسلام, کاری را آغاز می کرد, آن را به انجام می رساند و چنین نبود که بخشی از آن را انجام دهد و بخشی دیگر را واگذارد. پیشوای گرامی اسلام در سخنی نورانی می فرماید:

(ان الله یحب اذا عمل احدکم عملا ان یتقنه).

به درستی که خداوند دوست دارد وقتی یکی از شما کاری را انجام می دهد آن را محکم و استوار کند.)

نویسنده پس از نمونه بالا, نمونه دیگری از محکم کاری رسول خدا ارائه می دهد که بسیار درس آموز است و این رفتار رسول خدا به روشنی می رساند که مسلمانان در هر کاری باید محکم کاری را پیشه کنند و کار را دقیق انجام دهند تا نابسامانیها از جامعه اسلامی رخت بربندد.

(داستان تدفین سعد بن معاذ, نمونه ای از محکم کاری پیامبر اعظم است. از امام صادق(ع) روایت شده است که: شماری نزد پیامبر آمدند و خبر دادند: سعد بن معاذ در گذشته است. رسول خدا(ص) برخاست. اصحاب نیز همراه آن حضرت برخاستند. پس حضرت دستور داد سعد را بشویند. چون سعد را شستند حنوط کردند و کفن پوشاندند, در تابوت نهادند و تابوت را به سوی قبرستان حرکت دادند, رسول خدا(ص) پای برهنه و بدون رداء, در پی تابوت به راه افتاد و گاه سوی راست تابوت و گاه سوی چپ تابوت را می گرفت, تا به قبرستان رسیدند پس از کندن قبر, رسول خدا(ص) داخل قبر شد و لحد را چید و آن را با گل محکم کرد و پیوسته می فرمود: سنگ بدهید, گل بدهید! و به وسیله آن, میان خشت ها را محکم می کرد. چون از محکم ساختن لحد فارغ شد و بر آن خاک ریخت و قبر آماده شد, فرمود:

(و انی لأعلم انه سیٌبلی و یصل الیه البلاء و لکن الله یحبّ عبدا اذا عمل عملا احکمه.)

به درستی که من می دانم این قبر به زودی فرسوده می شود و بلا به سوی آن سرازیر می شود, ولی خدا دوست می دارد وقتی بنده ای, کاری را انجام می دهد, آن را محکم و استوار کند.)

خورشید اسلام چگونه درخشید, محمدباقر علم الهدی, ۴ جلد.

نویسنده در مقدمه کتاب, بررسی عوامل پیشرفت اسلام و اثرگذاری و دگرگونی آفرین عظیم رسول خدا را در مدت کوتاه, از انگیزه های مهم خود برای نگارش این اثر برشمرده است. او در پی پاسخ به این پرسش است:

چگونه پیامبر عظیم الشأن اسلام, با آن که تهیدست بود و مال و ثروتی دراختیار نداشت و در ابتدا از مردان جز امیرالمؤمنین… و از زنان جز حضرت خدیجه, کسی دعوت او را به اسلام پاسخ نگفت, در مدتی بسیار کوتاه, آن تحول عظیم را در جامعه آفرید.

سمت و سوی مباحث ۴ جلد منتشر شده از کتاب درباره فضائل و ویژگیها و سیرت اخلاقی پیامبر است. گویا نویسنده در بحثهای گوناگونی که طرح کرده, هدف اش این بوده که ثابت کند, ارزشهای اخلاقی اسلام و سیره پیامبر از مهم ترین عوامل گسترش اسلام بوده است.

جلد اول کتاب, در ۳۰۳ صفحه و ۳ فصل سامان یافته است:

فصل اول, نگاهی به تاریخ جاهلیت .

فصل دوم, اوضاع مردم پس از بعثت, (مقایسه پیش از اسلام و بعد از اسلام.)

فصل سوم, بررسی عوامل پیشرفت اسلام, شامل عوامل درونی:

۱. ایجاد تحول اخلاقی در جامعه

۲. پیامبر الگوی کمالات و فضائل.

جلد دوم در ۶۱۶ صفحه, با بحثهایی چون:

اخلاق پسندیده پیامبر: حلم و بردباری, عفو و گذشت, قناعت و بخشی درباره رذائل اخلاقی و روش آموزنده پیامبر اکرم و خاندان گرامی او.

جلد سوم در ۷۶۸ صفحه

ادامه بحث از عوامل درونی پیشرفت اسلام: صفت چهارم پیامبر:حیا,

فصل دوم. سیری در انحراف جامعه

فصل سوم. بررسی وضع جامعه.

فصل چهارم. بررسی وضع خانواده

فصل پنجم. ارزیابی فضیلت حیاء.

فصل ششم. چگونه انسان حیا را از دست می دهد.

فصل هفتم. حیای خدایی و پیشوایان پاک و معصوم و صفت شکر.

جلد چهارم این مجموعه, در بردارنده مقوله هایی چون: ورع, صبر و استقامت است.

نویسنده در شرح و تحلیل مطالب اخلاقی, بیش تر از منابع شیعی, بویژه بحارالانوار علامه مجلسی استفاده برده است.

۲. سیره رفتاری پیامبر اعظم در خانواده

خانواده مهم ترین رکن جامعه است. اگر خانواده استوار باشد و از گزندها و آسیبها به دور و سالم و شاداب, اجتماع, سالم و از هر گزندی به دور خواهد ماند. اجتماع و جامعه ای در برابر ستیز با حوادث از پای در می آید و از هم فرو می پاشد که بیش از آن, پایه ها, استوانه ها, کانونهای نگهدارنده آن, دچار آسیبها و آفتها شده باشد. هیچ قوم و ملتی بدون شادابی , سلامت, سرزندگی و استواری خانواده نتوانسته سرپا و شاداب بماند ودر عرصه های گوناگون فکری, فرهنگی, اقتصادی وسیاسی بدرخشد.از این روی اسلام به کانون خانواده از هر جهت اهمیت داده و راه های رخنه گری آفتها و آسیبها را بسته و نسبت به آفتها و آسیبها هشدار داده و راه های تواناسازی پایه های آن را به زیبایی نمایانده است. هیچ دین و آیینی بسان اسلام به این کانون گرما بخش بهای لازم را نداده است. این که آیین اسلام مانده و درخشیده, بی گمان در اثرِ استواری و رخشندگی خانواده های اسلامی بوده, همان چیزی که خود اسلام آن را برای پشتوانه خود و جامعه ای که بنا نهاده و سلامت روح و روان مردم, به این شکل زیبا و رخشنده بنیان گذارده است.

اسلام, افزون بر آیاتی که عرضه داشته, الگو, سرمشق و نمونه ای بس روشن هم فراروی اسلامیان گذارده و به آنان فرموده, کانون خانوادگی خود را بر اساس آن تراز کنند و همه گاه, رو به روی آن آیینه بایستند و زشتیها را از چهره خانواده خود بزدایند, تا خانواده ای همیشه زیبا و رخشنده داشته باشند.

بی گمان آسیبها و آفتهایی که اکنون گریبان گیر خانواده های اسلامی است,برخاسته ونشأت گرفته از جدایی, فاصله گیری و دوری گزینی از این آیینه تمام نماست که همانا چگونگی رفتار رسول خدا در خانواده و هدایت و گرمابخشی به آن است.

این رسالت عالمان ربانی بوده است که مردمان مسلمان را به این اسوه راستین و آیینه تمام نما, نزدیک و نزدیک تر کنند که با تأسف تمام باید گفت آن گونه که باید و شاید به این مهم و مقوله بس سرنوشت ساز توجه وافی نشده است و این مسأله بنیادی در کانون توجه اهل علم و آگاهان جامعه قرار نگرفته است, بویژه در حوزه شیعه که انتظار می رفت, از هر جهت به آن توجه شود, توجه نشده است و آثاری که پدید آمده, با همه ارزندگی و روش مندی, آن انتظاری را که اهل فرهنگ و اندیشه و باورمندان به خط راستین اسلام از حوزه ها دارند و علمای دین, برآورده نمی سازند. با این حال, در این مقال, نگاهی به پاره ای از آن آثار می افکنیم و گوشه هایی از تلاشِ تلاش گران این عرصه را می نمایانیم. به امید آن که در آینده, شاهد کارهای قوی تر و بنیادی تردر این باره, در حوزه شیعه باشیم.

زنان پیامبر اسلام, عمادالدین حسین اصفهانی, ۴۵۶ صفحه, نشر محمد, تهران.

عمادالدین حسین, مشهور به عماد زاده اصفهانی, متولد ۱۳۲۵ق, از نویسندگان متعهد و با کارنامه درخشان در حوزه دین است. وی درباره سیره رسول خدا, چندین کتاب و رساله نگاشته و عرضه کرده است, که از جمله آنها, زنان پیامبر اسلام است که بر اساس نیاز آن روز جامعه اسلامی نوشته و نشر داده است. وی سعی کرده از زاویه های گوناگون نگاه اسلام را به زن, کالبدشکافی کند و با این کار پاسخ در خور ومنطقی به کسانی بدهد که خواسته اند این گونه وانمود کنند که در اسلام, حقوق زن پایمال شده است.

وی در ابتدا, جایگاه زن را در ادیان آسمانی, بویژه اسلام می نمایاند وسپس به مقوله هایی چون: زن در آفرینش, زن و تاریخ زن در ادیان, زن و کشورها, زنان و مادران پیامبران, اسلام و زن, آداب زناشویی, اسلام و تعدد زوجات, حجاب در اسلام, می پردازد.

از جمله مقوله های پیوسته به سیره که در این اثر از آن سخن به میان آمده است, چگونگی تعامل پیامبر اسلام با خانواده و همسران خود است. بحثی که امروز و در همه روزگاران برای خانواده ها راهگشاست و به مردان می آموزد که کانون خانواده را چگونه با تعامل شایسته با همسران خود, گرم نگهدارند و از گزندها در امان بدارند.

این کتاب در دهه ۳۰ ش, به نگارش درآمده و به چاپ رسیده و به سال ۱۳۶۸, از سوی انتشارات محمد, تجدید چاپ شده است.

اعلام النساء, علی محمد دخیّل, دارالمرتضی, بیروت.

اعلام النساء, یا زنان بزرگ اسلام, مجموعه ای است مفید و ارزنده و دارای نکته های اخلاقی و تربیتی و در خور استفاده برای زنان و هر آن کس که بخواهد از سیره زنان بزرگ آگاهی یابد. آن چه در معرفی این اثر مورد نظر ماست, نمایاندن سیره اخلاقی تربیتی رسول خداست, در خانواده و در برخورد با همسران خود که بخشها و جلوه هایی از این مجموعه به بیان زندگی آنان ویژه شده است: خدیجه, ام سلمه و…

سیرهُ رسول خدا در خانواده و برخورد با همسران, آن گاه به درستی روشن می شود و زمینه الگوگیری از آن فراهم می گردد که از زندگی خانوادگی آن حضرت و از روحیه و اخلاق و رفتار همسران ایشان, آگاه باشیم. بدون این شناخت, رفتار رسول خدا در خانه و در برخورد با همسران, آن جلوه ویژه را نخواهد داشت.

در این اثر, چون درباره همسران رسول خدا, به گونه ویژه بحث شده, به طور طبیعی, ویژگیها و سیره رسول خدا در مسائل خانوادگی و در برخورد با همسران, بازگو شده که می تواند برای علاقه مندان به سیره رسول گرامی اسلام, در خانواده و چگونگی همسرداری, راهگشا باشد.

جای خوشوقتی است که این اثر مفید و در خور استفاده به قلم آقایان: فیروز حریرچی و صادق آیینه وند ترجمه شده و زندگی نامه همسران رسول خدا و زنان بزرگ اسلام, فاطمه زهرا, فاطمه بنت اسد, زینب کبری, ام کلثوم و… هر کدام به گونه مستقل از سوی انتشارات امیرکبیر به چاپ رسیده است.

یک بحث تحلیلی و تاریخی درباره همسران رسول خدا(ص), عقیقی بخشایشی, سال ۱۳۵۲ .

همه علاقه مندان و شیفتگان به رسول خدا و باورمندان به دین و آیین اسلام و حتی کسانی که بیرون از دایره این دین انسان ساز و حیات بخش و روشنایی آفرین هستند, در پی آشنایی با زوایای زندگی و خانواده رسول خدایند و می خواهند بدانند این مرد بزرگ که دنیا را دگرگون کرد و در قلبها آن چنان شیدایی و عشق افکند, دارای چگونه خانواده ای بوده است. و افزون بر این, برای ده ها پرسش خود, پاسخهای منطقی, علمی و دقیق و راه گشا بشنوند.

از این روی, شماری از آگاهان و اهل قلم در حوزه شیعه برابر نیازی که احساس کرده و علاقه ای که در افراد, با مشربهای گوناگون دیده اند, به تلاش برخاسته که به گونه ای به این نیاز پاسخ بدهند و به روشنگری زوایایی از زندگی و خانواده رسول خدا بپردازند.

نویسنده در اثر یاد شده, کار خویش را در همین راستا سامان داده و درباره هر یک از همسران رسول خدا, به بحث پرداخته و روی چرایی ازدواجهای متعدد رسول خدا انگشت گذاشته و علت آن را مصلحت گرایی رسول خدا انگاشته است که باید دید و بررسی کرد که این نظر, که کم و بیش, یک نظر کلیشه ای است و بسیاری از کسانی که درباره ازدواجهای رسول خدا, بحث کرده اند, آن را یا پذیرفته و یا این که بهای بیش تری به آن داده اند, تا چه اندازه به واقعیت نزدیک است.

نویسنده در باب ازدواجهای رسول خدا, دیدگاه های صاحب نظران بزرگ اسلام را آورده و عنوانهایی را به بحث ایشان ویژه ساخته است: محمد رشید رضا و ازدواجهای پیامبر. کاشف الغطاء و ازدواجهای پیامبر. نظر علامه طباطبایی درباره ازدواجهای پیامبر.

شیوه همسرداری پیامبر به گزارش قرآن و سنت, احمد عابدینی, ۱۵۹ صفحه, ناشر: هستی نما.

برای انسان مسلمان, گزارش قرآن و سنت از هر پدیده و رویداد و گزاره تاریخی, حجت و بایسته عمل برابر آن است. به هیچ گزارشی نمی توان اعتماد صددرصد کرد و آن را تراز رفتار و زندگی و مبنای تصمیمها قرار داد, مگر گزارشی که از این دو سرچشمه, چشمه گرفته باشد. بهترین و دقیق ترین سرچشمه ای که می توان برای آشنایی با زندگی رسول خدا, بویژه شیوه همسر داری آن حضرت, به آن اعتماد ورزید و از آن پرتو گرفت, همانا قرآن و سنت است, نه گزارش این و آن. نویسنده با همین نگاه, شیوه همسرداری رسول خدا را به گزارش قرآن و سنت, سامان داده و با توجه به این که همسران رسول خدا از قبیله های مختلف و کم و بیش دارای فرهنگها و آداب و سنن ناهمگون بودند, کوشیده است از شیوه رفتاری رسول خدا با همسران, به عنوان الگویی تربیتی برای جامعه اسلامی و خانواده ها, درسهای آموزنده و راهگشا, ارائه کند.

از مقوله ها و گزاره هایی که در این اثر, به بوته بررسی نهاده شده, فلسفه تعدد همسران پیامبر است که فراز زیر بخشی از آن را می نمایاند:

(به هنگام بیان فلسفه تعدد همسران پیامبر اکرم(ص) روشن می شود آن حضرت به خاطر خواسته های شخصی, یا رسیدن به مال و منال و یا برای استعمار زنان و بهره بری از آنها در کارهای کشاورزی و دامپروری ازدواج نکرده است. اساساً این دیدگاه های منفی که اکنون مطرح است در آن زمان مطرح نبوده و به همین جهت, مخالفان فراوانی که پیامبر در صدر اسلام داشت و بر هر کار پیامبر, اشکال می گرفتند و اهل بهانه جویی و اشکال تراشی بر حضرت بودند, هیچ کدام این مسأله را به عنوان عیب و ایراد بر او وارد نکردند.

ابوسفیان,که سر سخت ترین دشمن آن حضرت است, آن گاه که حضرت با دختر وی ازدواج می کند, از فرط شادمانی می گوید: (ذلک الفحل لا یرغم انفه) پشت این مرد بر زمین مباد.

این سخن, با کلام خواهر عمر و بن عبدود, همانند است که وقتی بر کشته برادرش وارد شد و دید کشنده عمرو, زره و وسائل جنگی او را به غنیمت نبرده است, گفت: مصیبت تو برایم آسان شد; چون به دست جوانمردی کشته شده ای که مال دوست و مقام پرست نبوده است.

ابوسفیان می گوید: پشت این مرد (پیامبر اکرم) بر خاک مباد, شکست و خواری بر او مباد, او چقدر بزرگوار است. ما با او می جنگیم, ولی او در حق ما رؤف و مهربان است که حاضر است دخترم را به همسری بپذیرد. روشن است این ازدواجها, مشکلاتی برای پیامبر ایجاد می کرد که هر کسی حاضر به تحمل چنین مشکلاتی نبود. تحمل این مشکلات, پیامبر را در چشم مخالفان و دشمنان, کرامتی والا بخشیده است.)

۳. سیره تبلیغی پیامبر

رسوخ دادن آموزه های دین در دلها و دگرگون کردن حالها, ذهنها و اندیشه ها و رساندن انسان به پایه و مرتبتی که با خواسته های نفس خود به رویارویی برخیزد و یا با آدابها و سنتهایی که با نفس اماره هماهنگی تام دارند و یا در اصل برخاسته از لجن زار هواها و هوسهای نفسانی اند, در افتادن و آنها را دم به دم کنار زدن و از آنها دوری گزیدن, کاری است شگفت, بس توان فرسا, سخت و مشقت بار که خداوند کسانی را برای به انجام رساندن این رسالت برگزیده است, با این ویژگیها: دارای هوش و استعداد بالا, دید و نگاه ژرف, مقاوم بسان صخره در برابر موجهای شکننده تبلیغی و جنگ روانی دشمن علیه توحید, برخوردار از استقامت بالا, آشنای به شگردهای دشمن و سران جبهه مخالف و چیره بر کار خود, با روش مندی فوق العاده و برنامه ریزی دقیق.

دقیق شدن در سیره این مردان بزرگ و رسولان الهی, بویژه رسول گرامی اسلام, رسالتی است بزرگ بر دوش عالمان که وارث انبیاء اند.

عالمان وحوزه های دینی, که عهده دار هدایت انسانها به سرچشمه توحیدند, تنها با الگوگیری از سیره رسول خداست که می توانند راه نفوذ اسلام را به دلها بگشایند و باز دارنده ها را از سر راه بردارند و انسان را به مقامی که سزاوار آن است, برسانند.

به همین جهت عالمان و دانش آموختگان حوزوی, با توجه به سیره تبلیغی نبوی, آثاری را نگاشته و عرضه کرده اند. در حقیقت, در این اندیشه بوده اند که سیره تبلیغی رسول خدا را از آن جا که اثر گذار بوده و نتیجه بخش و دگرگون آفرین, در حوزه ها بگسترانند و حوزویان را با آن روش نیکو و هماهنگ با فطرت آشنا سازند.

در این جا و در این مجال, به پاره ای از این دست آثار, یعنی آثاری که سویه بیان سیره تبلیغی آنها, دامنه گسترده ای دارد, اشاره می کنیم:

مبعث حضرت رسول, جلال الدین همایی.

نویسنده در این اثر, که متن سخنرانی اوست درباره مبعث حضرت رسول, در صدد برآمده علت سرعت و دامن گستری اسلام را در جهان روشن کند.

وی, پس از سیری کوتاه از ولادت حضرت, تا بعثت, وارائه بحثی درباره بعثت, از مراحل دعوت پیامبر سخن می گوید و پیروزی حضرت را بر مشکلات فرهنگی و اجتماعی عرب و شکستن سدهای فرهنگی راه را, از معجزات رسول گرامی اسلام می شمارد.

در نگاه نویسنده, تربیت توده های خشک و متعصب عرب و آشنا کردن آنان با توحید, عدالت, مساوات و ایثار, از به سخن درآوردن ریگ و زنده کردن مردگان, بالاتر و مهم تر است; چه کدام سنگ, سخت تر از دل عربان جاهلی یافت می شود, آنان که به دستان خود, فرزندان شان را زنده به گور می کردند. اینان, در سایه تعالیم پیامبر, قدم به قدم به وادی فرهنگ و تربیت پا نهادند و درجات معنوی را پیمودند.

او, از این که به حقایق اسلام توجه نمی شود و جای توجه به حقایق اسلام را مطالب سست, بی محتوا و واهی درباره خدا و ائمه اطهار گرفته, ابراز نگرانی می کند و با دریغ و افسوس می نویسد:

(ای کاش, به جای مطالب واهی و بی اساس, که درباره زندگانی حضرت رسول و سایر ائمه دین گفته و نوشته شده است و هنوز هم می گویند و می نویسند, به حقایق امور اسلام توجه می شد, تا عظمت این دین مبین و اهمیت دعوت صاحب شریعت, بهتر معلوم و آشکار می گشت.)

نکته دقیق و در خور توجه در این سخنرانی این که به نکوهش مردم عرب به خاطر تعصب و تصلبی که داشتند نمی پردازد, بلکه می گوید شاید پسندیده هم باشد. هر قوم و ملتی این چنین است.

اما با آن تعصب شدید و سخت و غیر قابل نفوذ قوم عرب ,اسلام توانسته نفوذ کند و از لایه های سخت تعصب بگذرد , دلیل بر عظمت دعوت اسلام است:

(باری نکته ای عرض می کنم: تعصّب و تصلّب در حفظ مذهب و آداب و رسوم ملی, ملامت و نکوهش ندارد. بلکه تا حدی پسندیده و مستحسن هم هست. بنابراین, شاید قوم عرب را به تعصّب و تصلّبی که در حفظ دین و شعائر قدیم خود داشته اند, مذمت کنیم و بگوییم چرا (لیّن العریکه) و (سلس القیاد) نبودند که هر چه گفته می شد, زود قبول کنند. بلکه برعکس, باید به این نکته توجه داشت که هر قدر تعصب و دیر باوری عرب و سخت کوشی آنها در نگهداری مذهب آبا و اسلاف شان بیش تر باشد, عظمت و اهمیت دعوت اسلامی و پیشرفت محیرالعقول آن, بیش تر معلوم و مستدل می گردد.

تحول مذهب و تغییر دین و آیین یک ملت که در قرون متوالی با آن خو گرفته اند و تبدیل عقاید و رسومی که در خون و رگ و ورید جماعتی جایگزین شده است, کار آسانی نیست. مبارزه کردن با آداب دیرینه ملتها, کار سهل و ساده ای نباشد. پیغمبر اسلام بر ضد دین و آیین و آداب و رسوم جاهلی چند صد ساله عرب قیام کرد. می خواست تمام شؤون ملیت و قومیت عرب جاهلی را زیر و رو کند. با قومی وحشی و درنده خو سر و کار داشت که از علم و سواد بهره ای نداشتند.

در بت پرستی و مخالفت با هر چیزی و هر کسی که بر خلاف آیین آنها قیام می کرد, سخت ایستادگی می نمودند. در حقیقت این خود یکی از معجزات بزرگ آیات بینات پیشوای اسلام است که در میان چنان قومی جاهل و خشن و متعصب ظهور کرد و عاقبت حرف خود را به کرسی نشاند.)

سیری در سیره نبوی, استاد شهید مطهری, صدرا.

از استاد شهید, درباره تاریخ اسلام و سیرت رسول خدا, نوشته هایی سودمند, راهگشا و تحقیقی به جا مانده است. از جمله دو مقدمه بر کتاب محمد خاتم پیامبران, ختم نبوت, موضوع پیامبر اکرم در کتاب وحی و نبوت, از مجموعه: مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی و کتاب سیری در سیره. این کتاب, چند گزاره مهم و سودمند را در بر دارد, از جمله مقدمه استاد بر کتاب محمد خاتم پیامبران و هشت سخنرانی و چند یادداشت پراکنده از ایشان در باب سیره پیامبر.

روش استاد در سیره, بسان دیگر پژوهشهای استاد, تحقیقی تحلیلی است. استاد افزون بر گزارش سخنان و سیره پیامبر, به علل و آثار و شیوه رفتاری پیامبر پرداخته و از آن, دستمایه ای برای رفتار و عمل امروز ما, بویژه الگوی تبلیغی حوزه به دست داده است.

استاد, با کند و کاو در سیره اخلاقی, اعتقادی, سیاسی رسول خدا, سبک و روش حضرت ایشان را به عنوان قانون دائمی و همیشگی و در خور پیاده شدن در هر زمان, شناسانده و بیان کرده است:

(سیر, غیراز سیره است. سیر, یعنی رفتار. هر کسی در عالم, همچنان که گفتار دارد, رفتار هم دارد. ولی سیره, عبارت از سبک و اسلوب و متد خاصی است که افراد صاحب اسلوب و سبک و منطق در سیر خودشان به کار می برند. سیره پیغمبر, یعنی سبک پیغمبر(ص) متدی که پیغمبر در عمل و روش برای مقاصد خودش به کار می برد. بحث ما در مقاصد پیامبر نیست… بحث ما در سبک پیغمبر است. مثلاً پیغمبر تبلیغ می کرد, روش تبلیغی پیغمبر, چه روشی بود. سبک قضاوتش, چه سبکی بود. پیغمبر, مثل همه مردم دیگر, زندگی خانوادگی داشت… فرزندانی داشت. سبک پیامبر در زن داری چگونه بود؟ سبک پیغمبر در معاشرت با اصحاب و یاران و به اصطلاح مریدها, چگونه بود؟ پیغمبر, دشمنان سرسختی داشت, سبک و روش پیغمبر در رفتار با دشمنان چه بود؟)

در نگاه استاد, سیره از منابع اصیل اسلام است و اگر بخواهیم اسلام را در اصالت خود بشناسیم, باید زندگی و راه و رسم نبی گرامی اسلام را به روشنی و خوبی بشناسیم و آن حضرت, پیروی کنیم.

وی یاد آور می شود: یکی از آسیبهای بزرگ تفکر اسلامی, این فکر خطرناک است که پیامبر و امامان نمی توانند الگوی ما باشند و میان ما و آنان دیوار بلندی از معنویت وجود دارد که ما را از پیمودن راه آنان باز می دارد.

استاد, دقیق و عالمانه این تفکر خطرناک را رد می کند و همگان را به این نکته روشن و ناب رهنمون می شود , نکته ای که با اندک درنگ, دریافته می شود: پیامبران از نوع بشرند و آنان با دستمایه معنوی به این مرتبت رسیده و مراحل کمال را پیموده اند; از این روی, خداوند آنان را الگوی بشر قرار داده و مسلمانان را به مطالعه راه و رسم و سبک و متد زندگی آنان برانگیزانده است:

(یکی از منابع شناخت نظر اسلام, شناخت سیره اولیاء و پیشوایان از شخص پیغمبر اکرم, تا ائمه اطهار و به عبارت دیگر, سیره معصومین است. گفته های شان به جای خود, شخصیت شان, یعنی سیره و روشش شان منبعی است برای شناخت. سیره پیغمبر برای ما, یک منبع الهام است و نیز سیره ائمه.

لقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه لمن کان یرجوا الله و الیوم الآخر و ذکر الله کثیرا.)

استاد بحق, کم توجهی عالمان و حوزه های علمیه و فرهیختگان را نسبت به سیره, ستم بزرگ می داند و می نویسد, این ظلم, بسان همان ظلمی است که ما به قرآن کریم کرده ایم:

(ما ظلمی, نظیر ظلمی که در مورد قرآن کرده ایم در مورد سیره پیغمبر و ائمه اطهار کرده ایم. وقتی می گویند پیغمبر چنین بود, می گوییم او که پیغمبر بود!…

همان طور که قرآن را برداشتیم به طاقچه بالا گذاشتیم و به طاق آسمان کوبیدیم, سیره انبیاء و اولیاء, مخصوصاً سیره پیغمبر اکرم و ائمه معصومین را برداشتیم و به طاق آسمان کوبیدیم. گفتیم او پیغمبر است.

نتیجه اش این است که اگر یک عمر برای ما تاریخ پیغمبر بگویند, برای ما درس نیست.)

استاد, در این اثر, بحثهای سودمند و مورد نیاز امروز اهل تحقیق و جست و جو و علاقه مندان به سبک و متد رسول خدا را مطرح می کند, از جمله: بحثهایی درباره انواع سیره, منطق پیغمبر, رابطه سیره و اخلاق, کیفیت استخدام وسیله, ارزش تبلیغ و مبلغ در سیره پیامبر, روش تبلیغ…

استاد در حوزه تبلیغ دین, بحثهای گسترده ای را درروش های تبلیغی پیامبر و جاذبه های سیره نبوی در گسترش اسلام عرضه کرده است, از جمله بلاغ مبین, اخلاص, پرهیز از تکلف, موازنه تبشیر و انذار, نرمش در مسائل شخصی و صلابت در مسائل اصولی را از روشهای تبلیغی رسول خدا دانسته است.

محیط پیدایش اسلام, شهید سید محمد حسینی بهشتی, دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

این اثر در بردارنده سلسله گفتارهای شهید بهشتی است که در سالهای ۱۳۴۵ و ۱۳۴۶, در مرکز اسلامی هامبورگ آلمان, در جمع دانشجویان ایراد شده است. سخنان و جستارهایی که امروز نیز راهگشاند و جا دارد که به طور جدی طرح شوند; زیرا که شهید بهشتی, متفکری بود با اندیشه بلند, همه سو نگر, دقیق اندیش و آشنای به نیازهای فکری و فرهنگی روز و آن چه دیگران در آیینه می دیدند, وی در خشت خام می دید و برداشتی که از اسلام, تاریخ اسلام, سیره نبوی داشت, چنان زلال بود و روح انگیز و انگیزاننده که در هر زمان و مکان و در هر موقعیت می تواند طرح شود و از آنها درسهای مورد نیاز و لازم گرفته شود.

شهید, برای این که سیره رسول خدا و درس آموزی آن را به روشنی بنمایاند, به مسائلی چون: زادگاه پیامبر خدا, قبائل عرب, یهود و نصارا, جزیره العرب, ایران باستان, ادیان بزرگ, مصر باستان, حبشه پیش از اسلام, توجه کرده, تا خواننده را در فضای مورد نظر خود وارد سازد. چون گویا بر این باور بوده که بدون فضاسازی نمی تواند آن گونه که باید و شاید, جایگاه و چگونگی اثرگذاری رسول خدا را روی تک تک افراد جامعه و محیط, ترسیم کند و زوایای آن را روشن سازد.

در بحث از عوامل موفقیت پیامبر, عوامل گوناگون را به بوته بررسی نهاده است و از آنها بهره هایی که به کار امروز جامعه اسلامی می آید, برده است, از جمله: ایمان قاطع, لیاقت و کاردانی, عدم درماندگی, ملاحظه شرایط ویژه سیاسی, جواب قطعی به روز, وجود خلأ سیاسی در شرایط اجتماعی آن روز. در فرازی, درباره ایمان پیامبر به هدف می نویسد:

(ایمان قاطع: شروع کننده نهضت به کار خود ایمان داشت.

مادام که رهبر یک جنبش به کار و حرکت خود ایمان قاطع نداشته باشد, پیروزی آن جنبش بسیار بسیار مشکل است و یا باید بگوییم اصلاً پیروزی جنبش, یک نوع شانس است و نمی شود روی آن حساب کرد.)

در بخشی دیگر, روی این نکته انگشت می گذارد که هدف پیامبر و آینده اش روشن بود. ابهامی در کار پیامبر نبود و در تاریکی حرکت نمی کرد. افراد مؤمن به خود را با ظن و گمان و شاید, به پیش نمی برد و برای هر مسأله ای راه حق روشن داشت و این یکی از عوامل موفقیت اسلام بود.

(در دعوت به اسلام, از همان آغاز تا پایان, یعنی از موقعی که نهضت را شروع کرد, تا موقع وفات, پیامبر به تمام مسائلی که در زمان ایشان مطرح می شد, جواب روشن گفت. در طول زمانی که پیغمبر در مکه بود; یعنی در تمام این مدت ۱۳ سال, شما آیات و مطالب مربوط به حکومت, مالیات, اداره, نماز جمعه و امثال آنها را نمی بینید… عبادت خدا, نماز, روزه, مسائل اخلاقی و این گونه مسائل و بیش تر مبارزه با شرک و خودپرستی و فساد اخلاق است…

وقتی پیامبر به مدینه آمد, به آن مسائل, راه حل قاطع و روشنی از نظر تعالیم اسلام, نشان داده است. بنابراین اگر بخواهیم با لغتهای امروز مطلب را بیان کنیم, می توانیم ایدئولوژی اسلام در زمان پیغمبر, از اول نهضت تا آخر نهضت, همیشه به سؤالات, جواب قطعی قانع کننده و روشن می داد و این جزء عوامل موفقیت نهضت اسلام است.)

اگر نگاه حوزه ها و تاریخ نگاران حوزوی ما به سیره رسول خدا, به گونه عالمانه و دقیق از این زاویه باشد, دگرگونی فکری ژرفی در حوزه ها پدید خواهد آمد و درسها و بحثها و مناظره های علمی, جهت خاصی پیدا خواهند کرد و دستاورد خوشایندی برای جامعه اسلامی و مؤمنان به بار خواهد آورد.

اخلاق تبلیغ در سیره رسول الله, سید مرتضی حسینی, مرکز جهانی علوم اسلامی, ۱۷۶صفحه, ۱۴۲۵ق.

اخلاق, در تبلیغ و رساندن پیام و آگاهی دینی دادن به مردم و در عملیات بازسازی روح و روان, حرف اول را می زند و مهم ترین و کارآمدترین عنصر در امر پیام رسانی دینی و آشناسازی ژرف و دگرگون کننده افراد با آموزه های دینی است.

اخلاق, یعنی سلوک خردمندانه و ارزش مندانه و ترازمند و همخوان با آموزه ها و ارزشهای دینی, خود تبلیغ دین است و انسانها را, بدون هیچ هزینه و غوغایی, علاقه مند به دین می کند و آنان را به سوی ریشه های این روشنایی می کشاند.

امروزه اگر به جای هزینه های گزاف و ساختمانها و بناهای لوکس و پرهزینه برای تبلیغ دین, به روش رسول خدا و سیرت آن عزیز در امر تبلیغ اقتدار بشود و اخلاق تبلیغی در متن تبلیغ قرار بگیرد و پیام رسانان و مبلغان به اخلاق دینی, به طور همه جانبه, آراسته گردند, بی گمان تبلیغ جایگاه خود را باز خواهد یافت و در دلها اثر ژرفی خواهد گذاشت ,بس ماندگار.

آن چه دلها را دگرگون می کند و در هدایت و ارزش گرایی و دین مداری افراد اثرگذار است, رفتار و سیره روشن و هماهنگ با آموزه های دینی است, نه زرق و برقها و شکوه ها ی دروغین و بی محتوا و چشم پر کن.

انسانهایی که شیدا و واله دین و آیین شده و در برابر دستورهای دینی سر فرود آورده و در راه دین جان نثار کرده اند, هیچ کدام آنان, بر اثر دیدن ساختمان های لوکس و پرهزینه و تشریفات, دگرگون نشده اند آن چه آنها را دگرگون کرده سادگی, بی آلایشی, دنیا گریزی و باورهای عمیق مبلغان و پیامبر رسانان دینی بوده است.

حوزه ها در همیشه و در همه ادواز زندگی, چه در دوره هایی که از توانایی مالی نابهره مندند و چه در دوره هایی که برخوردارند و قدرت دارند و حکومت گران صالح پشتوانه های سترگی برای آنها هستند و دست شان کم و بیش باز, باید سادگی را پیشه سازند و به دور از زرق و برق و کارهای پرهزینه کم سود به حال فرهنگ و اندیشه, و سازندگی و تهذیب افراد, با پیروی از سیره رسول خدا, دست به کار احیای اخلاق تبلیغی بشوند و به این امر مهم حیات ببخشند که بدون حیات بخشیدن به اخلاق تبلیغی, که با احیای اخلاق تبلیغی نبوی, ممکن می گردد, تبلیغ دین, سرانجام نمی گیرد. در باب اخلاق تبلیغی نبی اکرم, چند اثر در حوزه علمیه و به خامه اهل علم نگاشته شده که سُرور آفرین است و امیدواریم از این پس به این مقوله مهم, بیش تر توجه شود و آثار مفید و راهگشا تری عرضه گردد, تا اخلاق تبلیغی در تبلیغات دینی نهادینه گردد.

در اثر یاد شده, که به مناسبت هفتمین جشنواره شیخ طوسی نشر یافته است, نویسنده به بیان زوایای اخلاقی تبلیغی رسول خدا پرداخته و موضوع را در سه بخش سامان داده است:

بخش اول: کلیاتی درباره اخلاق تبلیغ و سیره و بیان مفاهیم مورد گفت و گو و پیشینه تبلیغ در میان انبیاء.

بخش دوم: اخلاق فردی مبلغ, بر اساس اخلاق تبلیغی رسول خدا: ایمان, علم, اخلاص, ورع, ساده زیستی, شجاعت, آراستگی, استقامت و…

بخش سوم: اخلاق اجتماعی تبلیغ: تواضع, حسن خلق, پیشگامی در امور و شرح صدر.

, عنصر تبلیغ در رسالت پیامبر اکرم, قربان عطاپور, ۱۴۴ صفحه, نشر اعتدال, قم ۱۳۸۴.

امروزه, یکی از بحث های مطرح در تبلیغ, چگونگی ارتباط با مخاطب است. از چه روزنی باید به خانه ذهن و فکر مخاطب وارد شد, تا هم رانده نشوی و غریبه و بیگانه به شمار نیایی و هم اثر گذار باشی. یعنی مخاطب احساس کند که خودی هستی و پیامی از راستی, درستی و روشنایی داری.

نویسنده در این اثر سعی کرده در این باب راه حلی بدهد; از این روی, پس از بیان هدف تبلیغ, ویژگیهای مبلغ و وظیفه هایی که به عهده اوست و آداب تبلیغ, روشهای رسول خدا را در تبلیغ, مانند: خطابه, مکان و زمان, ایجاد انتظار در مخاطب و … را بازگو و بیان کرده که به گونه ای, با چگونگی ارتباط با مخاطب پیوستگی دارد. نوع خطابه, زمان و مکان مناسب برای القاء سخن و ایجاد انتظار و راهکارهای آن, اگر مورد بررسی قرار بگیرد, بی گمان نتیجه بخش خواهد بود و شاید روزنی بگشاید برای چگونگی ارتباط با مخاطب.

۴. سیره پژوهی, با رویکرد قرآنی

قرآن, زلال ترین و اصیل ترین سرچشمه پیغمبرشناسی است. هیچ سرچشمه ای به روشنایی و زلالی قرآن, برای شناخت سیره و سیرت رسول خدا وجود ندارد; از این روی, باید به قرآن چنگ زد و بر آبشخور آن فرود آمد و از زلال آن نوشید و تنها این نور و آن چه به طور مستقیم از آن پرتو می گیرد, سندیت دارد و می توان برای شناخت زوایای زندگی فردی و اجتماعی رسول خدا و چگونگی طرح پیام و آشناسازی مردم با ژرفای آن, جهل زدایی, روشنایی پراکنی و صفا دادن دلها و ذهنها, به آن استناد جست و تکیه کرد و بر این اساس, احکام زندگی فردی و اجتماعی را سامان داد و برنامه های حکومتی و چگونگی اداره جامعه را پی ریخت. این, همان چیزی است که در سیره نگاری و سیره پژوهی ما از آن غفلت شده و بهای لازم به آن داده نشده است. یعنی سیره نگاری ما در پرتو قرآن شکل نگرفته و سامان نیافته است که اگر این پدیده مهم روی می داد و به گونه جدی دنبال می شد, بی گمان بسیاری از قله های به ظاهر فتح ناشدنی, اکنون فتح شده بود. با این حال, در این غوغای بی توجهی به قرآن, دانشوران و عالمانی, در باب سیره پژوهی و سیره نگاری, قرآن را سر لوحه کار خود قرار داده و به توفیقاتی دست یافته اند, از جمله می توان به کتابهای زیر اشاره کرد که دستاورد بزرگِ توجه و تکیه و استناد به قرآن در سیره نگاری و سیره پژوهی است.

معالم النبوه فی القرآن الکریم, جعفر سبحانی, ۵۶۱ صفحه, ۱۳۹۳/۱۳۵۱.

استاد جعفر سبحانی از پیشگامان سیره نگاری و سیره پژوهی در روزگار ماست و با قلم شیوا و پژوهشهای استوار خود, گام بلندی در این راه, که متروک می نمود, برداشت و افقهای جدیدی را به اهل قلم و تحقیق و علاقه مندان به سیره ناب رسول خدا گشود.

او, با نگارش فروغ ابدیت, در حقیقت, سکه به نام محمد(ص) زد و آن را در بازار اندیشه و فرهنگ گستراند و رواج داد.

استاد گام بلند دیگری که برداشته, نگارش تفسیر موضوعی است که جلد سوم آن را به رسول خدا ویژه ساخته است.

این اثر را جعفر الهادی تعریب کرده است و بر آن, بزرگانی چون; علامه طباطبایی, علامه محمد تقی تستری تقریظ نوشته اند.

کتاب, دارای هشت فصل به شرح زیر است:

فصل اول: رسالت جهانی پیامبر. در این بخش, استاد پس از طرح آیات قرآنی, از نامه های رسول خدا به سران قبیله ها و پادشاهان کمک گرفته و به پرسشها پاسخ داده است.

فصل دوم: خاتمیت.

فصل سوم: طرح شبهه هایی درباره خاتمیت و پاسخ به آنها. در این بخش به شش شبهه که بیش تر از سوی مستشرقان طرح شده, پاسخ داده شده است.

فصل چهارم: پرسشهایی در باب خاتمیت. در این بخش این پرسش طرح شده: اگر اسلام آخرین دین و محمد(ص) آخرین فرستاده خداست, پاسخ شریعت به تطورات اجتماعی و فرهنگی نوین جامعه های بشری, چگونه خواهد بود و اسلام, چسان با مقتضیات زمان و مسائل نوپیدا, رو به رو خواهد شد؟

استاد, با استناد به قرآن و روایات ثابت کرده: اسلام, جهانی و ابدی است. در قرآن و سنت معیارها و ملاکهایی وجود دارد و نهفته که اسلام را توانا می سازد با زمان حرکت کند و چون آفتاب, هر روز زنده تر از دیروز برای مردم نورافشانی کند.

فصل پنجم: امیّت پیامبر.

فصل ششم: علم غیب در قرآن.

فصل هفتم: اختصاص علم غیب به خداوند.

فصل هشتم: سیرت, صفات و اسماء نبی اکرم در قرآن.

, منشور جاوید, تفسیر موضوعی قرآن کریم, استاد جعفر سبحانی, دارالقرآن الکریم, قم.

استاد جعفر سبحانی, با پژوهش, جست و جو و تلاش گسترده ای که در زندگی و سیره رسول خدا داشته است به حقایق قطعی و روشنی از سیره آن عزیز دست یافته و در آثار خود عرضه کرده است. با این حال, به این مقدار از تلاش و جست و جو و پی گیری اسناد و اخبار متواتر, بسنده نکرده و حرکت بنیادی تری را در شناساندن زوایای شخصیتی و سیره رسول خدا, آغاز کرده است. وی با پی ریزی تفسیر موضوعی منشور جاوید, بنای استواری را در سیره رسول خدا, بنیان گذارده و با ویژه ساختن جلد هایی از این اثر به این مهم, مشعلی فروزان فرا راه جست و جوگران و اهل تبلیغ و علاقه مندان به مشی و رفتار آن بزرگوار, افروخته است. با این حال, اذعان دارد که کار فردی در این امر بس مهم, چه بسا کاستیهایی داشته باشد:

(شکی نیست که ترسیم نیمرخی از زندگی آخرین سفیر الهی, با استناد به آیات قرآن, کار یک گروه تحقیقی است که از طریق احاطه بر قرآن و درک اشارات و رموز دقیق آن, بتواند کار شایسته ای انجام دهد و طبعا کار فردی, دارای آن مزیت نخواهد بود. ولی این مطلب مانع از کوشش ما در حد توان نخواهد بود.)

در جلد چهارم منشور جاوید, که به سال ۱۳۶۴ به چاپ رسیده, از صفحه ۹ تا ۱۷۸ به بررسی پدیده بسیار شوم نفاق از نگاه قرآن پرداخته و سیره رسول خدا را در برابر جریان بس خطرناک نفاق در برهه های گوناگون, نمایانده و درسهایی از سیره رفتاری پیامبر را در برابر جبهه نفاق و منافقان ارائه داده که مفید و درس آموز است. گزاره هایی چون: سران نفاق در مدینه, خیانتهای منافقین در جریان جنگ بدر, خیانتهای منافقین در جنگ احد, نقش منافقین در ماجرای بنی نضیر, منافقین در جنگ احزاب, حزب نفاق و جنگ بنی المصطلق, حزب نفاق و داستان افک.

نویسنده پس از ارائه تحلیلی در باب چگونگی شکل گیری نفاق در مدینه, به روشهای رسول خدا در خنثی کردن توطئه های مرموزانه منافقان اشاره کرده و روشن ساخته است کار کرد دقیق, ظریف و از سر درایت رسول اکرم با قدرت طلبیها, رفتارهای حق جانبانه منافقان و روشن ساختن نیتهای شوم آنان بر توده های مسلمان, از شاهکارهای سیره رفتاری پیامبر است:

(از جمله در غزوه بنی المصطلق, عبدالله بن ابی, در صدد بود با ایجاد اختلاف میان مهاجرین و انصار, پیروزی مسلمانان را به شکست تبدیل کند و شیرینی آن را به کام آنان تلخ سازد. او با بهره گیری از نزاعی ساده میان دو نفر از مهاجرین و انصار, در صدد بود آن را به بحرانی سراسری میان همه مهاجرین و انصار بدل سازد و انصار مدینه را که پناهگاه اسلام و مسلمانان بودند, علیه پیامبر و یاوران مهاجر او بشوراند که پیامبر خدا, با بهره گیری ا زاصل تغافل, موضوع را کوچک انگاشت و به جای مجازات گوینده (عبدالله بن ابی) که در آن وقت اثر منفی در میان قبیله اش را در پی داشت, فرمان داد در گرمای روز, سپاه اسلام کوچ کند و راه مدینه را پیش گیرند.

پیامبر, در یک وقت غیر مناسب, فرمان حرکت را صادر کرد تا همگان راه مدینه را در پیش بگیرند و هرگز موفق به گفت و گو پیرامون حادثه نشوند. سپاهیان اسلام, در باقی مانده همان روز و شب و بخشی از فردای آن روز را راهپیمایی کردند و آن چنان خسته شدند که وقتی فرمان فرود, صادر گردید و بدن آنها در زمین قرار گرفت, همگان در خواب عمیقی فرو رفتند و پس از مدتی که بیدار شدند, دیگر حادثه تلخ, اثر تند و حاد خود را از دست داده بود.)۱۴

در جلد ششم منشور جاوید, مقوله ها و گزاره های زیر به بوته بررسی نهاده شده است:

۱. زندگانی پیامبر(ص) از ولادت, تا بعثت.

۲. زندگانی پیامبر(ص) از بعثت تا هجرت.

۳. زندگانی پیامبر از هجرت تا رحلت.

استاد پس از این سه بخش, بحث از عصمت پیامبر را پیش می کشد و به یک یک شبهه ها و آن چه را مخالفان در رد عصمت نبی اکرم آورده و گفته اند, پاسخ می دهد:

بخش دیگری که در این اثر در خور توجه است, وظایف مسلمانان نسبت به پیامبر است:

۱. اطاعت از پیامبر:

(… در حالی که رسول گرامی یاد آور و آموزنده و پیام رسانی بیش نیست, گاهی از جانب خدا دارای مقام امامت شده و (مفترض الطاعه) می گردد که با توجه به آن, خود, شخصاً دارای مقام امر و نهی می شود.

در این قلمرو, پیامبر فقط گزارش گر وَحی و پیام رسان الهی نیست, بلکه رئیس دولت اسلامی است که برای تنظیم امور امت, باید به نصب و عزل فرماندهان و قاضیان و اعزام سپاه و عقد معاهدات بپردازد.

رسول گرامی, آن گاه حقیقتاً دارای امر و نهی می گردد که از طرف خدا به عنوان زمامدار مسلمانان, قاضی و داور آنان, و مدیر کلیه شؤون اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و دینی معرفی گردد. در این هنگام است که او علاوه بر اطاعت طریقی, دارای حق اطاعت موضوعی می گردد که فرمانبری از دستورات او, مایه پاداش و نافرمانی, موجب کیفر می گردد.

قرآن, روی اطاعت پیامبر در موارد زیادی تکیه می کند و بر مفسر محقق لازم است میان دونوع اطاعت (طریقی و موضوعی) فرق بگذارد و آیات را بر دو نوع تقسیم کند:

الف. گروهی که بر اطاعت رسول فرمان می دهند, قرائن گواهی می دهد که مقصود از اطاعت او, همان انجام دستورات الهی است که او تبلیغ می کند, مانند انجام فرائض و دوری از محرمات. در این صورت, اطاعت رسول, راهی است برای اطاعت خدا و خود رسول در حقیقت, اطاعت و عصیانی ندارد.

ب. گروهی که او را به عنوان (ولی الامر) و فرمانده و قاضی و داور معرفی می کند و دست او را در تنظیم امور اجتماع باز نهاده و به او حق امر و نهی می دهد. در چنین مواردی, اطاعت او, خود موضوعیت پیدا می کند و دارای احکام و خصائص می گردد. )۱۵

۲. احترام پیامبر:

(تکریم بزرگان و ارج نهادن بر شخصیتهای الهی, با اعتقاد به عبودیت و بندگی آنها, تعظیم خدای سبحان است. احترام آنان, نه تنها از این نظر است که انسانهای کاملی بودند که راه سعادت را به روی انسانها گشودند, بلکه در بزرگداشت آنها, انگیزه دیگری در کار است که عارفان را به احترام و تعظیم آنها وامی دارد و آن, ارتباط محکم و پیوند استوار آنها با خداست که آنی با او به مخالفت برنخاسته و پیوسته مجریان فرمانهای خدا و پویندگان راه کوی او بودند. روی این اساس, هر نوع تکریم و تعظیمی که از اعتقاد به قداست و طهارت آنها از گناه و اخلاص و عشق آنان به کسب رضای حق و فداکاری و جانبازی آنان در گسترش آیین او, مایه بگیرد,در حقیقت تعظیم خدا و عشق به اوست و اگر آنان را دوست می داریم و احترام می گذاریم از این نظر است که آنان خدا را دوست داشته و به او عشق می ورزیدند و خدا نیز آنان را دوست می داشت.)۱۶

۳. مجادله با پیامبر ممنوع.

۴. رعایت وقت پیامبر.

۵ ایذاء پیامبر حرام.

۶. وظیفه مسلمانان درباره همسران او.

۷. وظیفه مسلمانان نسبت به فرزندان او.

۸. درود بر پیامبر.

۹. خیانت بر پیامبر حرام.

۱۰. درخواست استغفار از پیامبر.

(درهای رحمت خدا و مغفرت و آمرزش او, به روی بندگان باز است. این فیض گاهی بدون واسطه و احیاناً از طریق اولیای او به افراد می رسد. از این جهت قرآن, گنهکاران را دستور می دهد که برای تحصیل مغفرت او, حضور پیامبر برسند و از او درخواست کنند که درباره آنان از خدا طلب مغفرت کند و در این حالت, دعای او مستجاب می باشد و در پوشش مغفرت خدا قرار می گیرند…

همان طور که فیض مادی از طریق اسباب ظاهری به انسانها می رسد, مثلاً اشعه حیات بخش به وسیله خورشید در اختیار ما قرار می گیرد, همچنین فیض معنوی خدا, گاهی بدون واسطه و گاهی از طریق پیامبران و اولیای خدا به انسانها می رسد.)۱۷

موضوع دیگری که استاد در این جلد از منشور جاوید از آن به شرح سخن به میان می آورد و زوایای آن را به بوته بررسی می نهد, معجزات پیامبر در قرآن است, نویسنده در این بخش, به این پرسش پاسخ می دهد: آیا پیامبر غیر از قرآن معجزه دیگری داشته است یا خیر؟

وی معجزات پیامبر را یک به یک برمی شمرد و از قرآن, آیه هایی که به وقوع آنها دلالت دارند, ارائه می دهد و بدین وسیله پاسخ در خور و قانع کننده به منکران وقوع کارهای خارق العاده و معجزه از سوی رسول خدا, می دهد.

معجزه ها و کارهای خارق العاده ای که برای رسول خدا برشمرده شده و به باور نویسنده و بسیاری از مفسران بزرگ, آیات قرآنی بر آنها دلالت می کنند و گواه بر آنها هستند, عبارتند از:

شق القمر (قمر/ ۱۲), معراج (اسراء/۱) مباهله با اهل باطل (آل عمران/ ۶۱) و…

خاتمیت: از مقوله ه