پاورپوینت کامل بعثت تمدّنی (شعاعی از (نیّر اعظم) ); (بیانات و دیدگاه های مقام معظم رهبری درباره زندگانی حضرت رسول اکرم) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل بعثت تمدّنی (شعاعی از (نیّر اعظم) ); (بیانات و دیدگاه های مقام معظم رهبری درباره زندگانی حضرت رسول اکرم) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل بعثت تمدّنی (شعاعی از (نیّر اعظم) ); (بیانات و دیدگاه های مقام معظم رهبری درباره زندگانی حضرت رسول اکرم) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل بعثت تمدّنی (شعاعی از (نیّر اعظم) ); (بیانات و دیدگاه های مقام معظم رهبری درباره زندگانی حضرت رسول اکرم) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

۶۰

زندگانی پیامبر(ص), نگاه ها و توجه های تاریخی تحلیلی گوناگون را برتافته و بر می تابد. در سده های پیاپی, تاریخ نگاران و تحلیل گران مسلمان و غیر مسلمان, از آن می گویند و می نویسند و تا آخرین روز که آفتاب گیتی از خاور برآید و در باختر فرو رود, این زندگانی مبارک هم چنان تلألؤ دارد و نگاه ها و نگره هایی را به خود می خواند و به قدر و اندازه گستره نگاه پرتو می افکند.

در دوره های پیاپی سه سطح مواجهه و پیوند با این خیزش الهی تاریخی وجود داشته است:

سطح نخست, پیگیری و نقد رویدادهای دوره بیست و سه ساله است. در این سطح, تاریخ نگاران کوشیده اند روایتی تاریخی از حادثه ای بی مانند ارائه کنند. دغدغه تاریخ نگاران جست و جوگر آن است که رویدادهای واقعی را بیابند و نادرستیها و تحریفها را از زندگانی حضرت بزدایند.

سطح دوم, تحلیل درون مایه رویدادهای بیست و سه ساله است. به این سطح, انگشت شماری از گویندگان و نویسندگان دوره حیات نبوی پرداخته اند. در این نگاشته ها و گفته ها تلاش آن است که پیوندهای علّی معلولی رویدادها خود را بنماید. زمینه های محیطی اجتماعی هر رویداد واشکافی شود و سطح مطالعه زندگانی پیامبر(ص) از سطح (روایت) به مرحله (فهم و درایت) اعتلا یابد. صد البته آثاری که در این رده می گنجد, از زاویه ژرفایی, گستره, مبانی تحلیلی و … در یک رتبه جای ندارند.

سطح سوم, پاره ای بسیار اندک از آثار و نگاشته ها, در رتبه ای فراتر قرار دارند و روایت زندگی پیامبر(ص) را نه از باب حادثه ای در تاریخ, بلکه از باب رخدادهای جاری در زمان, به مطالعه می پردازند و تلاش می ورزند که به کریمه (و لکم فی رسول الله اسوه حسنه) عینیت بخشند و زندگانی آن حضرت را به عنوان الگوی رفتاری, نه تنها مسلمانان, که جهانیان بشناسند و بشناسانند.

در سده اخیر, کم و بیش مطالعاتی از این گونه انجام شده است و آثاری از این دست نشر یافته است. در میان گویندگان و نویسندگان, مقام معظم رهبری که به مباحث تاریخ اسلام بستگی دیرین و آشنایی ژرف دارند, در این زمره اند. ایشان بیش از چهار دهه, در حوزه تاریخ صدر اسلام, بویژه تاریخ معصومان(ع), مطالعات و درنگها و تأملهای ژرف داشته اند. چیرگی و گستره اطلاعات ایشان, از سخنرانیها و آثار ایشان مشهود است و نزدیکان ایشان نیز نمونه های فراوان تری در اختیار دارند

در سال ۸۵, به مناسبت سال پیامبر(ص) مجموعه ای از سخنان ایشان در ارتباط با آن حضرت, با عنوان (نیّر اعظم) نشر یافت. (نیّر اعظم, تهیه و تنظیم مؤسسه پژوهشی, فرهنگی انقلاب اسلامی, سروش, ۱۳۸۵, ۴۲۱ص).

این مجموعه, نشان دهنده حضور و چیرگی مقام معظم رهبری در حوزه مورد سخن در هر سه سطح یاد شده است. از یک سو در نقل درست رویدادهای تاریخی, دقت و تیزبینی ویژه ای در مجموعه موارد نقل شده دیده می شود. از باب نمونه مطالعه فصل دوم کتاب با عنوان: ویژگیهای عصر بعثت و نیز فصل چهارم کتاب, با عنوان: وقایع خاص در تاریخ پیامبر اکرم, نشان دهنده نکته یاد شده است.

از سوی دیگر, در همین دو فصل (و اشاراتی در فصلهای دیگر) لایه های ژرف تحلیلی از زندگانی پیامبر(ص) وجود دارد.

کتاب, سرشار از تحلیل هایی است که شاید کم تر شنیده یا خوانده ایم. فرصت نوشتار, چندان نیست که بتواند حتی نمونه های برجسته را بازنویسی کند, از این روی, تنها به ارائه چند نمونه بسنده می شود:

(دل پیغمبر در مدت کوتاهی با دو حادثه وفات خدیجه و وفات ابی طالب شکست. به فاصله کمی, این دو شخصیت از دست پیغمبر رفتند و پیغمبر احساس تنهایی کرد. فاطمه زهرا در آن روزها قد برافراشت و با دستهای کوچک خود غبار محنت را از چهره پیغمبر زدود, (ام ابیها); تسلی بخش پیغمبر. این کنیت از آن ایام نشأت گرفت.)/۱۴۵

(به فاصله ده فرسخ; پانزده فرسخ, بیست فرسخ از مدینه, قبایل نیمه وحشی ای وجود دارند که تمام زندگی آنها عبارت از جنگ و خونریزی و غارت و به جان هم افتادن و از همدیگر قاپیدن است. پیغمبر اگر بخواهد در مدینه نظام اجتماعی سالم و مطمئن و آرامی به وجود آورد, باید حساب اینها را بکند. پیغمبر فکر اینها را کرد. در هر کدام از آنها اگر نشانه صلاح و هدایت بود, با آنها پیمان بست. اول هم نگفت بیایید مسلمان شوید… آنهایی را که شریر بودند و قابل اعتماد نبودند, پیغمبر علاج کرد. این سریه هایی که شنیدید پیغمبر پنجاه نفر را سراغ فلان قبیله فرستاد…)/۱۵۴

(این یکی از شگردهای الهی است که پیغمبر را در قلب شهرهای بزرگ و متمکن و متمدن مبعوث نکرد. در زیر سایه قدرتهای جبار و ستمگر و مسلط مبعوث نکرد… خدای متعال, این شجره طیبه را در جایی غرس کرد که فرصت پیدا کند ریشه بدواند و آن وقتی که قدرتهای بزرگ بفهمند چه شده و چه اتفاقی افتاده, دیگر قادر به قلع و قمع این شجره طیبه نباشند. این حقیقتاً یکی از مکرهای الهی است; (و مکروا و مکرالله)/۹۹

اما شاید بخش برجسته این اثر, در سطح سوم آن قرار دارد. ایشان در سطح یک و دو متوقف نمی مانند, بلکه کوشش دارند, نقل درست و تحلیل ژرف را در خدمت ارائه یک الگوی فراتاریخی قرار دهند. و در این میان, آن چه در افق نگاه ایشان جلوه گر است, تنها تصویر یک الگوی خُرد و فردی نیست, حتی ترسیم یک الگوی جمعی صرف نیز نیست, بلکه تهیه و تدوین یک الگوی تمدنی است.

(پیغمبر اکرم, همه آن چیزهایی را که می تواند یک انسان و یک جامعه انسانی را به سعادت برساند, بیان فرمود. نه فقط بیان, بلکه آنها را عمل و پیاده کرد. در زمان پیغمبر, حکومت اسلامی و جامعه اسلامی تشکیل شد, اقتصاد اسلامی پیاده شد, جهاد اسلامی برپاشد و زکات اسلامی گرفته شد, یک کشور و یک نظام اسلامی شد. مهندس این نظام و راهبر این قطار در این خط, نبی اکرم… است.)/ ۴۹

پیامبر اسلام(ص) در میان پیامبران ادیان ابراهیمی, این ویژگی متمایز را داشت که توانست در حیات خویش, بنیانگذار دولتی گسترده و پایه گذار تمدنی شگرف باشد. بر بنیاد روایات تاریخی, ابراهیم(ع) گروهی اندک را با خویشتن همراه ساخت و موسی(ع) قوم بنی اسرائیل را از فرعونیان نجات داد و با ایشان از منطقه ای به منطقه ای رو آورد و عیسی(ع) در میان یهودیان, مظلوم زیست و در کنار تنها دوازده حواری شام واپسین را به سر برد و قرنها پس از وی پیروانش آواره بودند و در شکنجه و سختی زیستند, تا در عهد کنستانتین مسیحیت در روم, دین رسمی شد. اما پیامبر اسلام(ص) توانست در دوره بیست و سه ساله, امت و حکومتی را پدید آورد و زمینه سازی گسترش آن را در قالب (تمدن اسلامی) شکل دهد.

بخش مهم از نگرشها و درنگهای مقام معظم رهبری, معطوف به این پدیده نادر تاریخی و اجتماعی است. این نکته که چگونه پیامبر(ص) توانست در برهه ای بس کوتاه, چنان دگرگونیهای عظیم و گسترده را پایه ریزی کند و در مواردی بس فراوان, میوه ها و ثمرات آن را خود مشاهده کند.

این گزارش کوتاه, نمی تواند تمامی ابعادی که در متن دیدگاه های ایشان وجود دارد, با تمامی زوایا روایت کند. از این روی, به اختصار و ایجاز, به گوشه هایی از نکته های مهم تر بسنده می شود.

عصر بعثت

شرایط تاریخی اجتماعی عصر بعثت, از نکته های اساسی است که می تواند ما را به فهم بهتر پدیده یاد شده کمک کند. مشهور و متعارف آن است که واژه (جاهلیت) در فضای ترسیم شرایط شبه جزیره عربستان و منطقه حجاز در عصر بعثت, به کار رفته و می رود و بر همین اساس تصویر حضرت علی(ع) از فضای ظهور پیامبر(ص) ناظر به این موقعیت جغرافیایی تفسیر می گردد. تعبیراتی که حضرتش فرموده اند:

(و قام لواؤه فی فتن داستهم بأخفافها وطئتهم باظلافها و قامت علی سنابکها .

و بیرق او را افراشتند, حالی که فتنه چون شتری مست, آنان را به پی می سپرد و پایمال می کرد.)

مقام معظم رهبری, تأکید بر آن دارند که شرایط جاهلی, نه در شبه جزیره عربستان, که در تمامی گیتی حکمفرما بود. ایشان, به ترسیم وضعیت ایران, روم, هند, چین و… در آن دوره تاریخی می پردازند و اظهار می دارند:

(اشتباه است اگر کسی خیال کند که این مشکلات, مخصوص همان جزیره العرب بوده است)/۹۲

و در سخن دیگر, مناسبات بعثت را با شرایط تاریخی با این تحلیل ارائه می کنند:

(اگر بخواهیم محاسبه کنیم, باید بگوییم: زحمات انبیاء بزرگ, از دوره آغاز نبوت, یعنی دوره آدم(ع) تا دوره عیسی و پیغمبران بعد از عیسی … تقریباً به پایان رسیده بود و همه انبیاء با زحماتی که تحمل کرده بودند, بشریت را تا این حد رسانیده بودند; جلوتر از این, حقیقتاً بشریت نمی توانست یک قدم بردارد…. در دوران پیغمبر, بشریت واقعاً زمین گیر شده بود, دیگر هیچ حرکتی به سمت کمال وجود نداشت, تاریکی مطلق بر دنیا حکومت می کرد.)/۹۱

ایشان, در بررسی شرایط حاکم بر جهان و محیط جزیرهالعرب به نکته ای ظریف و درخور توجه اشاره می کنند:

(جزیرهالعرب هم فاسد بود, خراب بود, انحطاط اخلاقی داشت, جهالت فراوان داشت, اما بدتر از جاهای دیگر نبود. سطح زندگی مردم پایین تر بود, اما هیچ دلیلی نداریم که گمراهی مردم آن روز در جزیرهالعرب , از گمراهی مردم در روم شدیدتر بود; نه, شاید از جهاتی برخی از رگه های نیکی هنوز در زندگی این مردم بود که در زندگی دیگران نبود.)همان

این نگرش و تحلیل, پاسخ دهنده به این پرسش مطرح است که چرا و چگونه به سرعت دعوت اسلام, جهانگیر شد و نقاط مختلف, که در حاکمیت امپراتوریهای زمانه بودند, به آسانی جذب دعوت جدید شدند. هم چنین این سؤال تاریخی که چرا و چگونه دعوت اسلام, از منطقه حجاز آغاز گردید, پاسخ های بسیاری را داشته است. نکته اخیر در کلام ایشان, یکی از پاسخهای درخور توجه می تواند باشد که این منطقه, بر خلاف دشواریهای اجتماعی اخلاقی, به خاطر فاصله از آلودگیهای تمدنی زمان, با مشکلات کم تر درگیر بوده است و از این روی, آمادگی بیش تری برای محیط بعثت و نقطه کانونی تمدنی جدید داشته است.

تمدن تأسیسی

تمدن اسلامی نبوی شگفتیهای فراوانی را با خود به همراه داشته است: سرعت پیشرفت, توان معارضه و برتری بر امپراتوریهای متعدد رقیب.

اما در این میان, نکته اساسی و گاه مورد غفلت, این بوده است که (تمدن نبوی) نه در یک پروسه, بلکه در یک جهش شکل گرفت و خود را نمایاند. این سخن, خود از شگفتیهاست که یک تمدن در فرایند زمانی و با اقتباسهای تمدنی شکل نیابد, بلکه با یک دگرگونی ژرف و بزرگ, خود را بنمایاند:

(تمدن را چه کسانی به وجود می آورند؟ تمدن یونان و روم … هر قدم اش مترتب بر قدم های قبلی بوده است. مگر یک تمدن عظیم, همین طوری از یک کویر می جوشد؟ مگر چنین چیزی ممکن است؟ اما در مورد اسلام, چنین شد, عده ای که حتی سواد خواندن نداشتند… تمدن عظیم را پی ریزی کردند.)/ ۱۹۳

این موضوع را که در سخنان ایشان به روشنی بازتاب یافته, از پرسشهای اساسی است که تمدن اسلامی را به عنوان موضوع بدیع تمدنی مورد توجه قرار می دهد. ساخت و ساز تمدن نبوی, بر اساس تمدنهای پیشین پیاپیی تمدنی نبود, بلکه در مقام یک تمدن تأسیسی خود را بروز داد. این که چگونه این پدیده شگفت شکل گرفت, از نکته هایی است که مطالعات دقیق تر را برمی تابد و به گوشه هایی از آن در سخنان و مکتوبات خود ایشان اشاراتی صورت گرفته است.

تشکیل امت

پیامبر(ص) سرمایه گذاری ویژه ای را بر تربیت نخستین مؤمنان داشت, بدین گونه او توانست کانون انسانی مورد اطمینان را برای فرایند تمدن سازی شکل دهد, این افراد, از یک سو تجسم پیام وحی در مقیاس خرد بودند و از سوی دیگر, ارکان شکل دهی مدینه نبوی به شمار آمدند:

(پایه ها و ستونهای انسانی لازم است تا این بنا بر دوش آنها قرار گیرد. چون نظام اسلامی قائم به فرد نیست. پیغمبر بسیاری از این ستونها را هم در مکه به وجود آورده و آماده کرده بود. یک عده, صحابه بزرگوار پیغمبر بودند, با اختلاف مرتبه ای که داشتند, اینها معلول و محصول تلاش و مجاهدت دوران سخت سیزده ساله مکه بودند, یک عده هم کسانی بودند که قبل از هجرت پیغمبر, در یثرب با پیام پیغمبر به وجود آمده بودند. از قبیل سعد بن معاذها و ابی ایوب ها و دیگران.)/۱۹۶

بدین گونه فرایند تمدن نبوی, از تکثیر سلولی مؤمنان آغاز شد. این فرایند, نه به قهر و غلبه و نه با تطمیع و چشمداشت که با آمیزه ای از جوهره دانایی, باورمندی و صداقت و مجاهدت خود را نشان داده و:

(روز به روز مدیران لایق, انسانهای بزرگ, شجاع, با گذشت, باایمان, قوی و با معرفت به عنوان ستونهای مستحکم این بنای شامخ و رفیع وارد مدینه شدند.)۱۹۷/

پیامبر اسلام(ص) مسیر تمدن سازی را از (مدینه سازی)آغاز کرد. ایشان, با جهاد و مجاهدت پیگیر, توانست الگوی مدنیت مطلوب را در (مدینهالنبی) ماکت سازی کند و با این تمثال, جهت گیریهای تمدنی را به قله ای معین (و نه مدینه فاضله ذهنی و انتزاعی) رهنمون سازد.

(دوران مدینه, دوران شالوده ریزی نظام اسلامی و ساختن یک الگو و نمونه از حاکمیت اسلام برای همه زمانها و دورانهای تاریخی انسان و همه مکانهاست.)۱۹۴/

پیامبر(ص) با عینیت سازی تعالیم وحی, توانست مدل یابی را برای مؤمنان سهل تر و روان تر سازد, از گستره تحریف و تأویل بکاهد و با ارائه شاخص های عینی, نظام سازی اسلامی را برای بشریت در روزگار خویش و پس از خود تا آینده های دور ممکن و در دسترس سازد.

بی تردید, بخشی از تسریع روند تمدنی در اسلام, وامدار آن بود که تعالیم پیامبر(ص) تنها در قالب کتاب محدود نبود, بلکه در فراخنای یک (مدینه) ظهور و بروز یافت و در عمل نومسلمانان و یا ناظران کنجکاو می توانستند در یک تعامل سریع از (کتاب وحی) به (مدینه فاضله در عمل) رو آورند و تفسیر متنی را نه در تأویلهای هرمنوتیکی ذهن که در عینیت اجتماعی وحی جست و جو کنند.

(ده سال هم امت سازی به طول انجامید. این امت سازی, فقط سیاست نبود. یک بخش از آن سیاست بود. بخش عمده دیگر آن, تربیت یکایک افراد بود.)

(هو الذی بعث فی الامیین رسولاً منهم یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه )

یزکیهم یک یک دلها زیر تربیت پیغمبر قرار می گرفت. پیغمبر به یکایک ذهنها و خردها, دانش و علم را تلقین می کرد. (یعلمهم الکتاب و الحکمه) حکمت یک مرتبه بالاتر است. فقط این نبود که قوانین و مقررات و احکام ر ا به آنها بیاموزد بلکه به آنها حکمت می آموخت و چشمهای آنها را به حقایق عالم باز می کرد.)/۱۹۸

پیامبر(ص) در دوره امت سازی, با استفاده ای همه جانبه از فرصت و زمان, در جهت به حقیقت پیوستن مدل عینی (مدینه اسلامی) تلاش ورزید. به گفته زیبای مقام معظم رهبری:

(پیغمبر به مجرد این که وارد مدینه شد, کار را شروع کرد. از جمله شگفتیهای زندگی آن حضرت این است که: در طول این ده سال, یک لحظه را هدر نداد… بیداری او, خواب او, مسجد او, خانه او, میدان جنگ او, در کوچه و بازار رفتن او, معاشرت خانوادگی او و وجود او, هر جا که بود, درس بود. عجب برکتی در چنین عمری وجود دارد. کسی که همه تاریخ را مسخّر فکر خود کرد و روی آن اثر گذاشت… فقط ده سال کار حکومتی و سیاسی و جمعی کرده بود. چه عمر با برکتی)/۲۰۹

پیامبر(ص) در این دوره ده ساله, توانست اسلوبها و شالوده هایی را برای زیست اجتماعی بنا کند و الگویی را برای عمل شکل دهد. از مهم ترین آن موارد, به نکته ها و موردهای زیر می توان اشارت داشت:

۱. فرهنگ صفا و اخوت:جامعه جاهلی, در پرتوی تعالیم اسلامی, به سرعت ستیزها و جنگهای قبیله ای و غیر قبیله ای را به کنار نهاد و در فضایی از صمیمیت و اخوت دینی قرار گرفت. در فرصتی بس کوتاه, بدبینیها و ستیزه جوییها رخت بر بست و برادری و همدلی سایه گستراند. این دگرگونی روحی و اجتماعی, گرچه آسان روایت می شود, اما به آسانی رخ نمی نماید. شاید گونه ای از اعجاز را می ماند که از اعجاز کلامی سرچشمه یافته و در واقعیت اجتماعی رخ نموده است:

(در نظام نبوی, درگیریهای برخاسته از انگیزه های خرافی, شخصی, سودطلبی و منفعت طلبی مبغوض است و با آن مبارزه می شود فضا, فضای صمیمیت و اخوت و برادری و همدلی است.)/۲۰۷

۲. فرهنگ مجاهدت و استقامت:مدینه نبوی, سرشار از مجاهدت و ایثار و فداکاری شد. تاریخ صدر اسلام, روایتگر وقایع تاریخی شگفتی است. پایمردیها و سخت کوشیهایی که بدون آن, نهضت اسلامی از حرکت می ماند و یا به زوال و نابودی ره می سپرد.

(در صدر اسلام, فداکاری, واقعاً ارزش مضاعف داشت. علت آن هم این بود که در آن دوران, اسلام مثل نهالی بود و اگر فداکاریها نمی بود, شاید دشمنان اسلام, این نهال را می کندند.)/ ۲۰۴

پیامبر اسلام(ص) با تبیین و تبلیغ مفهوم (قیام لله) روحیه مجاهدت و ایثار را گستراند تا در لایه های درونی امت اسلامی ریشه دواند. در پرتوی تعالیم آسمانی چونان:

(قل انمّا اعظکم بواحده ان تقوموا لله)

و دیگر آموزه ها, توانست قیام, تعهد اجتماعی و تحرک مسؤولانه را ارزش سازی کند, تا مؤمنان دریابند که انسان, نه در عزلت و انزوای رهبانی که در میدان جهادی است که فرصت بازخوانی و بازسازی ایمان را پیدا می کند:

(سختیهای زیادی در زمان پیامبر(ص) تحمل شد. سرگذشت اصحاب صفه را که می دانید. لباس قرض دادن به یکدیگر را که شنیده اید. آنها در آن دوران با یک خرما در میدان جنگ مقاومت می کردند. نفر اول خرما را می مکید تا از شیرینی آن مقداری جان بگیرد بعد از دهانش بیرون می آورد و به نفر دوم می داد و…این گونه زندگی می کردند, این طور سختی می کشیدندو این طور کمبود داشتند. در ابتدای کار فشار روی آنها از همه طرف زیاد بود. اول کار, همان پنج شش ماه و یک سال اول نیست. پنج شش ماه در عمر یک مسافرت, اول کار محسوب می شود, نه در عمر یک ملت و نه در عمر یک تاریخ نو. در عمر یک ملت, ده سال و بیست سال, چند روز محسوب می شود.)/۲۲۶

۳. فرهنگ کار و تلاش: از مهم ترین دگرگونیهای فرهنگی در جامعه آن روز, تبدیل رخوت بدویت به پویایی مدنیت بود. در نظام نبوی, کار و فعالیت ارزش یافت و تنبلی و رکود و بیعاری ناپسند بود. از همان روزهای آغازین, شکل گیری نماد مدینه نبوی (یعنی مسجد النبی) با یک فعالیت پرتکاپو و همه جانبه آغاز شد و پیامبر(ص) با حضور فعال و نشاط آفرین خود, نقش اساسی در این انگیزش و حرکت و تکاپوی جمعی داشت. مسجد نبوی, گرچه ساده و بی آلایش شکل یافت, اما قرار بود که مجتمع مدینه نو بنیاد باشد. و این بنیاد, معرف حاکمیتی بود که با (پول) و (زور) و نیروی کار بردگان و مزدوران ساخته نشد, بلکه تمامی مسلمانان در مدینه, از کوچک و بزرگ و اشراف تبار, تهیدست و… در آن حضور فعال داشتند. شکل گیری این نماد, که با یک حرکت جمعی گسترده آغاز شد, معناسازی خود را داشت. این که مدینه نبوی, با فعالیت و کار شاداب جمعی قرار است ساخته شود… و این نقطه, نقطه شکل گیری یک تمدن بود:

(شاخص هفتم, کار حرکت و پیشرفت دائمی است. توقف در نظام نبوی وجود ندارد, به طور مرتب, حرکت, کار و پیشرفت است… البته این کار, کار لذت آور و شادی بخشی است, کار خستگی آور و کسل کنند ه و ملول کننده و به تعب آورنده ای نیست. کاری است که به انسان نشاط و نیرو و شوق می دهد.)/۲۰۸

(… پیامبر اکرم(ص) به این که دستور بدهند, مردم باید کار و تلاش کنند, اکتفا نمی کردند. ایشان با روشهای مختلف, روحیه کار و تلاش را در مردم زنده می کردند و گاهی اگر جوانی را مشاهده می کردند که بیکار است, می فرمودند:

(ان الله لا یحب الشاب الفارغ) خداوند از جوانی که عمر خود را تلف می کند و به بیکاری می گذراند, خشنود نیست.)/۲۰۸

۴. فرهنگ اخلاق و معنویت: پیامبران, فیلسوفان و روشنفکران این تفاوت عمده را داشتند که مسؤولیت مهم خویش را در حوزه جان و روان آدمیان می دانستند و نقطه آغاز اصلاح را از جان آدمی آغاز می کردند. و این سیر تحول ساز را نه با تعلیم صرف که با (تزکیه) انجام می دادند:

(شاید در چند آیه قرآن که (یزکیهم) پس از (یعلمهم) یا قبل از آن بیان شده است, مراد از تزکیه در این آیات همین مطلب باشد; یعنی پاک کردن و طاهر کردن و پیراسته کردن مردم. مثل طبیبی که به مریض خود فقط نمی گوید این کار را بکن و این کار را نکن, بلکه او را در محل مخصوص قر ار می دهد و آن چه را که او لازم دارد, به او می دهد و می خوراند و آن چه را که برای او مضرّ است, از او باز می گیرد. پیامبر اکرم(ص) چنین وضعیت و روشی را در طول بیست و سه سال نبوت دنبال می کردند. مخصوصاً در ده سالی که در مدینه زندگی می کردند که دوران حاکمیت اسلام و تشکیل حکومت اسلامی بود.)/۲۰۳

پیامبر(ص) توانست در فرصت بیست و سه ساله, دگرگونی شگرف اخلاقی را در جامعه مؤمنان پدید آورد و بخش گسترده ای از فضایل اخلاقی را از اقلیتهای کم و اندک شمار به فضای عام اجتماعی سریان دهد و مدینه نبوی را نمادی از جامعه اخلاقی قرار دهد و بخش گسترده ای از این دگرگونیها, با رفتار شخصی پیامبر(ص) تعلیم و تثبیت می شد. خُلق متعالی آن حضرت, الگوسازی می کرد و (اسوه حسنه) ملکات و اعمال اخلاقی می شد. از ده ها فضیلت اخلاقی, در زندگی آن بزرگوار و هزاران شاهد و مصداق در آن موارد, می توان یاد کرد که در این توسعه اخلاق انسانی نقش بسزایی داشت. تاریخ نبوی, سرشار از روایات و حکایاتی است که در زمینه های مهرورزی, عفو و گذشت, حیا و عفت, امانت, صداقت, تواضع, بردباری, وفای به عهد, نظم و انضباط, نظافت و بهداشت, قانون گرایی, خانواده دوستی و … در زندگی پیامبر(ص) نقل شده است. بی تردید گستره تعامل حضرت با مردم زمان و نیز توجه ایشان به تأثیر تربیتی رفتار, موجب آن بود که این افعال اخلاقی, به سرعت در میان جامعه مشتاق و شیفته پیامبر(ص) الگویابی شود و در درون هزاران نومسلمان علاقه مند به سرشت وجودی تبدیل گردد.

از باب نمونه, به این مصداق توجه کنید:

(پیامبر اکرم(ص)به مردم می فرمودند:هیچ کس درباره اصحابم به من چیزی نگوید, دائماً نزد من نیایید و از همدیگر بدگویی کنید. من مایلم وقتی که در میان مردم ظاهر می شوم و به میان اصحاب خود می روم, (سلیم الصدر) باشم. یعنی با سینه صاف و پاک و بدون هیچ گونه سابقه و بدبینی به میان مسلمانها بروم… ببینید چقدر این رفتار رسول اکرم کمک می کند به این که مسلمانها احساس کنند که در جامعه و محیط اسلامی باید بدون سوء ظن و با خوش بینی با افراد برخورد کرد.)/۶۲

پیامبر(ص) توانست در فرصتی بس کوتاه, به دگرگونی ای ژرف اخلاقی توفیق یابد و بخش گسترده ای از ویژگیهای اخلاقی جامعه جاهلی را از سیمای مدینه نبوی بزداید. از باب نمونه, چند مورد از دگرگونیهای اخلاقی را نام می توان برد.

جامعه جاهلی, درگیر فرهنگ اخلاق طبقاتی و قبیله ای بود. فرهنگ اشرافیت و قبیله گرایی, اخلاق ویژه ای را تولید کرد و رفتار اجتماعی را برابر آن سامان داد.

(اشرافی گری و تعصبهای خرافی و غرور قبیله ای و جدایی قشرهای گوناگون مردم از یکدیگر, مهم ترین بلای جوامع متعصب و جاهل آن روز عرب بود.)/۹۵

پیامبر(ص) با تدبیر مهارت و مرارت, به جنگ اخلاق اشرافی, قبیلگی برآمد و به جایگزینی اخلاق انسانی پرداخت. زحمات پیامبر(ص) در دوره امت سازی, برای اشرافیت زدایی و تعصبات قبیلگی, خود شرح بسیط و درازدامن را برمی تابد; چه این که تغییر جامعه صد در صد قبیله ای و اشراف گرا, به جامعه امت وار و پیراسته از تعصبات اشرافی و قبیله ای, در فرصتی ده ساله کاری آسان و حتی ممکن نمی نماید. اما حضرتش, با توفیقات ربانی و سرشت روحانی و تدبیری متعالی توانست این ناممکن را واقعیت و عینیت بخشد. بخش گسترده ای از این تغییر, از افق خلق و رفتار او شکل گرفت و در جامعه نبوی ظهور و بروز یافت:

(مانند خود مردم و متن مردم زندگی کرد. با آنها نشست و برخاست