پاورپوینت کامل مدرسه کربلا از آل بویه تا حمله سلاجقه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل مدرسه کربلا از آل بویه تا حمله سلاجقه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل مدرسه کربلا از آل بویه تا حمله سلاجقه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل مدرسه کربلا از آل بویه تا حمله سلاجقه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

دوران آل بویه از دورانهای طلایی تمدن والای اسلامی بویژه شیعی است که در تاریخ علم و فرهنگ امامیه می درخشد و تمام گروههای اسلامی و مسلمانان با افتخار از آن یاد می کنند و صدها کتاب و رساله از این برهه و ویژگیها و میراث فرهنگی سرشاری که از این دوره به جا مانده یاد کرده اند.

از شواهد تاریخی به دست می آید با آغاز حکومت آل بویه (۳۲۱ ـ ۴۴۸هـ.ق.) در ایران و عراق مدرسه های شیعی در بیش تر شهرهای اسلامی بویژه شیعه نشین به سرعت تاسیس و گسترش یافت و پس از تسخیر بغداد توسط احمد معزالدوله در ۱۱ جمادی الاول سال ۳۳۴هـ.ق. و دستور خلیفه بر زدن سکه به نام سه برادر۱ از رویدادهای مهم در تاریخ شیعه امامیه به شمار می رود که نقش مهمی در اعتلای فرهنگ شیعی داشت.

در عراق مدرسه ها گسترش یافت و در کربلا مدرسه بزرگ آن از نظر آل بویه دور نماند و احمد معزالدوله در سال ۳۳۴هـ.ق. به زیارت کربلا شتافت و عمارت آستانه حسینی که توسط داعی الصغیر علوی در سال ۲۸۰هـ.ق. بنا گشته بود گسترش داد و رواقهایی بدان افزود ولی چنانکه تاریخ حکایت دارد آستانه حسینی و مدرسه بزرگ کربلا هنگامی به اوج شکوه عالی خود رسید که فنا خسرو عضدالدوله بویه در سال ۳۶۷هـ.ق. وارد بغداد شد۲ سپس به زیارت آستانه مطهر امام حسین(ع) شتافت و دستور داد تا ساختمانی که به دستور داعی الصغیر علوی فرمانروای طبرستان و از نوادگان زید فرزند امام زین العابدین(ع) که در سال ۲۸۰هـ.ق. بنا گشته بود از بنیاد خراب کردند و مجموعه فرهنگی با شکوهی که شامل ساختمان آستانه و چند مدرسه و مسجد و تالارهای بسیار و کاخ سلطنتی و مقبره های خانوادگی و… بود به گونه زیبا ساختند. ساخت این بنای بزرگ در سال ۳۶۷هـ.ق. شروع شد و در سال ۳۷۱هـ.ق. پایان یافت.

ساختمان آستانه حسینی

تاریخ نگاران هنگام یاد تاریخ ساختمان آستانه حسینی از وصف یک موضوع مهم فراموش کرده اند و آن بافت یک پارچه و هماهنگ این مجموعه فرهنگی است که به گونه زیبا طراحی شده و قبر مطهر امام حسین(ع) در وسط قرار گرفته است.

فناخسرو عضدالدوله بویهی در سال ۳۶۷هـ.ق. هنگامی که به زیارت قبر مطهر امام حسین(ع) به کربلا مشرف شد گروهی از مهندسان و معماران برجسته و زبردست ایرانی را با خود همراه آورده بود تا مدرسه بزرگ و با شکوهی همانند دانشگاه الازهر که در سال ۳۵۹هـ.ق. در قاهره بنا شده بود بنا کند. بدین منظور دستور داد: طرح ساختمان بزرگ مجموعه فرهنگی و آستانه حسینی را برای وی طراحی کردند.

از شواهد تاریخی بر می آید که عضدالدوله ساختمان آستانه حسینی را که توسط داعی الصغیر علوی در سال ۲۸۰هـ.ق. بنا شده بود از بنیان خراب کرد و قسمتی از خانه های پیرامون آستانه را خرید و دستور داد عمارت آستانه حسینی در وسط مجموعه فرهنگی که در بردارنده چند مدرسه مسجد رواق تالارهای بسیار برای تدریس در زمستان و تابستان صحن بزرگ و کوچک کاخ سلطنتی مقبره های خاندان سلطنتی بود بنا کنند و این مجموعه بزرگ فرهنگی و مدرسه بزرگ شیعی تا نیمه دوم قرن چهاردهم هجری پا بر جای بود و علوم اسلامی از ابتدا تا مراحل عالی در این مرکز تدریس می شد.

ویژگیهای مجموعه فرهنگی کربلا و ساختمان آستانه حسینی عضدالدوله بدین گونه است: حرم مطهر در دو طبقه: زیر زمین و طبقه هم کف به مساحت حدود بیست و پنج متر عرض و سی ودو متر طول در وسط آن قبر مطهر قرار دارد و برروی قبر صندوق نفیسی گذاشته شده و ضریح نقره شش گوشه ای صندوق را در برگرفته و بر فراز آن گنبد بزرگ بنا شده است.

در شمال حرم مطهر مسجد بزرگی بنا شده است به مساحت حدود هیجده متر پهنا و سی ودو متر دراز و چهار رواق هماهنگ در چهار سوی آن. درازای رواق شمال و جنوب حدود چهل ودو متر و پهنا پنج متر و رواق شرقی و غربی حدود چهل و هشت متر درازا پنج متر پهنا سپس صحن شش گوشه در سه طبقه زیرزمین و طبقه هم کف که پیرامون آن حجره هایی بنا شده برای سکنی گزیدن طلاب علوم دینی و چند تالار و ایوان برای تدریس و در طبقه سوم چند ایوان و تالار.

در قسمت شرقی صحن شریف یک صحن کوچک وجود داشت که در آن شماری از سلاطین آل بویه و خانواده های آنها به خاک سپرده شده بودند و از نظر فن معماری و مهندسی از بهترین آثار تاریخی عصر آل بویه به شمار می آمد که بر اثر تعصب فرمانروایان سنی بغداد در روز ۱۶ محرم سال ۱۳۶۸هـ.ق. خراب شد.۳

در قسمت شمال غربی صحن کوچک مدرسه قرار داشت و درِ جنوبی مدرسه از زاویه شمال غربی صحن یاد شده باز می شد و این مدرسه توسط داود پاشا (۱۱۸۸ ـ ۱۲۶۷هـ.ق.) سپس نجیب پاشا والی عثمانی ویران گردید.

پس از مدرسه یاد شده کاخ سلطنتی قرار داشت که دَرِ جنوبی آن از زاویه شمال شرقی صحن بزرگ حسینی باز می شد و درِ دوم آن از بازاری که خود عضدالدوله ساخته بود باز می شد.

کاخ یاد شده توسط ذریه وی ملامحمد کاظم طالقانی حائری قزوینی (م:۱۰۹۴هـ.ق.) از علماء عصر صفوی وقف سکونت طلاب علوم دینی از فرزندان خویش شده بود. سپس فرزندش شیخ محمد جعفر بن ملامحمد کاظم آن را به مدرسه دینی تبدیل کرده و در حدود سال ۱۲۴۲هـ.ق. به دستور نوه ایشان شیخ محمد صالح یرغانی حائری (م:۱۲۷۱هـ.ق.) توسط دو برادر: سردار حسن خان و حسین خان قزوینی از بنیاد خراب شده و در سه طبقه بنا گردیده است. از این تاریخ مشهور شده به مدرسه حسن خان. وتاریخ بنا وقف نامه مدرسه بر روی دو قطعه سنگ مرمر سفید حک و در قسمت جنوبی مدرسه نصب شده بود که هنگام ساختن فلکه پیرامون صحن شریف در سال ۱۳۶۷هـ.ق. قسمتی از این مدرسه درمسیر قرار گرفت و سنگ یاد شده به اداره اوقاف کربلا برده شده و در انبار اوقاف نگاه داری می شود. در قسمت شمالِ غربی جنب در سدر صحن بزرگ حسینی (این جا برابر قول مشهور ابن سعد سر مبارک امام حسین را در شب یازدهم محرم نگاهداری و فردای آن به کوفه حمل کرده است و از همان هنگام شیعیان این مکان را مقدس شمرده اند و مسجدی در آن مکان بنا نهاده اند و در آن به اعتکاف و راز و نیاز می پردازند که به مسجد رأس الحسین(ع) معروف است. عضدالدوله مسجد رأس الحسین(ع) را به گونه ای بسیار با شکوه تجدید بنا کرد و در قسمت غربی آن مدرسه بزرگی ساخت که به نام مدرسه عضدیه مشهور شد.

این مدرسه در عصر صفویه در اختیار غلات شیعه و صوفیه قرار داشته و آباد بوده است و پس از برچیده شدن دولت صفویه و تلاشهای بسیار آقا باقر بهبهانی معروف به وحید (م:۱۲۰۵هـ.ق.) صوفیه در کربلا ضعیف شد و این مدرسه رونق و آبادانی گذشته خود را از دست داد در سال ۱۳۶۸هـ.ق. هنگام ساختن فلکه در پیرامون صحن شریف مسجد رأس الحسین(ع) و این مدرسه ویران شدند.

چگونگی تدریس در مدرسه بزرگ کربلا

در این مدرسه از آغاز تاسیس از ابتدایی ترین مراحل تعلیم تا عالی ترین سطوح علمی و درجه اجتهاد تدریس می شد.

از مشهورترین مکتب خانه های آموزش ابتدائی در این مرکز علمی مکتب خانه شیخ حسن کوسه بود. این مکتب خانه در شمال غربی صحن مطهر حسینی قرار داشت و از داخل دالان دَر سدر صحن شریف به داخل تالار راه داشت و این تالار دارای ارسی بود که به داخل صحن شریف باز می شد.

از جمله مکتب خانه های مشهور دیگر این مرکز علمی عبارت بودند از: مکتب خانه سید صادق نشأت شیخ احمد کعبی شیخ علی اکبر نائینی شیخ محمد سراج شیخ علی عاملی سید محمد رضا استرابادی شیخ عباس صفاد شیخ عبدالله معلم شیخ مهدی رئیس شیخ حمد کعبی شیخ حسین قصیر سیدهاشم غریفی و… همگی اینان از علمای حوزه کربلا بودند که وقت خویش را در تدریس مبادی علوم اولیه ویژه کرده بودند.

مشهورترین حوزه های خارج فقه و اصول در مدرسه کربلا در نیمه دوم قرن چهاردهم هجری:

۱. حوزه درس سیدعبدالحسین طباطبائی حائری معروف به حجت (م: ۱۳۶۳هـ.ق.) از نوادگان سید علی صاحب ریاض (م: ۱۲۳۱هـ.ق.) و از خاندان اهل دین و دانش۴. محل تدریس وی در زمستان داخل تالار بالای دالان در زینبیه و تابستان در ایوان شمالی و گاهی در ایوان جنوبی تالار یاد شده در صبح و پس از نماز مغرب و عشاء بر قرار بوده است.

۲. حوزه درس سید میرزا هادی خراسانی حائری (۱۲۹۷ ـ ۱۳۶۸هـ.ق.) از متکلمان بلند آوازه امامیه و از شاگردان برجسته رهبر انقلاب کبیر عراق علیه انگلیسیها میرزا محمد تقی شیرازی. این حوزه در ایوان میرزا موسی واقع در شمال صحن مطهر برقرار بوده است.۵

۳. حوزه درس سید میرزا مهدی شیرازی (۱۳۰۴ ـ ۱۳۸۰هـ.ق.) از بزرگان فتوا در کربلا و از شاگردان میرزا محمد تقی شیرازی۶. این حلقه درسی فقه و اصول در بخشهای گوناگون از صحن شریف تغیر مکان می داده و در این اواخر در تالار میرزای شیرازی (دیوان الشیرازی) واقع در جنوب شرقی صحن مطهر برقرار بوده است. این حوزه از پویاترین و پررونق ترین حوزه های کربلا بوده و تا هنگام وفات وی همچنان پررونق مانده است.

پس از وفات وی در سال ۱۳۸۰هـ.ق. فرزند ارشد وی آیت الله سید محمد کرسی تدریس را ویژه خود کرده است. این حوزه برقرار بوده و پررونق تا آن که حزب بعث به قدرت می رسد و بیش تر حوزه های کربلا و نجف اشرف را از تلاش باز می دارد.

حلقه های درس سطح و مقدمات علوم اسلامی نیز در گوشه و کنار صحن شریف برقرار بود که از یاد آنها به خاطر نبود مجال خودداری می کنیم.

پرشکوه ترین حلقه درس قرآن کریم و تفسیر از آنِ استاد بلند آوازه و حافظ قرآن سید حسن سیف تهرانی برگزار می شد. این مفسر بزرگ اکنون صد سال از عمر شریفش می گذرد و در کربلا می زید.

شایان یاد است آستانه حضرت ابوالفضل العباس(ع) واقع در حدود چهارصد متری شمال شرقی آستانه حسینی توسط عضدالدوله در همان سال در دو طبقه بنا گردید بدین گونه: حرم مستطیل چهار رواق هماهنگ و صحن شریف و در پیرامون صحن حجره های هماهنگ و با ترتیب و مقابل هر حجره یک ایوان و چند تالار برای تدریس.

آستانه حضرت ابوالفضل(ع) از نظر نقشه و سبک معماری مانند آستانه امام حسین(ع) اما کوچک تر از آن است و پس از آستانه حسینی از مراکز فرهنگی مهم در تاریخ حوزه های شیعی به شمار می آمد.

علامه شیخ محمد سماوی (۱۲۹۲ ـ ۱۳۷۰هـ.ق.) در حوزه خود آن را چنین یاد کرده است:

وکل من شاد بناء السبط

شادَ بنا اخیه بین الرهط

فهو العفرناه الشدید الباس

ومن تری کالضیغم العباس۷

از مشهورترین مکتب خانه های آستانه حضرت ابوالفضل(ع) مکتب خانه شیخ محمد مهدی حائری شیخ علی ابوکفانه شیخ علی صیقل و شیخ عبدالکریم کربلایی معروف به ابومحفوظ بوده است.

از مشهورترین حوزه های سطوح عالی و خارج فقه و اصول در این مرکز علمی حوزه درس خارج سید محمد رضا قزوینی (م: ۱۳۴۸هـ.ق.) و برادرش سید ابراهیم قزوینی (م: ۱۳۶۰هـ.ق.) بوده است.

حوزه درس این دو در ضلع جنوب صحن شریف برگزار می شده است. حوزه دیگر این مرکز حوزه درس شیخ محمد علی سیبویه یزدی (م: ۱۳۹۱هـ.ق.) بوده که در ضلع غربی صحن مطهر برگزار می شده است.

حوزه درس سید محمد صالح قزوینی (م: ۱۳۷۵هـ.ق.) از نوادگان سید ابراهیم قزوینی صاحب ضوابط در ضلع جنوب غربی صحن برگزار می شده است.

حوزه درس سید محمد علی خیرالدین (م: ۱۳۹۴هـ.ق.) از شاگردان سید ابوالحسن اصفهانی و میرزا حسین نائینی در ضلع جنوب شرقی صحن برگزار می شده است.

مدرسه کربلا کهن ترین حوزه علمی شیعه

پس از مسجد النبی که با هجرت رسول اللّه(ص) بنای آن آغاز گردید سپس در جوار آن مسجد شریف پیکر مطهر رسول خدا به خاک سپرده شد قبر مطهر امام حسین(ع) نخستین آستانه ای است که شیعیان در آن جا مدرسه ای بزرگ ساختند و جلسه های علمی گوناگون خویش را در حرم شریف و رواقها و صحن پیرامون آن تشکیل می دادند; زیرا چنانکه در بخش نخست این مقاله نگاشتیم۸ پس از شهادت مولای متقیان حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) در رمضان سال ۴۰هـ.ق. در مسجد اعظم کوفه به دست عبدالرحمن بن ملجم مرادی بر اساس وصیت آن حضرت(ع) قبر وی را پنهان نگاه داشتند و به جز ائمه اطهار(ع) و شیعیان ویژه این خاندان هیچ کس از محل دفن حضرت امیرالمؤمنین(ع) آگاه نبود تا سال ۱۷۰هـ.ق. که قبر امام(ع) ظاهر گردید۹ و در حدود سال ۴۵۰هـ.ق. شیخ طوسی حوزه نجف اشرف را تأسیس کرد۱۰ همچنین پنهان بودن قبر حضرت زهراء(س) و ممکن نبودن تأسیس حوزه در کنار مرقد حضرت امام حسن مجتبی(ع) در قبرستان بقیع سبب شد که شیعیان به کربلا روی آورند و آن جا را مرکز علمی خود قرار دهند.

در روز دوم محرم سال ۶۱هـ.ق. هنگامی که امام(ع) دستور نصب خیمه های خاندان رسول اللّه(ص) را در صحرای خشک و سوزان کربلا بر روی بلندی استراتژیک در کنار چند تل بلند و سوق الجیشی صادر فرمود (که امروزه این مکان مقدس در کربلا به خیمه گاه معروف است) در حقیقت سنگ نخستین بنای سترگ مرکز علمی شیعه گذاشته شد. زیرا از همان قرن اول بنای یادبود در این محل تأسیس گردید و شیعیان تا عصر حاضر برای زیارت و تبرک و راز و نیاز و گرفتن حاجت در این مکان گرد می آیند.

برخلاف تمام دشواریها و بازدارنده ها که بنی امیه و بنی عباس پدید می آوردند این مدرسه بزرگ راه خود را پیمود و دشواریها به دست توانای زعمای دین و علمای بیدار و زمان شناس این حوزه و ایستادگی و صبر طلاب علوم دینی که به رسالت حوزه توجه داشتند از سر راه برداشته می شد.

مدرسه کربلا کهن ترین مدرسه شیعی است ولی افسوس که منابع و کتابهایی که گویای تاریخ این مدرسه کهن شیعی باشند یا نگاشته نشده اند یا این که بر اثر رخدادهای ناگوار از بین رفته و تاریخ روشنی از گذشته آن در دست نداریم.

مدرسه کربلا پس از وفات حُمید نینوی در سال ۳۱۰هـ.ق. و آغاز عصر آل بویه

از منابع قدیم و کتابهای رجالی استفاده می شود که پس از وفات امام صادق(ع) در سال ۱۴۸هـ.ق. و درگیریهای اسماعیلیه و اثنی عشریه گروهی از بزرگان شیعه به واقفیه پیوستند و به مدرسه بزرگ کربلا پناه آوردند و این مدرسه شیعی محل یکی از درگیریها بگومگوهای فکری پنهانی و گاه آشکار بین گروهها بود و نیز پس از به قدرت رسیدن متوکل خلیفه عباسی (جلوس ۲۳۲ ـ ۲۴۷هـ.ق.) و آغاز عصر خفقان و تقیه زعمای امامیه و عالمان دینی با بیداری و زمان شناسی جبهه واحدی علیه دشمن و ظلم عباسیان تشکیل دادند و به رسالت تاریخی و مسؤولیت خود عمل کردند. شیخ حُمید نینوی (م: ۳۱۰هـ.ق.) بنیان گذار مدرسه کربلا در نیمه نخست قرن سوم هجری تحت تأثیر درگیریهای دو مکتب شیعی قرار گرفت و او نیز به واقفه پیوست.

شیخ ابوغالب احمدبن محمد بن محمدبن سلیمان زراری (۲۸۵ ـ ۳۶۸هـ.ق) که خود از شاگردان حوزه کربلاست و از حُمید نینوی حدیث شنیده در رساله خود می نویسد:

(سمعت من حُمیدبن زیاد و ابی عبدالله ابن ثابت و احمدبن محمدبن رباح و هؤلاء من رجال الواقفه الا انهم کانوا فقهاء ثقات فی حدیثهم کثیری الروایه…)۱۱

کتابهای رجالی تمام آنان را از بزرگان شیعه می شمارند و علاّمه حلی (۶۴۸ ـ ۷۲۶هـ.ق.) در رجال خود می نویسد:

(… فالوجه عندی قبول روایته اذا اخلت عن المعارض.)۱۲

و نیز روایات و احادیث این گروه در کتابهای معتبر حدیث از جمله کتابهای چهارگانه نقل شده است.

پس از وفات حُمید بن زیاد نینوی در سال ۳۱۰هـ.ق. شاگردان وی با کوشش فراوان مدرسه بزرگ کربلا را که مرکز فقاهت و اجتهاد و مهد تربیت بزرگان متکلمان و مجتهدان بود بر جای نگاه داشتند.

ناگزیریم برای این که خوانندگان به اهمیت و گستردگی این مرکز علمی پی ببرند به بعضی از مشهورترین استادان و مدرسان و زعمای حوزه علمی کربلا پس از وفات حُمید بن زیاد نینوی و آغاز عصر آل بویه اشاره کنیم:

۱. شیخ ابوعلی احمد (زنده در سال ۳۶۵هـ.ق.) فرزند جعفر بن سفیان بزوفری از بزرگان متکلمان امامیه و علمای حدیث و ارباب علم وی پس از وفات استادش حُمید نینوی کرسی تدریس و فتوا در حائر شریف ویژه خود کرده است.

مشهورترین شاگردان وی عبارتند از:

* شیخ ابو عبدالله محمد بغدادی معروف به شیخ مفید (۳۳۸ ـ ۴۱۳هـ.ق.).

* هارون بن موسی تلعکبری (م: ۳۸۵هـ.ق.) که در سال ۳۶۵هـ.ق. از او استماع حدیث کرده و دارای اجازه است.

* شیخ احمد بن علی بن نوح.۱۳

* بزوفری از مشایخ حسین بن عبید الله غضائری (م:۴۱۱هـ.ق.)

* شیخ غضائری از مشایخ ابوالعباس نجاشی (۳۷۲ ـ ۴۵۰هـ.ق.)

* شیخ طوسی (۳۸۵ ـ ۴۶۰هـ.ق.)۱۴

۲. ابوعبدالله جعفر حائری (زنده در سال ۳۶۰هـ.ق.) فرزند محمد بن ابراهیم بن محمد بن امام موسی بن جعفر(ع) از بزرگان مجتهدان و زعمای دین و علمای عصر خویش. وی از سادات موسوی است که در کربلا ساکن شده و به حوزه درس حُمید نینوی پیوسته سپس کرسی تدریس و رهبری و فتوا را ویژه خود کرده است.

هارون بن موسی تلعکبری در سال ۳۶۰ هـ.ق.) به حوزه درس او پیوسته و اجازه روایت از وی دریافت کرده است. شیخ طوسی دررجال خود او را در بخش کسانی که از ائمه اطهار(ع) روایت نکرده اند یاد می کند.۱۵

اردبیلی حائری در جامع الرواه پس از توثیق وی نسب او را تا حضرت علی(ع) یاد کرده و نام او را در ردیف شاگردان حُمید نینوی می آورده است سپس می نویسد:

(… عد بعض الاصحاب روایته فی الحسان ولاباس به وکذا الذی قبله بل اولی…)۱۶

به شاگردش تعلکبری نیز اشاره می کند که در سال ۳۶۰هـ.ق. از وی حدیث شنیده است.

سید صادق بحرالعلوم در پاورقی رجال شیخ طوسی می نویسد:

(بعضی از ارباب معاجم رجال او را حائری می دانند و از ذریه امام موسی بن جعفر(ع) که به حائر شریف هجرت کرد.)۱۷

۳. حسین بن علی از دانشمندان و ائمه فقه و حدیث در عصر آل بویه در کربلا.

وی از شاگردان حُمید نینوی است و پس از وفات استادش کرسی تدریس و رهبری را در دانشگاه کربلا به دست گرفت. از جمله شاگردان برجسته وی شیخ ابوالعباس احمد بن علی بن نوح سیرافی است.۱۸

شیخ طوسی در رجال خود او را در بخش کسانی که از ائمه(ع) روایت نکرده اند یاد می کند۱۹ کتابهای رجالی او را از راویان حدیث ضبط کرده اند۲۰.

۴. حسین بن محمد بن علان از مجتهدان بزرگ و علمای امامیه و ائمه حدیث و فقه در عصر آل بویه در کربلا. وی از حوزه درس شیخ حُمید نینوی بهره کرده و از شاگردان برجسته حوزه علمی حائر شریف بوده و پس از وفات استادش در مدرسه کربلا مشغول تدریس گردیده است و گروهی ازفرهیختگان شیعه در حوزه او تربیت شده اند از جمله: شیخ ابوالحسن محمدبن احمد بن داود قمی (م: ۳۶۸هـ.ق.) صاحب المزار و از مشایخ شیخ مفید۲۱.

نجاشی در رجال خود هنگام شرح حال علی بن اسباط از وی نام برده است۲۲.

۵. احمدبن علی بن ابی علی الحکم بن ایمن حَیاط معروف به فقاعه الخمری از علمای بزرگ امامیه و از شاگردان مدرسه کربلا در عصر آل بویه. وی از تربیت یافتگان در حوزه درس حُمید بن زیاد نینوی است. نجاشی در رجال خود هنگام شرح حال جد وی ابی علی الحکم بن ایمن که از اصحاب امام صادق و امام موسی کاظم(ع) بود وی را توسط نوه اش صاحب ترجمه معرفی می کند و می نویسد:

(ابو علی الحکم بن ایمن حَیاط جد احمدبن علی بن الحکم معروف به فقاعه الخمری است…۲۳)

استاد ما شیخ آقا بزرگ تهرانی در طبقات اعلام الشیعه بر گفتار نجاشی استدراک کرده و می افزاید:

(فیظهر ان فقّاعه کان له من الشهره والعظمه بحیث به یعرف جدّه وهذا مراد الوحید البهبهانی فی التعلیقه من أن جعله معرفاً لمثله یشیر الی معروفیته ونباهه شأنه…)۲۴

شیخ طوسی در رجال خود از الحکم بن ایمن نام برده است و او را مانند نجاشی توسط نواده اش صاحب ترجمه معرفی می کند۲۵ که تمام شواهد حکایت از بزرگی مقام او دارد.

عنایه الله قهبائی در کتاب رجال خود به غلط می نویسد شیخ طوسی او را در بخش کسانی که از ائمه(ع) روایت نکرده اند یاد کرده است و آیت الله خوئی گفتار قهبائی را رد کرده و می نویسد:

(وکیف کان فالرجل من المعاریف علی مایظهر من النجاشی والشیخ…)۲۶

این احتمال نیز وجود دارد که جدش ابی علی الحکم بن ایمن خیاط هنگامی که امام صادق و امام کاظم(ع) در کربلا اقامت داشتند و حدیث تدریس می کردند از این دو امام(ع) حدیث شنیده است و به حجاز نرفته باشد.

همچنین شایان یاد است این خاندان از سلسله های علمی معروف شیعی در کربلا هستند و علمای بسیاری از این قبیله برخاسته اند از جمله بزرگان این خاندان در نیمه اول قرن پنجم هجری در کربلا شیخ ابوالحسن علی بن عبد الواحد خمری است که شرح حال وی در محل خود خواهد آمد.

۶. شیخ ابوالمفضل محمد (۲۹۷ ـ ۳۸۷هـ.ق.) فرزند عبدالله بن محمد بن عبیدالله شیبانی محدث متکلم و فقیه. وی جهت فراگیری دانش رنج سفر را تحمل کردو به دیار شام و مصر و دیگر شهرهای اسلامی سفر کرد۲۷ و از محضر بزرگان بسیاری بهره برد و سر انجام به مدرسه بزرگ کربلا که در آن هنگام آوازه بلندی داشت. پیوست و به حوزه درس مؤسس مدرسه کربلا شیخ حُمید بن زیاد نینوی راه یافت و از محضر وی کسب فیض کرد و به مقام والای علمی رسید و نیز در سال ۳۱۰هـ.ق. از وی اجازه روایت دریافت۲۸. سپس کرسی تدریس حدیث و فقه را در حائر شریف و بغداد به خود اختصاص داد و علمای بسیاری در حوزه درس وی تربیت یافتند. مشهورترین شاگردان وی عبارتند از:

شیخ ابوالعباس نجاشی شیخ ابوالفرج محمد قنانی وقاضی تنوخی.

خطیب بغدادی (م:۴۶۳هـ.ق.) پس از ذکر شماری از مشایخ و شاگردان وی او را رافضی می خواند و می نویسد:

(پس از آشکار شدن تشیع و دروغ وی احادیث او را پاره کردند.)۲۹

او نوشته های بسیاری از خود باقی گذاشته است از جمله: شرف التربه مزار امیرالمؤمنین(ع) مزار الحسین(ع) فضائل العباس بن عبدالمطلب الدعاء من روی حدیث غدیر خم رساله فی التقیه و الاذاعه من روی عن زید بن علی بن الحسین(ع) فضائل زید(ع) الشافی فی علوم الزیدیه اخبار ابی حنیفه القلم.

نجاشی در رجال خود پس از نام بردن از نوشته های وی می نویسد:

(… رأیت هذا الشیخ و سمعت منه کثیراً ثمّ توقفت عن الروایه عنه الابواسطه بینی وبینه.)۳۰

او را دیدم و از وی بسیار حدیث شنیدم سپس در نقل حدیث بدون واسطه توقف کردم….

استاد ما شیخ آقا بزرگ تهرانی در طبقات اعلام الشیعه در شرح گفتار نجاشی می نویسد:

(… وقد ادرکه النجاشی المولود ۳۷۲ فی سن کان قابلا للسماع عنه کثیراً کما صرح به… فظهران للنجاشی یوم وفاه ابی المفضل خمسه عشر منه فترکه للروایه عنه الا بالواسطه انما هو لاحتیاطه من جهه مغر سنَّه وقت السماع لا من جهه غمز الاصحاب فیه لانه حکی الغمز عنهم من دون تصدیق.)۳۱

نجاشی که متولد سال ۳۷۲هـ.ق. است هنگام وفات وی در سال ۳۸۷هـ.ق. پانزده سال بیش نداشته و می توانسته از وی حدیث بشنود چنانکه خود او به این مطلب اشاره روشن کرده ولی از جهت کمی سن و از باب احتیاط بدون واسطه از وی روایت نمی کند.

ابن عساکر در تاریخ خود ورود او را به دمشق یاد کرده و بعضی از روایات وی را ضبط کرده است۳۲.

۷. شیخ ابوغالب احمد (۲۸۵ ـ ۳۶۸هـ.ق.) فرزند محمدبن محمد بن سلیمان بن الحسن بن الجهم بن بکیر الزراری از بزرگان علمای امامیه و ثقات محدثان شیعه. وی بسیاری از بزرگان علمای امامیه را درک کرده و از آنها حدیث شنیده و از شاگردان برجسته کلینی (م: ۳۲۹هـ.ق.) صاحب کتاب گرانقدر کافی است. خود در رساله ای که به شرح حال خویش پرداخته می نویسد:

(در سال ۲۹۷هـ.ق. در دوازده سالگی وارد کوفه شدم و از علی بن سلیمان عموی پدرم و از محمدبن جعفر بزاز دایی پدرم و از احمد بن ادریس قمی و احمد بن محمد العاصمی استماع حدیث کردم سپس حدود سال ۳۰۰هـ.ق. به کربلا رفتم و از محضر حُمیدبن زیاد نینوی کسب فیض کردم.)

مشهورترین شاگردان وی عبارتند از: شیخ ابو عبدالله محمد معروف به شیخ مفید و شیخ ابو محمد هارون تلعکبری.

استاد ما شیخ آقابزرگ تهرانی در طبقات اعلام الشیعه می نویسد:

(… چنانکه از مضمون رساله ای که در شرح حال خود نگاشته است استفاده می شود که وی پس از وفات جدش در سال ۳۰۰هـ.ق. و تا حدود سال ۳۱۳هـ.ق. که آغاز سال رنجهای گوناگون و از بین رفتن کتابها و ملکهای وی بود درحوزه درس حُمید بن زیاد نینوی و دیگر شیوخ خود که نام برده کسب فیض کرده است.)۳۳

وی آثار گرانقدری از خود باقی گذاشته از جمله آنها التاریخ (ناتمام) درهزار برگ دعاء السفر الافضال مناسک الحج کبیر مناسک الحج صغیر الماتن در تاریخ خاندان آل اعین و… نسخه ای از کتاب دعاء وی در کتابخانه سید بن طاووس موجود بود و سید بن طاووس در (اقبال) خود هنگام ذکر دعاء لیله الغدیر از کتاب دعاء وی نقل می کند. شیخ طوسی در رجال خویش در بخش کسانی که از ائمه(ع) روایت نکرده اند یاد می کند و او را به (جلیل القدر کثیرالروایه ثقه…۳۴) و صف کرده و می افزاید:

(شیخ ابو محمد هارون تلعکبری در سال ۳۴۰هـ.ق. از وی استماع حدیث کرده است.) و نیز در الفهرست می نویسد:

(… توقیع از سوی ابی محمد الحسن(ع) برای وی صادر گردید و او را به ابی طاهر الزراری رعاه الله یاد کرده بود. این سلسله که به نام بکریون مشهورند به خاطر بستگی به جدشان بکیر بن اعین از آن پس به افتخار لقبی که امام(ع) به ابوغالب داده بود به الزراری شهرت یافتند…)۳۶

سپس می افزاید:

(… وکان شیخ اصحابنا فی عصره واستادهم وثقتهم وصنف کتباً…)۳۷ و سپس نوشته های وی را بر می شمرد و آنها را از طریق استادش شیخ مفید روایت می کند. نجاشی او را (… شیخ العصابه فی زمنه ووجههم…)۳۸ می خواند آن گاه نوشته های وی را یاد می کند و تمام آنها را از طریق استادش شیخ مفید روایت می کند.

ذهبی در سیر اعلام النبلاء وی را به عنوان (… شیخ الشیعه ومصنفهم…) یاد کرده سپس نوشته های وی را بر می شمرد۳۹.

فرزند وی شیخ ابوالعباس عبیدالله بن احمد الزراری (م: پس از ۴۰۰هـ.ق.) از عالمان فصاحت و بلاغت و شاعران عصر آل بویه و شاگردان مدرسه کربلا بود. خطیب بغدادی او را در تاریخ بغداد از جمله شاگردان ابی بکر بن الانباری می شمارد و نیز به واسطه قاضی ابوالقاسم علی تنوخی (۳۷۰ ـ ۴۴۷هـ.ق.) قسمتی از اشعار او را نقل می کند۴۰.

۸. شیخ ابو عبدالله محمد (م: پس از ۳۱۳هـ.ق.) فرزند احمد بن ثابت بن کنانه از نوابغ علمای شیعه و ائمه حدیث و فقه در عصر آل بویه بود. وی چنانکه در بعضی از اسانید کتاب امالی شیخ صدوق آمده از شاگردان شیخ ابی جعفر محمد بن الحسن بن العباس خزاعی است. و نیز از القاسم بن محمد بن اسماعیل هاشمی روایت می کند چنانکه در تفسیر قمی ضبط شده است. وی از رجال واقفیه و از همروزگاران حُمید بن زیاد نینوی بوده و در مدرسه کربلا تدریس می کرده و شاگردان بسیاری از محضر وی بهره برده اند.

مشهورترین شاگردان وی عبارتند از:

* شیخ ابوبکر محمدبن عمر بن محمد بغدادی معروف به جعابی (۲۸۴ ـ ۳۵۵هـ.ق.)

* شیخ ابوالحسن علی بن ابراهیم قمی صاحب تفسیر قمی که هنگام تفسیر آیه ۷۱ سوره مبارکه ص (اِذ قالَ رَبُّک لِلمَلائِکهِ اِنِّی خالِقُ بَشَراً مِن طینٍ) از وی روایت می کند.۴۱

* شیخ ابوغالب احمد الزراری که بین سالهای ۳۰۰ تا ۳۱۳هـ.ق. در حوزه کربلا مقدسه از محضر وی کسب فیض کرده است. وی در رساله خود می نویسد:

(… وسمعت من حُمید بن زیاد و ابی عبدالله بن ثابت و احمد بن محمد بن رباح و هؤلاء من رجال الواقفه الا انهم کانوا فقها ثقات فی حدیثهم کثیری الروایه.)۴۲

۹. شیخ ابوالحسن احمد (م: پس از ۳۱۳هـ.ق.) فرزند محمد بن علی بن عمر بن رباح بن قیس معروف به القلا السّواق فقیه و محدث. برادر وسط وی ابوالحسین محمد از اهل علم نبود و برادر کوچک وی شیخ ابوالقاسم علی از ائمه فقه و شیوخ علمای حدیث بوده است.

در حاشیه رجال نجاشی نسخه کهن مدرسه هندی کربلا دیدم که این خاندان ایرانی تبار از سلسله های علمی کربلا هستند. جدش عمربن رباح القلا السواق از اصحاب امام صادق و امام کاظم(ع) بوده و این احتمال وجود دارد که وی هنگام اقامت این دو امام بزرگوار در کربلا به حوزه آنان پیوسته است و برای کسب حدیث و فقه به حجاز نرفته باشد. این سه برادر از وجوه واقفیه اند و از ثقات اصحاب امامیه و در جنبش فکری عصر آل بویه و نهضت علمی مدرسه کربلا سهم بسیار داشته اند.

نجاشی پس از توثیق وی می نویسد:

(… وهم ثلاثه اخوه: ابوالحسن هذا وهو الاکبر وابوالحسین محمد و هو الاوسط ولم یکن من العلم فی شی وابوالقاسم علی وهو الاصغر وهو اکثرهم حدیثا…)۴۳ سپس به جدّ وی عمربن رباح اشاره می کند و او را از اصحاب امام صادق و امام کاظم(ع) می شمارد که سپس جزء واقفیه شد.

تمام ذریه وی واقفی هستند و آخرین نوادگان وی ابوعبداللّه محمدبن علی بن محمدبن علی بن عمربن رباح است.۴۴ که شاگرد وی شیخ ابوغالب احمد الزراری که در کربلا بین سالهای ۳۰۰ تا ۳۱۳هـ.ق. از حوزه وی بهره برده و در رساله خود می نویسد:

(او از رجال واقفیه است; امّا از فقها و ثقات محدّثان و نیز روایات بسیاری را نقل کرده است.)۴۵

ابوعلی محمد بن همام (م:۳۳۶هـ.ق.) و شیخ ابوطالب انباری نیز از شاگردان وی هستند.

وی آثار علمی مهمی از خود باقی گذاشته است از جمله: الصیام الدّلائل سقاطات العجلیه کتاب ما روی فی ابی الخطاب محمدبن ابی زینب (این کتاب را با همکاری برادرش شیخ ابوالقاسم علی نگاشته است.)

برادر کوچک وی شیخ ابوالقاسم و یا ابوالحسن علی بن محمد چنانکه گذشت از استوانه های دین و بزرگان محدثان شیعه است.

نجاشی درباره وی می نویسد:

(… کان ثقه فی الحدیث واقفا فی المذهب صحیح الروایه ثبت معتمدا ً علی مایرویه…)۴۶

او نیز نوشته هایی دارد مشهورترین آنها عبارتند از: الغیبه الدلائل و ما روی فی ابی الخطاب محمدبن ابی زینب.

۱۰. شیخ ابوالحسن علی فرزند عبدالواحد خمری یافقاعه الخمری (م: حدود ۴۳۵هـ.ق.) از بزرگان امامیه و ارباب فقه و حدیث. وی از نوادگان الحکم بن ایمن معروف به فقاعه الخمری است. وی از اصحاب امام صادق و امام کاظم(ع) بود که احتمال می رود هنگامی که در مدرسه کربلا بوده اند از حوزه آنان کسب فیض کرده است.

خاندان او از سلسله های علمی حائری هستند و صاحب ترجمه و کرسی تدریس حدیث و فقه را در این مرکز مهم فقاهت و اجتهاد و مهد تربیت به خود اختصاص داد و از علمای کربلا در اواخر عصر آل بویه و مطلع قرن پنجم هجری بود.

در حاشیه رجال نجاشی نسخه کهن در کتابخانه مدرسه هندی کربلا آمده که این خاندان و سلسله القلا السّواق از خاندانهای کربلایی هستند. نجاشی متولد سال ۳۷۲هـ.ق. و متوفی ۴۵۰ هـ.ق. او را درک کرده است و هنگام شرح حال اسحاق بن عبدالله اشعری قمی از قول وی و فرزند استادش احمدبن الحسین بن عبیدالله غضائری پس از طلب بخشش برای آنان علل الصوم کبیر و مسائل الرجال نوشته اشعری قمی را از قول این دو نفر که کتابهای یاد شده را دیده اند یاد می کند۴۷. و همچنین هنگام شرح حال جد اعلای وی ابوعلی حکم بن ایمن فقاعه الخمری از وی نام برده است:

(وکان ابوالحسن علی بن عبدالواحد الخمری من ولده رحمه الله…)۴۸

از جمله آثار وی عمل شهر رمضان است که نسخه ای از این کتاب نزد سیدبن طاووس بوده است و وی در بخش اوائل اعمال شهر رمضان از آن نقل می کند۴۹.

اگر بخواهیم تاریخ درخشان مدرسه کربلا و جنبش فکری و سیر تدریس در این مدرسه را بنگاریم و چهره های برجسته علمی را که به تدریس و تحصیل در این حوزه کهن شیعی پرداخته اند یاد کنیم سخن به درازا خواهد کشید. آنچه که در این مقاله از نظر خوانندگان محترم می گذرد اشاره ای است به بخشهایی از تاریخ مدرسه کربلا.

نقش مدرسه کربلا در جنبش فکری عصر آل بویه

بین تمام حوزه های علمی شیعه و مدرسه های اسلامی کم تر حوزه ای را می توان یافت چنین در برابر تهاجم دشمنان تشیع و تهدیدهای گونه گون عصر اختناق اموی و عباسی ایستادگی کرده باشد و درفش مکتب اهل البیت(ع) را به دوش گرفته و ادوار طلائی و درخشان فرهنگی خود را پیموده و آثار گرانقدر علمی از خود به یادگار باقی گذاشته باشد آثاری که هریک در جای خود همچون برگی زرین و گویا از خاطرات فرهنگ غنی این مدرسه بزرگ شیعی است.

قرن چهارم و مطلع قرن پنجم هجری روزگار حاکمیت آل بویه از مهم ترین روزگارها در تاریخ شیعه است; زیرا در این برهه بزرگ ترین تمدن اسلامی توسط حوزه های علمی شیعی بنا گشت و جهان بشری بهره های بسیار از این مدرسه بزرگ برد. بیان شگفتیهای علمی این عصر ما را از محدوده تاریخ حوزه کربلا که در صدد بیان آن هستیم خارج می سازد.

عصر آل بویه و یا قرن چهارم و مطلع قرن پنجم هجری از این نظر در تاریخ شیعی اهمیت دارد که کتابهای چهارگانه روایی شیعه که اسناد بسیاری از روایات آنها به محدثان و فقهای مدرسه کربلا می رسد و همچنین کتابهای چهارگانه رجالی که محور و مدار تشریع نزد فقهای امامیه است در این برهه گردآوری شد و مکتب تشیع به تدریج شکل گرفت و اثنی عشریه اندک اندک از سبعیه و غلات دوری گرفت و واقفیه و معتزله و بعضی از فرقه های دیگر در تشیع حل شدند و مکتب استوار و بزرگ شیعه پایه گذاری شد.

مکتب اهل حدیث یا اخباریان که بر مدرسه های شیعه سایه افکنده بودند و قدرت مطلق را در حوزه های علمی شیعی از آن خود کرده بودند توانِ رویارویی علمی با گروههای مخالف و خرده گیران ساحت تشیع را در دوران حیرت نداشتند. اینان به جای برخورد علمی و قانع کردن مخالفان با برهان به تکفیر متوسل می شدند. مسأله مهدویت نیز در آن عصر از مسائل بسیار مهم و بحث انگیز بود و دشمنان از این زاویه به تشیع حمله می کردند و بر آن خرده می گرفتند و اتهامهای گونه گونی به شیعه می زدند که با به قدرت رسیدن دولت شیعی آل بویه در ایران و عراق سلسله مدارس فلسفی شیعی شکل گرفت و گروه بزرگی از متکلمان توانای شیعه پا به عرصه گذاشتند و پس از مبارزه سخت با اخباریان از قدرت آنان کاستند۵۰ و مکتب اهل عقل و اصحاب اجتهاد قدرت را به دست گرفتند و در پناه حکومت شیعی آل بویه قدرت علمی بزرگی در ایران و عراق بر صحنه تاریخ ظاهر گردید و رهبری جهان اسلام را ویژه خود کرد و تمدن بزرگ اسلامی در این برهه به دست شیعیان شکل گرفت.

این همه ثمره تلاش پی گیر چند قرن دانشمندان بزرگ مدرسه کربلا بود. این حقیقت از بررسی تاریخ حوزه های علمی شیعی و تحقیق در سلسله اسناد احادیث از اواخر قرن سوم و مطلع قرن چهارم هجری به دست می آید; زیرا در این روزگارها روایتی را نمی توان یافت مگر سندهای آنها به محدثان و فقها و شاگردان حوزه علمی کربلا ختم می شود.

مدرسه کربلا افزون بر نگهداری میراث گرانبهای مکتب اهل بیت(ع) در عصر تقیه و اختناق و دوران حیرت بیش ترین تلاش را در دفاع از مکتب اهل بیت(ع) و حریم تشیع داشته اند. بیش تر متکلمان امامیه مانند شیخ مفید شیخ ابو احمد عبدالعزیز جلود سید مرتضی و شریف رضی شیخ طوسی و… به طور مستقیم یا غیر مستقیم به مدرسه کربلا وابسته اند.

مدرسه کربلا پس از برچیده شدن حکومت آل بویه

پس از به اوج رسیدن مدرسه های فلسفی و شکوفایی مکتب کلامی شیعه در قلمرو دولت عباسیان بویژه در بغداد و بهرهمند شدن زعمای حوزه های علمی شیعه و متکلمان از فرصتهای به دست آمده در سایه حکومت آل بویه شیعیان از خط دفاعی خود به خط رویارویی جدّی و عالمانه با گروههای اسلامی پرداختند و با قدرت به نشر اندیشه و تفکر شیعی در پیرامون قلمرو حکومت عباسیان دست یازیدند. گروههای مخالف و فرقه های گوناگون را به مکتب اهل بیت فراخواندند. مردم گروه گروه به تشیع می پیوستند و سر تسلیم فرود می آوردند. این جنبش فکری سبب شد دربار عباسیان به هراس افتد. از این روی با امرای ترک سنی علیه امرای شیعی ایرانی پیمان بستند و این پیمان شوم سبب شد حکومت سامانیان (۲۶۱ ـ ۳۸۹هـ.ق.) که قلمرو حکومت آنان در ماوراء النهر و خراسان بود و پناهگاه شیعه سبعیه به شمار می آمد به دست غزنویان (به رهبری غلامی ترک به نام الپتگین که خود را به نام عبدالملک نامید) برانداخته شود و حکومت آل بویه (۳۲۰ ـ ۴۴۸هـ.ق.) به دست سلاجقه.

شیعه کشی و به آتش کشیدن کتابخانه های امامیه در تمام مراکز شیعی به راه افتاد. بغداد توسط طغرل بیک سلجوقی در سال ۴۴۷هـ.ق. اشغال گردید و فتنه های گروهی سنی و شیعه رخ نمود و بیش تر آثار امامیه و کتابخانه های بزرگ شیعی و اسلامی به دست سلاجقه از بین رفتند و به آتش کشیده شدند۵۱ از جمله: کتابخانه شریف سید مرتضی که هشتادهزار کتاب نفیس منحصر به فرد داشت و کتابخانه ابونصر شاپوربن اردشیر وزیر بهاءالدوله بویهی که به سال ۳۸۱هـ.ق. در محله شیعه نشین کرخ به گونه (بیت الحکمه) هارون الرشید بنا شده بود.

یاقوت حموی (م:۶۲۶هـ.ق.) در وصف این کتابخانه می نویسد:

(… خزانه الکتب التی وقفها الوزیر ابونصر سابور ابن اردشیر وزیر بهاءالدوله بن عضد الدوله ولم یکن فی الدنیا احسن کتبا منها کانت کلها بخطوط الائمه المعتبره واصولهم المحرره و احترقت فیما احرق من محالّ الکرخ عن ورود طُغرُل بک ملوک السلجوقیه الی بغداد سنه ۴۴۷هـ.ق.)۵۲

در کتابخانه موقوفه ابونصر شاپور… کتابهایی بود که مانند آن کتابها را کسی در جهان سراغ نداشت و بیش تر این کتابها به خط نویسندگان برجسته و معتبر به رشته تحریر درآمده بود و هنگام ورود طغرل بیک شاه سلجوقی به بغداد در سال ۴۴۷هـ.ق. این کتابخانه با آنچه در محلّه کرخ بود به آتش کشیده شد.

ابن اثیر در رخدادهای سال ۴۵۱هـ.ق. می نویسد.

(فی هذه السنه احترقت بغداد الکرخ وغیره و بین السورین و احترقت فیه خزانه الکتب التی وقفها اردشیر الوزیر و نُهبت بعض کتبها… وکان بها عشره آلاف مجلد و اربعمائه مجلد من