پاورپوینت کامل «نماز تراویح» از دیدگاه فریقین ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل «نماز تراویح» از دیدگاه فریقین ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل «نماز تراویح» از دیدگاه فریقین ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل «نماز تراویح» از دیدگاه فریقین ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

۱۲۹

چکیده

نماز مهم ترین عملی است که معیار قبول و ردّ سایر عبادات و اعمال آدمی قرار می گیرد
و در آن انسان به مناجات و خضوع پروردگار مشغول می شود. نماز در هر زمان و مکانی
ارزشی ویژه دارد، اما در ماه مبارک رمضان که فصل عبادت و بندگی است، دارای ارزشی
مضاعف است.

یکی از نمازهایی که مسلمانان در ماه مبارک رمضان می خوانند «نماز تراویح» است، هر
چند اصل این نماز مورد پذیرش همه مسلمانان قرار گرفته، اما اختلافات و مناقشاتی در
موضوعات فرعی آن از قبیل؛ به جماعت خواندن و تعداد رکعات، وجود دارد. این مقاله ضمن
بررسی مشروعیت نماز تراویح، ارائه دیدگاههای مذاهب اسلامی و تاریخچه آن، به نقد و
بررسی موارد اختلافی نیز می پردازد.

واژه های کلیدی: نماز تراویح، جماعت، بدعت، تشریع، فریقین، روایات.

مقدمه

علم فقه، منش علمی مسلمانان است و چون در مذاهب اسلامی مشترکات فراوانی به چشم
می خورد، پس می توان با شناخت این موارد و تأکید بر آنها به وحدت علمی و همبستگی
اجتماعی دست یافت. یکی از آن موارد مشترک «نماز تراویح» است. مقصود از نماز تراویح،
نماز مستحبی است که در شبهای بافضیلت ماه مبارک رمضان خوانده می شود. البته درباره
این موضوع اختلافاتی نیز وجود دارد. به هر حال، در این مقاله مباحثی که درباره نماز
تراویح مورد پژوهش قرار می گیرد، از قرار ذیل است:

الف) نام این نماز. ب) اصل مشروعیت و فضیلت. ج) وقت آن. د) تعداد رکعات. ه) حکم
جماعت.

۱. نام این نماز

برای نمازهای نافله ای که در شبهای ماه مبارک رمضان خوانده می شود، در عرف فقها و
کتابهای روایی دو عنوان قیام شهر رمضان و «صلوه تراویح» مطرح شده است. عنوان اول در
برخی کتابهای حدیثی اهل سنت و شیعه، مثل صحیح مسلم و کافی، ذکر شده است، ولی عنوان
دوم در عرف فقهای اهل سنت از شهرت بیشتری برخوردار است.

«تراویح» در لغت جمع «ترویحه» و به معنای نشستن است، ولی برای جلسه استراحتی که بعد
از چهار رکعت نوافل شبهای ماه رمضان قرار دارد، به کار می رود؛ زیرا نمازگزاران پس
از چهار رکعت نافله مقداری استراحت می کنند. در واقع معنای لغوی با تناسبی ویژه به
معنای شرعی نقل پیدا کرده و در آن حقیقت متشرعه شده است، به گونه ای که وقتی در عرف
مسلمانان «تراویح» بدون قرینه به کار می رود، نماز نافله در شبهای ماه رمضان به ذهن
تبادر می شود. ابن منظور در شرح معنای لغوی آن می گوید:

والترویحه فی شهر رمضان: سمیت بذلک لاستراحه القوم بعد کل أربع رکعات و فی الحدیث
صلاه التراویح لأنهم کانوا یستریحون بین کل تسلیمتین. والتراویح جمع ترویحه و هی
المره الواحده من الراحه تفعلیه منها مثل تسلیمه من السلام.۱

۲. اصل مشروعیت و فضیلت نماز تراویح

۲.۱. اقوال فقیهان

مشروعیت و جواز نمازهای مستحبی(تراویح) در شبهای ماه مبارک رمضان، مورد قبول همه
فقهای مذاهب اسلامی است و اختلاف مهمی درباره آن وجود ندارد. شمس الدین سرخسی، از
فقهای حنفی، در این زمینه می گوید: «و الامه أجمعت علی مشروعیتها و جوازها؛» همچنین
نووی شافعی می نویسد: «اتفق العلماء علی استحبابها.»۲همچنین صاحب جواهر، از فقهای
شیعه، نیز در مورد نماز تراویح می گوید:

قول مشهور در فتاوا و روایات، مستحب بودن این نافله است، بلکه این مستحبات از جهت
نقل میان اصحاب مشهور و از نظر تحصیل شهرت به گونه ای است که نزدیک به اجماع است و
به طور کلی، جز صدوق مخالفی در این مسئله نیافتیم.۳

۲.۲. روایات

علاوه بر اظهار نظرهای فقیهان مذاهب، روایات متعددی در زمینه فضیلت و ارزش این نماز
نقل شده است. رسول گرامی اسلام(ص) می فرماید:

من قام رمضان إیماناً و احتساباً غفر له ما تقدم من ذنبه؛

هر کس از روی اعتقاد و اخلاص در ماه رمضان قیام نماید(نماز بخواند)، تمامی گناهان
گذشته او بخشیده می شود.۴

حال این حدیث را از دو جنبه سندی و دلالی مورد بررسی قرار می دهیم. از جهت سند، این
روایت در کتب مختلف روایی اهل سنت، از صحاح و غیر آن، نقل شده است، ولی هیثمی(م
۸۰۷ق) در ذیل حدیث می گوید: «در سند این روایت ابراهیم بن اسماعیل بن مجمع وجود
دارد که فرد ضعیفی است.»۵

از جهت دلالت، این حدیث دارای سه واژه است که شرح آنها اهمیت به سزایی در فهم و
دریافت مطلب دارد: یکی «قیام رمضان»، دیگری «ایماناً» و سومی «احتساباً» است. مقصود
از قیام رمضان، نماز تراویح است؛ زیرا واژه «قیام» غالباً برای نماز و تهجد در شب
به کار می رود و با اضافه شدن به رمضان، نماز خواندن در شب ماه رمضان را تداعی
می کند. علاوه بر این، برخی از شارحان صحیح، تصریح کرده اند که مقصود از قیام
رمضان، نماز تراویح است.

مراد از «ایماناً» این نیست که کسی به مبدأ و معاد ایمان و اعتقاد داشته باشد؛ زیرا
چنین ایمانی شرط صحت تمامی عبادات است، بلکه مقصود از آن، اعتقاد به فضیلت و حقانیت
این نماز است. و بالاخره منظور از «احتساباً» این است که نمازگزار در عمل خود تنها
خداوند را در قصد نماید، نه خوشایند مردم را و در واقع در نمازش اخلاص را رعایت
کند.

نووی در فقه الحدیث آن می نویسد:

معنی ایماناً «تصدیقاً بانه حق مقتصد فضیلته و معنی «احتساباً» أن یرید الله تعالی
وحده لایقصد رؤیه الناس و لاغیر ذلک مما یخالف الاخلاص و المراد بقیام رمضان صلاه
التراویح.۶

از طریق شیعه نیز روایات زیادی در فضیلت نوافل ماه رمضان وارد شده است.

عن ابی جعفر(ع) قال: خطب رسول الله(ص) فی آخر جمعه من شعبان…«و هو شهر رمضان فرض
الله صیامه و جعل قیام لیله فیه بتطوع صلاه کمن یتطوع بصلاه سبعین لیله فیما سواه
من الشهور؛

امام باقر (ع) می فرماید: پیامبر اکرم(ص) در آخرین جمعه از ماه شعبان خطبه خواند و
فرمود: «خداوند در ماه رمضان روزه گرفتن آن را واجب ساخته است و شب زنده داری در آن
را با نماز مستحبی خواندن، همانند کسی قرار داده است که هفتاد شب از ماههای دیگر
نماز مستحبی بخواند.۷

در حدیث دیگری علی بن ابی حمزه می گوید:

قال له أبوبصیر: ما تقول فی الصلاه فی رمضان؟ فقال(ع) له: ان لرمضان لحرمه و حقاً
لایشبهه شی من الشهور، صل مااستطعت فی رمضان تطوعاً باللیل و النهار و ان استطعت فی
کل یوم و لیله ألف رکعه فصل، ان علیاً(ع) کان فی آخر عمره یصلی فی کل یوم و لیله
ألف رکعه؛

ابوبصیر به امام صادق(ع) عرض کرد: نظر شما در مورد نماز در ماه رمضان چیست؟ حضرت
فرمود: همانا رمضان حرمت و حقی دارد که هیچ ماهی به آن نمی رسد، تا آنجا که
می توانی در ماه رمضان در شب و روز، نماز مستحبی بخوان و اگر توانستی در هر روز و
شب هزار رکعت نماز بخوانی، چنین کن؛ زیرا حضرت علی(ع) در پایان عمرش در هر روز و
شب، هزار رکعت نماز می خواند.۸

۳. وقت نماز تراویح

۳.۱. دیدگاه اهل سنت

به طور کلی آغاز وقت نماز تراویح از دیدگاه اهل سنت، بعد از نماز عشا و انتهای آن
طلوع فجر است. البته میان مذاهب اربعه اختلافات جزئی وجود دارد. جزیری زمان تراویح
را از دیدگاه مذاهب چهارگانه چنین بیان نموده است:

أما وقتها فهو من بعد صلوه العشاء و لو مجموعه جمع تقدیم مع المغرب عند من یقول
بجواز الجمع للمسافر سفر قصر و نحوه بالشرائط الآتیه فی مبحث الجمع بین الصلاتین
تقدیماً و تأخیراً إلا عند المالکیه (قالوا: اذا جمعه العشاء مع المغرب جمع تقدیم
أخرت صلوه التراویح حتی یغیب الشفق فلوصلیت قبل ذلک کانت نقلاً مطلقاً و لم یسقط
طلبها) و ینتهی بطلوع الفجر و تصح قبل الوتر و بعده بدون کراهیه و لکن الافضل أن
تکون قبله باتفاق ثلاثه و خالف المالکیه فقالوا: ان تأخیرها عن الوتر مکروه.۹

حال اگر نماز تراویح در وقت معهود خوانده نشود، آیا قضای آن تشریع شده است یا نه؟
از نظر فقهای حنفی و مالکی و حنبلی، نماز تراویح قضا ندارد، ولی فقهای شافعی
معتقدند پس از خروج وقت، نماز تراویح قضا می شود. جزیری می گوید:

فإذا خرج وقتها بطلوع الفجر فإنها لاتقضی سواء کانت وحدها أو مع العشاء باتفاق
ثلاثه من الائمه و خالف الشافعیه(فقالوا: إن خرج وقتها قضیت مطلقا).۱۰

۳.۲. دیدگاه شیعه

در کلمات فقهای شیعه در مورد وقت نماز تراویح بحث مستقلی صورت نگرفته است، ولی از
لابه لای احادیث و برخی عبارات فقها استفاده می شود که وقت هشت رکعت اول آن، پس از
نماز مغرب است و وقت دوازده رکعت دیگر آن، پس از نماز عشاست و این وقت تا طلوع فجر
ادامه دارد. از اینکه نماز تراویح در روایات و کلمات فقها به «لیل» مقید شده،
استفاده می شود که پایان وقت آن طلوع فجر است.

سیدمرتضی (م ۴۶۳ق) در این زمینه می نویسد:

مسئله: و مما انفردت به الامامیه ترتیب نوافل شهر رمضان علی أن یصلی فی کل لیله منه
عشرین رکعه منها ثمان بعد صلوه المغرب و اثنی عشر رکعه بعد العشاء الاخر.۱۱

۴. تعداد رکعات

۴.۱. دیدگاه شیعه

از نظر شیعه، تعداد نوافل ماه رمضان هزار رکعت است، بدین شکل که در بیست شب اول، هر
شب بیست رکعت خوانده می شود و در ده شب آخر ماه، هر شب سی رکعت خوانده می شود. تا
اینجا رکعات هفتصد رکعت شد. اما سیصد رکعت دیگر بدین ترتیب است که در سه شب نوزدهم،
بیست و یکم و بیست و سوم، هر شب صد رکعت بیشتر خوانده می شود. ناگفته نماند که در
شب نوزدهم، بیست رکعت و در شب بیست و یکم و بیست و سوم، سی رکعت نیز خوانده می شود.
مجموع این رکعات به هزار رکعت می رسد.

شیخ طوسی در همین زمینه می گوید:

یصلی طول شهر رمضان ألف رکعه زائداً علی النوافل المرتبه فی سائر الشهور، عشرین
لیله فی کل لیله عشرین رکعه ثمان بین العشائین و اثنا عشره بعد العشاء الاخره و فی
العشر الاخر کل لیله ثلاثین رکعه وفی ثلاث لیال و هی تسعه عشره و لیله إحدی و عشرین
و لیله و ثلاثه عشرین کل لیله مائه رکعه۱۲

البته برخی از اصحاب معتقدند که در این سه شب، بیست رکعت و سی رکعت ساقط می شود و
در مقابل در چهار جمعه آن به کیفیت خاصی جبران می شود. در مورد تعداد رکعات نماز
تروایح، روایاتی وارد شده که به ذکر یک روایت اکتفا می کنیم.

مسعده بن صدقه عن أبی عبدالله(ع): قال: مما کان رسول الله(ص) یصنع فی شهر رمضان،
کان یتنفل فی کل لیله و یزید علی صلوته التی کان یصلیها قبل ذلک مند اول لیله الی
تمام عشرین لیله فی کل لیله عشرین رکعه ثمانی رکعات منها بعد المغرب و اثنتی عشره
بعد العشاء الاخره و یصلی فی العشر الاواخر و یدعو و یجتهداً شدیداً و کان یصلی فی
لیله احدی و عشرین مأه مئه و یصلی فی لیله ثلاث و عشرین مأه رکعه و یجتهد فیهما.۱۳

۴.۲. دیدگاه اهل سنت

از نظر فقهای شافعی، حنفی و حنبلی تعداد رکعات نماز تراویح بیست رکعت است. نووی
شافعی می گوید: «مذهبنا انها عشرون رکعه بعشر تسلیمات غیر الوتر و ذلک خمس ترویحات
و الترویحه أربع رکعات بتسلیمتین.»۱۴

سرخسی حنفی در همین موضوع می نویسد: «الفصل الاول فی عدد الرکعات فانها عشرون رکعه
سوی الوتر عندنا.»۱۵

ابن قدامه حنبلی چنین می گوید: «المختار عند أحمد أن صلوه التراویح عشرون رکعه.»۱۶

اما از مالک در مورد تعداد رکعات، دو روایت نقل شده است. طبق یک روایت، تعداد رکعات
آن بیست رکعت است، ولی از برخی روایات دیگر استفاده می شود که مالک تعداد رکعات آن
را ۳۶ رکعت می دانسته است: «فاختار مالک فی أحد قولیه…بعشرین رکعه سوی الوتر و
ذکر ابن القاسم عن المالک انه کان یستحسن ستاً و ثلاثین رکعه و الوتر ثلاث.»۱۷

۴.۲.۱. دلایل اهل سنت در مورد تعداد رکعات

الف) فعل خلیفه دوم

یکی از ادله اهل سنت، فعل خلیفه دوم، عمربن خطاب است. ابن قدامه می گوید: «ولنا ان
عمر رضی الله عنه لما جمع الناس علی ابی بن کعب یصلی لهم عشرین رکعه.»۱۸

ب) فعل اهل مدینه

مالک برای اثبات ۳۶ رکعت به فعل اهل مدینه استناد کرده و گفته است:

بعث إلی الامیر و اراد ان ینقص من قیام رمضان الذی یقومه الناس بالمدینه قال ابن
القاسم: و هی تسع و ثلاثون رکعه بالوتر، ست و ثلاثون رکعه و الوتر ثلاث: قال مالک:
فنهیته أن یقص من ذلک شیئاً، قلت له: هذا ما أدرکت الناس علیه و هو الامر القدیم
الذی لم یزل الناس علیه.۱۹

در مورد فعل خلیفه دوم باید توجه داشت که «فعل» برخلاف «قول» لسان ندارد و وجه آن
معلوم نیست و در واقع نمی توان دلالت آن را بر استمرار پذیرفت. طبق مفاد این روایت،
عمربن خطاب بیست رکعت نماز خواند، ولی از کجای آن استمرار استفاده می شود؟ شاید بر
همین اساس بوده که شوکانی در نیل الاوطار معتقد شده که در مورد تعداد رکعات نماز
تراویح، سنتی وارد نشده است. ایشان می گوید:

والحاصل ان الذی دلت علیه أحادیث الباب و ما یشابهها هو مشروعیه القیام فی رمضان و
لاصلاه فیه جماعه و فرادی فقصر الصلوه المسماه بالتراویح علی عدد معین و تخصیصها
بقرائه مخصوصه لم یزد به سنه.۲۰

۵. حکم جماعت در نماز تراویح

تاریخچه تشریع نماز جماعت در تراویح

مسلّم است که نماز تروایح در زمان پیامبر اسلام(ص) به جماعت خوانده نمی شد و روایتی
نیز نقل نشده که پیامبر آن را به جماعت خوانده باشد. همچنین در زمان ابوبکر نیز
مردم به شیوه پیامبر(ص) عمل می کردند تا اینکه عمر در زمان خلافت خود (در سال ۱۴
هجری) جماعت را برای مردم تشریع نمود. امام شرف الدین در مورد تاریخ تشریع جماعت
تراویح چنین می گوید:

پیامبر اکرم(ص) در شبهای ماه رمضان سنتها و نوافل آن را بدون جماعت انجام می داد و
مردم را بر قیام این ماه ترغیب می نمود و آنان نیز به همان شیوه ای که از پیامبر
(ص) دیده بودند، عمل می کردند. مسئله در عهد خلافت ابوبکر نیز چنین بود تا اینکه او
در سال سیزده هجری وفات کرد. پس از او عمربن خطاب عهده دار خلافت گردید و ماه رمضان
همان سال را روزه گرفت، در حالی که قیام آن ماه را تغییر نداد تا اینکه ماه رمضان
سال چهاردهم از هجرت فرا رسید. او به همراه برخی از یارانش وارد مسجد شد و مشاهده
کرد که مردم نوافل ماه رمضان را انجام می دهند، ولی برخی در حالی قیام و برخی دیگر
در رکوع و بالاخره عده ای در حالت نشسته اند، بعضی قرائت می خوانند، برخی تکبیر و
تسبیح می گویند و عده ای سلام می دهند. در این حال، وظیفه خود دید که این کار را
اصلاح نماید. پس برای مردم تراویح را در اول شب ماه رمضان سنت قرار داد و مردم نیز
حکم او را قطعی تلقی کردند. عمر این مطلب را به سرتاسر بلاد اسلامی نوشت و برای
مردم در مدینه دو امام را منصوب کرد که برای آنان نماز تراویح بخوانند؛ امامی برای
مردان و امامی برای زنان، و تمامی این مطلب مطابق اخبار متواتر است.۲۱

چنان که از عبارات فوق استفاده می شود، چون عمر از بی نظمی مردم در امر نوافل، رنج
می برده است، تلاش کرده تا برای آن چاره ای بیندیشد و او در این کار به قول یا فعل
پیامبر(ص) استناد نکرده است.

۵.۱. آرا و اقوال مذاهب

پس از معلوم شدن سرگذشت اجمالی نماز به صورت جماعت، لازم است دیدگاههای مذاهب مختلف
در این زمینه بررسی شود.

۵.۱.۱. مذهب شیعه

مهم ترین بحث در نماز تراویح، جماعت خواندن آن است. از نظر شیعه نمازهای مستحبی ماه
رمضان به صورت فرادا خوانده می شود و به جماعت خواندن آن، بدعت و حرام است. شیخ
طوسی در این زمینه می گوید: «نوافل شهر رمضان تصلی منفرداً و الجماعه فیه
بدعه.»۲۲شهید اول(م ۷۸۶ق) نیز با تصریح به اینکه حکم چنین بدعتی تحریم است،
می گوید: «التاسعه: الجماعه فی هذه الصلوه بدعه محرمه عند الاصحاب.»۲۳

البته علاوه بر فقهای شیعه، مالک، ابویوسف و برخی از علمای شافعی نیز فرادا خواندن
در خانه را افضل می دانند.

قال مالک و ابویوسف و بعض الشافعیه و غیرهم: الافضل فرادی فی البیت لقوله(ص) «افضل
الصلاه، صلاه المرء فی بیته الا المکتوبه.»۲۴

اما اغلب اهل سنت، جماعت خواندن آن را جایز، بلکه مستحب می دانند؛ هر چند در برخی
جزئیات آن با یکدیگر اختلاف نظر دارند. مذهب حنفی، جماعت خواندن تراویح را سنت
کفایی می داند. مرغینانی در الهدایه می نویسد:

و لاسنه فیها الجماعه لکن علی الکفایه حتی لوامتنع اهل المسجد عن إقامتها کانوا
مسیئین ولو أقامها البعض فالمتخلف عن الجماعه تارک للفضیله لان أفراد الصحابه من،
یروی عنهم التخلف.۲۵

۵.۱.۲. مذهب حنفی

کاشانی(م ۵۸۷ق) در بدائع الصنائع می نویسد:

واما سنتها(صلاه التراویح) فمنها الجماعه و المسجد لأن النبی(ص) قدر ما صلی من
التراویح صلی بجماعه فی المسجد فکذا الصحابه رضی الله عنهم صلوها بجماعه فی المسجد
فکان أداؤها بالجماعه فی المسجد سنه.۲۶

۵.۱.۳. مذهب شافعی

در مذهب شافعی هر دو قول جواز جماعت و فرادا نقل شده است، ولی قائلان به افضلیت
جماعت بیشترند. نووی در این خصوص می گوید:

و تجوز منفرداً و جماعه و أیهما أفضل، فیه وجهان مشهور ان کما ذکر المصنف وحکاها
جماعه، قولین: الصحیح باتفاق الأصحاب أن الجماعه أفضل و هو المنصوص فی البویطی و به
قال اکثر اصحابنا المتقدیمن الانفراد أفضل.۲۷

۵.۱.۴. مذهب حنبلی

مذهب حنبلی نیز به جماعت خواندن آن را افضل دانسته و در این باره به فعل خلفا و
صحابه تمسک کرده است:

والمختار عند الی عبدالله فعلها فی الجماعه، قال فی روایه یوسف بن موسی: الجماعه فی
التراویح أفضل و أن کان رجل یقتدی به فصلاها فی بیته خفت أن یقتدی الناس به و قد
جاء عن النبی(ص) اقتداً بالخلفاء و قد جاء عن عمر انه کان یصلی فی الجماعه… .۲۸

۵.۱.۵. مذهب مالکی

مالک معتقد بود در صورتی که کسی بتواند در خانه خودش نماز تراویح بخواند، بهتر از
جماعت خواندن است.

قال: و سألت مالکاً عن قیام الرجل فی رمضان أمع الناس أحب إلیک أم فی بیته؟ قال: إن
کان یقوی فی بیته فهو أحب الی و لیس کل الناس یقوی علی ذلک قد کان ابن هرمز ینصرف
فیقوم بألطه و کان ربیعه ینصرف و عدد غیر واحد من علمائهم کانوا ینصرفون و یایقومون
مع الناس، قال مالک: و أنا أفعل ذلک.

۵.۲. دلایل مذهب شیعه

۵.۲.۱. روایات

روایاتی که فقهای شیعه به آن استناد کرده اند به چند دسته تقسیم می شوند. دسته اول:
روایاتی که به طور کلی جماعت خواندن در نمازهای مستحبی را منع می کند؛ دسته دوم:
روایاتی که در خصوص عدم جواز جماعت در نماز تراویح وارد شده است؛ و دسته سوم
روایاتی که در کتابهای معتبر اهل سنت نقل شده است.

دسته اول: جایز نبودن جماعت در نمازهای مستحبی

از دیدگاه شیعه نمازهای مستحبی را باید به طور فرادا خواند و در صورتی که آنها را
به جماعت بخوانند، نمازشان باطل خواهد بود. البته دو مورد استثنا شده است: یکی نماز
باران و دیگری نماز عید؛ در صورتی که در اثر اختلاف شرایط مستحب شده باشند.

علامه حلی در قواعد می گوید: «و لاتجوز(الجماعه) فی النوافل الا الاستسقاء و
العیدین المندوبین.»۲۹صاحب جواهر(م ۱۲۶۶ق) درباره جایز نبودن جماعت در مستحبات،
ادعای شهرت نموده و از منتهی و تذکره علامه و کنزالعرفان مقداد بر آن نقل اجماع
کرده است.۳۰

در این زمینه روایات متعددی وارد شده است که به برخی از آنها اشاره می شود.

الف) اعمش عن جعفربن محمد(ع) فی حدیث شرایع الدین قال: ولایصلی التطوع فی جماعه،
لان ذلک بدعه و کل بدعه ضلاله و کل ضلاله فی النار؛۳۱

اعمش از امام صادق(ع) نقل می کند که حضرت فرمود: نمازهای مستحبی به صورت جماعت
خوانده نمی شود؛ زیرا بدعت است و هر بدعتی موجب گمراهی است و هر گمراهی موجب آتش
جهنم می گردد.

ب) فضل بن شاذان عن الرضا(ع) فی کتابه الی المأمون، قال: لایجوز أن یصلی تطوع فی
جماعه، لان ذلک بدعه و لک بدعه ضلاله و کل ضلاله فی النار.

در مقابل این اصل و قاعده کلی، چند روایت معارض وجود دارد که مفاد آنها این است که
زنان می توانند در نمازهای مستحبی به یکدیگر اقتدا کنند.

حلبی عن أی عبدالله(ع) قال: نؤم المرأه النساء فی الصلاه و تقوم منهن و یقمن عن
یمنیها و شمالها، تؤمهن فی النافله ولاتؤمهن فی المکتوبه؛۳۲

حلبی از امام صادق(ع) نقل می کند که حضرت فرمود: زن می تواند در نماز برای زنان
دیگر امامت کند، بدین صورت که در وسط آنها قرار می گیرد و آنان راست و چپ او قرار
می گیرند، ولی تنها در نمازهای مستحبی امام آنها قرار می گیرد و در نمازهای واجب
امام آنها قرار نمی گیرد.

در پاسخ این تعارض باید توجه داشت که این گونه روایات که تعداد آنها از سه روایت
تجاوز نمی کند، مورد اعراض اصحاب قرار گرفته است. در اصول نیز ثابت شده است که
اعراض اصحاب از روایتی موجب وهن و بی اعتباری آن است. صاحب جواهر در این خصوص
می گوید: «کالتفصیل فی صحیحه الآخر المعرض عنه بین الاصحاب.»۳۳

در نتیجه، پس از اینکه ثابت شد به طور کلی نمی توان نوافل را به جماعت خواند، این
قاعده کلی شامل نماز تراویح نیز می شود و روایتی نیست که بتواند عام را تخصیص بزند.

دسته دوم: جایز نبودن جماعت در نماز تراویح

روایات متعددی درباره بدعت بودن جماعت در نماز تراویح وارد شده است. تعداد این
روایات چندان است که می توان در این زمینه ادعای تواتر کرد.

صاحب جواهر می گوید:

ضروره اشتماله علی خصوص النافله فی شهر رمضان التی یمکن دعوی تواتر الاخبار ببدعه
الجماعه فیها فضلاً عن أجماع الشیخ فی الخلاف علی ذلک بالخصوص.۳۴

هر چند اصل نماز تراویح در زمان پیامبر تشریع شده است، ولی از نظر شیعه به جماعت
خواندن آن بدعتی است که پس از پیامبر بنا گذاشته شده است؛ زیرا حق تشریع مخصوص
خداوند است و پیامبر تنها ناقل این تشریع است و هیچ کس دیگر نمی تواند در احکام
الهی تصرف نماید. در ذیل برخی از این روایات نقل می شود.

۱. محمدبن علی بن الحسن بأسانیده عن زراره و محمدبن مسلم و الفضیل أنهم سألوا
أباجعفر الباقر و أباعبدالله الصادق(ع) عن الصلاه فی شهر، رمضان نافله باللیل فی
جماعه؟ فقال إن رسول الله(ص) کان إذا صلی العشاء الاخره انصرف إلی منزله ثم یخرج من
آخر اللیل إلی المسجد فیقوم فخرج فی اول من شهر رمضان لیصلی کما کان یصلی: فاصطف
الناس خلفه فهرب منهم إلی بیته و ترکهم فغفلوا ذلک ثلاث لیال فقام فی الیوم الثالث
علی منبره فحمدالله و اثنی علیه ثم قال: ایها الناس إن الصلاه باللیل فی شهر رمضان
من النافله فی جماعه، بدعه و صلاه الضحی بدعه ألا فلاتجمعوا لیلاً فی شهر رمضان
لصلاه اللیل ولاتصلوا صلاه الضحی فان تلک معصیه الا أن کل بدعه ضلاله و کل ضلاله
سبیلها إلی النار ثم نزل و هو یقول: قلیل فی سنه خیر من کثیر فی بدعه.۳۵

طبق مفاد این روایت، پیامبر اکرم(ص) در ابتدا عملاً با جماعت خواندن نماز تراویح،
مخالفت ورزیده و چون شیوه عملی مفید نبوده، مخالفت قولی نموده و تصریح فرموده است
که این کار معصیت است و روشن است که واژه «عصیان» صراحت بیشتری در مقصود دارد و
قابل توجیه نیست. پس از پیامبر اسلام، امیرالمؤمنین علی(ع) نیز با این بدعت در
جامعه اسلامی مخالفت کردند، ولی مردم آن عصر حاضر به تبعیت نشدند.

۲. مصدق بن صدقه عن عمار عن أی عبدالله(ع) سألته عن الصلاه فی رمضان فی المسجد؟
قال: لما قدم أمیرالمؤمنین(ع) الکوفه امر الحسن بن علی(ع) أن ینادی فی الناس لاصلوه
فی شهر رمضان جماعه فنادی فی الناس الحسن بن علی(ع) بما أمره به امیرالمؤمنین(ع)
فلما سمع الناس مقاله الحسن علی صاحوا و اعمراه و اعمراه فلما رجع الحسن إلی
امیرالمؤمنین(ع) قال له ما هذا الصوت؟ فقال یا امیرالمؤمنین: الناس یصیحون و اعمراه
فقال امیرالمؤمنین(ع) قال لهم صلوا.۳۶

حضرت علی(ع) در روایت دیگری، علت امر به چنین نمازی را خوف از تفرقه لشکر و سست شدن
مجاهدان عنوان کرده و فرموده است:

والله لقد أمرت الناس أن لاتجتمعوا فی شهر رمضان الا فی فریضه و اعلمتهم أن
اجماعتهم فی النوافل بدعه فتنادی بعض أهل عسکری ممن یقات