پاورپوینت کامل بررسی تطبیقی آیات تبلیغ و اکمال از دیدگاه فریقین(با تأکید بر پاسخگویی به شبهات جدید)(۱) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل بررسی تطبیقی آیات تبلیغ و اکمال از دیدگاه فریقین(با تأکید بر پاسخگویی به شبهات جدید)(۱) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل بررسی تطبیقی آیات تبلیغ و اکمال از دیدگاه فریقین(با تأکید بر پاسخگویی به شبهات جدید)(۱) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل بررسی تطبیقی آیات تبلیغ و اکمال از دیدگاه فریقین(با تأکید بر پاسخگویی به شبهات جدید)(۱) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

۹۵

چکیده

اگرچه فریقین در پاره ای از مباحث پیرامون آیات تبلیغ و اکمال، اشتراک نظر دارند
ولی در پاره ای از مباحث دارای اختلاف نظر هستند. نقطه محوری اختلاف و تمایز دو
دیدگاه در علت نزول، زمان نزول و مصداق آیه است.

مقاله حاضر می کوشد تا از لابه لای دیدگاههای فریقین موضوع فوق را کالبدشکافی
نماید.

واژه های کلیدی: آیه تبلیغ، آیه اکمال، مفسران شیعه، مفسران اهل سنّت.

نقاط مشترک فریقین در آیات تبلیغ اکمال

۱. مفسران مانند طبرسی، قرطبی و ابن کثیر متفق اند که سوره مائده آخرین سوره ای است
که در مدینه بر پیامبر نازل شده است.

۲. ادعای اجماع شده که آیات مورد بحث آخرین آیاتی است که بر پیامبر نازل شده است.

۳. همه مفسران می گویند: باید شرط و جزا را طوری معنا کنیم که در کلام حکیم لغو
پدید نیاید. (اگر آنچه را بر تو نازل شده تبلیغ نکنی آن را تبلیغ نکرده ای)

۴. روایات اهل بیت(ع)، بدون استثنا ابلاغ مهم را ولایت علی(ع) معرفی می کنند و روایات
اهل سنت هم به نقل از صحابه مانند ابن مسعود، ابن عباس، ابوسعید و… این مسئله را
تأیید می کنند؛ جز یک روایت که به ابن عباس نسبت داده شده که مراد اظهار برائت از
بت است.

۵. در مورد نزول آیه اکمال، روایات اهل بیت(ع) آن را روز ولایت علی(ع) می دانند و
روایات اهل سنت هم این امر را تأیید می کنند.

۶. « والله یعصمک من الناس» بیم و نگرانی پیامبر(ص) را می رساند که خداوند وعده حفظ
را به او داده است. همه روایات تأیید می کنند که خطر تکذیب و… در میان بوده است.

۷. همه روز اکمال را اکمال و اتمام دین اسلام می دانند و شیعه و سنی مصداق آن را
ابلاغ ولایت علی(ع) ذکر می کنند، گرچه اختلاف هم هست.

۸. مفسران می گویند که آیه تبلیغ به مابعد خود ربطی ندارد. تنها مخالف
مقاتل بن سلیمان است که بعضی این سخن را از او گرفته اند. آیه اکمال نیز چنین است.

۹. یوم اکمال باعث شد که کفار مأیوس شوند و دین کامل گردید. روایات اهل بیت(ع) و
دسته ای از روایات اهل سنت بیان می کنند که پیامبر(ص) آن روز فرمود: «الله اکبر علی
اکمال الدین واتمام النعمه ورضی الرب برسالتی وبولایه علی بن ابی طالب بعدی.»

سیاق آیه تبلیغ

برخی مانند مقاتل بن سلیمان، فخر رازی و رشید رضا سیاق این آیه را با ماقبل و بعد
یکی می دانند، در حالی که چنین نیست، چون موضوع آیه مورد بحث با موضوع آیات قبل و
بعد فرق دارد. آیات قبل و بعد درباره یهود است، در حالی که آیه مورد بحث ابلاغ امر
مهم و ترس و نگرانی حفظ را بیان می کند. زمانی که این آیه نازل شده، یهود نه آن حدت
و شدت را داشتند و نه باعث ترس و نگرانی بودند. این آیه در آخر عمر حضرت نازل شد،
که آن موقع آنها قدرتی نداشتند. لذا سیاق این آیه با قبل و بعد آن تفاوت دارد.

سیاق آیه اکمال

آیه اکمال در وسط آیه ای قرار دارد که احکام گوشت را بیان می کند. مفسران می گویند
این آیه جمله معترضه است و به قبل و بعد هیچ ربطی ندارد و اگر این آیه را برداریم،
کلام تامی است و افاده مقصود می کند و متوقف بر آن نیست. پس این آیه به قبل و بعد
خود هیچ ربطی ندارد.

دیدگاههایی درباره شأن نزول آیه تبلیغ

دیدگاههای متعددی درباره مصداق آیه تبلیغ در منابع تفسیری و حدیثی یافت می شود که
عبارت است از:

۱. منظور از ابلاغ، پیام دادن به اهل کتاب است. این قول به مجاهد، ابن عباس و قتاده
نسبت داده شده است.

۲. از سعیدبن جبیر و عایشه نیز چنین نقل شده است: چون صحابه از پیامبر(ص) حراست
می کردند، خداوند فرمود: تو ابلاغ کن، ما از تو حراست می کنیم. پس پیامبر(ص) از صحابه
عدم حراست را خواست.

۳. شخصی از قبیله بنی انمار می خواست پیامبر(ص) را به شهادت برساند، خداوند از
پیامبر(ص) حفاظت نمود. این قول از محمدبن کعب قرظی نقل شده است.

۴. پیامبر(ص) در اوایل بعثت از ابلاغ وحی به قریش می ترسید و خداوند این آیه را نازل
فرمود. این سخن از ابن جریج و عایشه نقل شده است.

۵. آیه در مورد رجم و قصاص نازل شده است.

۶. آیه در عیب و استهزای یهود نازل شده است.

۷. در مورد آیه تخییر نازل شد، چون پیامبر ترسید مبادا همسرانش دنیا را اختیار کنند
و از ابلاغ اعراض نمود.

۸. آیه در مورد زینب بنت جحش و زید (قضیه طلاق و ازدواج با زینب) نازل شد.

۹. این آیه در مورد جهاد یا معایب خدایان دروغگو یا حقوق مسلمین نازل شد.

۱۰. آیه در مورد غدیر و ولایت حضرت علی(ع) نازل گردید.

۱۱. این آیه در منی و در ایام حج نازل شد.

۱۲. آیه در مورد عباس عموی پیامبر(ص) نازل شد، چون از پیامبر دفاع نمود.

دیدگاههایی درباره آیه اکمال

۱. آیه روز عرفه در حجه الوداع نازل شده و بعد از آن هیچ آیه ای درباره فرائض و
حلال و حرام نازل نشد. این سخن از ابن عباس و سدی و ابن جریم نقل شده است.

۲. مراد عدم خلط و اختلاط کفار با مسلمانان در روز حج است. این قول از قتاده و
سعیدبن جببر مروی است.

۳. آیه در عرفات و روز عرفه نازل شده است. این سخن از عمر نقل شده و به ابن عباس،
کعب و عیسی بن حارثه هم نسبت داده شده است.

۴. آیه در مسیر حجه الوداع نازل شده است. این سخن از ربیع بن انس نقل شده است.

۵. مراد از آن فتح مکه است.

۶. ابن عباس می گوید: مراد روزی است که مردم از آن خبر ندارند.

۷. مراد روز نزول سوره برائت است که بعد از آن مشرکان نمی توانستند به خانه خدا
بیایند.

۸. مراد روز غدیر یعنی هجدهم ذی الحجه سال دهم هجری است که در آن پیامبر(ص) پیام
ولایت علی(ع) را ابلاغ فرمود. این قول از ابن ابی قاسم، ابن عساکر و ابن مردویه و
ابوسعید خدری و ابوهریره و دیگران نقل شده است.

شأن نزول آیات تبلیغ و اکمال

بر اساس روایات صحیح، متواتر و معتمد، این آیات در آخر عمر مبارک حضرت۶ در روز هجده
ذی الحجه سال دهم هجری در محلی به نام غدیر خم نازل گردید. روایات واقعه را چنین
بیان می کند:

رسول خدا ۶ در دهمین سال هجرت به همراه مسلمانان قصد زیارت خانه خدا فرمود. گروهی
عظیم پیامبر را در این حج همراهی کردند و این تنها حجی بعد از هجرت بود که قبل و
بعد از آن این عمل توسط حضرت وقوع نیافته بود. لذا این حج را حجه الوادع، حجه
الاسلام، حجه البلاغ، حجه الکمال و حجه الاتمام هم می گویند.

پیامبر گرامی۶ با دو جامه ساده روز دوشنبه ۲۴ یا ۲۵ ذی القعده به قصد حج، پیاده به
اتفاق همه اهل بیت خود، مهاجرین و انصار از مدینه خارج شد و بعد از سفر چند روزه،
روز سه شنبه داخل مکه شد. پس از انجام مناسک حج، پیامبر(ص) آهنگ بازگشت به مدینه
فرمود. چون به غدیر خم رسیدند، جبرئیل فرود آمد و وحی آورد: ای فرستاده خداوند،
برسان و به امت ابلاغ فرما آنچه را که از طرف پروردگار بر تو فرو فرستاده شده است.
غدیر خم جایی است که راههای متعدد از آنجا جدا می شود. روز هجده ذی الحجه پیامبر(ص) و
همراهانش که بیشتر از ۲۴ هزار نفر بودند، وارد این منزل شدند.

امین وحی الهی آیه مذکور را آورد و از طرف خداوند آن حضرت را امر کرد که علی(ع) را به
ولایت و امامت معرفی و منصوب فرماید و آنچه را درباره پیروی از او و طاعت امر او از
جانب خدا بر خلق واجب آمده به آنها ابلاغ فرماید.

وقتی به آن منزل رسیدند، وقت ظهر حرارت هوا شدت یافت، به طوری که مردم قسمتی از
ردای خود را بر سر و قسمتی را زیر پا افکندند و برای آسایش پیامبر(ص) چادری تهیه شد.
بعد از آنکه نماز ظهر با جماعت ادا شد، پیامبر(ص) بر محل مرتفعی که از جهاز شتران
ترتیب داده بودند، قرار گرفت و همه را متوجه خود ساخت و بعد از حمد و ستایش
پروردگار فرمود: عمر من سپری شده و نزدیک است دعوت خداوند را اجابت کنم. من و شما
بر حسب آنچه به عهده داریم مسئول هستیم. پس نظر شما چیست؟ مردم گفتند: ما گواهی
می دهیم که تو ابلاغ فرمودی و از پند ما و کوشش در وظیفه دریغ ننمودی . خدای تو به
تو پاداش نیکو عطا فرماید.

پس از اقرار گرفتن در مورد دوزخ و بهشت و مرگ و قیامت فرمود : من در میان شما دو
چیز گرانبها و ارجمند می گذارم. پس مواظب باشید که در مورد آنان چگونه رفتار
می کنید. پرسیدند: آن دو چیز گرانبها و ارجمند چیست؟ فرمود: کتاب خدا و عترت و
اهل بیت من(ع) و این هر دو هرگز از هم جدا نخواهند شد تا در کنار حوض بر من وارد
شوند . سپس فرمود: کیست که بر اهل ایمان از خود آنها سزاوارتر است ؟ همه گفتند: خدا
و رسولش. پس دست علی(ع) را گرفت و بلند نمود و فرمود : …هر کس من مولای اویم علی(ع)
مولای او خواهد بود . و این سخن را سه بار تکرار فرمود و دعا کرد: بار خدایا! دوست
بدار آنکه را که او را دوست بدارد و دشمن دار آنکه او را دشمن دارد… . در این
موقع آیه اکمال نازل شد: « الیوم اکملت لکم دینکم…». پس پیامبر(ص) فرمود: الله اکبر
بر اکمال دین، اتمام نعمت و خشنودی خدا به رسالت من و ولایت علی(ع) بعد از من .

در این هنگام همه گروه گروه آمدند و به حضرت علی (ع) تبریک و تهنیت گفتند. پیش از
دیگران ابوبکر و عمربن خطاب بودند که گفتند: «بخ بخ لک یابن ابی طالب اصبحت مولای و
مولی کل مؤمن.» حسان بن ثابت نیز برخاست و به اذن پیامبر(ص) درباره ولایت شعر سرود.
این روایت به تفصیل و اجمال در کتب مختلفی نقل شده است .

این حدیث از طرق مختلف آمده که سند یکی را بررسی می کنیم.

۱. ابوسعیدخدری: همه به ثقه و جلیل القدر بودن او اعتقاد دارند و او از ثقات است.

۲. ابوالحسن احمد الواحدی نیشابوری: به قول ابن خلکان او در زمان خودش استاد نحو و
تفسیر بود و مردم بر حسن او اجماع دارند.

۳. حاکم حسکانی: ذهبی درباره او گفته است: «شیخ متقن ذوعنایه تامه بعلم الحدیث.»

۴. ابن مردویه اصفهانی: او حافظ، ثبت و علامه است و در علم رجال شأن و منزلت خاصی
دارد.

۵. ثعلبی: او هم که این حدیث را در تفسیرش آورده، ثقه و صحیح النقل خوانده شده است.

جمع بندی و نتیجه گیری

از این روایات به دست می آید، شأن نزول و مصداق آیات مورد بحث خلافت و ولایت
امیرالمؤمنین(ع) بوده است.

۱. آیه تبلیغ یک امر مهم را می رساند و آن طبق احادیث ولایت امیر(ع) است.

۲. حدیث «من کنت مولاه فعلی مولاه» از ولایت علی(ع) خبر می دهد و معانی دیگر با عقل و
نقل و شأن نزول آیه سازگاری ندارد .

۳. مقدمه فراهم ساختن و تا چند روز نرساندن این امر دلالت می کند که در ابلاغ این
امر مهم خطر وجود داشته و آن امر جز ولایت چیز دیگر نمی تواند باشد.

۴. مقدمه خطبه (الست اول بکم…) و دعا بعد از حدیث (اللهم وال…) هم ولایت را
می رساند.

۵. آیه اکمال می فهماند این امر خاص چیزی بوده که تمام فرائض متکی به آن است.

۶. فرمایش پیامبر یعنی «الله اکبر علی اکمال الدین» هم ولایت مطلقه حضرت علی(ع) را
می رساند.

علاوه بر روایات مذکور در منابع شیعی و اهل سنت روایات بسیاری وارد شده (علامه
بحرانی از طرق عامه ۸۹ و از خاصه ۴۳ روایت نقل کرده است) که شأن نزول و مصداق این
آیات را بیان می دارد و این روایات را می توان در کتب متعدد و مختلف اهل سنت و شیعه
یافت.

علاوه بر این، روایاتی داریم که روایات تسلیم، روایات تهنیت و روایات تتویج نام
دارد و در کتب حدیثی وارد شده و امارت و خلافت و ولایت حضرت علی(ع) را می رساند. در
اینجا از هر کدام یک نمونه ذکر می گردد.

۱. روایت تسلیم: «عن بریده قال: امرنا رسول الله(ص) ان نسلم علی علیٍ بیننا
بامیرالمومنین وکذا فسروا کل ما فی القرآن « یا ایها الذین امنوا» ان علیا امیرها.»

۲. روایت تهنیت: «…طقی علیا عمربن الخطاب بعد ذلک فقال: هنیا لک یابن ابی طالب
اصبحت وامسیت مولای ومولی کل مؤمن ومؤمنه.»

۳. روایت تتویج: «ان رسول الله(ص) دعا علیا یوم غدیر خم، فعممه وارخی عذبه (طرف
الشیء) العمامه من خلفه.»

همه این روایات شاهد بر این است که رسول خدا(ص) برای جانشینی خود علی(ع) را به حکم خدا
منصوب کرده بود و در هر جایی که زمینه ای فراهم می شد، حضرت علی(ع) را به عنوان
امیرالمومنین معرفی می فرمود تا بعد از ایشان هیچ کس بهانه نیاورد که علی(ع) مولای
مؤمنین است و مولا به معنای ناصر و دوست و… است. این روایات هم درصدد بیان آن است
که صحابه به دستور حضرت رسول خدا(ص) بر حضرت علی(ع) به اسم امیرالمؤمنین سلام کنند و
تهنیت و تبریک بگویند.

علاوه بر آن، عمامه گذاری و تاج گذاری که در تمام جهان مطرح است، بر مراسم جانشینی
و خلافت و ولیعهدی دلالت می کند. اگر مولا را به معنای ناصر و محب بگیریم، پس این
روایات چه می شود و این همه تدارکات و زحمات و… برای چه بود؟ آیا این جز ولایت و
خلافت علی(ع) معنای دیگری دارد؟

دیدگاه مفسران شیعه پیرامون آیه تبلیغ

۱. علی بن ابراهیم قمی(م۳۲۹ق) در تفسیر خود در ذیل آیه تبلیغ مستقیماً خطبه غدیر را
نقل نموده که از آن به دست می آید: این آیه در شأن حضرت علی(ع) در مورد جانشینی و
ولایت آن حضرت نازل گردیده است.

۲. ابی النضر محمدبن مسعود عیاش اسلمی سمرقندی(م۳۱۰ق) در ذیل آیه تبلیغ، چند حدیث
ذکر می کند که همه بیانگر آن است که این آیه درباره علی(ع) و ولایت آن حضرت نازل شده
و آن مهم نصب حضرت علی(ع) به امامت و خلافت از طرف خدا بوده است.

۳. فرات بن ابراهیم کوفی(م۳۰۰ق) در تفسیر خود سه حدیث می آورد که بیانگر آن است که
این آیه درباره غدیر و پیرامون انتصاب علی(ع) به ولایت از طرف خدا و رسول می باشد.

۴. شیخ طوسی(ره)(م۴۶۰ق) هم اول دو روایت از ابن کعب و عایشه درباره حراست پیامبر(ص) یا
عدم کتمان وحی نقل می کند، سپس روایتی می آورد که ولایت امیرالمؤمنین(ع) را بیان
می دارد.

۵. علامه طبرسی(م۵۴۸ق) اولاً آیه را معنا نموده است و سپس از جابر و ابن عباس روایت
نقل می کند که این آیه در مورد حضرت و انتصاب او به امامت و ولایت نازل گردیده است.

۶. شیخ عبدعلی بن جمعه الحروسی الحویزی(م۱۰۷۳ق) نیز در تفسیر خود چندین حدیث از
زراره، فضیل بن یسار، بکیربن اعیان، محمدبن مسلم، برید بن معاویه و ابی الجارود
آورده است که همه از ابی جعفر(ع) نقل می کنند که ایشان می فرماید: این آیه در غدیر خم
پیرامون فریضه ولایت حضرت علی(ع) نازل شده است.

۷. علامه سیدعبدالله شبر اولاً آیه را معنا می کند و سپس از اهل بیت(ع) و ابن عباس و
جابر روایت نقل می کند که در آن خلافت حضرت علی(ع) بیان می شود و نیز اینکه رسول خدا(ص)
از رساندن این امر مهم و ابلاغ خلافت از گروهی از صحابه می ترسیده است.

۸. شیخ محمدرضا مشهدی نیز اولاً آیه را ترجمه می کند و سپس روایاتی از تفسیر قمی و
تفسیر عیاشی و فرات کوفی در مورد ولایت حضرت علی(ع) بیان می نماید.

۹. ابوالفتوح رازی(م۵۵۶ق)

در تفسیر روض الجنان وروح الجنان حدیثی مفصل ذکر می نماید که در آخر آن تمام خطبه
غدیر ذکر شده است. ایشان نقل می کند که در موقع برگشتن از حج و در غدیر خم بود که
این آیه نازل گردید و پیامبر(ص) امر مهم یعنی ولایت و خلافت حضرت علی(ع) را ابلاغ فرمود
و از همه در این مورد میثاق گرفت.

۱۰. محمدجواد مغنیه می فرماید: امر مهمی بود که پیامبر(ص) آن را به مردم می رساند و
تحمل آن برای پیامبر(ص) خیلی سخت بود. این امر تا حدی مهم است که امر رسالت متوقف بر
ابلاغ آن است. وی سپس از فریقین شأن نزول آیه را نقل می کند و می فرماید: امامیه
معتقد است این آیه در روز غدیر خم در شأن علی(ع) نازل شده که در آن امر مهم خلافت
علی(ع) برای مردم اعلان شده است، اما اهل سنت در شأن نزول آن اختلاف دارند و بسیاری
از آنها آیه را مربوط به ولایت علی(ع) می دانند.

۱۱. ملافتح الله کاشانی(م۹۸۸ق) نیز می گوید: ظاهر آیه موجب تبلیغ آن چیزی است که بر
آن حضرت۶ نازل شده و شاید مراد تبلیغ چیزی باشد که مصالح عباد متعلق به آن است. وی
سپس از واحدی و ثعلبی و… روایت نقل می کند که مراد تبلیغ امر امامت و ولایت حضرت
علی(ع) است.

۱۲. علامه طباطبایی(ره)(م۱۴۰۲ق) می فرماید: در این آیه دو چیز به طور روشن بیان شده
است: ۱. دستور خدا به رسولش همراه با تهدید ، ۲. وعده خدا به رسولش برای حفظ از
خطرات. سپس سیاق آیه را بیان نموده که مناسب ترین القاب در این مقام است. مطلب دیگر
این است که از امر مهم نام نبرده تا عظمت آن را بفهماند و نیز برساند که پیامبر ۶
در ابلاغ آن از خود اختیاری ندارد. لذا دو برهان بر سلب اختیار آمده است : ۱. عنوان
رسالت، ۲. عدم ذکر اصل مطلب. علاوه بر آن، « ان لم تفعل» شرطیه حقیقیه نیست، بلکه
اعلام اهمیت آن حکم است . معنای عصمت هم در آیه نگهداری از شر مردم است و ربطی به
عصمت انبیا ندارد . مراد از کفر در آیه معنای لغوی آن است و نه معنای اصطلاحی آن.

۱۳. سیدهاشم بحرانی نیز در تأکید بر اینکه این آیه در مورد ولایت علی(ع) نازل گردیده،
چندین حدیث ذکر نموده است.

۱۴. استاد مکارم شیرازی چند نکته را بیان می کند: ۱. لحن آیه از قبل و بعد آن
جداست.

۲. خطاب « یا ایها الرسول» وظیفه او را بیان می کند. ۳. تأکید بر ابلاغ امر مهم در

« بلغ ما انزل…» وجود دارد. ۴. در آیه در مورد عدم ابلاغ امر مهم تهدید وجود
دارد.

۵. وعده حفظ و نگهداری به پیامبر(ص) داده شده است. ۶. در آیه منکران نیز تهدید
شده اند.

وی سپس از فریقین احادیثی ذکر می کند که دلالت بر امر ولایت علی(ع) می کند و خلاصه
حدیث غدیر را نیز بیان می فرماید.

بررسی و جمع بندی

از دیدگاههای مشهورترین و بزرگ ترین مفسران مکتب اهل بیت(ع) می توان نتیجه گرفت:

۱. مفسران مکتب اهل بیت(ع) همه شأن نزول آیه تبلیغ را در غدیر خم در شأن
علی بن ابی طالب(ع) می دانند و مراد از امر مهم در نظر آنان ولایت علی(ع) است (طبق ادله
و شواهد روایات مذکور).

۲. همه بر این امر متفق اند که اتمام رسالت و انجام آن منحصر به امر مهمی است که
پیامبر(ص) باید آن را ابلاغ کند، یعنی آن امر تکمله رسالت است.

۳. همه مفسران شیعه معتقدند که ابلاغ این امر برای پیامبر(ص) خطر داشته است.

از قرائن حدیث و شواهد و ادله عقلی و نقلی نیز بر می آید که این امر مهم به معنای
تصرف مطلق بوده است نه به معنای دوستی. مراد از کفر نیز کفر لغوی است نه اصطلاحی.
همچنین ولایت یک امر الهی است که خود خداوند فرد مطلوب را منصوب می کند. لازمه این
امر این است که امام و ولی منصوب از طرف خدا معصوم باشد، چون اطاعت از فرد غیرمعصوم
درست نیست و چنین کسی نمی تواند مراد خدا باشد.

این آیه به طور مستقل و جدا نازل شده و به قبل و بعد خود هیچ ربطی ندارد.

دیدگاه مفسران اهل سنت در مورد آیه تبلیغ

بعضی از مفسرانی که شأن نزول آیه را در مورد علی(ع) نمی دانند:

۱. محمدبن جریر طبری(م۳۱۰ق) می گوید: این آیه امری از طرف خداوند است که به پیامبر
خود۶ یادآور شده که آن را به یهود و نصارا ابلاغ کند و اینها کسانی هستند که خداوند
داستان آنها را در این سوره گفته است و در آن معایب و خبائث آنها را بیان نموده
است. طبری سپس تأویلهای مختلف را بیان نموده است.

۲. محمد قرطبی(م۶۳۱ق) در این مورد چهار قول را ذکر می کند:

۱. ۲. اینکه معنای آیه این است که تبلیغ خودت را آشکار انجام بده (چون پیامبر(ص) در
صدر اسلام از مشرکین می ترسید، خداوند این آیه را نازل فرمود).

۲. ۲. این آیه پیرامون زینب و زید نازل شده، یعنی «بلغ ما انزل الیک فی امر
زینب بنت حجش الاسویه.» سپس می گوید قول صحیح در عموم است.

۳. ۲. عبدالرحمن بن محمد ثعالبی(م۸۷۵ق) می گوید: در این آیه از جانب خداوند به
پیامبرش دستور آمد که امر خدا را ابلاغ نماید و از هیچ کس نترسد، چون این امر ضمن
بیان کفر و فساد حال آنان متضمن طعن هم بود، پس از طرف آنها امکان حسد و عداوت بود
و چه بسا قبل از نزول این آیه حضرت از آنها ترس داشت. پس خداوند فرمود: آنچه را به
تو نازل کردیم کاملاً ابلاغ کن. سپس می گوید: اصح این است که خداوند پیامبر(ص) را در
هر کاری مصون فرماید و حفاظت کند.

۴. ابن کثیر دمشقی(م۷۷۴ق) می گوید: خدای تعالی بنده و رسول خودش محمد(ص) را به رسالت
مخاطب قرار داده و امر کرده همه چیزهایی را که همراه او فرستاده ، ابلاغ کند. وی
سپس روایات متعددی مانند روایت حراست صحابه یا اعرابی را می آورد. جمال الدین
قاسمی(م۱۹۱۴ق) هم قول ابن کثیر را نقل می کند و می گوید: در مصداق و شأن نزول این
آیه اختلاف دارد. اما این آیه وقتی نازل شد، پیامبر در حجه الوداع در مورد ابلاغ
رسالت از اجتماع عظیم اقرار گرفت و حدوداً چهل هزار نفر در آن اجتماع بودند که به
ادای امانت توسط پیامبر ۶ گواهی دادند… .

۵. زمخشری(م۵۳۸ق) می گوید: معنای آیه این است: اگر این امر را ابلاغ نکنی، گویی هیچ
چیز از رسالت خود انجام نداده ای. سپس از پیامبر(ص) این حدیث را نقل می کند: خداوند
مرا به رسالتی مبعوث فرمود و به سبب آن من سخت ناراحت بودم. خداوند فرمود اگر آن را
انجام ندهی عقابت می کنم و برای من مصونیت و عصمت را ضمانت کرد، پس تقویت شدم.
بیضاوی هم همین نظریه را قبول دارد.

بعضی از مفسرانی که شأن نزول آیه را درباره علی(ع) می دانند (یا ذکر کرده اند)

۱. ابن ابی حاتم رازی(م۳۲۷ق) از عطیه عوفی و او از ابی سعید خدری حدیث نقل نموده که
این آیه در شأن علی بن ابی طالب(ع) نازل گردیده است.

۲. ابواسحاق احمد ثعلبی (م۴۲۷ یا ۴۳۷ق) در مورد شأن نزول این آیه چند روایت نقل
نموده است و سپس می گوید: «محمدبن علی (امام باقر(ع)) معنای «بلغ» را فرمود: «بلغ ما
انزل الیک فی فضل علی بن ابی طالب(ع) فلما نزلت هذه الآیه، اخذ بید علی وقال من کنت
مولاه فعلی مولاه.»

۳. فخر رازی(م۶۰۶ق) می گوید: معنای آیه این است که رسول(ص) قلت نیکوکاران و کثرت
فاسقان را نگاه نکند و از کید و مکرشان نترسد. بعد روایتی آورده که چون پیامبر(ص) در
مکه بخشی از قرآن را بلند می خواند و بخشی دیگر را از ترس مشرکین مخفی می کرد، این
آیه نازل گردید. سپس نه احتمال برای آیه ذکر می کند و در آخر می گوید: این آیه در
حق علی(ع) در غدیر خم در مورد ولایت علی(ع) نازل شده است.

۴. نظام الدین حسن بن محمد قمی نیشابوری(م۷۲۸ق) هم آیه را مانند فخر رازی معنا
نموده و سپس از ابی سعید خدری حدیث نقل نموده که این آیه در مورد ولایت حضرت علی(ع)
نازل گردیده است.

۵. جلال الدین سیوطی(م۹۱۱ق) هم روایات متعددی در مورد شأن نزول این آیه می آورد و
دو روایت ذکر می کند که این آیه درباره حضرت علی(ع) نازل شده است.

۶. محمد بن علی شوکانی(م۱۲۵۰ق) نیز اول این آیه را معنا می کند که پیامبر(ص) باید
هرچه را از طرف خدا آمده، ابلاغ کند و در صورت کتمان امر، هیچ کس آگاه نخواهد شد.
سپس شأن نزول آیه را ذکر می کند که طبق روایات این آیه در غدیر خم در شأن علی(ع) نازل
گردیده است و در آن روایات حضرت علی مولای مؤمنان معرفی شده است.

۷. همچنین واحدی نیشابوری، حاکم حسکانی، قنوجی نجاری و رشید رضا در ذیل این آیه چند
حدیث آورده اند و نقل می نمایند که این آیه در مورد ولایت حضرت علی(ع) نازل شده است.

بررسی و جمع بندی

۱. از مجموع دیدگاههای مفسران اهل سنت به دست می آید که این آیه در شأن حضرت علی(ع)
نازل شده است و مراد از امر مهم ولایت حضرت علی(ع) می باشد، گرچه در کنار آن روایات و
دیدگاههای دیگر هم مطرح شده است که باید به طور مستقل بررسی شود.

۲. طبری در تأویل آیه تبلیغ آورده که شأن نزول آن حضرت علی(ع) می باشد، در حالی که
روایات غدیر را ضعیف می شمارد؛ هرچند خود کتابی مفصل و جداگانه به نام طرق الولایه
نوشته و در آن ۷۵ طریق برای حدیث نقل کرده است. پس می توان گفت که وی نیز قضیه غدیر
را قبول دارد.

۳. سیوطی، ابن ابی حاتم، ثعلبی، شوکانی، واحدی، رشید رضا، قنوجی، قاسمی و حسین قمی
نیشابوری نیز اگرچه روایاتی متعدد و مختلف ذکر نموده اند، ولی از ابوسعید خدری،
ابوهریره و ابن مسعود نقل کرده اند که این آیه در شأن علی(ع) نازل شده است. قریبی و
فخر رازی هم این وجه را نقل کرده اند، اما بعد از آن بر شیعه اشکالاتی وارد
کرده اند که در بخش اشکالات به آنها پاسخ خواهیم داد.

۴. آلوسی اصل امر مهم را قبول دارد و بر آن تأکید می کند و شأن نزول آیه درباره
علی(ع) را قبول دارد، ولی او و رشید رضا معنای مولا را محب و ناصر گرفته اند که درست
نیست و در بخش چهارم پاسخ آن داده خواهد شد.

دیدگاه مفسران در مورد آیه اکمال

دیدگاه مفسران مکتب اهل بیت(ع)

۱. شیخ طوسی(ره)(م۴۶۰ق) نخست معنای آیه را بیان می نماید و سه قول در مورد « الیوم
اکملت» ذکر می کند: ۱. یعنی فرائض و حدود و امر و نهی و حلال و حرام… را کامل
گردانیدم. ۲. یعنی امر حج را کامل گردانیدم . ۳. من شما را از خوف دشمن کفایت کردم.
سپس می فرماید: غیر از این سه دلیل شأن نزول دیگری هم هست که فریقین آن را ذکر
کرده اند: از امام باقر و امام صادق(ع) روایت شده که فرمودند: این آیه بعد از آنکه
پیامبر(ص) از حجه الوداع برگشت و در منزلی به نام غدیر خم، علی(ع) را به عنوان امام
مردم منصوب کرد، نازل شد . علامه طبرسی هم همین دیدگاه را دارد و همین معانی را
بیان نموده است .

۲. علامه شبر بعد از ذکر اقوال می گوید: از فریقین روایت شده که این آیه بعد از
آنکه حضرت علی(ع) در روز غدیر به خلافت پیامبر(ص) منصوب شد نازل گردید.

۳. مولی محسن فیض کاشانی(م۱۰۹۱ق) می گوید: فریضه ای بعد از فریضه دیگری نازل می شد
تا اینکه ولایت آخرین فریضه و واجب الهی بود که نازل گردید. پس خداوند این آیه را
نازل کرد؛ …پس با ولایت دین کامل گردید و نعمت به اتمام رسید و در این معنا از
ائمه اطهار(ع) روایاتی وارد گردیده است.

۴. حسین خزاعی می گوید: در میان مفسران در مورد « الیوم» اختلاف است که روز عرفه
حجه الوداع، روز جمعه حجه الوداع، روز اتمام حج یا روز عرفه است. برخی نیز گفته اند
مراد اتمام فرائض، حدود و معالم دین از حلال و حرام… و کفایت از دشمنان می باشد.
معنای دیگری که از امامین ابی جعفر و ابی عبداللهH نقل شده این است که روز تقریر
امامت امیرالمومنین علی(ع) می باشد و بعد از آنکه پیامبر(ص) فرمود: «من کنت مولاه فعلی
مولاه»، این آیه نازل شد.

۵. علامه طباطبایی(ره)(م۱۴۰۲ق) می گوید: آیه در مورد حضرت علی(ع) و در غدیر خم نازل
گردیده و تنها چیزی که کفار از آن ناامید گردیدند، ولایت حضرت علی(ع) و جانشینی آن
حضرت می باشد. از نظر آقای مکارم شیرازی نیز همین وجه درست است که روایات فراوانی
هم این مسئله را تأیید می کنند.

بررسی و جمع بندی

۱. مفسران امامیه معتقدند که امر ولایت، طبق احادیث آخرین فریضه الهی است که نازل
گردید.

۲. آیه اکمال می رساند که دیگر با ولایت علی(ع) دشمنان اسلام از نابودی اسلام ناامید
شدند.

۳. طبق فرمایش مولی فیض کاشانی و بقیه مفسران، امر ولایت به علی(ع) و پس از او

به فرزندان او رسید و تا قیامت یکی از آنها به عنوان حجت خدا و مرجع مردم در زمین
باقی است.

۴. مراد از « الیوم» همان روز خاص یعنی روز غدیر است.

۵. همه معتقدند که این آیه جداگانه و به طور مستقل نازل گردید و به قبل و بعد خود
هیچ ربطی ندارد.

مفسران اهل سنت

بعضی از مفسران اهل سنت مانند فخر رازی، قرطبی، طبری، زمخشری، بیضاوی، ماوردی و…
دیدگاههای متفاوت را در ذیل آیه بیان کرده اند و اصلاً در مورد شأن نزول آیه در حق
علی(ع) چیزی نگفته اند، اما بعضی دیگر شأن نزول آیه را در مورد ولایت علی(ع) بیان
نموده اند.

۱. سیوطی(م۶۱۱ق) از ابن مردویه و ابن عساکر روایت آورده که ابوسعید خدری گفته است:
این آیه در غدیر بعد از انتصاب علی(ع) به ولایت و خلافت نازل شده است و همچنین از
ابوهریره هم نقل می کند که این آیه در غدیر خم در روز هجده ذی الحجه نازل شده است.

۲. ابن کثیر(م۷۴۴ق) هم روایات مذکور را از ابن مردویه از طریق هارون عبدی و از
ابوهریره بیان می کند و می گوید: این آیه در غدیر نازل شده است. ولی بعد می گوید:
درست این است که این آیه در روز عرفه نازل شده است.

۳. جمال الدین قاسمی(م۹۴۴ق) هم اقوال ابن کثیر را تکرار می کند.

۴. حاکم حسکانی(م قرن پنجم) نیز پنج روایت ذکر می کند که این آیه در غدیر درباره
ولایت حضرت علی(ع) نازل گردیده است.

بررسی و جمع بندی

۱. در مورد شأن نزول آیه همه قبول دارند که روز اکمال و اتمام دین و نعمت است و روز
یأس و ناامیدی کفار، ولی در مصداق آن اختلاف دارند.

۲. طبری که صاحب رساله «طرق الولایه» است در اینجا مصداق آیه را یک چیز دیگر یعنی
روز الوداع و درباره حج می داند.

۳. سیوطی که در کتاب خود تاریخ الخلفا حدیث غدیر را متواتر می داند، اینجا همان
روایت غدیر را از ابوسعید خدری ضعیف شمرده است.

۴. ابن کثیر در کتاب البدایه والنهایه به تفصیل این حدیث را نقل نموده، در حالی که
اینجا منکر آن است که نزول آیه درباره علی(ع) باشد . قاسمی هم در تفسیرش از او تبعیت
نموده است.

۵. مفسرانی دیگر ماند حاکم حسکانی در مورد این آیه و شأن نزول آن چندین حدیث نقل
نموده اند.

۶. زمخشری و بیضاوی هر دو آیه را فقط ترجمه کرده، ولی اسمی از ولایت و شأن نزول آیه
نبرده اند.

شبهات

شبهه اول: فخر رازی، طبری و نجوی و دیگران نوشته اند: چون رسول خدا(ص) قبل از نزول
آیه تبلیغ از یهود و نصارا عیب جویی نمی کرد و معایبشان را ذکر نمی نمود، در
حالی که یهودیان از اسلام و مسلمین عیب جویی می کرد د، لذا این آیه نازل گردید.
دلیل آنان هم وحدت سیاق است.

پاسخ: ادعا و دلیل آنان باطل است، زیرا وحدت سیاق خالی از قوت است و علامه آن را
پاسخ گفته اند. دکتر نجارزادگان هم در مقاله خود چند پاسخ آورده اند:

اول: سیاق قرینه مقامی است و در برابر نص روایات و قرائن دیگر ظهوری ندارد و نصی
نداریم که دلالت کند آیه مورد بحث درباره یهود است.

دوم: رازی قبول دارد که در آیه تهدید و وعید واقع شده است، پس باید گفت در زمان
نزول سوره مائده و این آیه، یهودیان ترک وطن کرده بودند یا جزیه می دادند و هیچ
قدرتی نداشتند. پس چگونه ممکن است پیامبر(ص) از آنها بترسد و حکم خدا را نرساند،
خصوصاً که قبل از آ