پاورپوینت کامل نقش شبکه های ماهواره ای در ایجاد چالش های فرهنگی و فروپاشی خانواده در ایران ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل نقش شبکه های ماهواره ای در ایجاد چالش های فرهنگی و فروپاشی خانواده در ایران ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل نقش شبکه های ماهواره ای در ایجاد چالش های فرهنگی و فروپاشی خانواده در ایران ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل نقش شبکه های ماهواره ای در ایجاد چالش های فرهنگی و فروپاشی خانواده در ایران ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

چکیده

در جهان امروز، پیشرفت تکنولوژی در زمینه ارتباطات و انتقال اطلاعات باعث به وجود آمدن تعاملات ارتباطی زیادی در سراسر جهان شده است. با توجه به رشد و گسترش رسانه های ارتباط جمعی و استفاده روزافزون از این فن آوری جدید، به ویژه شبکه های ماهواره ای، شاهد ورود عناصر فرهنگی جدیدی در میان خانواده ها و حریم خصوصی آنها هستیم که باعث پیدایش سلیقه ها، نگرش ها و باورهای متفاوتی در میان آنها شده است.

اهمیت داشتن خانواده سالم از آن روست که خانواده از بنیادی ترین نهادهای موجود در جامعه و ضامن سلامت و بقای آن است. بنابراین، سلامت جامعه در گرو داشتن خانواده ای سالم و بهنجار است.

با اینکه نفوذ ماهواره، معضلات فرهنگی – اجتماعی بسیاری در بین خانواده های کشورهای در حال رشد پدید آورده، اما متأسفانه تحقیقات اندکی در زمینه آسیب های مختلف شبکه های ماهواره ای بر کارکردهای خانواده صورت گرفته است.

مقاله حاضر با روش اسنادی و مطالعات کتاب خانه ای صورت گرفته و در قلمرو نظری برای بررسی اثرگذاری وآسیب رسانی شبکه های ماهواره ای بر نظام خانواده از نظریه هایی در حوزه جامعه پذیری، نظریه کاشت، نظریه میمی های کاپلا با عنوان رسانه های سرایت دهنده، برجسته سازی، مخاطب شناسی و نظریه های دیگر استفاده شده است.

مقدمه

در قرن معاصر، هنوز خانواده در مشرق زمین، اصالت و هویت دینی خود را تا حدودی حفظ کرده است. در چرخه تحولات جهانی، با قرار گرفتن خانواده زیر تهاجم فرهنگ غربی که رسانه های نوین آن را انجام می دهند، البته این نهاد به حمایت و قدرت بیشتری نیاز دارد تا بتواند هویت خود را حفظ کند.

امروزه خانواده در غرب در حال فروپاشی و نابودی است و مهم ترین دلیلش هم طرد دین از همه مظاهر زندگی است. واقعیت این است که خانواده هم از نظر ساختاری متحول گشته و هم از نظر اعتقادی و نظام ارزشی زیر سیطره تجدد گرایی، دنیا گرایی و دین زدایی، دگرگونی های بسیاری را تجربه کرده است. با ورود تکنولوژی و وسایل ارتباط جمعی در خانواده ها، ارزش های اجتماعی خانواده ها تحت تأثیر قرار گرفته و موجب شده است تا شاهد تغییراتی در رفتار و گفتمان نسل جوان باشیم.

از جمله این وسایل می توان به شبکه های تلویزیونی ماهواره ای فارسی زبان اشاره کرد. زمانی شنیدن و تماشا کردن، فعالیت گروهی در هر خانه بود، درحالی که هم اکنون شنیدن و دیدن انفرادی رسانه ها و استفاده هم زمان از چند رسانه متفاوت، به هنجارهای خانوادگی تبدیل شده است. (راس و نایتینگل، ۲۰۰۸:[۱]) وسایل ارتباط جمعی فاصله ها را ناپدید می سازند، همچنان که جدارِ بین انسان ها را نیز تاحدود زیادی شفاف تر می سازد. (کفاشی، ۱۳۸۹: ۵۶؛ به نقل از: اسلوین، ۱۳۸۰) بنابراین، چگونه می توان تصور کرد که این وسایل بر گروه های اجتماعی از جمله خانواده تأثیر نگذارد.

«هربرت مارکوزه که در کتاب انسان تک ساحتی زیر عنوان «منطق سلطه»، از عقلانیت تکنولوژی بحث می کند، معتقد است پیشرفت فنی تکنولوژی در جامعه به جای اینکه به آزادی و تسلط انسان بر طبیعت منجر شود، به عاملی در بهره کشی بیشتر انسان ها تبدیل شده است. از نظر او، انسان دارای یک بعد ماشینی شده و دیگر ابعاد شخصیت او از بین رفته است. اخلاق، زبان، فرهنگ، هنر و عواطف، همه از حاکمیت تکنولوژی متاثر گردیده اند و در نتیجه، تفکر تک ساحتی در جامعه ایجاد گردیده و حقوق و آزادی های فردی از مفهوم سنتی گذشته دوری جسته و جای خود را به فرهنگ مادی سپرده است». (کفاشی، ۵۷:۱۳۸۴)

شناخت اینکه ما در استفاده از وسایل ارتباط جمعی در چه وضعیتی هستیم، اهمیت ویژه ای دارد؛ «چرا که انقلاب تکنولوژی اطلاعات که مهم ترین عامل در به وجود آوردن تغییرات محسوب می شود، باید به رسمیت شناخته شود.» (جوادی، ۱۳۸۷: ۱۳؛ به نقل از: مادن ساراپ، ۱۳۸۲) «رسانه های فراملی۱ که از دیدگاه بسیاری از اندیشمندان، کارگزاران اصلی فرآیند جهانی شدن[۲] به شمار می آیند، عامل اصلی ارائه فرهنگ جهانی و نسبیت گرایی فرهنگی محسوب می شوند؛ فرهنگی که در آن، ماده گرایی، مصرف گرایی، گسترش نمادهای مصرفی سرگرم کننده و عوام پسند،[۳] سکس و خشونت افراطی[۴] عرضه می شود. به اعتقاد برخی نظریه پردازان، همین عوامل، ارزش ها، ثبات و هم بستگی ارکان خانواده در شکل سنتی آن و مقوله ازدواج رسمی را به صورت جدی تهدید می کنند.

این نظریه پردازان، آمار بسیار بالای طلاق در کشورهای پیشرفته غربی را که مراحل بیشتری از جهانی شدن را طی کرده اند و آمار بالای فرزندان متولد شده در خارج از چارچوب ازدواج رسمی در این جوامع را شواهدی در تأثیر ادعای خویش می دانند.» (عنایت و موحد، ۱۳۸۳:۱۶۰؛ به نقل از: راندل، ۱۳۸۱) گسترش رسانه های جمعی به ویژه رسانه های دیداری و برنامه های شبکه های ماهواره ای به بی ثباتی خانواده ها دامن زده است. نخستین مشکلی که این رسانه ها در خانواده ها ایجاد می کنند، تقویت فردگرایی و گوشه گیری در خانواده است. (نوری، ۱۳۸۹:۱۰۴) می توان گفت ماهواره یکی از رسانه های بسیار اثرگذار در عصر حاضر است که به دنبال افزایش انقلاب صنعتی و ورود تکنولوژی، نهاد خانواده ها را دچار آسیب کرده است.

مقاله حاضر درصدد است آسیب های شبکه های ماهواره ای بر نظام، ساختار وکارکرد خانواده و نیز تأثیر ماهواره بر تعهد زناشویی[۵] در بین خانواده ها را بررسی کند.

بررسی نظریه های جامعه شناختی درباره گرایش خانواده ها به شبکه های ماهواره ای

مخاطب شناسی

اعضای خانواده، مخاطبانی هستند که در معرض پیام های رسانه های جمعی قرار دارند. مخاطب،[۶] بخش اساسی از فرآیندهای مربوط به ارتباط جمعی بوده است و از بدو پژوهش در ارتباطات، یکی از موضوعات اصلی مورد توجه است که در ارتباط جمعی، مخاطبان، جمعی از افراد هستند که پیام های عرضه شده از رسانه ها را دریافت می کنند یا دریافت کرده اند. در نتیجه، مخاطبان، گروهی هستند که در فرآیند ارتباط جمعی مشارکت می کنند، اما به طور معمول و در حال طبیعی، درگیر ساخت محتواها نیستند. (محسنیان راد و سپنجی، ۱۳۹۰: ۳۰؛ به نقل از: دونباخ، ۲۰۰۸) امروزه ماهواره ها و برنامه هایی که از این شبکه ها پخش می شود، واقعیت ها را آن طور که باید و شاید به تصویر نمی کشند و حتی گاهی بنگاههای استعماری هستند که مسائل را کوچک و بزرگ می کنند و به افراد مجال تأمل و تفکر نمی دهند؛ زیرا رابطه میان ماهواره و مخاطب، رابطه ای یک سویه است و در این فرآیند پیام رسانی، تعیین نوع پیام ها و آگاهی ها در اختیار فرستنده است و گیرنده پیام به گونه ای خنثی و منفعل آن را دریافت می کند. دایرهالمعارف ارتباطات و اطلاعات(۲۰۰۲) نیز در مورد مفهوم مخاطب چنین می گوید: «مخاطب، کم و بیش به عنوان گروهی از دریافت کنندگان هم زمان پیام ها در انتهای یک فرآیند خطی ارتباطی تعریف می شد (مدل گونه سه عنصری ارسطو، شامل گیرنده، پیام و فرستنده) که این موضوع به صورت مبنایی، یک گونه انتقال اطلاعات از یک فراارتباط گر[۷] به دریافت کنندگان فردی فراوان است.» (محسنیان راد و سپنجی، ۱۳۹۰:۳۱؛ به نقل از: اسمیت، ۲۰۰۲) از دید مک کویل نیز مفهوم سنتی مخاطب از بین رفته است و جای آن را مجموعه های بی شماری از مصرف کنندگان انواع نامحدود خدمات اطلاعاتی می گیرد. مفهوم رسانه جمعی دیگر کارآیی سابق را ندارد. همچنین مک کویل، مقوله نظارت هنجاری بر رسانه ها را مطرح می کند که به نظام های ارزشی تنظیم کننده رفتار رسانه ها اشاره دارد. این نظام ها بر ارزش محتوایی (داوری های سنتی جاگرفته در فرهنگ و منتقل شده به وسیله نهادهای آموزش، خانواده و مذهب)، ارزیابی ها از رسانه ها و زمانی که صرف آنها می شود و انتظارات مخاطبان از تولید و توزیع کنندگان برای تأمین برخی خدمات و انجام دادن شماری از تکالیف نظارت می کنند. (مک کویل، ۱۳۸۵: ۳۲۹)

در این میان، یکی از وظایف رسانه ملی، مدل سازی برای رفتار ها و عادت های ارزشی و فرهنگی جامعه است. برای این منظور، رسانه ملی باید ضمن اشاعه اخلاق ایرانی – اسلامی، مخاطبان را به تفکر، تعمق و خردورزی دعوت کند و با اعتلای ایمانی و فکری آنان، زمینه پرورش فرهنگ پویای ملی را فراهم سازد. اگر در گذشته، وراثت، محیط و خانواده، سه عامل اساسی شکل گیری شخصیت وتعلیم وتربیت یک فرد به حساب می آمدند، امروزه با توجه به گستردگی و اثرگذاری وسایل ارتباط جمعی بر افراد جامعه می توان عامل چهارم را به این مجموعه افزود؛ یعنی عامل رادیو و تلویزیون. (از رحمان زاده و غفاری ۱۳۹۰: ۲۳۸؛ به نقل از: انصاری، ۱۳۸۶)

نظریه کاشت

نظریه کاشت به عنوان یکی از پرکاربردترین نظریه های مربوط به اثرات رسانه های ارتباط جمعی، بهتر از هر نظریه ای، اثرات تکنولوژی رسانه ای بر جامعه و تحولات آن را نشان می دهد. این نظریه، محصول دو دهه فعالیت پژوهشی گروهی به سرپرستی جورج گربنر، نظریه پرداز ارتباطات، روی وسایل ارتباط جمعی به طور عام و تلویزیون به طور خاص است.

گربنر بر این باور است که تلویزیون در میان رسانه های مدرن چنان جایگاه محوری در زندگی روزمره ما پیدا کرده که محیط نمادین آن و پیام هایش در مورد واقعیت، جای تجربه شخصی و دیگر وسایل شناخت جهان را گرفته است. گربنر با تمرکز مطالعات خود بر شهروندانی که میزان تماشای تلویزیون در میان آنها بالاست و مقایسه آن با افرادی که کمتر تلویزیون تماشا می کنند، چنین نتیجه گرفت که از نظر تماشاگران پرمصرف، تلویزیون عملا دیگر منابع اطلاعات، افکار و آگاهی ها را به انحصار درمی آورد و یک کاسه می کند.

اثر این مواجهه با پیام های مشابه، چیزی را تولید می کند که گربنر آن را «کاشت» یا آموزش جهان بینی رایج، نقش ها و ارزش های رایج می خواند. (محمدپور و همکاران، ۱۳۸۹:۱۳۹؛ به نقل از: ورنر و تانکارد، ۱۳۸۴) از نظر گربنر، متداول سازی[۸] هنگامی روی می دهد که تماشای بیش از اندازه، منجر به تقارن دیدگاه ها در گروه ها شود. تشدید نیز زمانی اتفاق می افتد که اثر کاشت در گروه خاصی از جمعیت بیشتر باشد. (محمدپور و همکاران، ۱۳۸۹:۱۳۹؛ به نقل از: بارکر، ۲۰۰۲) همچنین گربنر می گوید: «کودکان امروز، در حالی پا به عرصه حیات می گذارند که در درون خانواده به طور متوسط، روزی ۷ ساعت تلویزیون تماشا می کنند.

نخستین قصه های بشری را درباره مردم، زندگی و ارزش ها نه به وسیله والدین، مدرسه، کلیسا و دیگران در جامعه، بلکه از راه انبوهه ای از دور که چیزی را عرضه می کند، دریافت می کنند» (مسعودی، ۱۳۸۸:۱۷۶؛ به نقل از: Georg Gerbner: 1996) به طور کلی، از نظریه کاشت در راستای هدف این مقاله چنین برمی آید که شبکه های ماهواره ای، رسانه ای هستند که بسیاری از تصورهای ما را از دنیای پیرامونمان شکل می دهند؛ تصورهایی که نقش مؤثری در کنش اجتماعی و جامعه پذیری ما دارند. ازاین رو، در کارکرد نظام خانواده سنتی ایرانی ما نیز اثرگذارند.

نظریه میمی های کاپلا

نظریه ژوزف کاپلا با عنوان رسانه های سرایت دهنده نیز وسایل ارتباط جمعی را به عنوان مجموعه عواملی می بیند که موجب تکثیر ایده ها یا اشاعه آنها از طریق فرآیند «تقلید»[۹] می شوند. منظور کاپلا از تقلید همان چیزی است که بین دو نفر اتفاق می افتد؛ یعنی تقلید یک فرد از دیگری او از نوعی تقلید رفتاری – ذهنی و همه گیری سخن می گوید که این موارد تقلید شده را با هویت دقیقشان در ذهن نداریم، بلکه نتایج آنها را می بینیم و آنها را در رفتار دیگران تجربه می کنیم. کاپلا این فرآیند تقلید را «میمی» می نامد.

میمی هایی که از طریق رسانه های ارتباط جمعی ایجاد می شوند، نظیر مدها و اصطلاح هایی که مردم آنها را از تلویزیون یاد گرفته اند، به نظر کاپلا، به مرور زمان به فرهنگ تبدیل می شوند. ازاین رو، وی اظهار می دارد که رسانه ها می توانند نگرش مخاطبان خود را به محیط دگرگون سازند. (محمدپور و همکاران، ۱۴۰:۱۳۸۹؛ به نقل از: گانتلت، ۲۰۰۲)

نظریه وابستگی مخاطب – رسانه – جامعه

ملوین دیفلور نیز نظریه وابستگی مخاطب – رسانه – جامعه را مطرح ساخت و بر این نکته تاکید کرد که می توان از روابط سه گانه بین رسانه ها – مخاطبان – جامعه و پیامدهای شناختی، عاطفی و رفتاری رسانه بر مخاطبان سخن گفت. وی معتقد است که اولین پیامد تأثیر رسانه ها، ایجاد ابهام در مخاطبان و سپس رفع آن ابهام است. ابهام، خود، ناشی از برخورد اطلاعات متناقض با یکدیگر است.

هنگام رخ دادن وقایع غیر منتظره یا وضعیت های خاص، مردم پیام های متناقضی از رسانه ها دریافت می کنند، اما نمی دانند چگونه آنها را تفسیر کنند. براثر این فشار، رسانه ها در مرحله بعد با اطلاعات کامل تر این ابهام را رفع می کنند و به این ترتیب، تفسیرها را محدود می سازند و با ابهام زدایی سبب تحدید ساختار اجتماعی می شوند. این ابهام در جوامعی که در حال گذر از رسوم سنتی به جامعه مدرن هستند، بسیار شدیدتر است. (محمدپور و همکاران، ۱۳۸۹: ۱۴۱؛ به نقل از: راس، ۲۰۰۳) نفوذ و جاذبه تلویزیون در دنیای کنونی، امری بدیهی است و نقش آن در آموزش، هدایت، جهت دهی و قالب سازی افکار عمومی جامعه انکارناپذیر است.

به همین دلیل، دولت ها یا بخش خصوصی آن را به عنوان یکی از ابزارهای اصلی نفوذ در افکار عمومی و توسط در جهت اهداف مورد نظر خود به کار می برند. اختراع ماهواره های مخابراتی نیز تأثیر گذاری تلویزیون را از مرزهای ملی عبور داده و به امری فراملّی و جهانی تبدیل کرده است. کشورهای قدرتمند با تکیه بر امکانات قوی ارتباطی و ماهواره ای درصددند تا سراسر جهان را به عرصه تاخت و تاز امواج تصویری خود تبدیل کنند و به طور یک جانبه، افکار جهانیان را در جهت اهداف و امیال خود سوق دهند. بدین گونه این کشورها برآنند که از تلویزیون به عنوان جعبه جادویی برای یکسان سازی افکار عمومی جهانیان و تشکیل دهکده واحد جهانی بهره برداری نمایند. (بیریوکوف، ۱۳۷۳: ۷)

نظریه برجسته سازی

مک کامبز و شاو[۱۰] (۱۹۷۲) درباره تأثیرات رسانه، نظریه «برجسته سازی»[۱۱] را مطرح کرده اند. برجسته سازی یکی از شیوه هایی است که از طریق آن، رسانه های ارتباط جمعی می توانند بر عامه مردم اثر بگذارند. برجسته سازی به معنای آن است که رسانه های خبری، خبرها و موضوعاتی را که عامه مردم درباره آنها می اندیشند، تعیین می کنند. (محمدپور و همکاران، ۱۳۸۹: ۱۴۰؛ ورنر و تانکارد، ۱۳۸۴) بی عفتی، ترویج خیانت و تقویت بی وفایی، تجمل گرایی، بی اعتنایی به فرزندان، بی احترامی نسبت به یکدیگر در خانواده، بی غیرتی و بی اعتنایی نسبت به حدود محارم، موضوعات مهمی است که به عنوان آموزه های مورد هدف این شبکه ها در حال برجسته سازی است.

در این شرایط، کشورهایی که به حفظ فرهنگ ملی خود می اندیشند، وظیفه ای سخت و دشوار پیش رو دارند و برای مقابله با این توطئه باید با تمام قوا و هوشیاری و استفاده بهینه از سرمایه های مادی و انسانی خود، دست به کار شوند و به ایمن سازی جامعه خویش در برابر این امواج بپردازند. آگاه کردن جامعه به اهداف تبلیغاتی غرب، از طریق صدا و تصویر، گامی اساسی در جهت مصونیت بخشیدن جامعه و پاسداری از هویت وارزش های ملی محسوب می شود.

دیگر نظریه ها

بر اساس نظریه سکولاریزاسیون، شبکه های ماهواره ای با رشد روزافزون و نمایش زندگی مدرن، رفته رفته از اهمیت مذهب نزد مخاطبان می کاهند و ارزش های زندگی و جامعه مدرن بدون قید وبند مذهبی را جانشین آن می کنند. (افهمی و آقامحمدیان، ۱۳۸۹: ۵؛ به نقل از: برات نژاد، ۱۳۸۴) ژاکوب ماسک، عصر حاضر را ناظر به تکنولوژی به عنوان عامل تغییر و عامل قدرت بخش جهت فاصله گرفتن از ارزش ها و هنجارهای سنتی و ابراز ارزش ها و هنجارهای جای گزین می داند. از طریق تکنولوژی های اطلاعاتی – ارتباطی رویه ها و عناصر فرهنگی جدید وارد جریان فرهنگ جامعه می شود و فرهنگ مجازی به موازات فرهنگ سنتی پیش می رود و دیگر یک جریان حاشیه ای محسوب نمی شود. (مهدی زاده و عبدالهی، ۱۶۴:۱۳۸۵؛ به نقل از: ماسک، ۲۰۰۴) نظریه پردازان عرصه رسانه های نوین اعتقاد دارند این سه کارکرد مهم را از رسانه می توان انتظار داشت و بر اساس همین ویژگی ها باید برای تعیین نسبت میان پیام، فرستنده و گیرنده دست به اقدام زد:

۱. نقش رسانه ها در شکل گیری هویت؛

۲. نقش رسانه ها در مسائل اقتصادی؛

۳. نقش رسانه ها در مواجهه با ایده ها و تفکرهای نوین.

در حال حاضر، بر اساس آمار موجود، حدود ۱۷۶۶۶ شبکه ماهواره ای در ایران قابل دریافت است که از این تعداد، حدود ۲ هزار شبکه با وضوح بالا قابل مشاهده هستند. از ۲هزار شبکه قابل مشاهده درایران، ۳۸۰ شبکه به پخش موسیقی اختصاص دارند، به طوری که ۲۴ ساعته موسیقی و کلیپ تلویزیونی پخش می کنند، ۷۴ شبکه به مد لباس، آرایش و… و ۲۷۳ شبکه به ادیان و تاریخ و ۴۱۹ شبکه به ورزش، ۲۵۲ شبکه به کودکان و نوجوانان و ۹۲ شبکه به اقتصاد می پردازند.

در ضمن از میان شبکه های قابل دریافت، ۳۳۲ شبکه به مسائل سیاسی، قوم گرایی و تبلیغات ضددینی می پردازند. (کفاش، ۱۳۸۹: ۴۱) مهم ترین مسئله ای که باعث اقبال مردم به ماهواره شده، سریال های عامه پسند و خانوادگی شبکه های فارسی زبان بوده است.

راهکارهای پیشنهادی برای تلویزیون در قبال این موضوع عبارت است از: پذیرش واقعیت های موجود رسانه ای، اعتماد به دیدبانان رسانه، رو آوردن به ژانرهای نو، تمرکز بر خواسته های مخاطبان، تغییر ساختار صدا و سیما و فعالیت شبکه های موازی به طور نظارت شده و رسمی تر. (www.fardanews.com: 7/2/1390) بنابراین، می توان گفت ماهواره ها نقش مهمی در جریان اجتماعی شدن انسان ها در دنیای کنونی دارند.

بر اساس نظریه دستورکار رسانه ها از جمله ماهواره معمولا بر موضوعات خاصی تمرکز می کنند و به ملاحظاتی که مردم در تصمیمات اجتماعی و سیاسی و دینی خود در نظر دارند، شکل می دهند و باورها و رفتارهای دینی آنان را تحت تأثیر قرار می دهند. (افهمی و آقامحمدیان، ۱۳۸۹: ۶؛ به نقل از: برگر، ۱۳۷۹) در طول سالیان گذشته، شبکه های ماهواره ای به ویژه شبکه های فارسی زبان، رشد فزاینده داشته اند و با اغماض نسبی در مورد استفاده از ماهواره، شواهد، مطالعات و آمارها بیانگر افزایش بهره گیری خانواده های ایرانی از آن است.

ماهواره ها تأثیرات متفاوت و مخربی روی خانواده ها و فرهنگ سنتی آن ها داشته اند که برخی از آنها در اینجا تبیین می شوند:

الف) تأثیر ماهواره به عنوان رسانه ای نوین درفرهنگ خانواده های ایرانی؛

ب) آسیب های ماهواره بر ساختار وکارکرد خانواده ها؛

ج) تأثیر ماهواره برتعهد زناشویی[۱۲] دربین خانواده ها.

الف) تأثیر ماهواره درفرهنگ خانواده های ایرانی

جامعه سالم بدون داشتن خانواده های سالم نمی تواند تحقق یابد و هیچ یک از آسیب های اجتماعی بی تأثیر از خانواده پدید نیامده اند. بنابراین، می توان به اهمیت پژوهش درمورد تأثیر تعاملات فرهنگی ماهواره بر خانواده ها پی برد و به آن اهتمام ورزید.

نهاد خانواده در ایران در دو دهه اخیر، دست خوش دگرگونی های زیادی شده است. خانواده در عصر جهانی شدن به حیات خود ادامه می دهد و الگوهای خانواده و روابط حاکم بر آن و ساختار قدرت در درون خانواده دگرگونی شده است و انسان ها شکل های جدید و در عین حال، ساختار متنوع تری از روابط خانوادگی را تجربه خواهند کرد. خانواده از جمله نهادهایی است که در سنت ها، باورها و اخلاق ریشه دارد. خانواده، حلقه اتصال و انسجام فرهنگ و نظم اجتماعی و در واقع، نهادی است که مسئولیت سامان بخشیدن به سلامت اخلاقی جامعه را برعهده دارد.

حال اگر خانواده ای دچار اختلال و نابسامانی باشد و کارکرد و نقش اصلی خود یعنی تربیت را از دست بدهد، فرآیند جامعه پذیری به خوبی انجام نمی شود. خانواده به عنوان یک اجتماع طبیعی منشأ اصلی ظهور هنجارهای اجتماعی است. (شریفی و کاکاوند، ۱۳۸۸: ۲۶؛ به نقل از: چلبی، ۱۳۷۸)

وسایل ارتباط جمعی با فضای فکری انسان ها و به طور کلی، دگرگونی در جهان بینی انسان ها سروکار دارند. تغییر در فرهنگ اصیل مخاطبان و تأثیر در ارزش ها، باورها و رفتارهای مذهبی آنان، بی اعتماد کردن مردم نسبت به حکومت های داخلی به دلیل افشای بسیاری از اخبار داخلی کشورها از دیگر تأثیرات این شبکه هاست. (افهمی و آقامحمدیان، ۱۳۸۹: ۲۰)

از این منظر، خانواده ها، بزرگ ترین قربانیان ماهواره ها هستند. ماهواره ها با از بین بردن قبح روابط غیر اخلاقی در کانون گرم خانواده، سستی پایه ها و ازهم پاشیدگی آن را فراهم می کنند. یکی از عوامل بنیادینی که جهت رفتارهای انسانی را در همه حال تعیین می کند، ارزش های فرهنگی آن جامعه است.

ارزش ها، نیرومندترین عنصر تعیین کننده در نظام اجتماعی و فرهنگی جوامع به شمار می روند که خط سیر کنش و اعمال افراد را در جامعه، هدایت، کنترل و نظارت می کنند. همچنین به عنوان الگوهای رفتاری نسبتاً ثابتی هستند که پیوسته از سوی افراد جامعه، بازبینی، کنترل و نظارت می شوند. (عباسی مولید، ۱۳۹۰: ۸۰)

گرایش مردم به ماهواره به ویژه در کشورهای اسلامی، ارزش ها، باورها و رویه های فرهنگی و فرهنگ اصیل آنان راتحت تأثیر قرار داده است. به عبارت دیگر، رسانه ها از جمله تلویزیون و ماهواره، نماد فرهنگی محسوب می شوند که از آن طریق، دین، ارزش ها و باورهای دینی را تحت تأثیر قرار می دهند. این در حالی است که جامعه ایرانی، جامعه ای نسبتاً پای بند به سنت هایی است که امروزه نسل های جدید تا حدودی آن را به چالش کشیده اند.

تنش یاد شده نیز جدی است، به طوری که برای تقریبا یک دهه، یکی از دغدغه های مهم سیاست گذاران فرهنگی و صاحب نظران مسائل اجتماعی ایران، شکاف نسلی بود (محمد رضایی و کلانتری، ۱۳۹۰) دیوید اولسون در تعریف رسانه آن را نوعی تکنولوژی می داند که با نمادها سروکار دارد، از نظر وی، رسانه یک تکنولوژی برای اطلاع دادن، ضبط کردن، اشتراک و توزیع نمادهاست که معمولا محدود به حواس خاص و همراه با نوعی شکل گیری اطلاعات است. (کفاش، ۱۳۸۹: ۴۱؛ به نقل از: اولسون، ۱۳۷۷)

بسیاری از خانواده ها بدون توجه به آسیب های ماهواره از این وسیله استفاده می کنند و از اینکه فرزندانشان همراه آنان به تماشای فیلم ها و سریال های ماهواره بپردازند، هیچ نگرانی ندارند. وقتی اعضای یک خانواده به راحتی ساعت ها پای تماشای فیلم های ماهواره می نشینند، رعایت بسیاری از ارزش ها از جمله حریم میان زن و مرد به مرور زمان برای آنها کم رنگ می شود.

به گفته جامعه شناسان، تماشای برنامه های برخی شبکه های فارسی زبان منجر به فساد اخلاقی و بی بند و باری در روابط بین نوجوانان و جوانان می شود، اما خانواده ها این موضوع را جدی نمی گیرند. متأسفانه تماشای ماهواره نه تنها حریم اعضای خانواده را از بین برده است، بلکه سبب الگوگیری های نادرست نوجوانان نیز خواهد شد. بسیاری از نوجوان و جوانان به دلیل تماشای بدون کنترل برنامه های ماهواره ای گرفتار خرافه پرستی، کم رنگ شدن اعتقادات و از همه مهم تر، بی بند و باری شده اند و به وضوح می توان مشکلات شخصیتی را در آنها مشاهده کرد.

جوانان امروز بر پایه های لرزانی از هویت های سیال[۱۳] عصر مدرن قرار گرفته اند که در قالب هیچ کدام از آنها جای نمی گیرند.گسترش ارتباطات و گردش آزاد اطلاعات در جهان معاصر، بستری نوین و مملو از چالش فراهم آورده است که در آن، هویت فرهنگی همه جوامع در معرض تغییرات شگرف قرار گرفته است.

در یک جمع بندی کلی، براین نکته تاکید می شود که امروزه هویت فرهنگی ایرانی در وضعیت مبهم و حساسی به سر برده و بنابراین، در معرض چالش های هویتی جدی متاثر از اثرات رسانه ای است. (محمدپور و همکاران، ۱۳۹۰: ۱۵۳) ماهواره در شکل گیری یا تغییر باورها و رفتارهای دینی افراد نقش اساسی دارد و در درونی کردن ارزش های دینی افراد نیز مؤثر است. ارزش های فرهنگی یک جامعه، بخش اصلی آن جامعه به شمار می رود که ثبات یا تغییر آن ها موجب ثبات یا تغییر فرهنگ ها و جوامع می شود و به تبع آن، ثبات یا دگرگونی خانواده ها نیز تحت تأثیر قرارمی گیرد.

در سال های اخیر، ارزش های فرهنگی به عنوان یکی از عوامل مؤثر بر ثبات و تداوم زندگی زناشویی در مطالعات خانواده و ازدواج، در بسیاری از جوامع بااهمیت تشخیص داده شده است، به گونه ای که از آن به عنوان یک پیش بینی کننده ثبات و پایداری ازدواج ها یاد شده است. (عباسی مولید، ۱۳۹۰: ۹؛ به نقل از: Sung Hyun ,2003) از نظر والرشتاین، جهانی شدن فرهنگی به معنای سیطره فرهنگ غرب بر دیگر فرهنگ هاست که به دوگانگی فرهنگی در کشورهای جنوب منجر خواهدشد.

منتقدانی چون او معتقدند غربی کردن نمی تواند آخرین و بهترین پاسخ به جهانی شدن باشد؛ زیرا خود غرب با مشکلات متعدد اجتماعی و فرهنگی و چالش های بسیاری روبه روست. سلطه غرب بر رسانه ها و ابزارهای نوین رسانه ای به ویژه شبکه های ماهواره ای و اینترنت تنها به بی ثباتی فرهنگی، ارزشی و هویتی در کشورهای پیرامونی منجر می شود. (آذین و پیرمحمدی، ۱۳۸۷: ۱۴۴) به قول کلارک: «اگر قلم از شمشیر، برنده تر است، دوربین می تواند از هر دو، برنده تر باشد.

به همین سبب است که تمامی دولت های دنیا (اعم از روشن فکر و غیر روشن فکر) همواره سعی در کنترل محتوای تلویزیون و جریان اطلاعاتی دارند، اما سانسور کردن در ارتباطات ماهواره ای و اینترنت برای دولت ها هنوز کاری مشکل و چه بسا نشدنی است». (مسعودی، ۱۳۸۸: ۱۷۶؛ به نقل از: کلارک، ۱۳۸۲) در همه کشورها، سیاست های اصولگرای دولت ها، تحت تأثیر تحولات جدید و شتابان فناورانه رسانه ها، با چالش مواجه شده اند. این تحولات موجب ابهام های بسیار و بی اعتمادی عمیقی شده است. (بیچرانلو، ۱۳۸۹: ۱۲؛ به نقل از: WRR. 2005)

در این میان، تلویزیون به عنوان وسیله ای برای شکل دادن به افکار عمومی، با زیرپوشش قرار دادن معضلات اجتماعی و مسائل مربوط به سیاست های داخلی و خارجی، و عرضه برنامه های تفریحی و نمایشی، نقش خود را می نمایاند. بدون توجه به نوع برنامه ای که از تلویزیون پخش می شود – بولتن های خبری، موسیقی، مسابقات تلویزیونی، نمایش یک مجموعه( سریال )و غیره – این وسیله ارتباطی در هر حال ملزم به ارائه یک پیام ایدئولوژیک است. (بیریوکوف، ۱۳۷۲: ۷۰)

جامعه معنا گرای ایران نیازمند طرحی نو از زسانه است که می توان آن را در قالب ترسیم الگوی رسانه های اسلامی جست وجو کرد. بنابراین، مجالی باید تدارک دید تا فارغ از روزمرگی های متعارف، کمی به نیازسنجی خانواده های نسل جدید پرداخت. اینکه واقعا این نیاز در جامعه ما چه بوده و خواهد بود، باید متکی بر فرهنگ ایرانی و اسلامی و نیازهای اجتماعی جامعه امروز باشد، زیرا بدون تردید، رسانه، پاسخی به نیاز اجتماعی است. با این توصیف ها، اهمیت و ضرورت بررسی کارکردهای خانواده در تعامل با شبکه های ماهواره ای، بیش از پیش آشکار می گردد. در همین راستا، یکی از راه های دستیابی به این هدف، بررسی تأثیرات این شبکه ها وآسیب های حاصل از آن بر نظام و کارکرد خانواده است.

ب) آسیب های ماهواره بر ساختار و کارکرد خانواده ها

خانواده، ارزش بقایی بسیار مهمی برای فرد و نوع انسان دارد. (قمرانی و طباطبایی، ۱۳۸۵:۹۶؛ به نقل از: هربرت، ۱۹۸۸) همچنین خانواده، عنصری اساسی در جامعه است که کارکردهای مختلفی دارد. یکی از مهم ترین کارکردهای خانواده، تربیت دینی فرزندان است. خانواده هر نوع مذهب و اعتقاداتی را که داشته ب