پاورپوینت کامل فرهنگ و ارزش پژوهشی در بیت المال(قسمت اول) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل فرهنگ و ارزش پژوهشی در بیت المال(قسمت اول) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل فرهنگ و ارزش پژوهشی در بیت المال(قسمت اول) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل فرهنگ و ارزش پژوهشی در بیت المال(قسمت اول) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

۷۶

مفهوم بیت المال

واژه بیت المال مرکب از دو کلمه «بیت» و «مال»، به معنای مرکز اموال، خزانه دولت، محل
نگهداری اموال عمومی، مرکز محاسبات و مانند آن آمده است و با پسوند «مسلمین»
یعنی «بیت المال مسلمین» نیز که مبین جنبه دینی و عمومی آن است ذکر می شود. در
تعریف آن چنین آورده اند:

«بیت المال یا بیت الاموال خانه ای است که مال غنیمت و مال متوفی را بعد از ضبط
در آن نگاه دارند و در لطایف به معنی آن مال است که همه مسلمانان را در آن حق
باشد و جائی که در آن مالی را گذارند که همه مسلمانان را در آن حقی باشد، و در
عهد خلفاء عبارت بود از خزانه دولت اسلام، مرکز اموال و دفاتر دولتی در اسلام،
خزانه خلافت اسلامی، بنا بر مشهور، نخست کس در تاریخ اسلام، عمر بود که
بیت المال را تأسیس کرد و مازاد اموال غنیمت را در آن نهاد.»

«نام یکی از نهادهای دولت اسلامی، این واژه در لغت به مکان حفاظت از اموال
عمومی و خصوصی اطلاق می شود، اما در اصطلاح، تعبیر «بیت المال مسلمین» در
صدر اسلام برای مکانی که در آن اموال عمومی و منقول دولت اسلامی بود به کار
می رفت. سپس تعبیر «بیت المال» جانشین آن شد و همان معنی را افاده کرد، به
تدریج بر «اموال عمومی مسلمانان» اطلاق شد که مشتمل بود بر وجه نقد، اشیاء
منقول، اراضی و غیر اینها.»

«در لغت به معنای خانه دارایی یا جایی که مال در آن نگه دارند؛ اما در صدر اسلام
بیت المال به معنای جایی بود که در آن اموالی را که همه مسلمانان را در آن حقی
بود می نهادند. امروزه در زبان فارسی، بیت المال نه به معنی جای اموال، بلکه به
معنی هر مالی است که همه مردم در آن سهم دارند و غالباً به اموال دولتی گفته
می شود… اما گه گاه بیت المال به مال بی صاحب یا مالی که می توان در آن دست
برد نیز اطلاق می شود.»

از تعریف های ذکر شده چنین برداشت می شود که بیت المال در دوران گذشته
مکانی بود که درآمدهای دولت اسلامی و اموال متعلق به مسلمانان در آن نگه داری
می شد و شمار معدودی مستقیماً با آن سروکار داشتند، دو شاخصه «عمومی» و «امانت
بودن» با مفهوم بیت المال همراه بود؛ به گونه ای که هر گاه واژه بیت المال به کار برده
می شد، اموال عمومی مسلمانان که نزد حاکم و والی امانت بود به ذهن تبادر می کرد. این
واژه اندک اندک از مفهوم اصطلاحی نخستین، یعنی محل نگه داری اموال عمومی و
خزانه دولت اسلامی، انصراف پیدا کرد و به معنای هر مالی که همه مردم در آن سهم
دارند و متعلق به همگان است به کار رفت.

امروزه وقتی «بیت المال» گفته می شود مانند این که «در حفظ بیت المال بکوش» و
«به بیت المال ضرر نزن»، به معنای اموالی است که همه اقشار جامعه در آن سهم دارند و
مسئول نگه داری آن هستند و مالک خصوصی ندارد. به عبارت دیگر، بیت المال از
معنای «مکان خاص اموال عمومی» انصراف پیدا کرد و به معنای نهادی اجتماعی ـ
اقتصادی که تمام اموال عمومی مسلمانان را در بر می گرفت، رواج یافت.

کلمه «مال» در حدیث زیر به معنای بیت المال است:

«لو کان المال لی سویت بینهم.»

«اگر اموال (بیت المال) متعلق به من بود، به صورت مساوی بین مردم تقسیم
می کردم.»

دیوان و بیت المال

یکی از اصطلاحاتی که غالباً همراه با بیت المال به کار می رود اصطلاح «دیوان» است. واژه
«دیوان» بنا بر نقل ابن منظور، فارسی معرَّب است. ابن خلدون معتقد است این کلمه در
اصل نام شیطان بوده است. شاید به جهت دقت و نفوذ مأموران حکومت و آگاهی از
ظواهر و خفایای امور، به دفتر حفظ حقوق مالی و اعمال حکومت، «دیوان» اطلاق شده
است. اولین کسی که دیوان را در اسلام پایه گذاری نمود عمر بن خطاب بود. دلیل این امر
سرازیر شدن اموال به دنبال کثرت فتوحات و دستیابی به ثروت های پادشاهان بود.
مسلمانان نمی دانستند با این اموال چه کنند و چگونه از آن ها نگه داری کنند. گفته اند
یکی از اشخاص هنگامی که مشاهده کرد خلیفه دوم در چگونگی توزیع اموال تردید
دارد، به او گفت: پادشاهان شام دیوانی دارند که اسامی لشکریان در آن ثبت است. وی
عمر را به تدوین دیوان تشویق کرد.

برخی گفته اند عمر در این رابطه با امام علی علیه السلام مشاوره نمود، آن حضرت به او
فرمود: اموال را هر سال تقسیم نما و چیزی از آن را نگه ندار. عثمان گفت: اموال زیادی را
مشاهده می کنم که برای تمامی مردم کافی است. خالد ابن ولید گفت: من در شام دیدم
که ملوک آن دیار دفاتری جهت تدوین امور لشکریان خود داشتند. پس از مباحثاتی قرار
شد اسم افراد نوشته و ملاک، قرابت به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سابقه در اسلام شود.

تشکیل دیوان در سال ۲۰ هجری به انجام رسید و دفاتر نوشته شد و اسامی مردم
به حسب قرابت به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سابقه در اسلام در دفاتر ثبت شد. این دیوان دارای
چند بخش بود:

۱ ـ امور لشکری؛ ۲ ـ حقوق و رسوم و کارها؛ ۳ ـ امور کارگزاران؛ ۴ ـ بیت المال.

بنا به نظر طبری، در سال ۱۵ هجری، به دنبال فتح بیت المقدس و مصر، دیوان
بنیان گذاری شد. وی می نویسد: پس عمر دیوان بنهاد و نام خلق بنوشت، نخستین گروه
بنی هاشم را نوشت و از پس بنی هاشم، بدریان را نوشت، و از پس بدریان هر که از پس
بدریان مسلمان شده بودند و با پیغمبر صلی الله علیه و آله شاهد شده بودند تا روز فتح مکه و هر یکی را
به مقدار جهد در کار کردن آن بنوشت، از دو هزار درم تا پانصد درم و از این کمتر نبود به
دیوان عمر اندر و هم بر این گونه بر مردمان نبشت، و هر که از زمان اهل بیت مانده بودند
هر یکی را پانصدگان نبشت و همه را درم بداد… و این همه فتوح و این همه دیوان که عمر
نهاد، اندر سال پانزدهم بود از هجرت پیغمبر.

با توجه به آنچه ذکر شد، دیوان یا دفتر بیت المال از مهم ترین دفاتر دولت به شمار
می آمده که همه اموال ورودی و خروجی بیت المال، هزینه ها و درآمدها در آن ثبت
می شد. دیوان دارای ساختار نیز بود. ساختار دیوان در عهد امویان تا حدودی تغییر کرد و
در عهد عباسیان گسترش زیادی پیدا کرد.

اصول و مبانی حاکم بر بیت المال

یکی از مباحث مهم در بیت المال، چه به معنای محل نگه داری اموال، چه به معنای
اموال عمومی، شناخت اصول و مبانی حاکم بر آن است. طبیعت انسان ها بر آمال و
آرزوها نهفته و انسان در زندگی فزون طلب است. اگر همه جهان برای فردی باشد باز در
صورت عدم برخورداری از تهذیب و تربیت نفس، موقعیت برتری را می طلبد، قرآن کریم
می فرماید:

«تِلکَ الدّارُ الاخِرَهُ نَجعَلُها للَّذینَ لایُریدُونَ عُلُوّاً فی الارضِ وَ لافَساداً وَ العاقِبَهُ
للمُتَّقین»

«سرای آخرت را تنها برای کسانی قرار داده ایم که اراده برتری جویی در زمین و
فساد ندارند و عاقبت نیک برای پرهیزکاران است.»

برتری جویی و فساد در زمین، موجب محرومیت انسان از مواهب سرای آخرت
می شود.

امام علی علیه السلام در زمان خلافت خویش در بازار قدم می زد، از کنار کسبه و فروشندگان
عبور می کرد و این آیه را می خواند و می فرمود:

«نزلت هذه الایه من اهل العدل و التواضع من الولاه و اهل القدره من الناس.»

«این آیه درباره زمامداران عادل و متواضع و مردم توانا نازل شده است.»

امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید:

«اگر برای فرزندان آدم، دو درّه پر از طلا و نقره باشد، باز هم آرزو می کنند درّه های
دیگری نظیر آن ها داشته باشند. ای فرزند آدم! همانا شکم تو چون دریایی از
دریاها و درّه ای از درّه هاست و حد و مرز نمی شناسد، چیزی جز خاک آن را پر
نمی کند.»

به منظور نهادینه شدن بهره برداری از اموال عمومی، اصول و معیارهایی برای
بیت المال تعریف شده تا از سوء استفاده های شخصی، به ویژه از ناحیه کارگزاران بیت
المال و حکّام، جلوگیری کند. مهم ترین اصول و مبانی بیت المال عبارتند از:

۱ ـ امانت بودن

امانتداری از مهم ترین فضایل اخلاقی و ارزشهای انسانی است که مورد تأکید فراوان
قرآن و روایات قرار گرفته است. نعمت های معنوی و مادی که خداوند آفریده، امانت های
الهی هستند.

امانت، مفهوم وسیع و گسترده ای دارد که از آب و خاک و هوا گرفته تا دین و استاد و
مال و ثروت، همه را شامل می شود. فخر رازی، امانت را به ۳ شاخه: امانات پروردگار،
امانات مردم و امانات خویشتن، تقسیم نموده و برای هر یک مصادیقی را بر شمرده
است.

امام علی علیه السلام امانت را سر و اساس اسلام خوانده است:

«رأس الاسلام الامانه.»

آن حضرت درباره اثر دنیوی امانت فرمود:

«الامانه تجر الرزق و الخیانه تجر الفقر.»

«امانت، رزق و روزی می آورد و خیانت، مایه فقر است.»

امانت همه جا مطلوب است اما در اموال عمومی و بیت المال که تعلق به شخص
خاصی ندارد و همگان در آن شریکند بیش تر مورد تأکید قرار گرفته است. شاید دلیلش
این باشد که عده ای گمان می کنند چون این سرمایه ها به عموم تعلق دارد آنان آزادند هر
گونه می خواهند در آن تصرف کنند، چنانچه برخی در بی توجهی به بیت المال و ضربه
زدن به اموال عمومی اظهار می دارند: از اموال خودمان است.

امام علی علیه السلام در برابر درخواست برادرش عقیل که خواسته بود قدری به سهمیه او از
گندم بیت المال بیفزاید، آهن را در آتش گذارد و نزدیک دست برادر برد و در برابر اعتراض
و فریاد و ناله عقیل فرمود:

«عقیل! از آهن تفتیده ای که انسانی آن را به بازی سرخ کرده ناله می کنی، اما مرا به
سوی آتشی می کشانی که خداوند جبار با شعله خشم و غضبش آن را برافروخته
است.»

آن حضرت نزدیک ترین دوستان خود را نیز درباره خیانت به بیت المال مورد عتاب
قرار می داد. امام علی علیه السلام در نامه ای به یکی از کارگزارانش که اموال بیت المال را به غارت
برده بود، نوشت:

«همانا من تو را در امانت خود شرکت دادم و همراز خود گرفتم و هیچ یک از افراد
خاندانم بر یاری و مددکاری و امانت داری (اموال بیت المال) مانند تو مورد
اعتمادم نبود. آن هنگام که دیدی روزگار بر پسر عمویت سخت گرفته و دشمن به
او هجوم آورده و امانت مسلمانان تباه گردیده… همگام با دیگران دست از
یاری اش کشیدی و با دیگر خیانت کنندگان خیانت کردی.»

آن حضرت در ادامه همین نامه تهدیدآمیز، آورده است:

«پس از خدا بترس و اموال آنان (بیت المال) را بازگردان و اگر چنین نکنی و خدا
مرا فرصت دهد تا بر تو دست یابم تو را کیفر خواهم کرد، که نزد خدا عذرخواه من
باشد و با شمشیری تو را می زنم که به هر کس زدم وارد دوزخ گردید. سوگند به
خدا، اگر حسن و حسین چنان می کردند که تو انجام دادی، از من روی خوش
نمی دیدند و به آرزو نمی رسیدند تا آن که حق را از آنان باز پس گرفته و باطلی را
که به ستم پدید آمده، نابود سازم.»

این تعبیرات شدید و سخنان تکان دهنده، نشان می دهد گناه خیانت به بیت المال
از شدیدترین گناهان است و مردم نباید آن را سهل و ساده بشمارند. امام علی علیه السلام در
مقابل برده پیری که برای آزادی خویش از بیت المال استمداد می طلبید، فرمود:

«به خدا قسم، این مال نه دست رنج خودم و نه میراث پدری من است، بلکه امانت
است. پس من آن را به اهلش تحویل می دهم.»

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله بعد از فتح مکه اعلام عفو عمومی داد و همه مجرمان، جنگ
طلبان و مشرکانی را که چند جنگ بزرگ با آن حضرت تدارک دیده بودند بخشید، تا آن
جا که آن روز را «یوم الرحمه» نامیدند. با این وجود، افرادی را مهدورالدم اعلام نموده و از
عفو عمومی استثناء کرد. یکی از آنان «ابن خطل» بود که گناهش خیانت به اموال عمومی
و درآمدهای بیت المال بود. او مأمور جمع آوری زکات بود. رسول خدا صلی الله علیه و آله شخصی از
طایفه خزاعه را همراه او فرستاد. آنان مقدار زیادی زکات جمع آوری کردند اما در
بازگشت، «ابن خطل» رفیقش را کشت و اموال او را برداشت و به مکه گریخت. سپس مرتد
شد و اشعاری در هجو پیامبر سرود. خیانت در بیت المال، سبب ارتداد و بازگشت او به بت
پرستی و هتک و توهین به پیامبر شد. رسول خدا صلی الله علیه و آله در فتح مکه فرمان داد او را که به
پرده های کعبه پناه برده بود دستگیر کرده و کشتند.

۲ ـ عمومی بودن

درآمدهای بیت المال به عموم مسلمانان تعلق دارد. کسی اجازه برداشت بیش از حق یا
سوءاستفاده از آن را ندارد. ولیّ امر در مصرف بیت المال، مصلحت جامعه مسلمانان را
باید در نظر بگیرد و مانع افراط و تفریط شود. امام علی علیه السلام به فرمانداران و کارگزاران
خویش چنین فرمان می دهد:

«نوک قلم های خود را تیز کنید و بین سطرهای نوشته فاصله نیندازید. مطالب
اضافی را در نوشتن نامه به من حذف کنید و به بیان اصل مقصود و مطلب
بپردازید. از زیاده گویی بپرهیزید؛ زیرا بیت المال مسلمین نباید این گونه ضررها
را بپذیرد.»

عمروعاص در دوران خلافت امام علی علیه السلام ، نزد آن حضرت که در اتاق بیت المال
مشغول حسابرسی بود رفت. حضرت شمع را خاموش نمود، عمروعاص را به بیرون از
اتاق هدایت کرد تا در پرتو نور ماه گفت وگو کنند. امام در توجیه این حرکت فرمود:

«این شمع از بیت المال خریداری شده و جایز نیست از آن برای مذاکره شخصی
استفاده شود.»

امام علی علیه السلام در نامه ای به یکی از فرماندارانش نوشت:

«همانا گزارشی از تو به من رسیده که اگر درست باشد پروردگار خود را به خشم
آورده و امام خود را نافرمانی نموده و در امانت خود خیانت کرده ای. به من خبر
رسیده که کشت زمینها را برداشته و آنچه را که می توانستی گرفته و آنچه را در
اختیار داشتی به خیانت خورده ای. پس هر چه زودتر حساب اموال را برای من
بفرست و بدان که حسابرسی خداوند از حسابرسی مردم سخت تر است.»

امام باقر علیه السلام می فرماید:

«بیت المال برای عموم مسلمانان است نه افراد خاص.»

عمومیت بیت المال، اقتضا دارد افرادی که مسئولیت حکومتی دارند و امکان
تصرف در اموال عمومی برای آنان فراهم است، احتیاط بیش تری نمایند و همواره خود را
در معرض آزمایش ببینند.

تخطی از اصل عمومیت بیت المال موجب شد زمامداران بنی امیه و بنی عباس، آن
را مانند املاک شخصی خود تلقی نموده، وسیله رسیدن به اغراض خود قرار دهند.
خلیفه سوم به دامادش «حارث بن حکم» در شب عروسی دخترش ۳۰۰۰۰۰ درهم و به
برادر دامادش «مروان بن حکم» ۵۱ درآمد قاره آفریقا، به «زبیر بن عوام» ۶۰۰۰۰۰ درهم و
به «طلحه» ۲۰۰۰۰۰ درهم بخشید.در چنین شرایطی «ابوذر» که به ریخت و پاش های
بی حد و حصر از بیت المال اعتراض داشت، به «ربذه» تبعید شد و عمار یاسر آن چنان لگد
خورد که فتقش پاره شد.

امام علی علیه السلام پس از پذیرش خلافت، اقدام به بازگرداندن عطایای بی حساب و کتاب
از بیت المال نمود و فرمود:

«به خدا قسم اگر “این اموال” را بیابم به بیت المال باز می گردانم؛ هر چند مهر زنان
شده باشد یا کنیزی با آن خریده باشند؛ چون عدالت سبب گشایش و پیشرفت
جامعه است و آن که عدالت به او گران آید، تحمل جور برای او گران تر است.»

«ابو رافع» کلیددار بیت المال گردنبندی را به قید امانت مضمونه، در برابر درخواست
دختر امیرالمؤمنین علیه السلام در اختیارش قرار داد تا در ایام عید قربان از آن استفاده کند. امام
هنگامی که گردنبند را در گردن دختر خود مشاهده کرد، بلافاصله ابو رافع را احضار
نموده، به او فرمود:

«به بیت المال مسلمین خیانت می کنی؟ او عرض کرد: معاذالله که چنین کرده
باشم. امام فرمود: بدون اجازه من چگونه گردنبند را در اختیار دخترم قرار
داده ای؟ ابو رافع گفت: مولای من! او دختر شماست، من گردنبند را به قید امانت
مضمونه به او تحویل داده ام. امام فرمود: همین امروز گردنبند را تحویل بگیر و
چنین کاری را انجام نده. اگر به قید امانت مضمونه نبود، اکنون اولین دست از
هاشمیان، دست دخترم بود که به عنوان سرقت جدا می شد.»

«عبدالله جعفر»، داماد و برادر زاده امام علی علیه السلام که دچار مشکل مالی شده بود نزد
آن حضرت آمد و درخواست کمک نمود. امام به او فرمود:

«نه به خدا قسم، چیزی برای تو نمی یابم، مگر این که به عمویت دستور سرقت
دهی تا به تو کمک کند (کنایه از این که برداشت بدون حساب و کتاب از بیت المال،
دزدی است).»

در آغاز خلافت امام علی علیه السلام افرادی به آن حضرت پیشنهاد کردند برای پیشرفت کار
حکومت، امتیازی در بیت المال برای افراد صاحب نفوذ قائل باشد. امام از این پیشنهاد
خشمگین شد و فرمود:

«آیا به من فرمان می دهید برای پیروزی خود از ستم درباره امت اسلامی که بر
آنان ولایت دارم استفاده کنم؟ به خدا قسم تا عمر دارم و شب و روز برقرار است و
ستارگان از پی هم طلوع و غروب می کنند هرگز چنین کاری نخواهم کرد. اگر این
اموال از خودم بود به طور مساوی در میان مردم تقسیم می کردم؛ تا چه رسد که
جزء اموال خداست. آگاه باشید، بخشیدن مال به آنان که استحقاق ندارند،
زیاده روی و اسراف است؛ ممکن است در دنیا مقام بخشنده آن را بالا برد اما در
آخرت پست خواهد کرد، در میان مردم ممکن است گرامی اش بدارند، اما در
پیشگاه خدا خوار و ذلیل است.»

۳ ـ عدالت مداری

یکی از مبانی و شاخصه های بیت المال، عدالت اقتصادی است. بیت المال بایستی
براساس عدالت توزیع شود تا از تکاثر و رفاه زدگی جلوگیری شود. قرآن کریم در یک اصل
کلی، عدالت مداری را مربوط به جمع می داند و می فرماید:

«ای کسانی که ایمان آورده اید! همگی بر پا دارنده عدل و قسط باشید و برای خدا
شهادت دهید؛ اگر چه علیه خودتان و والدین و فرزندانتان باشد.»

عدالت واژه ای عام است و در همه ارکان زندگی جریان دارد. عدالت، واژه زیبا و
گوارایی است که همه مردم آن را دوست دارند و از آن سخن می گویند. این اصل پربرکت
موجب پیشرفت جامعه و سربلندی حکومت است. رعایت عدالت در توزیع بیت المال و
رسیدگی به طبقات محروم و آسیب پذیر جامعه، ایجاد توازن اجتماعی، کاهش اختلاف
طبقاتی و رفع تبعیض های ناروا و موهوم، از اصول مهم در منابع بیت المال است.

امام علی علیه السلام در نامه ای به والی مکه، قثم بن عباس، چنین نوشت:

«در مصرف اموال عمومی که در دست تو جمع شده، اندیشه کن و آن را به
عیالمندان و گرسنگان پیرامونت ببخش و به مستمندان و نیازمندانی که سخت به
کمک مالی تو احتیاج دارند برسان و مازاد را نزد ما بفرست تا در میان مردم
نیازمندی که در این سامان هستند تقسیم گردد.»

عدالت در لغت، به معنای برابر سازی و توازن است. در مفهوم اجتماعی، هر گاه
حق صاحب حقی به او داده شود گفته می شود عدالت رعایت شده است. عدالت اقتصادی
یعنی رعایت استحقاق ها و برداشتن تفاوت هایی که به تضییع حقوق افراد در جامعه
منجر می شود.

قرآن کریم، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را به عنوان حاکم اسلامی، مسئول مستقیم ایجاد
عدالت در جامعه معرفی نموده، می فرماید:

«بگو من به کتابی که خداوند نازل فرموده است ایمان دارم و مأمور شده ام در میان
شما به عدالت رفتار کنم.»

امام کاظم علیه السلام فرمود:

«اگر در میان مردم عدالت برقرار شود مستغنی می شوند. سپس فرمود: همانا
عدل از عسل شیرین تر است و عدالت نمی کند مگر کسی که عدالت را خوب
می داند.»

امام علی علیه السلام در ایام زمامداری خود در شهر کوفه فرمود:

«سوگند به خدا، اگر تمام شب را بر روی خارهای سعدان به سر ببرم یا به غل و
زنجیر به این سو یا آن سو کشیده شوم، خوش تر دارم تا خدا و پیامبر را در روز
قیامت در حالی ملاقات کنم که به بعضی از بندگان ستم نموده و چیزی از اموالشان
را غصب کرده باشم».

آن حضرت در پاسخ اعتراض طلحه و زبیر مبنی بر این که چرا در تقسیم بیت المال
سهم آنان را بیش تر نداده است، فرمود:

«اما اعتراض شما که چرا با همه با تساوی رفتار کردم؟ این روشی نبود که به رأی
خود یا به خواسته دل خود انجام داده باشم، بلکه من و شما این گونه رفتار را از
دستورالعمل های پیامبر صلی الله علیه و آله آموختیم که چه حکمتی آورد و چگونه آن را اجرا
کرده است. پس در تقسیمی که خدا به آن فرمان داد به شما نیازی نداشتم و حکم
او را در آن اجرا می کردم.»

امام علی علیه السلام در نامه ای به مصقله بن هبیره شیبانی، فرماندار اردشیر خرّه
(فیروزآباد) از شهرهای استان فارس نوشته است:

«گزارشی از تو به من رسیده که اگر درست باشد خدای خود را به خشم آورده ای و
امام خویش را نافرمانی کرده ای؛ خبر رسیده که تو غنیمت مسلمانان را که نیزه ها
و اسب هایشان گرد آورده و با ریخته شدن خون هایشان به دست آمده، به اعراب
خویشاوند خود که تو را برگزیدند می بخشی. به خدایی که دانه را شکافت و
پدیده ها را آفرید، اگر این گزارش درست باشد، نزد من خوار شده و منزلت تو
سبک گردیده است.»

۴ ـ لزوم نظارت و حسابرسی

یکی از اموری که بایستی مورد اهتمام کارگزاران بیت المال باشد بازرسی، حسابرسی و
نظارت بر بیت المال است. سیره امام علی علیه السلام در دوران خلافت که پس از نابسامانی های
اقتصادی و مشکلات مالی به جای مانده از زمامداری عثمان در پیش گرفت، نشانگر آن
است که آن حضرت در مدت کوتاه حکومت خود حساسیت خاصی نسبت به نظارت و
حسابرسی داشته و دخل و خرج بیت المال را مستقیما تحت نظارت خویش قرار می داد
و با متخلفان به شدت برخورد می کرد.

امام علی علیه السلام می فرماید:

«برای من سزاوار نیست که لشکر، بیت المال، جمع آوری خراج، قضاوت بین
مسلمین و گرفتن حقوق درخواست کنندگان را رها سازم، آنگاه با استواری بیرون
روم و به دنبال دسته ای به راه افتم و چونان تیر نتراشیده در جعبه ای خالی به این
سو و آن سو سرگردان شوم. من چونان محور سنگ آسیاب باید بر جای خود
استوار بمانم تا همه امور کشور پیرامون من و به وسیله من به گردش درآید. اگر
من از محور خود دور شوم و مدار آن بلرزد، سنگ زیرین آن فرو ریزد.»

آن حضرت در نامه ای به یکی از کارگزارانش می نویسد:

«گویا میراث پدر و مادرت را به خانه می بری. سبحان الله! آیا به معاد ایمان نداری
و از حسابرسی دقیق قیامت نمی ترسی؟ چگونه نوشیدن و خوردن را بر خود گوارا
کرده ای؛ در حالی که می دانی حرام می خوری و حرام می نوشی؟! چگونه با اموال
یتیمان و مستمندان و مؤمنان و مجاهدان برای خود کنیزان می خری و با زنان
ازدواج می کنی که خدا این اموال را به آنان واگذاشته و این شهرها را به دست
ایشان امن فرموده است؟!»

آن حضرت تا پاسی از شب می نشست و به حسابرسی و بیت المال می پرداخت.

امام خمینی قدس سره که با همت عالی و اتکال به خدای بی نیاز بر همه قدرت های پوشالی
پیروز شد و با پشتیبانی مردم، جمهوری اسلامی را بنیان نهاد، با الهام از مکتب علوی
همواره موضوع رعایت بیت المال و نظارت بر آن را متذکر می شد. ایشان زندگی بسیار
ساده ای داشت و با وجود سرازیر شدن وجوه مختلف مالی به بیتشان، در استفاده از آن
نهایت سختگیری را داشت. امام خمینی در دیدار کارگزاران نظام فرمود:

«ما چه کنیم با بیت المال مسلمین؟ وظیفه حکومت ما چیست با بیت المال
مسلمین؟ این مسئله، مسئله آن نیست که در آن وقت و در حکومت حضرت امیر
باشد. این دستورات در طول تاریخ برای کسانی که متکفل حکومت هستند که تا
اندازه ممکن در بیت المال تصرف نکنند. یک درهمش در آن طرف حساب دارد.
باید حساب بدهیم. باید در پیشگاه خدای تبارک تعالی در کارهایی که می کنیم،
تصرف هایی که در بیت المال می کنیم، باید بعد حساب بدهیم، چرا زیاده روی
شد، مجازات دارد، عدالت شده باشد مجازات خیر دارد. بیت المال مسلمین را
بزرگ شمارید، حکومت های اسلامی، بیت المال را برای جلال و جبروت خودشان
صرف نکنند. بیت المال مسلمین صرف آن چیزی بشود که برای مسلمین است.
وزارتخانه ها وقتی که می بینند که کارمند بیت المال مسلمین هستند و از آنجا
حقوق می گیرند و ارتزاق می کنند و اداره، اداره بیت المال مسلمین است حتی در
آن مسائلی که حضرت امیر گفته ملاحظه کنند، بزرگ بشمارند مسئله را. مسئله
بیت المال مسلمین است و دستور، دستور اسلام است.»

در اصل ۵۵ قانون اساسی، نظارت و حسابرسی بیت المال به صراحت مورد توجه
قرار گرفته است:

«دیوان محاسبات به کلیه حساب های وزارتخانه ها، مؤسسات، شرکت