پاورپوینت کامل پژوهشی در بیت المال(قسمت دوم) ۱۰۹ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل پژوهشی در بیت المال(قسمت دوم) ۱۰۹ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۰۹ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل پژوهشی در بیت المال(قسمت دوم) ۱۰۹ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل پژوهشی در بیت المال(قسمت دوم) ۱۰۹ اسلاید در PowerPoint :

۶۱

درآمدهای بیت المال

مقدمه

پیش از بحث درباره درآمدهای بیت المال، یادآوری چند نکته ضروری می نماید:

۱ ـ امروزه همان گونه که بیت المال به مفهوم پیشین آن، مصداق خارجی
ندارد و اموال بیت المال نیز به اموال عمومی و بیشتر به اموال دولتی اطلاق
می شود، منابع درآمد بیت المال نیز با دوران گذشته تفاوت بسیار کرده است؛ به
طوری که برخی از پربارترین منابع درآمد بیت المال در روزگار رونق این نهاد،
امروزه در هیچ یک از کشورهای اسلامی دیده نمی شود. برای مثال «غنایم» در
دوران نخستین اسلام به سبب فتوحات پی در پی، یکی از منابع درآمد بیت المال
به شمار می آمد، ولی امروزه پرونده فتوحات بسته شده است.

علاوه بر آن، جنگ ها چنان زیانبارند که آنچه فاتحان به دست می آورند، به
مراتب کمتر از چیزهایی است که از دست می دهند؛ مثل جنگهای اول و دوم
جهانی و جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و یا اشغال کویت به وسیله عراق. نمونه
دیگر منابع درآمد بیت المال «خراج» است که در دوران گذشته اموال فراوانی از
طریق آن نصیب دولتهای اسلامی می شد، ولی امروزه چیزی از آن وجود ندارد.

۲ ـ برخی از مباحثی که در خصوص درآمدهای بیت المال در اینجا مطرح
می شود، بیشتر جنبه تاریخی دارد و برای کسانی که در وضعیت کنونی جهان
اسلام زندگی می کنند، ملموس نیست. از این رو، در نوشته حاضر، این دسته از
موضوع ها به طور اختصار مورد بحث قرار گرفته و آن موضوع هایی که در زندگی
مسلمانان امروز نیز دخالت دارند، شرح و بسط بیشتری یافته اند.

طبق آنچه از کتابهای فقهی گذشته و حال برمی آید، مهمترین منابع درآمد
بیت المال عبارت اند از: زکات، صدقات، خمس، انفال، غنایم، فی ء، خراج، جزیه،
عشور، ارث بدون وارث و اموال نامشروع کارمندان دولت.

از موارد بالا، خمس و زکات دارای مصارف اختصاصی هستند و چگونگی
اخذ و جایگاه مصرف آنها در شرع مقدس تعیین شده است، اما دیگر موارد چنین
نیستند و حاکم اسلامی می تواند درباره میزان مالی که گرفته می شود و همچنین
موارد مصرف آن تصمیم بگیرد.

زکات

زکات در لغت به معنای پاک کردن و پاکی و نشو و نما است، چنان که در قرآن
کریم می خوانیم:

«قد افلح من زکیها»

«هر آینه رستگار شد، آن کس که نفس خویش را از پلیدی ها پاک
گردانید.»

زکات و صدقه در قرآن کریم به یک معنا آمده است؛ پرداخت زکات موجب
برکت مال و پاکی نفس از رذیلت بخل و پاکی از گناه می شود.

زکات، مقدار مالی است که توانگران باید به تهی دستان بدهند، و اهمیتی
همسنگ نماز دارد. این دو واژه یعنی زکات و نماز در بیشتر آیه های قرآن کریم در
کنار هم آمده اند، چنان که گویی ادای نماز و پرداخت زکات در پاکی روح و طهارت
باطن آدمی مکمل یکدیگرند.

«قد افلح المؤمنون الذین هم فی صلاتهم خاشعون و الذین هم عن اللغو
معرضون و الذین هم للزکاه فاعلون»

«به تحقیق مؤمنان رستگار شدند، آنان که در نماز خشوع می ورزند، از کار
بیهوده دوری می کنند، و زکات می پردازند.»

«انما یعمر مساجد الله من آمن بالله و الیوم الآخر و اقام الصلوه و اتی
الزکاه و لم یخش الا الله فعسی اولئک ان یکونوا من المهتدین»

«مسجدهای خدا را فقط کسانی عمارت می کنند که به خدا و روز قیامت
ایمان آورده اند و نماز می گزارند و زکات می دهند و جز از خدا نمی ترسند،
امید است که اینان از هدایت یافتگان باشند.»

از حضرت امام باقر ـ علیه السلام ـ نقل شده است که فرمودند:

«خداوند تبارک و تعالی نماز و زکات را قرین یکدیگر ساخته و فرموده
است:

«و اقیموالصلوه و آتوا الزکاه»

“نماز را به پا دارید و زکات را بپردازید.”

پس کسی که نماز به پا می دارد ولی زکات نمی پردازد، گویی که نماز هم
نخوانده است.»

از آیه های قرآنی چنین بر می آید که زکات نیز چون نماز، تنها به امت
اسلامی اختصاص ندارد، بلکه امتهای پیشین نیز موظف به پرداختن آن بوده اند.

«و اذ اخذنا میثاق بنی اسرائیل لاتعبدون الا الله و بالوالدین احسانا و ذی
القربی و الیتامی و المساکین و قولوا للناس حسنا و اقیموا الصلوه و اتوا
الزکوه ثم تولیتم الا قلیلا منکم و انتم معرضون»

«هنگامی که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خدا را نپرستید و به پدر
و مادر و خویشاوندان و یتیمان و نیازمندان نیکی کنید و به مردمان سخن
نیک گویید و نماز بخوانید و زکات بدهید ولی جز اندکی از شما، پشت
کردید و شمایید روی گردانندگان.»

زکات از وظایف مالی مسلمانان، و ادایش بر آنان واجب است. چنانچه از
پرداخت داوطلبانه آن خودداری ورزند، حاکم اسلامی می تواند با اعمال قدرت آن
را بگیرد.

از آیه شریفه قرآنی چنین استفاده می شود که صورت اخیر نیز از آثار معنوی
تهی نیست.

«خذ من اموالهم صدقه تطهرهم و تزکیهم بها وصل علیهم ان صلوتک
سکن لهم و الله سمیع علیم»

«از دارایی هاشان صدقه بستان تا آنان را پاک و منزه سازی و برایشان دعا
کن، زیرا دعای تو مایه آرامش آنهاست و خدا شنوا و داناست.»

امام صادق ـ علیه السلام ـ فلسفه پرداخت زکات را آزمون توانگران و رفع
نیازمندی های تهیدستان دانسته، فرموده است:

«انما وضعت الزکاه اختبارا للاغنیاء و معونه للفقراء و لو ان الناس ادوا زکاه
اموالهم ما بقی مسلما فقیرا محتاجا و لاستغنی بما فرض الله له ان الناس
ما افتقروا و لا احتاجوا و لا جاعوا و لاعروا الا بذنوب الاغنیاء و حقیق علی
الله تبارک و تعالی ان یمنع رحمته من منع حق الله تعالی فی ماله و اقسم
بالذی خلق الخلق و بسط الرزق انه ما ضاع مال فی بر و لا بحر الا بترک
الزکاه و ما صید صید فی بر و لا بحر الا بترکه التسبیح فی ذلک الیوم، و ان
احب الناس الی الله تعالی اسخاهم کفا و اسخی الناس من ادی زکاه ماله و
لم یبخل علی المؤمنین بما افترض الله لهم فی ماله.»

«همانا زکات برای آزمایش توانگران و تأمین هزینه زندگی تهیدستان قرار
داده شده است. چنانچه مردم زکات مالشان را بپردازند، هیچ مسلمانی
تهیدست نمی ماند و از حقی که خداوند به نفع او واجب ساخته توانگر
می شود؛ و مردم تهیدست، نیازمند، گرسنه و عریان نمی شوند، مگر به
گناه توانگران. شایسته است که خداوند تبارک و تعالی رحمت خود را از
کسی که زکات نمی دهد، بگیرد. به آن خدایی که خلایق را آفرید و روزی را
گسترش داد سوگند یاد می کنم که هیچ مالی در خشکی و دریا تباه
نمی شود، مگر به ترک زکات و هیچ شکاری در خشکی یا دریا به دام
نمی افتد مگر به ترک تسبیح در آن روز، همانا محبوب ترین مردم در نزد
خداوند گشاده دست ترین آنان است و سخاوتمندترین مردم کسی است
که زکات مالش را بپردازد و نسبت به آنچه که خداوند برای مؤمنان درباره
اموالش واجب ساخته است، بخل نورزد.»

موارد زکات در قرآن کریم ذکر نشده است و فقیهان با استناد به روایتهای
دینی آنها را مشخص کرده اند، هر چند که در این باره اتفاق نظر ندارند اما بیشتر
آنان بر این باورند که زکات تنها به موارد نه گانه زیر تعلق می گیرد:

ـ از حیوانات: شتر، گاو، گوسفند؛

ـ از فلزها: طلا و نقره؛

ـ از محصول های کشاورزی: گندم، جو، خرما و کشمش.

هر کدام از اقلام یاد شده هرگاه به اندازه معینی برسد، باید زکات آن را
پرداخت.

در مقابل، شماری دیگر از فقیهان بر این باورند که موارد زکات تنها به موارد
نه گانه یاد شده محدود نیست. اینان معتقدند که زکات تنها امر عبادی نیست تا
مؤمنان با ادای آن وظیفه دینی شان را انجام داده باشند، بلکه امری عبادی ـ
اجتماعی است. به این معنا که هم مردم از نظر شرعی موظف اند زکات مالشان را
بپردازند و هم دولت اسلامی حق دارد که اگر مردم از ادای داوطلبانه آن خودداری
ورزند، زکات را به اجبار بگیرد؛ زیرا برآوردن نیاز نیازمندان بر عهده دولت است و
او می تواند برای رسیدن به این هدف در صورت لزوم به زور متوسل شود، و در
واقع، آن حقی را که خداوند برای تهیدستان در اموال توانگران قرار داده است،
بستاند و به صاحبانش بپردازد.

همچنین حاکم و دولت اسلامی حق دارد اقلامی را هم که مشمول این
قانون یعنی زکات است، تعیین کند. همان گونه که پیامبر خدا ـ صلی الله علیه و
آله ـ با توجه به وضعیت تولیدهای اقتصادی آن روز سرزمین عربستان، زکات را در
موارد نه گانه قرار دارد و مردم را از پرداخت زکات دیگر اقلام معاف فرمود.

گذشته از دلایلی که طرفداران نظریه دوم برای اثبات دیدگاه خود اقامه
می کنند، طرفداران نظریه انحصار زکات در اقلام نه گانه در برابر این پرسش قرار
دارند، که اگر کشوری اسلامی، اقتصادی صنعتی داشت و یا محصول های
کشاورزی آن از اقلام نه گانه نبود و یا اگر بود و به حد نصاب نرسید، در آن صورت
تکلیف مستمندان و تهیدستان چه خواهد شد؟

زکات از جمله درآمدهای بیت المال است که مصرف خاص دارد و کسانی که
مستحق آن هستند، در قرآن کریم مشخص شده اند، آنجا که می فرماید:

«انما الصدقات للفقراء و المساکین و العاملین علیها و المؤلفه قلوبهم و
فی الرقاب و الغارمین و فی سبیل الله و ابن السبیل فریضه من الله و الله
علیم حکیم»

«صدقات (زکات) برای فقیران و مسکینان و کارگزاران جمع آوری آن
است و نیز برای دلجویی شدگان و آزاد کردن بندگان و قرض داران و انفاق
در راه خدا و مسافران نیازمند، و آن فریضه ای است از جانب خدا، و خدا
دانا و حکیم است.»

زکات به نوبه خود بر دو نوع است: نوع اول به ثروت مسلمانان تعلق می گیرد
که درباره اش سخن گفتیم، اما نوع دوم به اشخاص مسلمان تعلق می گیرد و زکات
فطره نام دارد. طبق احکام اسلامی، بر هر مسلمانی در هر سن و سالی واجب است
که در پایان ماه مبارک رمضان و هنگام ورود به ماه شوال، مقدار مالی را به عنوان
«زکات فطره» به فقیران و تهیدستان بدهد.

خمس

پیش از پرداختن به بحث درباره جایگاه خمس به عنوان یکی از منابع درآمد
بیت المال، لازم است تاریخچه مختصری درباره چگونگی تشریع آن ذکر شود.

با آغاز دوران گسترش اسلام و تهاجم مسلمانان علیه عناصر کفر و شرک،
غنایمی بهره مسلمانان می شد که از اقلام چهارگانه تشکیل می شد: اسیران،
سبایا (زنان و کودکان دشمن)، زمین ها و اموال. از این موارد زمین حکم
جداگانه ای داشت، چون قابل انتقال نبود، اما اسیران و سبایا به تصرف مسلمانان
در می آمدند و میان آنها تقسیم می شدند.

از آنجا که برای نخستین بار چنین چیزی برای مسلمانان پیش آمده بود، بر
سر تقسیم غنایم اختلاف کردند و به دنبال آن آیه شریفه زیر نازل شد و سرنوشت
غنایم روشن شد.

«و اعلموا انما غنمتم من شی ء فان لله خمسه و للرسول و لذی القربی و
الیتامی و المساکین و ابن السبیل ان کنتم امنتم بالله و ما انزلنا علی
عبدنا یوم الفرقان یوم التقی الجمعان و الله علی کل شی ء قدیر»

«اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز فرقان که دو گروه به هم رسیدند
نازل کرده ایم ایمان آورده اید، بدانید که هر گاه چیزی به غنیمت گرفتید،
خمس [یک پنجم] آن از آنِ خدا و پیامبر و خویشاوندان و یتیمان و
مسکینان و در راه ماندگان است، و خدا به هر چیز تواناست.»

این آیه تکلیف غنایم را روشن کرد، به این صورت که یک پنجم آن به وسیله
رسول خدا برداشته می شد و باقی مانده آن میان رزمندگان تقسیم می شد.

پس از پایان یافتن دوران فتوحات و روی آوردن مسلمانان به زندگانی
عادی، منابع درآمدشان نیز تفاوت کرد و از غنیمت به چیزهای دیگر تبدیل شد.
در این هنگام این پرسش پیش آمد که از منابعی این چنینی که در واقع خود
غنیمت به شمار می آیند نیز باید خمس پرداخته شود یا خیر؟ اینجا بود که میان
امامان شیعه، یعنی جانشینان به حق پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ و فقیهان اهل
تسنن اختلاف بروز کرد. پیشوایان شیعه عنوان کردند که خمس به هر غنیمتی
تعلق می گیرد، جنگی یا غیر جنگی تفاوت نمی کند ولی سنیان اظهار داشتند که
خمس تنها به غنایم جنگی تعلق می گیرد.

به این ترتیب در نزد بیشتر سنیان خمس از فهرست منابع درآمد بیت المال
حذف شد، در حالی که میان شیعیان به صورت یکی از مهمترین منابع درآمد
بیت المال در آمد.

بر طبق فقه شیعه، دادن خمس در هفت مورد واجب است:

۱ ـ غنایم جنگی؛

۲ ـ معادن؛

۳ ـ آنچه از دریا به غواصی بیرون آید؛

۴ ـ سودی که از تجارت و زراعت به دست می آید؛

۵ ـ مال حلال که با حرام آمیخته شده باشد؛

۶ ـ گنج؛

۷ ـ زمینی که ذمی از مسلمان می خرد.

بر اساس نظریه فقیهان شیعی، خمس به شش قسمت تقسیم می شود،
سهمی برای خدا، سهمی برای پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ و سهمی برای امام
معصوم ـ علیه السلام ـ که این هر سه در روزگار ما از آن امام زمان ـ عجل اللّه تعالی
فرجه الشریف ـ است. سه سهم دیگر به یتیمان، مستمندان و در راه ماندگانی
می رسد که نسب شان از سوی پدر به عبدالمطلب می رسد که به آنان «سید»
می گویند.

جزیه

جزیه سرانه ای است که از سوی مسلمانان به عهده «اهل ذمه» قرار داده می شود،
بنا به نقلی زمان تشریع این قانون به غزوه تبوک برمی گردد.

هنگامی که پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ عازم جنگ با رومیان بود و سپاه در
منطقه تبوک اردو زد، آیه زیر نازل شد و حکم گرفتن جزیه را ابلاغ کرد:

«قاتلوا الذین لایؤمنون بالله و لا بالیوم الآخر و لاتحرمون ما حرم الله و
رسوله و لایدینون دین الحق من الذین اوتو الکتاب حتی یعطوا الجزیه
عن ید و هم صاغرون»

«با کسانی که اهل کتاب اند و به خدا و روز قیامت ایمان نمی آورند و
چیزهایی را که خدا و پیامبرش حرام کرده است، بر خود حرام نمی کنند و
دین حق را نمی پذیرند، جنگ کنید تا آنگاه که به دست خود در عین
خواری جزیه بدهند.»

پس از آن، هر یک از گروه های اهل کتاب یعنی یهودیان، مسیحیان و
زرتشتیان که قصد داشتند بر دین خودشان باقی بمانند، شرایط ذمه را
می پذیرفتند و در حقیقت، به تبعیت دولت اسلامی درمی آمدند و سالانه مالیات
سرانه ای را به عنوان جزیه می پرداختند. دولت نیز در قبال آنان وظیفه داشت در
برابر تهاجم بیگانگان از جان و ناموسشان دفاع کند و محیطی امن و آرام برای
آنان فراهم سازد.

این شیوه برخورد با اهل کتاب دو فایده مهم داشت: از سویی موجب می شد
که آنها بتوانند در فضایی امن و آرام درباره مبانی دین اسلام بیندیشند و آگاهانه
آن را بپذیرند و از سوی دیگر، درآمد هنگفتی نصیب جهادگران مسلمان می شد و
بخشی از هزینه های نظامی شان تأمین می شد. نکته شایان توجه این که
پرداخت جزیه از سوی اهل ذمه تنها در ازای تأمین امنیت از سوی مسلمانان
الزامی بود و چنانچه اینان از عهده انجام تعهدات مزبور برنمی آمدند، از گرفتن
جزیه نیز خودداری می کردند.

چنان که پس از ناتوان یافتن خود در دفاع از مردم شام جزیه اخذ شده را
بازپس دادند و عنوان کردند که در صورت بازیابی توان نظامی کافی بار دیگر جزیه
را وضع خواهند کرد.

این رفتار مسلمانان آنان را در شمار بهترین حامیان اقلیتهای اهل کتاب در
می آورد و دوستی مسلمانان را در دلشان جای می داد، به طوری که با توجه به
معافیت آنان از شرکت در جنگ، به عملیات جاسوسی رو می آوردند و راهگشای
تلاشهای نظامی آنان بودند.

در اینجا ممکن است این پرسش پیش آید که آیا روزگار کنونی هم باید از
اهل ذمه جزیه گرفت؟

به این پرسش چندین پاسخ می توان داد:

۱ ـ در دوران نخستین اسلام گروه هایی از اهل کتاب از پرداختن جزیه معاف
بودند، مثل مسیحیان نجران و بنی تغلب؛

۲ ـ در گرفتن جزیه باید به این نکته توجه شود که مسلمانان باید در ازای آن
خدمات ویژه امنیتی انجام دهند. بنابراین، در صورتی که دولت اسلامی خدمت
امنیتی خاصی برای اهل کتاب انجام ندهد، گرفتن جزیه را نیز مجاز نداند؛

۳ ـ امروزه همان طور که اقلیتهای اهل کتاب در کشورهای اسلامی زندگی
می کنند، اقلیتهای مسلمان نیز در میان دیگر ملت ها زندگی می کنند، بی گمان
گرفتن جزیه، آنان را نیز وادار خواهد ساخت شرایط ویژه ای را علیه مسلمانان
وضع کنند که ممکن است موجب خوار شدن آنان شود؛

۴ ـ در دورانی که گرفتن جزیه رایج بود، جزیه پردازان از پرداخت دیگر
مالیات های معمول در جامعه مثل زکات معاف بودند، در حالی که در روزگار
کنونی اهل کتاب نیز همانند دیگر شهروندان به دولتهای اسلامی مالیات
می پردازند.

البته نپرداختن جزیه با دیگر مقرراتی که اهل ذمه باید رعایت کنند،
ارتباطی ندارد. مثل این که بر شمار مکان های مذهبی شان نباید بیفزایند، به
قرآن توهین نکنند، به زنان مسلمان تعرض نکنند و همچنین با آنان ازدواج
نکنند.

لازم به یادآوری است که جزیه در دوران فتوحات، یکی از منابع عمده درآمد
بیت المال را تشکیل می داد، زیرا شمار جزیه پردازان دولت اسلامی بسیار زیاد
بود.

نکته قابل ذکر دیگر این که در صورت مسلمان شدن اهل ذمه، جزیه از آنان
ساقط می شود و به جای آن زکات پرداخت می کنند؛ زیرا جزیه در حقیقت
مالیاتی است که به جای زکات دریافتی از مسلمانان، از غیر مسلمانان گرفته
می شود.

خراج

خراج مالیاتی است که بر زمین ها قرار داده شده است. برخی پنداشته اند که خراج
همان جزیه است ولی بررسی های دقیق نشان می دهد که چنین ترادفی میان
این دو وجود ندارد.

ماوردی درباره خراج و جزیه و تفاوت آن دو می نویسد:

جزیه و خراج دو حق اند که خداوند ازمشرکان به مسلمان