پاورپوینت کامل فلسفه التاریخ النظریه فی عقیده المهدویه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل فلسفه التاریخ النظریه فی عقیده المهدویه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل فلسفه التاریخ النظریه فی عقیده المهدویه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل فلسفه التاریخ النظریه فی عقیده المهدویه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

۷۹

الخلاصه

هناک حاجه إلی تعالیم تعطی صوره متکالمه و سلیمه عن المستقبل، و تعطی التاریخ معنی
و غایه آخذه الماضی بنظر الاعتبار و تکون اساس سلوک الفرد، و ذلک بفهم المستقبل
فهماً صحیحاً و جعله عملیاً.

فلسفه التاریخ النظریه (او التأملیه) تتکفل بایضاح شطر من الأمور المذکوره المتعلقه
بالمستقبل. لکن الجواب المتکامل و الصحیح لذلک انما یستحصل من خلال عقیده المهدویه.

و علی هذا الاساس فان البحث الماثل بین یدیک، علاوه علی طرحه نقاشاً کاملاً لفلسفه
التاریخ النظریه، یطرح رؤیه الاسلام فی هذا الشأن و یوضح علاقه ذلک بعقیده
المهدویه. و من ثم یقوم بأیضاح عقیده المهدویه فی ذلک الاطار.

مصطلحات

فلسفه التاریخ، فلسفه التاریخ النظریه (التأملیه)، عقیده المهدویه.

مقدمه

ان الاهتمام والرؤیه الخاصه إلی المستقبل و توقع التطورات الایجابیه و الواضحه فیه،
قد أدی إلی ظهور تساؤلات و اجابات و تحلیلات مختلفه حول المستقبل. ان الرؤیه إلی
المستقبل تتحقق عاده بصور متنوعه؛ فان من ینظر إلی المستقبل من منظار دینی و ثقافی
یسعی إلی التعامل معه بالمفاهیم و المصطلحات الثقافیه، و السیاسی یستثمر المفاهیم
السیاسیه لبیان المستقبل و الفیلسوف و المؤرخ یدرسان المستقبل من منظار فلسفی ـ
تاریخی و هکذا… اما النصوص الدینیه فقد درست المستقبل بما یلائهما و الکتب
السماویه، کل قد اسدی تکنات عن المستقبل.

هناک رؤی و نظریات متنوعه قد عرضت فی هذا الخصوص و التی من اهمها ما یتعلق بفلاسفه
التاریخ النظریین و لکن ینبغی أن نری أیه فئه من هذه النظریات قد تمکنت من الاجابه
الصحیحه علی التساؤل الآتی: کیف سیکون مستقبل العالم؟

الف) إن اهم مسأله فی هذا الشان هو «فهم المستقبل بصوره صائبه» و یعنی ذلک استحصال
صوره عن الحالات و الأوضاع التی سوف تتحقق فی المستقبل. و بما ان تلک الحالات و
الاوضاع ستکون أرضیه لأعمال الفرد، فان تلک الحالات و الصور لها مدخلیه فی أعمال
الحاضر المعاش لدی الانسان.[۲۰۸] و إن الصواب فی عملیه الفهم سیکون بناءً علی تحققه
مستقبلاً و کلما کانت الاوضاع المتوقعه اقرب إلی الواقع کان هناک فهماً اصوب للواقع
و علی هذا الاساس هناک حاجه إلی رؤی و تعالیم تتمکن من:

۱. إعطاء ایضاح متکامل و صائب عن المستقبل.

۲. ان تکون أرضیه لعمل الفرد فی الحاضر.

۳. ان تعطی للتاریخ معناً و مفهوماً و غایه آخذه الماضی بنظر الاعتبار.

بناءً علی فرضیه البحث الماثل بین یدیک، فان «عقیده المهدویه» بامکانه و استطاعته
أن یبین و یزیل الاستار عن المستقبل بصوره صائبه و یکون أساساً لاستراتیجیه حاضرنا
و برنامجه.

ب) «فلسفه التاریخ النظریه» تتکفل ایضاح و تفسیر تاریخ الانسان و العلاقه المستمره
للماضی مع الحاضر و المستقبل. مثلما قام الانسان منذ اقدم الحقب فی حیاته بالالتفات
إلی لبیئه المحیطه به والعالم الذی عاش فیه، و سعی إلی بناء تفسیر له و لظواهره
والاجابه عن تساؤلاته، جعل الماضی و المستقبل و تاریخه موضوعاً للتساؤل و التأمل و
قام بتخطیط و انتاج اجابات و رؤی و فلسفات تاریخ خاصه به.

و علی هذا الأساس، فان «فلسفه التاریخ النظریه» هی فرع من البحوث الفلسفیه و
الاجتماعیه التی یتوجه إلی التاریخ و یسعی إلی فهم المنطق الذی یخضع له المؤرخ فی
مساعیه من جهه، و یحاول کشف هدف و مفهوم السیر العام للتاریخ و الصوره التی یکون
علیها «المستقبل» من جهه اخری.[۲۰۹]

ج) «عقیده المهدویه»، هی نظریه متکامله و شامله فی تفسیر و اداره الحیاه (السیاسیه
و الاجتماعیه و الثقافیه…) للانسان و اجابه اساسیه لجمیع الحاجات الحقیقیه و
الاساسیه للانسان.

و بعباره أُخری، «عقیده المهدویه تعالیم اعتقادیه و کونیه تدور علی محور المهدیه
والتی تعرض تفسیراً استراتیجیاً للجوانب الاساسیه لحیاه الانسان و یطور بصوره جذریه
الرؤیه و الدافع و فعل الانسان و الساحات المختلفه لحیاته الاجتماعیه.»[۲۱۰]

یمکننا الان ایضاح هذه التعالیم الشامله و المتکامله فی اطار «فلسفه التاریخ
النظریه» و علی اساس ذلک یمکننا استخلاص مقومات مختلفه، خصوصاً و ان هدف التاریخ و
غایته و العوامل المحرکه له و کونه ذا معنی و مفهوم، کل ذلک مهم وجوهری فی تلک
الفلسفه. اذا تمکننا من استیعاب العلاقه بین الماضی و الحاضر و المستقبل فی هذا
الاطار و اذا تمکننا من عرض صوره شامله و متکامله من حیاه الانسان و تبیین
للمستقبل، عندئذ نتمکن من سبر و تبیین بعض من الجوانب المهمه لـ «عقیده المهدویه»،
و الاجابه علی هذا السؤال المتکرر للانسان: ( کیف سیکون علیه مستقبل العالم)

د) إن دراسه «تعالیم المهدویه» من دون الالتفات إلی «تعالیم فلسفه التاریخ النظریه»
ستکون، بصوره مبدئیه، ناقصه و غیر متکامله. نعم، إن اسس ایضاح و تفسیر المستقبل فی
«فکره المهدویه» هی المصادر المستقاه من الوحی (المصادر الوحیانیه)؛ و لکن عندما
توضع تلک المصادر فی اطار فلسفه التاریخ النظریه و یستمثر تجارب حیاه الانسان
الاستنتاجات العقلیه و الفلسفیه، عندئذٍ یمکننا عرض تفسیر و ایضاح شامل و متکامل عن
المستقبل. ان هذا التوجه هو اساس تکوّن «فلسفه التاریخ الاسمی». و التی لا تتحصل
الا مع الاخذ بنظر الاعتبار تعالیم الاسلام النابعه من الوحی و الاستفاده من
«التجربه» و «العقل».

هـ) إن عرض النظریات و العقائد و اجراء البحوث، بحاجه إلی منهج و أطر نظریه خاصه.
کذلک التأمل و البحث حول المستقبل لایکون خارجاً عن هذه «القاعده» و ینبغی أن یوضع
فی هذا الاطار النظری. ان أهم و اکثر الاطر النظریه شیوعاً فی البحوث عن المستقبل،
انما هو «فلسفه التاریخ النظریه». لذا، اذا وضعنا «عقیده المهدویه» فی هذا الاطار،
ستبدو لنا الزوایا المعتمه و تبرز لنا جوانبها المختلفه، النظریه و العملیه. و علی
هذا الاساس، تُعرّف العلق و الروابط المتسلسله للوقایع والحوادث و تأثیرها علی حیاه
الانسان و تکوّن المستقبل. و تعطی اجابات شافیه للتساؤلات الاساسیه للانسان و… و
کل هذه البحوث المنظمه هی لاجل التکهن بالمستقبل.

الفصل الاول: فلسفه التاریخ النظریه (التأملیه)

التاریخ هو الحرکه المستمره المتواصله لحیاه الانسان بدءاً من الماضی و مروراً
بالحاضر و انتهاءً بالمستقبل؛ و التاریخ حافل بالهزائم و الانتصارات، الفشل و
النجاحات، الصعوبات و الارتیاحات النـزوع إلی الحق او الباطل او التقدم و التراجع
و… و لهذه الاسباب فان الامعان فی التاریخ و ابداء الاراء فیه مرغوبان للجمیع
ماضیاً و حاضراً و مستقبلاً.

اللیبرالیون ینظرون إلی التاریخ کتقدم، بمعنی أن التاریخ یتولد عندما یتقدم جیل
قیاساً بسابقه، عن طریق تراکم العلم و المعرفه. و یعتقد اللیبرالیون بأن هذا التقدم
یتحقق عن طریق الاصلاح المتدرج والمتزاید و لیس عن طریق الثورات.

المحافظون ینظرون إلی التاریخ باعتباره عاده و استمراراً و یترکون للتقدم حیراً
ضئیلاً، فدروس الماضی ـ لیدیهم ـ مرآه للعبر، للحاضر و المستقبل. المحافظون
الرجعیون و هم اصحاب فکره تراجع مسیره التاریخ، یعتقدون أن سیر التاریخ بمثابه
انحطاط و نکوص و لذا فهم یصبون إلی زمان سابق لزمانهم. امّا الاشتراکیون، فهم
ملتزمون بنظریه متقدمه فی التاریخ و هذه النظریه ترتکز علی مجال التطور الاجتماعی و
الفردی. یعتقد المارکسیون ان «الصراع الطبقی» محرک للتاریخ. و ان مجتمعاً شیوعاً
فاقداً للطبقات، هو المرحله التی ینتهی التاریخ الیها.

امّا الفاشیون، یرون التاریخ عملیه انحطاط و زوال، انحطاط من «عصر ذهبی» ماض. و مع
ذلک فانهم یتبنون نظریه التعاقب الدوری للتاریخ، و الذی بأمکانه ان یؤدی إلی إعاده
ولاده و تجدد للحیاه الوطنیه و ذلک عاده ما یتم عن طریق الکفاح العنیف و الحرب
و…[۲۱۱]

اما رؤیه فلاسفه التاریخ النطریین، هی اهم من جمیع تلک الرؤی فکل واحد منهم ینظر
إلی التاریخ و یدرسه من منظاره، فاذا اردنا ان نلخص ما تمخصت عنه فلسفه التاریخ
فسنتوصل إلی عده مفاهیم.

۱. المجتمعات الانسانیه فی حاله من النطور المستمر، و انها فراوی و مجتمعین یسلکون
سبیلاً معیناً.

۲. ان سلوک هذا المسار هو عباره عن اجتیاز مراحل هی حصیله صراعات و صدامات داخلیه
لتلک المجتمعات او تأثیر البیئه المحیطه بها.

۳. المجتمعات الانسانیه فی تطور مستمر و تصل إلی الکمال عبر اجتیازها لتلک المراحل.

۴. یمکن معرفه حرکه التاریخ من خلال استخراج العلل منه و من ثم القوانین التی تظبط
الحرکه.

۵. یمکن التکهن عن المستقبل اعتماداً علی تحلیل تلک القوانین و الضوابط و مناقشه
مسیر الماضی و دراسته.

۶. وفقاً لرؤیه مجموعتین من العلماء فان هذه التحولات تتم بصوره خاصه؛ خلاصه القول
هی انها امّا تعاقبی او ثانوی و تراجعی بل و فی مسار الانهیار و اضمحلال و انقراض
المجتمعات و الحضارات.

۷. فیما یخص مصیر الانسان فی التاریخ، کل ادعی لنفسه امراً مطلقاً (کهیغل، فانه
یؤمن بالروح الکونی المطلق و مارکس، فانه یعتقد بمجتمع لاطبقی و …)[۲۱۲]

فلسفه التاریخ النظریه و فلسفه التاریخ النقدیه

ان احدی الفرضیات الجدیره بالاهتمام فی فلسفه التاریخ، هی الاستعمالات المتعدده و
المعقده لهذا المصطلح، بنحو یبدو استعماله الاحادی (فی مجال واحد) او التعاریف
الاحادیه الجهه عنه، یبدو خاطئاً و مضللاً. فقه عرف بعض الکتاب «فلسفه التاریخ»
کالاتی: «فلسفه التاریخ هی استعمال المناهج الفلسفیه للاجابه علی المسائل الانسانیه
فی مجال علم التاریخ … و تنظر فلسفه التاریخ إلی علم التاریخ من الخارج کفرع علمی
(من الدرجه الاولی) و تجیل الفکر الفلسفی حول المسائل و الموضوعات الاصلیه للعلم
الاول ای علم التاریخ…»[۲۱۳]

ینبغی بذل الدقه و العنایه الوافره فی استعمال هذا المصطلح. هناک ـ فی الواقع ـ
فرعان مختلفان، لکنهما مرتبطان بالبحث الفلسفی، یسمیان عاده بـ «فلسفه التاریخ»
احداهما التحلیل الفلسفی لتدوین التاریخ. بمعنی وصف ما انجزه المؤرخون وصفاً
منطقیاً، عقلانیاً و معرفیاً. امّا الاخر فهو محاوله استکشاف معنی و مفهوم للحرکه
العامه للحوادث و الوقائع او الطبیعه العامه للعملیه التاریخیه التی هی ابعد من
العقلیه التی یمکن للبحوث التاریخیه المتعارفه التوصل الیها.[۲۱۴] ان هذین
المصطلحین، یسمیان بـ «فلسفه التاریخ النقدیه (التحلیلیه)» و «فلسفه التاریخ
النظریه (التأملیه)» و ذلک فی اطار التعاریف و الاستعمالات المنفصله. إن الفلسفه
النظریه و فلسفه التاریخ التحلیلیه، علمان مستقلان من حیث المبادئ و الاسس. و لکل
منهما اسس و مبادئ معینه، و ان کان من الممکن و بصوره نادره استعمال کل واحد من
هذین المصطلحین بصوره منفصله و مستقله عن الاخر. إن اکثر المؤرخین و الفلاسفه
ینتمون إلی احدی هاتین المجموعتین.

ان فلاسفه التاریخ التحلیلین او النقدیین، یبحثون فی التاریخ بمثابه دراسه للماضی،
و یأخذون بنظر الاعتبار مسائل عده منها: ما الذی ینبغی الاعتماد علیه عند المؤرخین
کشواهد او وثائق او بیایات؛ هل تعتبر منجزاتهم و نتائجهم ذات حقیقه عینیه ام لا؛ هل
الاحکام الاخلاقیه علی الشخصیات التاریخیه هی من واجب المؤرخ ام لاء و… ان اهم و
اشهر فلاسفه التاریخ التحلیلیین هم: بارتولد نیبور، رانکه، لورد اکتون، ریکرت،
دلثای، کروتشه، کولینغ وود، بوبر و هناک آخرون اقل شهره.

فلاسفه التاریخ النظریین او التأملیین، یدرسون التاریخ کحقبه ماضیه، و یقومون
بالتعمیم فی ذلک بصوره اکثر طموحاً اکثر من المؤرخین العادیین. و یمکن اعتبار
فیوره، فیکو، کانت، کندرسه، هردر، فیخته، هیغل، شلینغ، مارکس، انجلز، کنت، سبنسر،
شبینغله و توین بی من اهم فلاسفه التاریخ النظریین.[۲۱۵]

إن عباره «فلسفه التاریخ»، کانت تطلق حتی بدایه القرن العشرین علی التأملات النظریه
حول جمیع مجریات الحوادث و الوقائع (التاریخ کواقعه)، و کان ذلک ـ فی الحقیقه ـ
حصیله مساع کبیره لبناه انظمه فکریه کبار و کان من اشهرهم هیغل و مارکس و اشبیغله و
توین بی. لقد قام الفلاسفه و المؤرخون خلال القرن العشرین، جنباً إلی جنب برفض تلک
الاطروحات الکبری متذرعین بعدم توافر الادله و الوثائق الکافیه لاجل تبریر او اثبات
صحه و سلامه تلک المدعیات الطموحه. و فی المقابل اهتم الفلاسفه بالنشاط العلمی ذی
الدرجه الثانیه ای التشکیک فی و نقد اسلوب و اعمال المؤرخین و هذا هو الفلسفه
التحلیلیه او النقدیه للتاریخ.[۲۱۶] و قد تکاملت فلسفه التاریخ النقدیه خلال القرن
الاخیر و اصبحت ذات اوجه مختلفه: منها التبیین التاریخی، و الواقع و الحقیقه فی
التاریخ، و الفعلیه التاریخیه و …[۲۱۷] البحث الذی بین یدیک یهدف إلی دراسه فلسفه
التاریخ النظریه و أبعادها المختلفه.

السابقه التاریخیه لفلسفه التاریخ النظریه

فلسفه التاریخ النظریه من البحوث الاساسیه و المهمه فی دراسه التاریخ، و هی من اکثر
المسائل الفلسفیه جذابیه فی القرون الثلاثه الأخیره. و ینبغی أن نعد هذه الفلسفه من
تراث مرحله خاصه من مراحل نمو الفکر الاجتماعی و التاریخی و هی اقدم من الفلسفه
التحلیلیه.

إن «فلسفه التاریخ» (یعنی السؤال الذی یطرحه الکاتب او المفکر علی نفسه فیما یتعلق
بحرکه التاریخ و مسارها) قد شغلت الاذهان لقرون طویله. یمکننا عد الفیلسوف الایطالی
ویکو (۱۶۲۸ ـ ۱۷۴۴) اول من وضع فکره فلسفه التاریخ، و لکن یمکن القول من منظار عملی
ان فلسفه التاریخ کبحث مستقل، قد عرفت فی مرحله بدأت بنشر القسم الاول لـ «افکار
حول فلسفه تاریخ الجنس البشری» لـ هردر، و فی فتره لاحقه وصلت هذه المرحله إلی
قمتها بعد نشر «محاضرات فی فلسفه التاریخ».

لقد کتب ویکو قبل اولئک الفیلسوفین سابقی الذکر، حول فلسفه التاریخ النظریه. نعم،
یمکن رصد منطلقات متفرقه و بعیده فی النظریات التعاقبیه للعالم القدیم فی العقائد
الیهودیه ـ المسیحیه، فیما یتعلق بالخلق و العصیان و اللعن والهبوط و آثار الذنوب
و… ان فلسفه التاریخ التقلیدیه لم تنته بموت هیغل ، فبعده استمر بها مارکس و لو
بشکل آخر و فی مراحل لاحقه اعتمدها کتاب امثال اشبیغله و توین بی.[۲۱۸]

عند مناقشه رؤی و افکار هؤلاء المفکرین و العلماء نری أن «للتاریخ» و مستقبله مکانه
سامیه خاصه؛ ان هذا الامر یتجلی بصوره اوضح وابرز فی الادیان السماویه و یمکننا رصد
مسائل مختلفه من فلسفه التاریخ فی تعالیم تلک الادیان. ان جمیع الادیان تقر فی اطار
نظریاتها المتعلقه بالمستقبل، أن نهایه العالم ستؤول إلی مجتمع انسانی مثالی. إن
الادیان الابراهیمیه و غیر الابراهیمیه کلٌ قد حدثنا عن المستقبل و نهایه التاریخ
بنحو من الانحاء.

فتأسیساً علی رؤیه الادیان الابراهیمیه، فالتاریخ یخضع للاراده و المشیئه الالهیه و
أن الله یحرک و یسیر بالتاریخ سنن مختلفه. و ستکون النهایه السعیده و الحیاه
الرغیده، فی هذه الدنیا و کذا فی الاخره.

یقول بول ادواردز: «عند ما یتمکن العقل و المشاهده من فهم و استیعاب اعلی درجات
النظم للحقب التاریخیه، فان الرؤیه الایمانیه تتمکن من تشخیص فعل الله و اثره
المنقذ فی عملیه تاریخیه خاصهً».

إن «مدینه الله» لـ اغسطین، هو البیان الفلسفی التقلیدی لهکذا رؤیه. إن سیر التاریخ
هو بمثابه صراع بین المجتمعین إلالهیه و الدنیویه (الارضیه) و أن ما یعطی لهذا
الصراع معنی هو الایمان و الطمأنینه النفسیه التی تأتی عن طریق الوحی، بالانتصار
النهائی لمدینه الله … و ان المشیئه الالهیه ناظره إلی النجاه و الفلاح. بعد ان
استعرضنا الرؤی الدینیه، سنشهد وجهات نظر الفلسفات غیر الدینیه. لقد استعمل ولتیر
لاول مره عباره «فلسفه التاریخ». ان رساله ولتیر «حول سلوک و اخلاق الامم» لها
مکانه بارزه و ذلک لسبب رئیس هو صرف الترکیز عن التاریخ العام إلی تفاصیل عادیه و
مستهانه بها للمجتمع الانسانی و التی یعبر عنها ولتیر بالحرکه من ظلمات الخرافه إلی
نور العقل.

إن العلم الحدیث یعد اکثر طموحاً من «ویکو» و یقصد بیان الحرکه و المسار العام
للتاریخ علی اساس نموذج النمو و الفساد المستمرین و هو ما عموماً یتجه صوب الکمال.
بالرغم من الاعتراف بالمشیئه الالهیه فی العلم الحدیث. فانه فی النهایه ینسجم و
قوانینه المتقدمه.

لقد اکد هردر فی «افکار حول فلسفه تاریخ الجنس البشری» (۱۷۸۴)، علی الوحده العضویه
و المنسجمه للثقافات البشریه و المساهمات الفذه التی اسدتها «روح» کل واحده منها ـ
وحتی ثقافه القرون الوسطی ـ فی التقدم و التکامل العام للجنس البشری.

یری الفیلسوف کانت فی کتابه «فکره حول تاریخ عالمی من وجهه نظر الوطن العالمی» ان
التاریخ یسیر علی وفق «خطه خفیه و هذا یعنی أن الانسان سواء أکان یتوافق مع بناء
المجتمع ام لا یتوافق معها، فان تلک الخطه یحدو بالانسان خلافاً لارادته، نحو بناء
نوع من النظام المدنی و العقلانی علی المستوی الداخلی او الدولی. اما هیغل فانه یری
فی اثریه «فلسفه الحق» (۱۸۲۱) و «محاضرات فی فلسفه التاریخ»، یری موضوع التاریخ هو
تفعیل المطلق فی الزمان و نشر و توسیع و تکامل الروح عن طریق مراحل حیاه بعض الامم
التاریخیه العالمیه. بما ان ذات الروح متحرره، فان مضمون تاریخ العالم ـ فی نفس
الوقت ـ عباره عن توسع وتکامل حریه الانسان ـ نوعاً و کمّاً ـ فی جمیع انماط
المنظمه الاجتماعیه.

لقد تطرق اسبنسر فی «اصول علم الاجتماع» (۱۸۹۶ ـ ۱۸۷۷) و غیره من عماله المکتوبه،
إلی نوع من القانون الکونی الشامل للتحول والتطور، یسیّر التاریخ، و علی اساس ذلک
یسیر التکامل الاجتماعی کأی تحوّل آخر من نوع من التجانس اللاّمعین و اللامنسجم إلی
تجانس معین و منسجم.

لقد قام مارکس بتوسعه الرؤیه المادیه فی موضوع التاریخ، و اکدّ علی العوامل
الاقتصادیه. و اصبح برؤیته المعروفه فی التاریخ ای الصراع الطبیقی، من اشهر فلاسفه
التاریخ و اکثرهم اثاره للجدل فی العصر الحدیث.

امّا اشبیغلر و توین بی فانهما ـ اعتماداً علی المنهج الاستقرائی ـ یتطرقان إلی
قوانین تحکم التحوّل و التقدم المتعارف علیهما للثقافات و الحضارات و یعتمدان علی
هذه القوانین فی التکهن بمصیر حضاره ما. یدعی اشبیغلر فی کتابه «سقوط الغرب» (۱۹۱۸
ـ ۱۹۲۲) أنه قد توصل إلی معرفه بعضٍ من النظم الحضاریه عن طریق علم الجمال و هذه
النظم تتولد ثم تنمو ثم تبلغ اشدّها فتموت بعد ان استنفدت اقصی الامکانیات النوعیه
لأسلوب خاص من الحیاه.

و امّا توین بی فقد اکتشف أن فی التاریخ نوعاً من الحرکه الروحانیه والتی تنشأ من
تحدی الانسان للاضمحلال و انهیار اجیال متعاقبه من الحضارات.[۲۱۹]

ان عامه هؤلاء الفلاسفه و المفکرین یهدفون إلی کشف حقائق من التاریخ و القوانین و
القواعد العامه للحرکه التاریخیه و التعریف علی هدف التاریخ و مساره و التفسیر
التفصیلی للوقائع و الحوادث و اخیراً، التنبؤ بمسار حرکه الاحداث. و هم یتعقبون کل
ذلک تحت اضواء «فلسفه التاریخ النظریه».

تعریف و طبیعه فلسفه التاریخ (النظریه)

ان فلسفه التاریخ النظریه تعنی ـ فیما تعنی ـ محاوله تمییز او تعیین نموذج او
ترکیبه حرکه التاریخ. کذالک تعنی دراسه التاریخ (ای الماضی) والتعمیم فی ذلک. إن
فلسفه التاریخ تعنی دراسه مسار حرکه التاریخ من الماضی حتی الحاضر و التکهن بمسار و
نهایه التاریخ فی المستقبل. اذا نظرنا إلی التاریخ من هذا المنظار فانه کائن حقیقی،
حی و ذوحرکه، له جسم و روح و اراده و مطالب و نسق و محرک و مبدأ و مسار و منتهی و
هدف و قانون و نظام و … و فی الحقیقه فان تاریخ المستقبل حصیله الماضی و صداه و
لذا یؤکد فلاسفه التاریخ علی کون التاریخ ذا اهداف و یصورنه ککائن حی و ناشط.

إن الفیلسوف فی فلسفه التاریخ النظریه، یبتغی ادراک معنی و هدف التاریخ، کما یبتغی
فهم ما یحرک التاریخ و آلیه حرکته و غایتها و محطتها الاخیره و الفیلسوف یهدف إلی
الاجابه علی ثلاثه اسئله اساسیه:

۱. ما هو هدف التاریخ و مقصده و إلی این یسیر التاریخ؟

۲. ما الذی یحرک التاریخ و ما هی آلیه حرکته. و ما هی الاذرع او العناصر التی
تحرکه؟

۳. ما هو المسار و المراحل المهمه و البارزه لهذه الحرکه؟

ینبغی هنا الاشاره إلی عده تعاریف عن فلسفه التاریخ النظریه:

الف) تبیین قانون او عده قوانین تتحکم فی سیر تاریخ حیاه الانسان.[۲۲۰]

ب) ما یبحث عن حرکه التاریخ و محرکه و مساره و هدفه.[۲۲۱]

ج) محاوله اکتشاف معنی و مفهوم الحرکه العامه للظواهر التاریخیه،

و التوصل إلی الطبیعه العامه للعلمیه التاریخیه.[۲۲۲]

د) العلم بالتحولات و التطورات التی تعرض علی المجتمعات من مرحله إلی اخری، العلم
بعملیه «تکون» المجتمع و لیس بما «یکون» علیه المجتمع.[۲۲۳]

هـ) فرع من علم التاریخ یبحث عن العوامل الاساسیه و المؤثره فی الحوادث التاریخیه و
البحث فی القوانین العامه التی تحکم تنمیه المجتمعات الانسانیه و تحولاتها عبر
الزمان.[۲۲۴]

و) ان فلسفه التاریخ یبحث عن التاریخ بوصفه ذو هدف و قانون و نظام و یبحث کذلک عن
حرکه التاریخ و مراحله و اتصال المراحل بعضها ببعض او انفصالها و تکاملها و عدم
تکاملها و کذلک وجود و ماهیه و اسس و مفاهیم و حدود کل واحد منها و کذلک منشأها
العلمی و النظری.[۲۲۵]

ز) إن فلسفه التاریخ یؤمن بأن التاریخ یسیر وفق القانون. هویه التاریخ هویه حقیقیه
و لیست اعتباریه. هذه الهویه الحقیقیه قد بدأت من نقطه ما و تسیر فی مسار ما و
اخیراً ستصل إلی نهایه ما. فلسفه التاریخ تسعی إلی استکشاف کیفیه هذا المسار و
النشأه و استکشاف تلک المرحله النهائیه و کیف یمکن التکهن و لو اجمالاً، بالمرحله
التالیه، اعتماداً علی المرحله الحاضره و هل یمکن تجنب العبور من مرحله ام لا و
اخیراً ما الذی یحرک التاریخ؟[۲۲۶]

ح) إن واجب فلسفه التاریخ هو بیان تفاصیل دقیقه عن مسار الاحداث التاریخیه بنحو
یتبین بصوره بارزه الاهمیه الحقیقیه و المنطقیه الاساسیه لهذا المسار و بذلک (تظهر
خریطه التاریخ و بنیته).[۲۲۷]

ط) فلسفه التاریخ هی العلم بالتحولات و تکامل المجتمعات و تکامل المجتمعات من مرحله
إلی اخری و القوانین التی تحکم مسار و اتجاه تلک التحولات و التکاملات. بعباره اخری
فلسفه التاریخ تدرس اسباب رقی الانسان و المجتمعات من مرحله إلی اخری و من نظام إلی
آخر.[۲۲۸]

بناءً علی ما سردناه من التعاریف یمکن القول فی اطار تعریف جامع و کامل لفلسفه
التاریخ النظریه: «فلسفه التاریخ عباره عن استکشاف النموذج والقوانین التی تحکم
التاریخ و التعریف بالاهداف و المسارات و الاسباب المحرّکه للتاریخ و ذلک بهدف
التکهن بالمستقبل و اعطاء المعنی لحرکه التاریخ».

إن فلسفه التاریخ تدرس الابعاد المختلفه لحیاه الانسان و یعرض تعالیم مختلفه حول
التاریخ و مستقبل العالم؛ و مع ذلک فان هذا العلم لم یتطرق إلی مواضیع مسائل غامضه
کثیره و ان الکتاب و الباحثین لم یوضحوا مسائله بصوره جلیه.

یمکننا استنتاج مسائل و تعالیم منوعه حول رؤی و عقائد مفکری و فلاسفه التاریخ. انهم
یؤمنون بمستقبل تاریخی معلوم لهم. یعمدون إلی تعیین غایه التاریخ و مسار حرکته.
انهم یعرضون اطروحه التاریخ و نموذجه و یرسمون له بنیه و خریطه عامه، فمن وجهه نظر
هؤلاء المفکرین و الفلاسفه: التاریخ له معنی و مفهوم خاص و له اتجاه عام للحرکه و
… هذا و ستعرض هنا تعالیم فلسفه التاریخ الاکثر اساسیه:

مسائل و تعالیم فلسفه التاریخ النظریه

الف) المعرفه الحقیقیه للتاریخ

إن صفحه التاریخ و الحوادث والوقائع المتعلقه بحیاه الانسان، علیها غشاوه من الغموض
و الاشکالات السندیه و الروائیه، و ان المعرفه السلیمه و الحقیقیه لها و التعرف علی
مسار و مراحل التاریخ کفیله بکشف الستار عن حقائقها. الواقع هو اننا نواجه أمرین:
التاریخ بمعنی جمیع مجریات الحوادث و الوقائع (التاریخ کواقعه) و التاریخ بمعنی
الرؤی و وجهات النظر حول تلک الاحداث.

یری والش ان فلسفه التاریخ عباره عن «الدراسه و المناقشه النظریه حول تفاصیل
الحقائق التاریخیه»[۲۲۹]

و یری استانفورد أن فلسفه التاریخ النظریه مکلفه بمعرفه طبیعه التاریخ و استیعاب
معناه.[۲۳۰]

إن فلاسفه التاریخ النظریین یجرون بحوثهم فی التاریخ العام و ینبغی علیهم ان یکونوا
مضطلعین بالتاریخ العام؛ و ان یعرفوا الوقائع و القوانین التی تحکمها و العلل
والاسباب الداخله فیها کی یتمکنوا من ابداء الرأی فی التعمیم من عدمه. و علی هذا
الاساس، تعد معرفه التاریخ بصوره صحیحه و القدره علی ازاحه الغبار عن صفحاته، هی
الخطوه الاولی لفلسفه التاریخ النظریه. کما ان فلسفه التاریخ النقدیه تقوم بنقد و
مناقشه علم التاریخ و بذلک تساعد إلی حدٍ ما بتهذیب التاریخ و ازاحه الغموض عنه.

ب) اعطاء الدلاله للتاریخ

فلسفه التاریخ فی مفهومها الواسع تعنی «اعطاء الدلاله للحوادث و الوقائع المتشتته و
المبعثره و التی تبدو کونها صدفه و غیر مرتبطه بعضها ببعض».[۲۳۱] و یحاول فیلسوف
التاریخ أن یربط بین تلک الاحداث و یستنتج منها مجموعه من النتائج المنطقیه و
المقبوله فیما یتعلق بأسباب تلک احداث.

إن فلسفه التاریخ تفترض أن هناک بدایه للحوادث التاریخیه و بذلک تضفی دلاله و معناً
للحوادث اللاحقه الاخری بل و نهایه معینه. و لذا قیل: «ان اهم مسأله فی فلسفه
التاریخ النظریه، وجود «مبدأ الغایه» و الدلاله فی التاریخ. ان عرض اطروحه و انموذج
معین للتاریخ استناداً علی قوی محرکه خاصه و مراحل و حقب مختلفه، یعطی للتاریخ
معناً و دلاله و یجعله مستساغاً من الناحیه العقلیه…» و قد قیل مسبقاً ان التاریخ
ـ من منظار الفلسفه النظریه ـ کائن حقیقی، حی و ناشط، له جسم و روح و اراده و مطالب
و نسق و محرک و مسار و قانون و… و علی هذا الاساس فان فلاسفه التاریخ یؤکدون علی
کون التاریخ کائن هادف وحی، ناشط و متحرک.

تأسیساً علی ما قلناه فهناک رؤیتان إلی المستقبل:

۱. المستقبل المعلوم (فیما لو کانت للتاریخ دلاله و معنی)

۲. المستقبل المجهول (فیما لو کان التاریخ فاقداً للدلاله).

ج) استکشاف انموذج و خطه عامه للتاریخ

إن احدی البحوث المهمه فی فلسفه التاریخ النظریه، هی استکشاف و عرض انموذج عام و
شامل للتاریخ. یری کانت: أن مهمه فلسفه التاریخ هی أن تعرض التاریخ و هو یسیر وفق
خطه قابله للفهم و أنه یسیر باتجاه هدف معین.[۲۳۲] یقول واتکینسون کذلک: «ان فلسفه
التاریخ یتضمن محاوله تمییز او تعیین وجود انموذج او بنیه فی مسار التاریخ».[۲۳۳]

و یقول اچ وولش: ان الهدف من التنظیر الفلسفی هو استیعاب مسار التاریخ بصوره عامه و
اثبات و تببین أنه بالرغم من الاوضاع الظاهریه غیر المتعارفه المتعدده التی تظهر
علی ساحه التاریخ و التی یصعب بها استخلاص النتائج، مع ذلک بالامکان ایجاد وحده
منسجمه تتضمن نموذجاً عاماً. و لو امکن فهم هذا الانموذج العام لأمکن ایضاح مسار
الاحداث بصوره دقیقه و کان بالامکان استیعاب المجریات التاریخیه بمفهوم خاص بنحو
یکون مقبولاً بالعقل و الدلیل».[۲۳۴]

إن هذه الفرضیه أدت إلی ظهور ثلاثه نماذج عامه حول حرکه التاریخ و ظهور افکار
مختلفه حول ذلک:

۱ . النموذج الخطی (التقدمی او التراجعی): وفقاً لهاذا النموذج تبدأ احداث التاریخ
من نقطه معینه و تستمر فی الحرکه حتی تصل إلی ما نحن فیه فی هذا العصر. إن التاریخ
فی هذا الانموذج یسیر با تجاه معین.

۲ . النموذج الدوری (التعاقبی او التکراری): یعتقد فی اطار هذا الانموذج ـ أن
الاحداث التاریخیه تبدأ من نقطه معینه ثم تتوالی فی حرکتها فتتکرر. و علی هذا
الاساس فان التاریخ یکرر او یعید نفسه فی الامم و الشعوب و مراحل متعاقبه.

۳ . نموذج الصدفه: بناءً علی هذا الانموذج للتاریخ فان الصدفه تحکم جمیع الاشیاء
بصوره عامه. ای لیس هناک من نظم و تناسق! ان النظریه الخطیه قد تتضمن الحاله
التقدمیه او الحاله التراجعیه. لکن القسم الاعظم من هذه النظریات توکد علی تقدم
النوع البشری. کذا یتزاوج التکامل و التقدم الدوری مع التکامل الخطی، فتتمخض عنه
نوع من السیر التقدمی اللولبی، وفقاً لما یقترحه ویکو.[۲۳۵]

د) خضوع حرکه التاریخ للضوابط و القانون

إن احدی استعمالات فلسفه التاریخ النظریه هی اکتشاف القوانین الخاصه بحرکه التاریخ
(السنن او العادات التاریخیه) و معرفه نظام العله و المعلول فیها. ان فلسفه التاریخ
ـ من منظار الشهید المطهری ـ هی العلم بالتغیرات و التطورات الحاصله فی المجتمعات،
من مرحله إلی اخری، و القوانین و الضوابط التی تخضع لها تلک التغیرات و
التطورات.[۲۳۶] و من منظار احد الکتاب فان «فلسفه التاریخ یبحث و یناقش التاریخ
باعتباره ذا هدف و قانون و نظام…»[۲۳۷]

إن مهمه فلسفه التاریخ کما جاء فی القاموس الفلسفی، هی دراسه العوامل الاساسیه
المؤثره فی الاحداث التاریخیه و البحث فی الضوابط العامه التی تحکم التطور و
التنمیه فی المجتمعات البشریه و التغیرات الحاصله عبر الزمان.[۲۳۸]

إن بعضاً من الفلاسفه فی حقل فلسفه التاریخ النظریه، یعرضون نظریات حول اهم العوامل
و العلل و الاسباب فی العلمیه التاریخیه فضلاً عن عرضهم للقوانین التاریخیه. إن
قانون (قاعده) مارکس فیما یتعلق بأولویه او تقدم العوامل الاقتصادیه علی العوامل
السیاسیه، مثال لهذه القوانین. مهما یکن، فان اولئک الفلاسفه لیسوا بصدد عرض اطروحه
او انموذج للاحداث الماضیه… بل ینوون معرفه اسباب و کیفیه تغلب و سیاده اطروحات
او نماذج خاصه.

لقد ادعی کثیر بانهم وفقوا فی کشف قوانین خاصه للعملیه التاریخیه، هناک دعویان فی
هذا المضمار:

۱. اکتشاف نوع من الخطه او الاطروحه العامه بناءً علی الاحداث الماضیه.

۲. اکتشاف نوع من القانون الموجه فی التاریخ.[۲۳۹]

هـ ) القدر و الحتمیه التاریخیه

إن بعضاً من النظریات و الرؤی النظریه حول التاریخ، تکون ذات صبغه جبریه او ضروریه!
یبدو ان حرکه الاحداث و الوقائع فی امدها البعید، تأخذ طریقها من دون تأثیر للاعمال
و الانشطه و المساعی الفردیه. و ان التاریخ سیسیر إلی حیث ما لابد ان یکون. فلا
تأثیر لعمل الانسان مهماً یفعل. انه نوع من الجبر الضروری غیر القابل للتجنب تخضع
له حرکه التاریخ. و لیس باستطاعه الافراد ایقاف عجله التاریخ.

ان «ضروریه او حتمیه» الاحداث التاریخیه تحتمل ثلاثه معانٍ متفاوته عل اقل تقدیر:

۱. المصیر و المشیئه الالهیه.

۲. الضروره التاریخیه (الحتمیه التاریخیه)

۳. الجبر العلمی (الشرط و المشروط اوالازم و الملزوم)

ان المعنی الاول لهذه الکلمه هو ان الاحداث تقع بناءً علی قدر غیر معروف، المفهوم
الذی تعرفه الیونان و الشرق. ان کثیراً من الفلسفات الدینیه و الکلامیه فی التاریخ،
قدریه بسبب ایمانها بالدور الذی تراه لله. نعم ان الرؤیه القدریه فی المنظار الدینی
تتبدل إلی رؤیه مبینه علی المشیئه.

لکن الضروره التاریخیه محاوله لتبیین کون القدر او المشیئه نابعان من جوهر عملیات
التاریخ العادیه (الحتمیه التاریخیه): إن سیر التاریخ فی اطار هذه الرؤیه له اتجاه
ضروری عام. نجد فی اطار المعنی الثالث، أن حادثاً تاریخیاً ما، لا یکون حتمیاً الا
اذا تحقق حادث آخر او حوادث اخری کشرط لوقوع الحادث المعنی. علیه فمؤدی الجبر
التاریخی هو ان لأی حادث تاریخی هناک حادث آخر کشرط کاف له…

إن هذا المفهوم التاریخی واجه انتقادات کثیره خصوصاً من قبل بوبر، و ان الجبریه
التاریخیه قد آل امرها إلی الرفض.[۲۴۰] إن الاراده الحره للانسان لها دور اساس فی
حرکه التاریخ ـ وفقاً للرؤی الدینیه و خاصه الرؤیه الاسلامیه ـ بالرغم من أن جمیع
الامور تکون فی اطار القدره و المشیئه الالهییه.

و) التکامل و التقدم فی التاریخ

إنّ احدی المفاهیم المهمه فی فلسفه التاریخ النظریه، هی تکاملیه او عدم تکاملیه
التاریخ و تقدم أو تراجع الإنسان. و قد أصبح الیوم و مع تقدم العلوم الطبیعیه، أصبح
لدی الشارع و عموم الناس من البدیهیات بما یستحیل معه تصور أمر آخر تقریباً. و علی
هذا الأساس فإن البعض یری تقدم الإنسان یمکن فی اطار العلوم او فی مسار التکامل
العلمی و آخرون یرون التقدم کامن فی عملیه التطور و التقدم الفنی و هناک فئه ثالثه
تری التقدم کامن فی السیطره علی الطبیعه و استثمارها بصوره متزایده و… .

إن الموضوع الرئیس لفلسفه التاریخ هو التکامل الإجتماعی و هناک فی هذا الخصوص
نظریتان: احداهما نظریه ایجابیه و قد ترعرعت علی ید اصحاب النـزعه التکاملیه.
والاخری سلبیه أبدعها فکر المعارضین للتکامل و القائلین بالتداور.

کان هناک، حتی ما قبل القرن السادس عشر، اعتقاد بأن الإنسان کان یعیش فی البدایه
عصراً ذهبیاً و آمناً لکنه فی الفتره ما بین القرن السادس عشر و منتصف القرن التاسع
عشر، انعکس هذا الاعتقاد و اعتقد الناس بأن الانسان عایش عند البدء ثقافه حضیضه و
ملیئه بالعنف، ثم تکامل و تحضر بصوره تدرجیه. فلذا فإن التاریخ اکتسب صوره مفعمه
بالآمال.

و کان قد أعلن فرانسیس بیکن أن الجیل الحاضر اکثر عقلانیه من جمیع الاجیال السابقه
له و تکهن أنه بفضل التکامل فی العلوم العملیه ستکون هناک اصلاحات اکثر اشراقاً.

عارض ویکو (۱۷۴۴ ـ ۱۶۶۸) النظریه الدوریه للتاریخ و اعتقد بأن الفئات البشریه
تتکامل فی مسار لولبی.

و عرض تورکو (۱۷۸۱ ـ ۱۷۲۷) نظریه ترابط الحوادث التاریخیه و تکامل الفئات البشریه.
أما کانت فقد حاول تدوین قوانین التکامل و قام بصوره خاصه إلی اثبات التکامل
الاخلاقی.

امّا کوندرسه (۱۷۹۴ ـ ۱۷۴۳) فقد أتی بنظریه تشیر إلی تعاقب مراحل الحضاره و توقع
تقدماً کبیراً فی القرن التالی بفضل الثوره الفرنسیه و انتشار العلوم فی حیاه
الإنسان و…[۲۴۱]

إن فرضیه «التقدم و التکامل» هی أحدی تحدیات فلسفه التاریخ و إن تحقق ذلک فی الوضع
الراهن من حیاه الإنسان أصبح موضع تساؤل لبعض المفکرین. فنحن لانستطیع الاعتراف
بصحه و سلامه التکامل الاخلاقی و الثقافی حتی رغم ایماننا بالتقدم المادی و الصناعی
و لایسعنا غضّ الطرف عن النقائص و الصعوبات الجمّه فی حیاه الإنسان.

ز) التعمیم و التکهن بالمستقبل

إن النظر إلی المستقبل و التکهن بالاحداث و الوقائع، کان و لایزال موضعاً لإهتمام
الناس کافه و قد تمخضت نقاشات حول امکانه او استحالته. إن الفلاسفه العاملین فی حقل
فلسفه التاریخ النقدیه یدرسون التاریخ اساساً کحالهٍ ماضیه، و تعییناً، بصورهٍ اکثر
طموحاً من المؤرخین التقلیدیین، یقومون بالتعمیم فی المسائل التاریخیه. حتی قیل:
ینبغی علی المؤرخ و الباحث فی التاریخ أن یحاول تعیین مسارحرکه الماضی و الحاضر و
المستقبل و أن یستکشف بالدراسه الدقیقه، قواعد حرکه التاریخ فی الماضی إلی الحاضر
کی یتمکن تأسیساً علی ذلک من التکهن بالمستقبل و مصیر الامم.[۲۴۲]

استناداً إلی العقیده الرائجه و السائده فی القرن التاسع عشر فان هناک مجموعه من
القوانین و قواعد التکامل التی تعین خصائص الفئات الاجتماعیه و قد سادت العقیده
التی تقول ان معرفه تلک القواعد و القوانین تمکن من التنبؤ العلمی بالمستقبل. بهذا
دخل مفهوم النـزعه التعمیمیه إلی هکذا مسائل و برز امثال هیغل و کنت و مارکس
کشارحین رئیسیین (للنـزعه التاریخیه) و مفسرین لها و المدافعین عنها. إن النـزعه
التاریخیه تعنی تعیین العقائد التی لها فی العلوم الاجتماعیه دور تنبؤی للمجریات و
الحوادت المستقبلیه، ای التنبؤ بحرکه التطورات و مسارها فی المستقبل استناداً إلی
القوانین و القواعد المتعلقه بمسار التطورات التاریخیه الماضیه و الحاضره.

إن النتیجه الواضحه لهذه الرؤیه تقول ان حرکه التاریخ تخضع لسیطره القوانین العامه
و القواعد الکلّیه و تمکن معرفتها من التنبوء بمستقبل المجتمعات و الحضارات. إن تلک
القوانین المذکوره ثابته لا تتغیر، بنحو تکون مقاومتها عبثاً و بعباره اخری ان تلک
القوانین خارجه عن دائره الإراده و الأختیار الإنسانی.[۲۴۳]

ان بعضاً من الکتاب کـ بوبر و هایک عارضوا هذه الرؤیه الفلسفیه التاریخیه. و
اعتقدوا بأن لایمکن بوجه من الوجوه القیام بالتعمیمات العامه و التنوئات المستقبلیه
حول حرکه التاریخ و تطور المجتمع… إن التنبوء الدقیق بمسار الحوادث التاریخیه و
نتائجها مستحیله بصوره جوهریه.[۲۴۴]

ونعتقد ایضاً ان التنبؤ بالحوادث و الوقائع المستقبلیه لا یدخل فی اطار مهام علم
التاریخ او فلسفه التاریخ (المبتنیه علی العقل و التجربه فحسب)، بل انه شأن الوحی و
المعطیات او التعالیم الدینیه و تکون فلسفه التاریخ کأطار لعرض تلک التنبؤات مفیدهً
و مؤثره.

خ) هدف التاریخ مساره و محرکه

لقد سبق القول أن الاجابه علی تلک الأسئله الاساسیه الثلاثه هی علی عاتق فلسفه
التاریخ النظریه، و بعباره اوضح، ان فلسفه التاریخ معرفه یبحث فیها عن حرکه کائن
یدعی التاریخ و مساره و هدفه. ان هذا الکیان المستقل الذی یسیر فی طریقه و یخضح
البشر له او یسحقه تحت عجلاته السریعه والثقلیه، هذا الکیان بدأ من نقطه و یمر فی
طریق و سیصل إلی غایه. و فلسفه التاریخ النظریه تهدف إلی تبیین کیفیه حرکته و
استمراره و تعیین النقطه الاخیره (محطه التاریخ) و کیف یمکن استشراف المحطه التالیه
ـ و لو اجمالاً ـ بالأستناد إلی المحطه الحاضره.[۲۴۵] إن الأسئله الثلاثه الاساسیه
التی یعمد کل فلسفه تاریخ نظریه إلی الاجابه علیها هی کمایلی:

۱ . إلی این یذهب التاریخ (الهدف).

۲ . کیف یذهب (آلیه الحرکه و المحرک).

۳ . فی ای مسار یسیر (مسار و محطات حرکته البارزه).

یری اج والش أن فلاسفه التاریخ النظریین کانوا فی صدد کشف مفهوم و هدف حرکه التاریخ
بصوره عامه. و من وجهه نظرهم ان التاریخ ـ فی الصوره التی یعرضها المؤرخون
التقلیدیون ـ لم یکن سوی مجموعه من الحوادث غیر المرتبطه بصله و غیر