پاورپوینت کامل المهدویه و صراع الحضارات ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل المهدویه و صراع الحضارات ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل المهدویه و صراع الحضارات ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل المهدویه و صراع الحضارات ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

۳۵

الخلاصه

تلمیح: المقاله الماثله بین یدیک تقارن بین خطاب «المهدویه» و نظریه «صدام
الحضارات» لـ هنتینغتون. ستشرع المقاله بدایهً بعرض نظریه صراع الحضارات بصوره
موجزه و نقدها نقداً عاماً ثم تقارن مضامینها بالتفصیل مع نظریه المهدویه من
المنظار الإسلامی الشیعی. لقد أثار الإسلام الایدولوجی مع الایدولوجیه المهدویه،
حساسیه الغرب و قد خصص جزء من هذه المقاله لدراسه ذلک، ثم تناقش إعاده حیویه الدین
فی العصر الحاضر. فی جانبٍ آخر هناک مقارنه بین خطاب المهدویه و الاصلاح الدینی فی
الغرب بغیه عرض الإختلافات الأساسیه بینهما. و بعد التعریف بخطاب المهدویه و الدفاع
عنه و عن الأصولیه الإسلامیه، قمنا بالدفاع التام عن التوجه المدرسی و الرؤیه
التجریدیه إلی الدین و عقیب ذلک نوقشت الرؤیه الفطریه إلی الأنسان کأساسٍ للدین،
کذلک نوقش موضوع العالمَ الثنائی الأقطاب، و اخیراً قمنا بتعریف للغرب بصورهٍ ملحضه
کأمرٍ لایستغنی عنه.

المصطلحات الرئیسه

صدام الحضارات؛ الإصلاح الدینی؛ إعاده الحیاه إلی الدین (النهضه الدینیه)؛
الأصولیه؛ الدین المجرد؛ الدین التاریخی؛ القومیه؛ الفقه السیاسی؛ أصاله الإنسان؛
الحق و الباطل و المهدویه.

مقدمه

نظم هذا البحث بهدف المقارنه بین الخطاب المهدوی و نظریه صراع الحضارات لصموئیل
هنتینغتون.[۱۴۳] فوجب بدایه أن نبیّن اهمیه الموضوع هذا. إن موضوع المهدویه یحظی
بأهمیته بالغه بسبب عرضه لمستقبل التاریخ و ان جمیع الامال و الغیایات العلیا
للإسلام یختزل فی هذه العقیده و یتجلی فیها. و علیه فإن تقبل هذه العقیده و
الالتزام بها یضع الانسان فی المسار السلیم للحیاه و یمضی به فیها. و من ناحیه أخری
فإن صراع الحضارات بوجهته التی تجلب الیأس و التشاؤم بالنسبه للمستقبل، قد عرض من
قبل المنظر الامریکی الکبیر السابق الذکر. إن أهمیه الموضوع هذا تنبع من أن
الولایات المتحده تدعی فی الوقت الراهن قیاده النظام العالمی الجدید و تری نفسها
القائده اللائقه لهذا العالم و هی فی نفس الوقت تدافع عن نظریه یبنی علیها مستقبل
مهول و معتم و لا أثر فیه لحقوق الانسان الغربیه والدیموقراطیه الامریکیه.

إنّ منظر صراع الحضارت له مکانه بارزه فی الغرب و الولایات المتحده

«إن أهمیه نظریه صراع الحضارات تکمن فی کون منظره من ذوی النفوذ و القدره و إن رؤاه
تتماشی و التوجیهات الإستراتیجیه للغرب و خصوصاً الولایات المتحده. إن هذه النظریه
هی أقرب إلی التوجهات الإستراتیجیه منها إلی کونها نظریه محضه و تحتاج کذلک إلی
تقییم سیاسی و إن حصرها فی التحلیلات التجردیه لایکون کافیاً».[۱۴۴]

القسم الاول

التعریف بنظریه صراع الحضارات و نقدها

إنّ مضامین النظریه تشمل مایلی:

۱. خلق الاعداء

إن القسم الاوّل لنظریه صراع الحضارات یتضمن ضروره وجود عدوٍ ما. و فی الحقیقه
یتعین خلق الأعداء کی یتحقق العداء و کی یتم بالتالی مواجهته، یقول هنتینغتون:

إنّ وجود العدو ضروره حیویه للشعوب التی تقوم بالبحث عن الهویه لها أو إعاده بناء
قومیتها و إن أخطر العداءات الکامنه یقع فی حطوط تماس الحضارات الرئیسه.[۱۴۵]

إنه من الواضح أن أساس النظریه هو وجود العدو و حاله العداء کی یمکن مواجهته و
الواقع هو أن هذا الفعل ناتج عن التشاؤم و التوهم بالنسبه للآخرین و هو فی ذلک لا
یعکس الواقع. الیس بالإمکان بدلاً من ذلک أن نبدأ بالتفاؤل مع الآخرین و نمنع
الاشتباک و العنف؟

تأسیساً علی منطق الغرب، فإن صراع الحضارات لا یتفق و التسامح و حقوق الإنسان
والدیموقراطیه.

۲. العالم متعدد الاقطاب

إنّ النقد اللاذع الذی یوجه صوب المناهضین للغرب و دیموقراطیتهم هو أنه لاینبغی
تقسیم الأفراد إلی الصدیق و العدو و تقسیم المجتمع الی المواطنین من الدرجه الأولی
و الثانیه، لکن بالرغم من هذا النقد و التنقیص فإنّ الخطوه الثانیه التی تخطاها
هنتینغتون عقیب خلقه للعدو هو الایمان بالعالم متعدد الأقطاب:

إن القول الأساس لهذا الکتاب هو أنّ الثقافات و الهویات الثقافیه التی هی ذاتها
الهویات الحضاریه علی نطاق واسع، تعین حالات التقارب أو التباعد أو الحروب فی
العالم ما بعد الحرب البارده… للمره الاولی فی التاریخ تکون السیاسیه العالمیه
متعدده الأقطاب و متعدده الحضارات أیضاً.[۱۴۶]

علاوه علی التنافر بین هکذا توجه و حقوق الإنسان و خطاب الدیموقراطیه الغربیه! فإن
هذه الرؤیه لا تتفق مع موقف هنتینغتون نفسه فیما یتعلق باداره العالم. لأنه یصرح
بالنماذج الاربعه لإداره المجتمع العالمی و هی نموذج العالم الواحد لـ فوکویاما و
نموذج العالمین، ای عالمنا و عالمهم و الرؤیه التقلیدیه للمسلمین علی حد تعبیره
المعنون بدار الحرب و دارالإسلام أو الصدیق و العدو؛ و هو یرفض کذلک النظره
الفوضویه و یفضل بصوره نسبیه العالم متعدد الاقطاب.[۱۴۷]

عندئذ فالسؤال الذی یطرح نفسه هو ما الفرق بین رؤیه العالمین و تعدد العوالم من جهه
و العالم آحادی القطب و متعدد الأقطاب؟ بناءً علی نفس الأدله الذی یرفض بها العالم
ذا القطبین لما فیه من التمییز و التفریق غیر المبرر و الخالق للعداء، فإن العالم
متعدد الأقطاب سیکون طافحاً بالتوترات. ثم فی العالم الذی سیکون ذا قطبین، کل یری
نفسه علی الحق و یری القطب الاخر علی الباطل و کذا فی العالم متعدد الاقطاب سیکون
الامر خاضعاً لهذا المنطق و سوف لایتنازل أحد القطبین حیال الآخر. و علیه بناءاً
علی الرؤیه الغربیه لحقوق الانسان و المساواه بین البشر فإن کل استقطاب و تمییز
ینفی المساواه بین الافراد سیکون مرفوضاً و مستکرها سواءً أکان العالم متعدداً أم
ثنائی الاقطاب.

۳. أفول الغرب النسبی

إنّ جانباً آخر من نظریه صراع الحضارات یقر بأفول الغرب النسبی و قصور الحضاره
الغربیه قبال الحضارت الاخری.

إن الغرب یشهد أفولاً من ناحیه النفوذ السیاسی؛ لکن الحضارات الاسیویه تقوم بتوسعه
قوتها العسکریه و السیاسیه. أما الإسلام فتوسعته برکانیه من الناحیه السکانیه…
الحضارات غیر الغربیه تقوم بإعاده عرض للقیم الخاصه بثقافتها. النظام العالمی یقوم
علی أساس الحضارات و إن التی بینها قرابه ثقافیه بدأت تتعاون فیما بینها. إنّ
محاوله نقل مجتمع من حضاره إلی أخری باتت مستحیله و إن الدول الصغری تتکتل حول
الدوله التی لها دور رئیس فی حضارتها.[۱۴۸]

و قد أصبحت سیاده الغرب موضعاً للشک و بدأ العد التنازلی لانحطاطه و بدأ الشرق یسمو
علیه فاصبحت جداره الغرب فی تضاؤل و أحقیه الشرق فی تزاید نتیجه لذلک تکون الحضاره
الهابطه قد فقدت قابلیتها للبقاء فلا ینبغی لها التشابک و الصراع مع الحضاره
النامیه. و لکننا نجد العکس؛ فان مطامع الغرب فی هکذا أوضاع لم تکن خافیه علی
هنتینغتون.

۴. دعوی الشمولیه العالمیه

یقول هنتینغتون فی هذا المضمار:

ان دعاوی الغرب ذات النـ‍زعه العالمیه، أدت إلی اشتباکات متنامیه مع الحظارات
الاخری و خصوصاً الإسلامیه و الصینیه منها مع الغرب إنَّ بقاء الغرب فی الساحه
یعتمد علی تأکید الأمریکیین علی هویتهم الغربیه و قبول الغرب بان حضارتهم لهم حصراً
و انها لیست عالمیه و ان یتحدوا بعضهم مع البعض لأجل اعاده البناء و الاحتفاظ بهذه
الحضاره و تجنبها التحدی مع المجتمعات غیر الغربیه. ان تجنب حرب عالمیه للحضارات
یعتمد علی إذعان قاده العالم بکون السیاسه العالمیه سیاسه متعدده الحضارات و أن
یتعاونوا فیما بینهم للابقاء علیها.[۱۴۹]

إن هنتینغتون و بعد ان یطرح الاشکالیه، یجد الحل فی العزوف عن المطامع و القبول
باللاعالمیه للحضاره الغربیه؛ لکنه لایترک دعوی التحدی مع الحضارات الاخری و یطالب
الغرب بالتوحد فیما بینهم للحفاط علی حضارتهم. إن الاشکال الذی یرد علیه هو:

اولاً: إن الافول النسبی للحضاره الغربیه و کونها غیر عالمیه لایترک لها حیزاً
للمغامره و التحدی تجاه الحضارات الاخری. و ثانیاً: عندما یکون الحدیث عن التحدیات
و عند ما یعمل لها و یراد لها التنفیذ ستکون المرحله اللاحقه مرحله صراع الحضارات و
بذلک لا یکون هناک مجال للحدیث عن تعاون قاده العالم لاجل الحفاظ علی الحضارات
متجنبین الصراع بینها.

بعد سرد نظریه صراع الحضارات و التعرف علی مضامینها نجد هناک تساؤلاً یطرح نفسه و
هو ما مدی صحه و سلامه هذه العقیده و هل لتکهنات هنتینغتون حظ من التحقق؛ هناک بعض
النقد قد ورد علی تلک النظریه و نحن هنا نتنحی عن تکرار الإشکالات الوارده و نقوم
بدلاً من ذلک بطرح الاشکالات الآتیه:

أ) إنّ نظریه صراع الحصارات قد بنیت علی مبدأ العداء و المؤامره و هذا ما یخطئه
بجدّیه الداعون والمدافعون عن الدیموقراطیه کـ کارل بوبر و الحقیقه هی أن هذا الامر
نوع من التهرب عن المسوولیه وخداع السذج و هذا نابع من اللامسؤولیه و روح المغامره.

ب) یبدو أن هنتینغتون و بالنیابه عن الغرب وکآله ثقافیه و سیاسیه للولایات المتحده،
یسعی جاهداً متجاوزاً لحدوده و محاولاً عبر طرحه لنظریه صدام الحضارات، أن یمنع
الغرب من الأفول و أن یطالب بحصهٍ للغرب لایستحقه. و مع الأخذ بنظر الاعتبار المسار
المنحدر الذی یسلکه الغرب و الذی یعترف به هنتینغتون نفسه، فإنّ خلق الاعداء و
القیام بالتحدی و صنع التوترات و إشعال نار صراع الحضارات و محاوله الإبقاء علی
حضاره تواجه الشیخوخه، لیس منطقیاً و عادلاً.

ج. الإشکال الآخر هو جعل التنمیه و المواجهه أمراً واحداً. نعم إن الحضاره الغربیه
و خصوصاً فی الجانب الأخلاقی یتجه صوب الإنحطاط و نتیجهً لذلک لا یمکنها و لایحق
لها دعوی کونها عالمیه و قائده للعالم. و صحیح أن الحضارات الأخری و خصوصاً
الآسیویه منها و الإسلامیه بدأت تتجه صوب السمو و الرقی و لکن نمو و تطور الحضارات
الشرقیه لایعنی بالضروره أنها بصدد التسلط أو التحرش بالغرب، لأنّ هذه الحضارات و
خصوصاً الإسلامیه منها، بسبب تمحورها حول الأخلاقیات فإنها لاتسمح لنفسها الجور و
التمادی علی حقوق الاخرین. نعم عندما نری الغرب قد أجرم عندما رمی بأنظمه کإسرائیل
المتوحشه تفتک بالمسلمین، فلایمکنهم الصمت و الإستسلام حیال ذلک. صحیح أن خطوط
التماس للحضاره الإسلامیه تقطر دماً لکن الغرب کان و لا یزال هو المسؤول المباشرعن
جمیع هذه الدماء التی تسفک فی فلسطین المحتله و العراق و افغانستان و البوسنه و…
و الذی یقوم بظلم فاضح و عن طریق دعم الدول الإرهابیه المرتبطه به ممهداً لتلک
الجرائم و سفک الدماء.

د. إن الإشکال الجوهری لنظریه صراع الحضارات یکمن فی الرؤیه الخاطئه لطبیعه الإسلام
و الإنسان وسیأتی تفصیل هذا الإشکال فی أثناء هذا المقال المتعلق بالمقارنه بین
خطاب المهدویه و صراع الحضارات.

القسم الثانی

الفروق الجوهریه لخطاب المهدویه و صراع الحضارات

۱. الأیدولوجیه المهدویه و الغرب

۱ ـ ۱. لقد صرح هنتینغتون بأن:

الأیدولوجیات السیاسیه الرئیسیه للقرن العشرین أمثال اللیبرالیه و الأنارشیه و
الإشتراکیه و الشیوعیه و الفاشیه و القومیه و الإشتراکیه الدیمو قراطیه و… کلها
نتاج الحضاره الغربیه و لم یعرض أی من الحضارات الأخری أیدولوجیّهً سیاسیه مهمه.

من المؤکد هو أن مالم یستطع الغرب إنتاجه هو دینٌ عالمی رئیس. إنّ جمیع الأدیان
العالمیه العظیمه هی نتاج الحضارات غیر الغربیه و قد نشأت تلک الأدیان فی أغلب
الحالات قبل نشوء الحضاره الغربیه. و متزامناً مع اجتیاز العالم من مرحلته الغربیه،
تبدأ الایدولوجیات الغربیه بالتضعضع.[۱۵۰]

۱ _ ۲. إنّ محصله کلام هنتینغتون هذا هو الفصل بین الدین و الأیدولوجیا، بأن یکون
أحدهم ذا صبغه غربیه و الآخر غیر غربیه. و أنّ غیر الغربیین عاجزون عن انتاج
الایدولوجیا و أنّ قسماً من المعتنقین لأفکاره أو المولعین بآرائه الغربیه یصرّون
علی أن الدین الإسلامی لیس أیدولوجیاً.[۱۵۱] إن هذه الفکره لیست صحیحه بالمرّه،
لأنّ الدین أنما هو مجموعه کامله تشمل الإیمان و العمل الصالح أی الرؤیه النظریه
حول الکون و الایدولوجیا، و إن هذین الأمرین لاینفصلان عن البعض و إنّ الواحد منهما
لایبلغ بالإنسان غایهً من دون الاخر. إن الدین یعرض الرؤیه الکونیه من جهه و یعرض
سبل تطبیق تلک الرؤیه من جهه اخری. و علیه فالدین کجامعه متکامله یضمن سعاده
الإنسان من خلال الجمع بین الرؤیه الکونیه و الأیدولوجیا، علیه فإنّ الدین لیس
فارغاً عن الایدولوجیا. إذاً انتاج الایدولوجیات لیس حکراً علی الحضاره الغربیه.

۱ _ ۳. إن الخطر الآخر لنظریه صراع الحضارات هو اعتبارالدین نتاجاً للحضاره و
بناءاً علی ما قلنا بأن الدین عباره عن الایدولوجیا و الرؤیه الکونیه فلایمکن
اعتبار الدین نتاجاً للحضاره. إنّ الدین فی معناه الصحیح هو عباره عن أمرٍ منبثق من
الوحی و ینشأ مما وراء الماده و لیس بشریاً و لا یمنع اعتبار الدین الالهی رکناً
لحضاره إنسانیه بنحو یمتنع تشکیل أیه حضاره بدونه.

۱ ـ ۴. مثلما انتبه هنتینغتون لأسباب أفول الأیدولوجیات الغربیه (انحطاط الحضاره
الغربیه)، کان من الأفضل له الالتفات إلی سر بناء هذه الحضاره للأیدولوجیات، و یبدو
أنّ سبب ذلک هو أن الأزمات و الإخفاقات المختلفه للمجتمع و الحضاره الغربیه التی
أدت إلی ظهور الایدولوجیات المختلفه من جهه و کذلک الفراغ الناشئ من تنحیه الدین
جانباً فی أعقاب النهضه من ناحیه أخری. و علی کلٍ فان هذین الأمرین لیسا مدعاهً
للفخر فحسب، بل هو مؤشر علی ضعف و عجز الحضاره الغربیه فی إدراتها للمجتمع و
تلبیتها لحاجات الإنسان و مع ذلک و مع وصول الحضاره الغربیه و ما تحتضن من
الأیدولوجیات إلی طریق مغلق، کیف یمکن أن نرد المستقبل و أن نعقد الأمل فیه. و من
هذا یظهر الفرق بین خطاب المهدویه و وجهه نظر نظریه صراع الحضارات. إن المهدویه و
استناداً إلی الجامعه الإسلامیه الغنیه و المتکامله و ما تحتضن من آمال السّلام و
العدل تبشر الإنسان بمستقبل زاخر بالآمال و أمّا نظریه صراع الحضارات مع ما تفتقد
إلی الدین و الایدولوجیا آیله إلی الزوال و إنما تعد بمستقبلٍ معتم و غائم و وافر
بالحروب و العنف.

۱ ـ ۵. جدیر بالالتفات أن أسباب عدم انتاج الایدولوجیا فی الحضارات غیر الغربیه هی
عدم الشعور بالحاجه إلی ذلک لمکان وجود الدین فی هذه الحضارات. أما الإسلام الذی
بذاته غنی و جامع و متکامل، لم یکن یوماً بحاجه إلی الایدولوجیات البشریه.

۱ ـ ۶. ننقل لکم حدیثاً فیما یتعلق بخطاب العداله فی المهدویه و الأیدولوجیا و
السلوک العادل للإمام المهدی۴ و تنمیه العداله الإقتصادیه و القضائیه و الثقافیه فی
حکومته العادله:

… عن جابر قال: دخل رجل علی أبی جعفر الباقر۷ فقال له: عافاک الله اقبض منی هذه
الخمسمأه درهم، فإنها زکاه مالی؛ فقال له ابوجعفر۷: خذها انت فضعها فی جیرانک من
اهل الإسلام و المساکین من اخوانک المسلمین، ثم قال: إذا قام قائم اهل البیت قسم
بالسویه وعدل فی الرعیه، فمن اطاعه فقد اطاع الله، و من عصاه فقد عصی الله، و انما
سمی المهدی لانه یهدی إلی امر خفی. و یستخرج التوراه و سائر کتب الله عزوجل من غار
بأنطاکیه و یحکم بین اهل التوراه بالتوراه و بین أهل الإنجیل بالإنجیل، و بین أهل
الزبور بالزبور و بین أهل القرآن بالقرآن، و یجمع إلیه أموال الدنیا من بطن الأرض و
ظهرها فیقول للناس: تعالوا إلی ما قطعتم فیه الارحام و سفکتم فیه الدماء الحرام و
رکبتم فیه ما حرم الله عزوجل فیعطی شیئاً لم یعط احدٌ کان قبله، و یملأ الارض عدلاً
و قسطاً و نوراً کما ملئت ظلماً و جوراً و شراً.

۲. النهضه الدینیه

إن الفارق الثانی لخطاب المهدویه و صراع الحضارات یتعلق بـ النهضه الدینیه. إنّ
کلاً من المهدویه و نظریه صراع الحضارات یقران بإعاده الحیاه إلی الدین (النهضه
الدینیه) و لکن من وجهات نظر مختلفه.

۲ ـ ۱. یقول هنتینغتون:

کان للعرب و البیزنطیین و الصینیین و العثمانیین و المغول و الروس ثقه عالیه
بانفسهم و ذلک قبل القرن التاسع عشر، حتی انهم کانوا یحتقرون التنـزل الثقافی و
التخلف المؤسسی و الفساد و الانحطاط لدی الغربیین. عندما یبدأ الغرب بالتضاؤل تحیی
هذه الرؤی من جدید ]و بطریق أولی[ تشعر الشعوب بهوان الغرب، و کما یقول أحد
المراقبین، ففی ایران ـ رغم کونها حاله شاذه و متشدده ـ ترفض القیم الغربیه بصور
مختلفه، الحاله هی نفسها فی کل من مالیزیا و اندنوسیا و سنغافوره و الصین و
الیابان… ان الوطنیه کحرکه عالمیه تتجسد فی النهضه الدینیه؛ تلک العملیه العالمیه
التی تحدث فی کثیر من أنحاء العالم و الأهم منها ما تقع فی النهضه الثقافیه فی آسیا
و البلدان الإسلامیه و هی ناشئه من الحیویه الاقتصادیه و السکانیه لتلک المجتمعات.

العوده إلی الله: کانت النخبه الفکریه فی النصف الأول من القرن العشرین تعتقد
عموماً ان الحداثه الاقتصادیه و الاجتماعیه تزیح الدین، کعنصرمهم فی حیاه الانسان،
من الساحه. و قد تبین فی النصف الثانی من القرن العشرین ان تلک المخاوف و الآمال لا
أساس لها من الواقعیه. ان الحداثه الاقتصادیه و الاجتماعیه وجدت ابعاداً عالمیه و
فی نفس الوقت قامت للدین نهضه فی جمیع انحاء العالم. ان هذه الولاده الجدیده للدین
أو النهضه الدینیه أو کما یسمیه جیل کبل، الرجعه أو العوده إلی الله، قد شملت جمیع
القارات و الحضارات و جمیع الدول تقریباً. إن هذا الاتجاه کان یدافع بصور مختلفه عن
العزوف عن الحداثه المهزومه التی کان یُدّعی أن هزیمتها تأتی بسبب ابتعادها عن
الله. و لم یتحدّث أحد عن التوفیق بین الدین و مقتضیات الحداثه. کان الحدیث عن
اعاده أروبا مجدداً إلی احضان المسیحیه و لم تکن الغایه تحدیث الإسلام بل کان
الحدیث عن أسلمه الحداثه.[۱۵۲]

و یری هنتینغتون أن العامل الأکثر بداهه و الابرز و الأقوی للنهضه الدینیه علی
المستوی العالمی هو عملیه الحداثه الاجتماعیه و الاقتصادیه و الثقافیه فی النصف
الثانی من القرن العشرین و علی الساحه العالمیه. و یری کذلک اضفاء الهویه و الدلاله
و الهدف للحیاه الإنسانیه من قبل الدین، عاملاً آخر للنهضه الدینیه:

«إنّ الدین هو الذی یکسب الهویه عن طریق الفرز بین المؤمنین و غیرهم و بین أتباعه
الأعلون و غیرهم الأدنون»[۱۵۳]

انه یصف طبیعه النهضه الدینیه کمایلی:

ان النهضه الدینیه فی دائره اوسع و علی المستوی العالمی، هی ردود افعال تجاه
العلمانیه و النسبیه الأخلاقیه و النـزعه التلذذیه و إعاده تأکید علی قیم النظم و
العمل و التعاون و التکافل الإنسانی. إن الفئات الدینیه قد لبت تلک الحاجات
الاجتماعیه التی عجزت عنها المؤسسات الحکومیه.[۱۵۴] و یری هنتینغتون ان تراجع الغرب
و انتهاء الحرب البارده یعدان أیضاً من عوامل النهضه الدینیه:

إن هذه النهضه لا تعد رفضاً للحداثه بل تعنی رفض الغرب و نکران ثقافتها الملحده و
النسبیه التی تلازم الغرب ورفض ما یسمی التغرب و هی بیان للاستقلال الثقافی عن
الغرب و الفخر و الاعتزاز بأننا نکسب الحداثه منکم و لا نکون أمثالکم.

ان تنـزیل النهضه الدینیه إلی مستوی القومیه و الوطنیه کما یقول هاینتنغتون، غیر
قابل للقبول. لأنه یری أن النهضه الدینیه ما هی إلاّ العزوف عن الحضاره الغربیه و
أن القومیه أو الوطنیه کانت موجوده مسبقاً و بشدّه علی ساحه الحضاره الغربیه، فکون
النهضه الدینیه هی التوجه القوی فحسب، فارغه من مضمونها و لم یکن عزوفاً عن النـزعه
الغربیه (التغرب). ثم إنّ الدین لم یکن یوماً مرحباً بالقومیه وهو کذلک فی خطاب
المهدویه، اذ لامکان للقومیه و الوطنیه فیه؛ لأنّ المهدویه هی النهضه الإسلامیه و
إعاده الحیویه للإسلام و لا یستطیع أن یوحد الأمم و القومیات تحت لواء، إلاّ اذا
عرض لهم الإسلام الخالص النقی المناهض للقومیه و الشعوبیه.[۱۵۵]

۲ ـ ۳. إنّ هنتینغتون یعتقد أن النـ‍زعه الوطنیه و العزوف عن الغربیه و النـ‍زعه
الإسلامیه لدی سکان آسیا و منهم الإیرانیون، نزعه متشدده. إنّ هذه العقیده خاطئه
کذلک، لأنّ الواقع المشهود فی هذه القارّه و خصوصاً فی ایران إنما ینسجم و العقل و
الدین فلا یمکن وصفها بالتشدد و انما اتهموا بالتشدد لأنّ النهضه الدینیه و خطاب
المهدویه یقفان تهددین للمصالح الغربیه. ثم إن کانت الوطنیه متشدّدهً کانت القومیه
الغربیه کذلک، الحقیقه التی ینکرها الغربیون. إن الخطأ الآخر لهنتینغتون یکمن فی
تعریفه ببعض الأسباب التی أدت إلی الأصولیه الإسلامیه، فهنتینغتون و من ینحومنحاه و
یری رأیه،[۱۵۶] قد ابتعدوا عن الحقائق کثیراً. إن عوامل التمنیه الإقتصادیه و النمو
السکانی و نهایه الحرب البارده و التراجع الغربی و النـ‍زعه الوطنیه و… لیست
العوامل المتغیره الأساسیه فی التوجه الاسلامی، لسبب هو أن تلک العوامل لیست ذات
أصاله و مبدئیه فی الدین و لکنها تعتبر وسائل للسیاده. و لکن ما هو العامل الأساس؟

إن العامل الأساس کما یذکره هنتینغتون هو الإیمان بالله و الابتعاد عن الحداثه
الإلحادیه. إنّ الإیمان بالله باعتباره القیمه العلیا و إن الالحاد باعتباره، من
أهم المفاهیم السلبیه، هما العاملان الأساسیان للنهضه الدینیه فی العصر الجدید. کما
أن تکوین الحضاره الغربیه الحدیثه فی عصر النهضه، کان یکمن فی الإبتعاد عن الدین و
الولوج فی احضان الإلحاد، فعلیه من المنطقی أن یکون الإبتعاد و النفور من تلک
الحضاره ـ کما یقول هنتینغتون ـ فی إطار إعاده جعل أوروبا مسیحیه أو أسلمه الحداثه.

۲ ـ ۵. ینبغی القول عن تأثیر الحداثه فی النهضه الإسلامیه: ان تأثیر هذا العامل
تأثیر غیر مباشر؛ أعنی أن المسلمین لم یُعیدوا النظر فی دیینهم من منطلق خسران
الذات أو لأجل ان لا یتخلفوا عن رکب الحداثه، بل من منطلق مشاهدتهم للنقائص و مواطن
الضعف لدی الحداثه، التی أبدت لهم بصوره أجلی القیم و الأحکام الدینیه. بل لجؤوا
إلی الأحکام الدینیه الخالقه للحیاه و الایمان الدینی، هاربین من الحداثه الإلحادیه
کما یقول هنتینغتون.

۲ ـ ۶. ان النهضه الدینیه و طبیعه الحداثه و الأصولیه الإسلامیه لا تبدو جلیه
للبعض. ان النهضه الدینیه لیست بمعنی إعاده النظر فی الاحکام الإسلامیه و تعدیل
القوانین الإسلامیه لصالح القیم الأجنبیه، بل ان خطاب الأصولیه الإسلامیه و
المهدویه هو تهذیب الدین من البدع و الشوائب و عرض الدین للمجتمع نزیهاً من النقائص
و الملوثات و التحریف.

۲ ـ ۷. یجب أن لا نغفل عن اعتراف هنتینغتون بإستقلالیه النهضه الإسلامیه و نفورها
من الغرب و الحقیقه هی إن هذه النقطه المهمه تبین طبیعه الأصولیه الإسلامیه و نهضه
الإمام المهدی کأفضل نموذج للاصولیه الاسلامیه. و علیه فالنهضه الإسلامیه علاوه علی
احتواءها الممیزات المادیه و المعنویه للعلم و الحضاره البشریه فإنها منـ‍زهه عن
عیوب و مفاسد الحضاره الغربیه.

۲ ـ ۸. و اخیراً نقول إن أسباب النهضه الدینیه تکمن فی عجز الغرب عن حل مشاکل
البشریه و کفاءه الإسلام فی تلبیه حاجات الانسان الیومیه و إلاّ فما معنی النهضه
الإسلامیه أو اعاده الحیویه إلی الدین الاسلامی و العزوف عن الغرب و العوده إلی دین
مضی علی حیاته أربعه عشر قرناً. هذا من جهه و من جهه أخری یعود الامر إلی التعریف
السلیم و الصحیح للانسان من قبل الدین الإسلامی. هذا و نترک التفاصیل إلی فصل آخر.

۳. المهدویه و النهضه الدینیه فی الغرب

ان هنتینغتون خلال عرضه لنظریه صراع الحضارات، یشبه الحضاره الإسلامیه و الأصولیه
الإسلامیه بحرکه الإصلاح الدینی فی الغرب، أی النهضه البروتستانتیه و یذکر أوجه شبه
کثیره بین الحرکه البروتستانتیه الاصلاحیه و الحداثه الإسلامیه و قد ذکر کذلک
الفوارق بین الحرکتین. و شبّه أیضاً الأصولیه الإسلامیه بالثوریه المارکسیه.

و قد نلاحظ هکذا رؤی تجاه الدین الاسلامی فی السنوات الأخیره فی ایران. و قد طرحت
أفکار کالبروتستانتیه الإسلامیه و الانسنه الاسلامیه کما طرحت الإشتراکیه الإسلامیه
أو الاشتراکیه المؤمنه بالله. لاجل تقییم هکذا اتجاهات و تبیین فوارق خطاب الأصولیه
الإسلامیه و خطاب المهدویه عن الاصلاح الدینی المسیحی و الثوریه المارکسیه، نقوم
بطرح و نقد أفکار هنتینغتون فی هذا الصدد:

۳ ـ ۱. عرض الموضوع: یذکر هنتینغتون تحت عنوان النضهه الاسلامیه.

عند ما کان الآسیاویون یزدادون ثقه بالنفس بسبب التنمیه الاقتصادیه الحاصله لدیهم،
کانت الافواج المسلمه تتجه إلی الإسلام کمصدر للهویه و الثبات و الشرعیه و التنمیه
و القوه و الأمل؛ الأمل الذی یعتبر الحل الوحید فی الشعار الإسلامی. ان النهضه
الإسلامیه مع ما لها من الشمولیه و العمق، تعد أحدث المراحل فی عملیه التوفیق بین
الحضاره الإسلامیه و الغرب.[۱۵۷]

ثم یعرّف مضمون النهضه الإسلامیه استناداً إلی أقوال أحد المنظرین المسلمین: «سن
القوانین الإسلامیه بدلاً من القوانین الغربیه و الإستخدام المتزاید من اللغه و
الرموز الدینیه و توسعه التعالیم الإسلامیه و الالتزام المتزاید بالأنظمه و السلوک
الإسلامیه کالحجاب و العزوف عن الخمر و…»

ثم یستطرد قائلاً إنّ العوده إلی الله ظاهره عالمیه، لکن الله لدی المسلمین هو من
ینتقم بصوره شامله و موفقه.

إنّ النهضه الإسلامیه فی مظهره السیاسی یتشابه مع المارکسیه. النصوص التی تعتبر
مقدسه و تصور مجتمعاً متکاملاً و الإیمان بالتغییرات الجذریه و رفض قدره الشعب ـ
الدوله، و تنوع التعالیم التی تشمل ابتداءً من الاصلاح المعتدل و انتهاءاً بالثوریه
العنیفه، کلها تعد من تلک التشابهات. إن هذه النهضه تقرب بصوره أکبر إلی الحرکه
الإصلاحیه فی المذهب البروتستانی. إن رفض الرکود و الفساد و العوده إلی الدین
الأکثر خلوصاً و نقاءاً و النظم و تحبب الطبقه الوسطی إلیه، یعد کلها اوجه الشبه
بینهما، انّ مذهب لوثر و کالفین یتشابهان و مذهبی الشیعه و السنه حتی انّ هناک أوجه
شبه بین جون کالفین و آیه الله الخمینی.

ثم یشیر إلی الفارق بین الأصولیه الإسلامیه والأصولیه المسیحیه:

«کانت حرکه الاصلاح محصوره اصلاً فی شمال اروپا، لکنّ النهضه الإسلامیه قد اثرت
تقریباً علی جمیع المجتمعات الاسلامیه».[۱۵۸]

إنّ عناصر الأصولیه الإسلامیه ـ من وجهه نظره ـ تشمل الطلاب الثوریین و المثقفین و
الطبقه الحضریه المتوسطه و القرویین المهاجرین إلی المدن.[۱۵۹]

إنّه یعتقد أنّ المجموعات اللیبرالیه الدیمقراطیه الموجوده علی الساحه لم توفق
کالأصولیین الإسلامیین! إنّ الدیمقراطیین اللیبرالیین ـ عدی حالات مستثناه ـ لم
یستطیعوا کسب أرضیه إجتماعیه مستقره فی المجتمعات الإسلامیه و کذلک اللیبرالیه
الإسلامیه لم یستطع الاستقرار فی هذه المجتمعات. إنّ الهزیمه التامه للدیمقراطیه
اللیبرالیه فی الوصول إلی السلطه فی المجتمعات الإسلامیه ظاهره مستمره و متکرره، فی
فتره تقرب من قرن، تبدء من القرن التاسع عشر.

إنّ السبب الاساس لهذا الفشل یعود إلی حدٍ ما إلی طبیعه الثفافه و المجتمع الإسلامی
اللذین لایحتملان المفاهیم اللیبرالیه الغربیه.[۱۶۰]

و اخیراً، إنّه بعد تکراره لعوامل الأصولیه الإسلامیه کنمو السکان و التحدیث و
تظاهر الحکومات الإسلامیه بالإسلام، یدعی انّ الأصولیه الإسلامیه غیر کفوءه فی
مواصله العدل الاجتماعی و النمو الاقتصادی و الحریات السیاسیه.

۳ ـ ۲. سبق أن ذکرنا علی لسان هنتینغتون أنّ الأصولیه الإسلامیه تعنی العزوف عن
الغرب و النـ‍زعه الإستقلالیه و قول «لا» للغرب و الحداثه علی النمط غیر الغربی و
لکنه یقول: التوجه الاسلامی یعنی التغرب و هو لا یعرض دلیلاً أو ایضاحاً لذلک. إنّ
الإشکال فی کلامه یکمن فی کونه متناقضاً بالدرجه الاولی لأن العزوف التام عن الغرب
لایجتمعان و التغرب و بالدرجه الثانیه فإنّ جوهر قیم الدین الإسلامی التوحیدیه
یتناقض مبدیئاً و التغرب و إنّ أی توجه غیر توحیدی إلی الغرب یعد إلحاداً.

۳ ـ ۳. یبدو أنّه بناءاً علی نمط فکر الغربیین السقیم حیال الدین الذی یعتبرونه
قدسیاً و معنویاً صرفاً و بالتالی فمضمونه فارغ عن السیاسه، یری هنتینغتون بدوره
رغم اعترافه بالنـ‍زعه القانونیه للإسلام و السلوک الدینی المحبّذ و التوجه إلی
الرموز و لغه الدین و التمسک بالآیدئولجیه الإسلامیه و من خلال بیان لطبیعه
الأصولیه الإسلامیه، یری إنّ جوهرها عنیف و عدوانی و حتی أنّه یری فکره کون الله
منتقماً، فکرهً ثقافیهً. و لکننا نعلم أن الأمر لیس کذلک، و أنَّ جوهر الدین و
الأصولیه الإسلامیه و المهدویه، علاوه علی ایمانها بـ تلازم الدین و الدنیا، یرتکز
علی رحمانیه الله کثقافه و تطبیق الحبّ و العطف الإسلامی. انّ هذا هو الخطاب السائد
للمهدویه الإسلامیه و إلاّ فالإنتقام من أعداء الله الذین لایتقبلون الإصلاح و
یشکلون نسبه ضئیله من المجتمع، لایشکل الصوره السائده للإسلام. بعباره أخری إنّ
خطاب العداله الإسلامیه و المهدویه مشروط و شرطه اباده أعداء الدین و العداله و
الإنسان، و طبیعی أنه إن لـم تحقق المقدمه لا تتحقق ذی المقدمه، و هذا الأمر عادل
تماماً و لکن لا تکون المقدمه أکثر تفصیلاً و سعه من ذی المقدمه أبداً.

۳ ـ ۴. إن التشابهات و النقاط المشترکه التی یذکرها هنتینغتون بین الإسلام و
المارکسیه غیر قابله للقبول، لأنّ کیفیه هذه النقاط المشترکه متفاوته فانّ الشمولیه
أو الأصولیه أو الثوریه فی الإسلام تختلف عن نظیراتها فی المارکسیه.

۳ ـ ۵. من المؤکد أنّه عند مقارنه الإسلام و المسیحیه ـ مع تغاض کثیر نابع من أنّ
التوحید الإسلامی لا یقارن بالتثلیث المسیحی ـ یمکن القول إنّ کلا الدینین إلهیان و
یطلبان الله و لکن لایمکن جعل النـ‍زعه الاصلاحیه المسیحیه علی نفس المستوی مع
الأصولیه الإسلامیه و السبب فی ذلک انّ ما قامت به النهضه البروتستانیه ـ و قد اشار
الیه هنتینغتون ـ انما هو اصلاحات فی اطار دین محرف اصلاً، بینما الأصولیه
الإسلامیه هی العوده إلی المبادئ و التعالیم الدینیه غیر المحرفه و ان نصوصها
الدینیه الأصلیه أی القرآن الکریم سلیمه. ثانیاً إنّ الإتجاه الاصلاحی المسیحی
دنیویی محض بسبب ظهور الرأسمالیه الغربیه فی ضوء الحرکه البروتستانیه بینما
الأصولیه الإسلامیه أو المهدویه تهدف إلی التوجه إلی الله و إنّ التوجه الدنیوی
لدیها نابعه من أنّ الله امرهم بعدم العزوف عن الدنیا و ترکها. ثالثاً انّ
البروتستانیه المسیحیه نفسها لم تُبن علی أصولها و هی حرکه بدعیه تدعو إلی إعاده
النظر، بینما الأصولیه الإسلامیه و المهدویه منطلقه من النص الدینی و المشروعیه
الدینیه و هی عامل نمو کما إنّ الاجتهاد عندما یکون فی اطار هذه الخصوصیه لا یعد
بدعه و انّما قیمه.

۳ ـ ۶. إنّ رویه هنتینغتون خاطئه عندما وضع عببء الأصولیه الإسلامیه علی عاتق
الفئات الثلاثه التی ذکرها، لأنّ الإسلام مبدئیاً هو من جنس الایمان و الاعتقاد و
لا یدع أحداً من معتنقیه الاّ انّ یؤمن بالمبادی الاعتقادیه و المهدویه. ثم انّ
العمل الصالح یُکمل الایمان و علی کل مسلم السعی لتحقیق الاعتقادیات الدینیه. فلذا
لیست هناک خصوصیه للفئات الثلاثه المذکوره و انّ جمیع فئات المجتمع یدخلون تحت غطاء
الأصولیه الإسلامیه، کما یزعم ذلک هنتینغتون نفسه عند ما یعتبر جمیع العالم
الاسلامی ساحه للأصولیه الإسلامیه. و الحق إن أیه بقعه من الکره الأرضیه یتواجد
فیها المسلم فإنّ واجبه الإسلامی یحتم علیه التصرف و فق الأصولیه.

۳ ـ ۷. إنّ اعتراف هنتینغتون بهزیمه الدایمقراطیه اللیبرالیه أمام الأصولیه
الإسلامیه مثیره للإنتباه. إنّ هذا لدلیل علی کون الخطاب المهدوی علی الحق و کونه
اعلی کعباً، لکنّ المهم هو استیعاب سرّ هزیمه الدیمقراطیه اللیبرالیه بأعتبارها أهم
منجزات الحضاره الغربیه. یبدو انّ سجل الحضاره الغربیه حیال العالم الاسلامی سجل
أسود و ملیئ بالمظالم علی المسلمین، رغم هذا فانّ الغرب ضحل من الناحیه الفکریه. و
نتیجه لذلک فان قصور الغرب العلمی و العملی قد افضی بنا إلی العزوف عن الخطاب
الدیمقراطی اللیبرالی و الدخول فی رحاب الاسلام. جدیر بالذکر انّ اللیبرالیه
الإسلامیه ما هی الا نسج من الخیال الذی قد امتلئت به عقلیه هنتینغتون و أمثاله و
لیس له حظ من الواقعیه، لنفس الأسباب و الأدله التی سبق ذکرها فی نقد البروتستانیه
الإسلامیه و الاشتراکیه الاسلامیه. إنّ الدین الاسلامی مستقل و متکامل فی ذاته و هو
الهی و لیس بشریاً و لا یمتّ بالمدارس الفکریه البشریه بصله ـ علیه فإن الدین
الإسلامی غنی عن الاستجداء من تلک المدارس کی تترکب مع بعضها. و اذا عرفنا الإسلام
دیناً کاملاً و مستغنیاً فانّه یمتلک خطاباً حول حریه الانسان (باعتباره عبداً لله)
و نتیجه لذلک لا ضروره للترابط بین اللیبرالیه الغربیه و الاسلام. و هذا الترابط
مستحیل مبدئیاً؛ لإنّ المسلم عبدٌ لله و حریه الإراده فیه، منبثقه من اراده الله
المطلقه. و الحال أنّ الانسان الغربی المنفصل عن الله ـ قد جعل نفسه مکان الله و قد
اطلق العنان لإرادته و یری نفسه حراً مطلقاً و هذا ما یتنافی و العبودیه لله.

۳ ـ ۸. و أخیراً، الجواب علی شبهه عدم کفاءه الدین و المهدویه و الذی یبدو کونه
أهمّ الإشکالیات علی الأصولیه الإسلامیه. إنّه لفکره أساسیه أن تکون روح الحضاره
الغربیه مادّیهً و أساسها الفکری و رؤیتها الکونیه هی اعطاء الأصاله إلی الماده و
اتجاهه الاصلی هو الإقتصاد و لهذا السبب تقاس الأصولیه الإسلامیه مع تلک المعاییر.
و لکنّ هذا الموقف سقیمٌ و یجب ابتداءاً و لإجل تقییم الأصولیه الإسلامیه أن یعتمد
علی معیارٍ غیر مادی کی تتبین کفاءتها النظریه. بعد ذلک یصل الدور إلی الکفاءه
العملیه للدین و هذه لایمکن الحکم علیها إلاّ بعد أن تتوفر فرصه العمل للدین.

إنّ الأصولیه الإسلامیه کمقدمه للمهدویه تسیر فی بدایه طریقها و لم تحصل علی فرصه
متساویه مع الغرب و هی بحاجه الیها کی تتوصل هذه الحرکه إلی النجاحات العملیه و
تظهر کفاءتها.

۴. الرؤیه التجردیه أو التاریخیه؟

سبقت الاشاره إلی انه هل یمکن رویه الدین فی ثوب الإیدولوجیا أم لا. إن الغربیین و
المؤمنین بهم یهابون من توظیف الدین و یطالبون بدین غیر سیاسی و غیر مرتکز علی
الأیدولوجیا، و مهمّش عن المجتمع، کی لا تواجه مصالحهم خطراً. انهم یتعاملون مع
المسیحیه بنفس الأسلوب کی لا تکون عائقه فی طریق أکابرهم و أصحاب الدنیا منهم. لذا
فانهم لا یریدون اسلاماً مجرّداً و أصیلاً یدعو معتنقیه إلی الایمان و العمل
الصالح، بل یریدون اسلاماً تاریخیاً قابلاً للتحویر و التغییر بحسب الأهواء.

۴ ـ ۱. بدایتاً نعرض رؤیه منظّر صراع الحضارات فهو یقول تحت عنوان «الاسلام وعی من
دون وحده»:

إن الولاء السیاسی بین العرب و المسلمین عموماً یقابل بنیه الولاء لدی الغرب
المتحضر. ان مفهوم الشعب ـ الدوله لدی الغرب یعتبر قمه الولاء السیاسی و إن الجوانب
الأخری من الولاء تعدُ فرعاً لذلک و تضعف امام الولاء تجاه الشعب… . ان بنیه
الولاء فی العالم الاسلامی تکون علی العکس تماماً. ان الإسلام یواجه فراغاً فی
المنطقه الوسطی من تسلسل الاولاء. یعتقد ایرالاپیدوس أن هناک بنیتان أساسیتان و
قدیمیتان فی اسلام هما:

الأسره و القبیله من جهه و الوحدات الثفافیه الدینیه و الملکیه فی أوسع مستواها…
. فی العالم العربی هناک اشکالیه الشرعیه لدی دول العالم العربی لان اکثرها اتت
بسبب الامبریالیه المطلقه بل و غیر المستقره للغرب. ان الحدود الموجوده بینهم لا
تنطبق علی موطن المجامیع القومیه کالبربر و الکرد. علاوه علی ذلک ان سلطه الشعب ـ
الدوله لا تنسجم مع فکره حکومه الله و اسبقیه الأمه. ان الأصولیه الاسلامیه
بأعتبارها حرکه ثوریه یرفض مفهوم الشعب ـ الدوله لحساب وحده العالم الاسلامی.[۱۶۱]

ان السیده هانتر احدی المدافعات عن نظریه صراع الحضارات تدعی خلو الإسلام من النظام
السیاسی و کونه سیاسیاً و غیر آیدولوجی:

ان اشکالیه اکثر النظریات التی تدرس طبیعه الإسلام هی أن دور و مکانه الإسلام کأحد
العوامل الحاسمه فی تعیین سلوک المسلمین قبال العالم الخارجی، کثیراً ما تدرس
بطریقه مجرده و غیر تاریخیه. و لکن لایمکن تعیین تأثیر الإسلام فی حاله مجرده.

علاوه علی هذا ان الإسلام لیس مجموعهً راکدهً من القواعد و الضوابط الاخلاقیه و
القانونیه التی نشأت عبر قرون من دون تغییر. إن الإسلام لایزال عباره عن ملخّص
لحیاه و تجارب المسلمین الذین تعایشوا مع غیرهم فی أماکن و فترات تاریخیه
متفاوته.[۱۶۲]

یظهر بعد دراسه جزء آخر من کلامها، سرّ رغبتها للاسلام التاریخی و لیس المجرد:
المجتمع الاسلامی الأول أسطوره أم حقیقه. لقد کان نبی الإسلام محمد۶ فی فتره بین
سنه ۶۲۲م الذی ورد المدینه و ۶۳۲ الذی ارتحل إلی بارئه، کان قائداً روحیاً و
سیاسیاً لاتباعه فی المجتمع الاسلامی الجدید. ان هذه الفتره رغم قصرها کان لها اثر
عمیق فی تطور النظریه السیاسیه و الاجتماعیه للأسلام. إنّ شده حبّ المسلمین لـ هذه
المرحله المثالیه للحیاه الإسلامیه و من ثمّ رغبتهم إلی إعاده بناء تلک المدینه
المثالیه الفاضله کانت فی تذبذب عِبر التاریخ… .

إنّ القرآن الکریم و السّنه النبویه لایوّفران دلیلاً کافیاً و واضحاً للظروف
اللازمه لحکومه إسلامیه.

و فی موضع آخر من کتابها، تفضل الانظام السیاسی الساسانی علی الاسلام:

کان الدمج بین الظواهر الدنیویه و السماویه و بین الدین و السیاسه فی التقالید
الساسانیه اکثر منها فی الاسلام![۱۶۳] رغم الاعتقاد الواسع بالخاصه الإسلامیه التی
هی أن السیاسه و الدین متصلان بعضاً ببعض، الحقیقه هی إنّ هذا التشابک (الروحانی و
الدنیوی) لم یکن اکثر من بقیه الادیان. ان العالم الاسلامی یعانی من انعدام الوحده
علی المستوی السیاسی. ان الإسلام لم یحذف الخصائص القومیه و الثقافیه و غیره من
عالمه… یبدو أن تشکیل امه مسلمه واحده امر بعید المنال. إن حقیقه کون الوصول إلی
الوحده بقی سراباً، ترکت أثراً مهماً علی الهویه الفردیه و الجماعیه للمسلمین حیال
الدول الاخری. ان اهم نتائج الوحده غیر المکتسبه للمسلمین هو ان الإسلام هو احد
العناصر للتحسس بالهویه و القیمه لدیهم و غالباً ما لایکون هو الأهم.

و فی النهایه تقول و هی تهاجم الأصولیه الإسلامیه بشده:

إذا عد الإسلام المتطرف انحرافاً منبثقاً من عوامل مختلفه التی لاصله لها بالإسلام
ذاتاً و مفهوماً، عندئذٍ یمکن ابادته بالهجوم علی أسبابه الجذریه القابله للتعرف
… و مع ذلک لایفرق المفکرون و المراقبون الغربیون بین الإسلام الجید و الردیء،
فهم یعلمون أن هناک اسلام (فی صورته المناضله و المکافحه) اخطر علی الغرب و اکثر
تهدیداً له سواء علی الجانب الحصاری أو الجهات الاخری. فلذا یجب ان یحتوی و یحذف. و
هم یرفضون فکره أن الإسلام بامکانه ان یتکامل و یصلح و یقرب نفسه إلی القیم الغربیه
و یتعایش معها. و علی هذا الاساس یستنتجون أنه یمکن تجنب صراع الحضارات عن طریق
علمنه المجتمعات الإسلامیه بصوره کامله و تقیید الإسلام و حصره فی الوعی الخاص و
الفردی. إن مؤیدی هذه النظریه یعتقدون بأن ایه محاوله لاشتباک المجموعات الإسلامیه
و حتی تلک التی لیست متطرفه سیاسیاً، تکون محفوفه بالمخاطر.

قبل الدخول فی نقد هذه المقتبسات الطویله، اتقدم الی القراء الکرام بالاعتذار لما
حوت من المضامین المهینه و أن ارفع عذری الی الباری سبحانه و اولیاء الاسلام. و
اننی لیس بوسعی أن اخفی اسفی حیال الکم الوافر من اکتابات المشابهه التی نشرت فی
بلدنا فی السنوات الاخیره و بتکالیف باهضه تحملتها الحزینه العامه (بیت المال)، و
لم تراع فی نشرها معتقدات الناس، بل و لم نجد الحد الادنی من النقد او الایضاح حول
ضحاله مضامینها. علیه فانی اقوم بالاشاره الی النقاط الاتیه، أملاً بتخفیف الاعباء
و تبیین هشاشه تلک الاوهام.

۴ ـ ۲. لاشک ان القومیه مدرسه و ظاهرهٌ غربیه. لقد بینت تطورات القرنین التاسع عشر
و العشرین فی الغرب و خصوصاً الحربین العالمییتن، أن القومیه و العنصریه المتطرفه
لاتهتدی إلی سبیل. و نتیجتاً لذلک ظهرت الوجودیه کی تقوم بنحو ما بترمیم خسائر
الغرب المعنویه و الروحیه. بالإضافه إلی أنّ القومیه تخالف العقل و الفطره و لا
تنسجم بوجهٍ مع المساوات بین الناس. إنّ الناس المتساوون من ناحیه الإمکانیات و
القدرات الجسمیه و النفسیه و لا یمکن إدارتهم من منطلق الرؤیه القومیه السّیئه، و
یمکن أن یکون هذا هو السبب الذی جعل هنتینغتون نفسه خلال شرحه لنظریه صراع
الحضارات، أن یعارض القومیه. لکن ما یثیر العجب هو أنه یعود إلی القومیه و ینتقد
الإسلام لرفضه لها، لذا فمناهضه الإسلام لهذه الظاهره هی عین الصواب و تعدّ مفخرهً
له.

۴ ـ ۳. إنّ الکلام بأنّ النموذج الإسلامی فارغ من المضمون أی انه، یرکز علی الأسره
و القبیله و الإمبراطوریه و الخلافه النهائیه بدلاً من القومیه مما أدّی إلی تفرقه
المجتمعات الإسلامیه، لهو خلاف للحقیقه لأنّه بناءاً علی النصوص الدینیه و تأسیساً
علی العقل و الفطره، فقد اعطیت للأسره قیمتها. فمثلاً، حرّض الإسلام علی تکوین
الاسره[۱۶۴] أُخذت الحقوق المتبادله بین الزوج و الزوجه بنظر الإعتبار.[۱۶۵] حرّض
علی احترام الوالدین[۱۶۶] و لکن لم یقبل بحالٍ من الأحوال ان تکون القبلیه أو
الخلافه أو الامبراطوریه بمثابه النظام السیاسی الاسلامی. ان ما تبناه الإسلام هو
ولایه رسول الله و الامام۷، و امّا فی عصرنا ای عصر الغیبه، فقد تبنی ولایه الفقیه
فحسب، اذاً لیست القومیه وحدها المرفوضه بل النظام القبلی و الخلافه و ما شابه ذلک
کلها مرفوضه لمخالفتها للعقل و الفطره.

۴ ـ ۴. و قد ذکر هنتینغتون مشکله فقدان شرعیه الدول العربیه المرتبطه بالغرب. لکن
مشکلتهم لاصله لها بالاسلام و قد تبین ان الإسلام لا یتقبلها و کما صرح هنتینغتون
أنّ لهم شرعیه کاذبه بسبب صلاتهم بالغرب. إذاً تؤولُ مشکله هذه الدول إلی سلطه
الغرب المخزیه.

۴ ـ ۵. إنّ روح الخطاب الدینی و المهدوی للحکومه، هی حکومه الله. کما یصرح بذلک
القرآن الکریم gإِنِ الْحُکْمُ إِلاَّ لِلّهِf[167]. و لکن کیف تعنی هذه القاعده
نفیاً للحکومه الوطنیه کما یقول بذلک هنتینغتون و تابعیه المتغربین فی الداخل و
یطالبون بالجمهوریه من دون الإسلامیه لأنهم یظنون بأنّ حکومه الله لاتجتمع و حکومه
الشعب. فی صدد الإجابه علی هذا التوهم نقول: بأنّ الحکم یختلف عن الحکومه. الحکم هو
الشریعه و القانون الالهی و لکن الحکومه تعنی تنفیذ القانون. فی إطار الدین
الإسلامی ـ کما سبق ذکره ـ یعرّف أو یرشح الحکام و المنفذون إلی الشعب و یُطلب منهم
المتابعه و الطاعه. عندئذٍ یکون أمتثال الأمر الألهی من منطلق اسلامی و العبودیه و
إن جمهوریه النظام الاسلامی تأتی من منطلق الاعتماد الحقیقی علی اصوات الشعب. إذاً
لا تنافی بین الحکومه الوطنیه و جمهوریه النظام السیاسی من جهه الحکم الالهی و
اسلامیته من جهه اخری.

۴ ـ ۶. إن خطاب المهدویه و الأصولیه الإسلامیه، بناءاً علی الوحده و نفی الفرقه،
لیسا بصدد القومیه و الوطنیه لأنّ القومیه عندما تکون فی منافسه ضاره مع الوحدات
المشابهه و الأمم الأخری، تکوّن وحده هشه. فی المقابل نری أنّ الوحده بین الأمم و
القبائل و تکوین حکومه واحده عالمیه، تحقق التقوی و الکرامه الإنسانیه و تکون الهدف
الاسمی gیا أَیهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَأُنثَی
وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ…f[168] یعنی أنّ یداً قادرهً واحده خلفت
الذکر و الانثی. کأنّ الإنسانیه قسمت بین الرجل و المرأه بصوره متساویه و کما أنّ
الرجوله أو الأتوثه لاتکون سبباً لفخر أحدهما علی الاخر، کذلک لا قبیله أو امّه
تعلو علی اختها.

إذاً فما هی فلسفه التنوع فی الخلق و الفروقات الظاهریه بین الرجال و النساء و
القبائل و الأمم؟ إن الهدف الرئیس کما یوضح القرآن الکریم هو «التعارف» و لیس
«التفاخر» إنّ التعارف أو المعرفه المتبادله فیما لو اقترنت بالتقوی لأدّت إلی
التعاون و التکامل و لکن الفروقات التی لا تکون مقترنه بالتقوی تسبب التفاخر و
التفاضل. اذاً صح القول أنّ المهدویه و الأصولیه الإسلامیه تعارضان القومیه و تضعان
وحدهً بناءه و أعلی مرتبهً و هی وحده المسلمین کافه بل الوحده العملیه للناس کافه
رغم الفروقات الإعتقادیه و التفاوتات الثقافیه و الظاهریه. الحقیقه هی أنّ الحق مع
برنالد لویس الزمیل الفکری لهنتینغتون فی صراع الحضارات الذی صرح بالحق اذ قال:
«الاسلام لیس قومیاً بل هو عالمی».[۱۶۹]

۴ ـ ۷. بناءً علی ما مرَّ ذکره فان أسمی الأنظمه السیاسیه هی ما لدی الإسلام لأنها
تدار وفقاً للقوانین الالهیه من جهه، و من جهه اخری تشرک جمیع الناس و الوحدات
الاجتماعیه فی الحکومه و تعطیهم الدور التنفیذی.

لا یعنی الخطاب الدینی و المهدوی للحکومه، ادارهً مغلقه کما یدعی البعض بانها اداره
فقهیه حصریه و غیر علمیه. بل ان التقوی و کرامه النفس وفقاً لمعیار التقوی یوجب ان
یکون المعیار هو التخصص و الإلتزام الذی یتجلّی فی الکفاءه سواءُ فی نظام ولایه
الفقیه الحالیه أو فی النظام المهدوی فی المستقبل.

۴ ـ ۸. إن خطاب الإسلام و المهدویه ـ خلافاً لرؤیه هانتر ـ له جانب مجرّد، أی یشکل
مدرسه لأن الدین الاسلامی لیس الاّ مجموعه من الوحی الالهی إلی نبیه. إذاً الدین
مجموعه من رؤیه کونیه و أیدولوجیا أی مدرسهٌ. إن المدرسه لها بعد مجرّد و مستقل عن
الانسان، أما ما ینفذ علی أرض الواقع فهو سلوک المسلمین، فإنّ تطابق مع أوامر الله
کان اسلاماً حقیقیاً و الاّ فلا. ففی الحاله الأولی لا معنی للتکامل و التحول و
التطور، و فی الحاله الثانیه فما یقع علی أرض الواقع یختلف عن الإسلام و لا یعزی
الیه. اذاً فالمهدویه إحیاءٌ للاسلام الخالص و العوده الیه و لیس تکاملاً للدین و
ما سُمی بالإسلام التاریخی فان تطابق مع الإسلام الخالص فلایکون عندئذٍ تاریخیاً و
ان لم یتطابق مع ما اوحی إلی النبی فلا یکون، عندئذٍ إسلاماً.

۴ ـ ۹. تقول هانتر نقلاً عن الغربیین إن الإسلام غیر قادر علی التکامل و الإصلاح.
إن الطریقه التی تنقل بها أقوالهم تُشعر بأنها تؤید اقوالهم و تستغلها لصالحها. و
کذلک تقسیم الإسلام إلی جیّد و ردیء، فهی ترفض هذا التقسیم و تری الاسلام ردیئاً
مطلقاً. علیه تکون نتیجه هذا الموقف أن تقسیم الإسلام إلی التاریخی و المجرد لا
أساس له من الصحه، ای إن الإسلام، کما تصرح، تقلیدی و راکد و مغلق فحسب و انها صفات
غیر مستحسنه. و خلاصه القول هی ان الاسلام بسبب کونه الهیاً دین کامل و لا یفتقر
الی التکام