پاورپوینت کامل راه و رسم زندگی (۱۴); مسئولیت پذیری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل راه و رسم زندگی (۱۴); مسئولیت پذیری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل راه و رسم زندگی (۱۴); مسئولیت پذیری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل راه و رسم زندگی (۱۴); مسئولیت پذیری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

یکی از مباحثی که ارتباطی مستقیم با زندگی انسان دارد، مسئولیت پذیری است، زیرا بخشی از هویت آدمی، در قلمرو مسئولیت ها و تکالیف فردی وی شکل می گیرد. مسئولیت در سه جلوه رخ می نماید: مسئولیت فردی، مسئولیت اجتماعی و مسئولیت الهی که در قبال خود، خلق و خدا معنا پیدا می کند. با ایفای نقش انسان در این سه حوزه، و عبور خط سیر زندگی آدمی از این مراحل، موفقیت و کام یابی و خود شکوفایی نصیب وی خواهد شد.

هر چند این موضوع، با برخی مباحث فلسفی و کلامی و روان شناسی ارتباط پیدا می کند، لکن سعی ما بر آن است که این موضوع را تا آن جا که با زندگی انسان مرتبط می شود و با رویکردی اخلاقی، بررسی کنیم.

مسئولیت در لغت

مسئولیت، به معنای پاسخ گو بودن و مورد بازخواست قرار گرفتن است. ارباب لغت، مسئولیت را مرادف با موظّف بودن و یا متعهد بودن به انجام امری می دانند.(۱) این واژه با واژه هایی مانند وظیفه، تکلیف، تعهد و حق، تلازم دارد، زیرا تا وظیفه ای بر دوش کسی نباشد، مسئولیتی در قبال انجام یا ترک آن نخواهد داشت و هرگاه سخن از حق به میان می آید، تکلیف و مسئولیتی هم در پی آن خواهد بود و با اثبات حق برای یک طرف، تکلیف و مسئولیتی متوجه طرف دیگر خواهد شد.

اهمیت مسئولیت پذیری

در قرآن مجید آیات فراوانی وجود دارد که اهمیت مسئولیت پذیری را برای انسان بیان کرده است؛ مثلاً قبول مسئولیت در قرآن به بار سنگین تشبیه شده است: «و لا تزر وازره وزر اخری؛(۲) هیچ گناه کاری، بار گناه دیگری را بر دوش نمی کشد.»

در این آیه، «وزر» به معنای سنگین است و در برخی از تفاسیر به معنای گناه و مسئولیت نیز آمده است؛ یعنی در روز رستاخیز هر کس مسئول پاسخ گویی به اعمال خویش است.(۳)

ابعاد این پاسخ گویی به قدری وسیع است که حتی اعضا و جوارح انسان را نیز در بر می گیرد. خداوند می فرماید: «و لا تقف مالیس لک به علم ان السمع و البصر و الفؤاد کل اولئک کان عنه مسئولاً؛(۴) از آن چه نمی دانی پیروی نکن، چرا که گوش و چشم و دل، همه مسئول اند.»

اهمیت مسئولیت پذیری به اندازه ای است که در بسیاری از تفاسیر، از امانت الهی به همان تعهد و قبول مسئولیت یاد شده است: «این بار امانتی است که در آغاز آفرینش به آسمان ها و زمین و کوه ها عرضه شد، از حملش امتناع ورزیدند؛ [ اما ]انسان پذیرفت.(۵)

آسمان بار امانت نتوانست کشید

قرعه فال به نام من دیوانه زدند

این آیه نشان می دهد که انسان به دلیل قابلیت هایش می توانسته ولایت الهی را بپذیرد؛ یعنی در جاده عبودیت و کمال به سوی معبود لایزال، سیر کند.(۶) همین مسئولیت پذیری بود که امام علی (ع) را به قبول خلافت یا سکوت وادار کرد و امام حسین (ع) را به قیام علیه یزید و در نهایت کشته شدن خود و اسارت خاندانش، کشاند.

و همین مسئولیت پذیری است که مؤمن را بین خوف و رجا نگه داشته است، چون احتمال می دهد وظایف لازم خود را در برابر خدا انجام نداده باشد.(۷)

اقسام مسئولیت

به طور کلی، مسئولیت انسان به سه قسم تقسیم می شود:

۱ – مسئولیت عبادی: انسان مسلمان، مسئول عبادت و بندگی آستان ربوبی حضرت حق است. البته در فرهنگ اسلامی به هر چیزی که برای رضای خداوند انجام شود عبادت گفته می شود، ولی در معنای خاص، عبادت به دو نوع فردی و اجتماعی تقسیم می شود. عبادت فردی مانند نماز فُرادا و روزه، و عبادت اجتماعی مانند نماز جماعت، حج، زکات، خمس، امر به معروف و نهی از منکر و جهاد.

۲ – مسئولیت مدنی: انسان از حیث مالی، در قبال خدا، فرد و جامعه مسئولیت مدنی دارد؛ یعنی نمی تواند در مال دیگران تصرف کند و یا به فرد و جامعه، ضرر برساند.

۳ – مسئولیت جزایی: انسان در برابر خدای بزرگ، فرد و جامعه، مسئولیت جزایی دارد. بنابراین اگر مرتکب گناه یا موارد حدود و قصاص و دیات شود، باید مسئولیت را تحمل کند، که در کتاب های فقهی، عمل جنایی و میزان کیفر آن مشخص شده است.

البته مسئولیت مدنی و جزایی، در حوزه های مختلف تربیتی، اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی و غیره مطرح است که در گستره مسئولیت پذیری به تفصیل بیان خواهد شد.شرایط مسئولیت پذیری

مسئولیت پذیری، مقدمات و شرایطی دارد:

۱ – اختیار: مسئولیت پذیری، زمانی تحقق می پذیرد که رسالت و تکلیفی در کار باشد؛ یعنی انسان، با اراده و اختیار خود، مسئولیت انجام اموری را برعهده گرفته باشد.

۲ – بلوغ عقلی و شرعی: مسئولیت در جایی اعتبار دارد که فرد، دارای قدرت تمییز و ادراک باشد. از این رو در اسلام، طفل و دیوانه، تکلیف و مسئولیت ندارند.

۳ – علم: زمانی می توان فرد را بازخواست کرد که قبلاً مسئولیت خود را شناخته باشد.

۴ – قدرت: یکی از شرایط مهم مسئولیت، قدرت برانجام یا ترک عمل است. فرد ناتوان هر چند آگاه باشد، مسئول نخواهد بود. از این رو قرآن مجید می فرماید: «لا یکلف الله نفساً الّا وسعها».(۸)

ضرورت مسئولیت پذیری

پاسخ گو بودن انسان، چه ضرورتی دارد؟

از چند راه می توان ضرورت مسئولیت پذیری انسان را بیان کرد:

۱ – هدف مندی خلقت انسان

خداوند حکیم، برای آفرینش انسان و جهان، هدفی داشته است. خدا در قرآن مجید هدف از خلقت انسان را عبادت و بندگی می داند: «ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون؛(۹) جنّ و انس را نیافریدم جز این که مرا عبادت کنند». بر این اساس، خداوند طریقه عبادت و بندگی خود را به صورت برنامه هایی به رسول خویش ابلاغ کرده است و پس از پیامبر (ص)، امامان معصوم وظیفه آموزش معارف دین را برعهده داشته اند. پس بزرگ ترین مسئولیت انسان، در برابر نعمتِ هدایت و ولایت است، زیرا بدون تشریح دین و هدایت انسان، تمامی راه ها به سوی کمال و سعادت او مسدود می شد و خلقت انسان، بی فایده بود. اگر آدمی در مقابل نعمت هدایت و ولایت احساس مسئولیت نکند، خود را به مرتبه حیوانیت تنزّل داده و از خود واقعی فاصله گرفته است.

تعهد و مسئولیت، مرز انسانیت است. امام علی (ع) می فرماید: «انّ البهائم همّها بطونها و ان السباع همّها العدوان علی غیرها؛(۱۰) بی تردید، چهارپایان در تلاش برای پر کردن شکم خویش اند و درندگان درپی تجاوز کردن به دیگران اند»؛ یعنی حیوانات، وظیفه شناس نیستند و خود را پاسخ گو نمی دانند.

آن حضرت انسان هایی را که دچار غفلت شده و از انجام مسئولیت، شانه خالی کرده اند، به چهارپایان تشبیه کرده و می فرماید: ای غافلان که از کارهایتان غفلت نمی شود و ای ترک کنندگان فرامین الهی که از کارهایتان بازخواست می شوید، شما را چه شده است که از خدا روی گردان شده اید و به غیر او گرایش دارید؟! گویی که شما نه انسان، که چهارپایانی بی اراده هستید که شبانشان به چراگاهی و آبشخوری آلوده برده است.(۱۱)

آن حضرت ضمن بیان احساس مسئولیت خود در قبال فقرا در نامه ای به عثمان بن حنیف می نویسد: آیا سزاوار است که چرندگان، فراوان بخورند و راحت بخوابند و گله گوسفندان پس از چرا کردن به آغُل رو کنند و علی نیز از زاد و توشه خود بخورد و استراحت کند؟ چشمش روشن باد که پس از سالیان دراز، چهارپایانِ رها شده و گله های گوسفندان را الگو قرار دهد.(۱۲)

انسان، با اراده و اختیار راهی را برمی گزیند که به سعادت یا شقاوت او می انجامد. گاهی گرفتار غرایز می شود و در گرداب حیوانیت دست و پا می زند و گاهی نیز روح ملکوتی به یاری اش می شتابد و او را به بالا می برد.

جان گشاید سوی بالا بال ها

در زده تن در زمین چنگال ها(۱۳)

به برکت احساس تکلیف و انجام مسئولیت است که انسان می تواند از چنگال زمین رها شود و از فرش به عرش برسد.

۲ – متقابل بودن حق

نکته دیگری که مسئولیت پذیری انسان را ثابت می کند، متقابل بودن حق در عالم تکوین است. خداوند به انسان به حکم کامل بودن و اشرف مخلوقات بودن، حق استفاده از معادن، دریاها، جنگل ها، گل ها، گیاهان، حیوانات و غیره را داده و سراسر گیتی را کارگزاران آدمیان و مسخّر آنان گردانیده است: «آیا ندانسته اید که خدا آن چه را که در آسمان ها و آن چه را که در زمین است، مسخّر شما ساخته و نعمت های ظاهر و باطن خود را بر شما تمام کرده است.»(۱۴)

ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند

تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری

اگر انسان حق بهره برداری از موجودات دیگر را دارد، موجودات عالم نیز بر انسان حق دارند، چون همیشه حق طرفینی است. این حقْ داشتن، تعهد آور و مسئولیت آفرین است. از این رو امام علی (ع) می فرماید: بندگان خدا، خدا را در نظر بگیرید؛ شما در حق شهرها و بندگان او مسئولیت دارید. حتی نسبت به سرزمین ها و حیوانات اهلی که در اختیار شماست.(۱۵)

۳ – نگاه دینی به خود و جهان

نکته مهم دیگر، نگاه دینی به خود و جهان است. به تعبیر استاد مطهری (ره): جهان بینی ها با هم تفاوت دارند، یکی تعهدآور است و دیگری نیست؛ یعنی یک جهان بینی برای انسان مسئولیت ایجاد می کند و دیگری نه.

جهان بینی توحیدی، تعهدآور است،(۱۶) زیرا در این جهان بینی، آفرینش هیچ موجودی عبث نیست. انسان در میان موجودات، از شرافت و کرامت مخصوص برخوردار است و وظیفه و رسالتی خاص دارد، پس مسئول تکمیل و تربیت خود و اصلاح جامعه خویش است.(۱۷)

اسلام، دینی تکلیف گراست و اصولاً دین داری بدون مسئولیت پذیری و تعهد، معنایی ندارد. امام سجاد (ع) می فرماید: خدای عزوجل بر تو حقوقی دارد که تو را احاطه کرده است.(۱۸) اما تفکر اومانیستی، مسئولیت گریز است، زیرا یکی از پی آمدهای اومانیسم (انسان مداری) آزادی خواهی است. اومانیست ها ارزش های دینی را ارزش های الهی و لازم الرعایه نمی دانند، زیرا با آزادی و استقلال آدمی، سازگار است. در این دیدگاه، این انسان است که حقوق خویش را تعیین می کند، نه آن که تکلیفی از مافوق برای او تعیین شود. بر این اساس، انسان حق دارد نه تکلیف.(۱۹)

پی آمد دیگر تفکر انسان مدار، آزادی عنان گسیخته و بی حد و مرز است که دیگر جایی برای تکلیف، مسئولیت و رعایت مصالح عمومی باقی نمی گذارد. در این بینش، سخن از حقوق هر انسان (نه تکلیف و مسئولیت او) مطرح است. او باید حق خود را بستاند، نه تکلیف خود را انجام دهد.(۲۰)

اساساً بنابر بینش دینی، انسان هم حق دارد و هم تکلیف. علاوه بر آن که افراد هر یک طالب حقوق خود هستند، در برابر رعایت حقوق دیگران، احساس مسئولیت می کنند و خود را در پیش گاه خداوند، مسئول می دانند. البته در اسلام پیش از آن که از حق و طلب افراد بر دیگران سخن گفته شود، وظیفه و مسئولیت آنان یادآور شده است که خود نوعی پاس داشت و احیای حقوق آدمیان است.

نکته مهم دیگر آن است که تأکید دین بر مسئولیت پذیری، بهترین شیوه احقاق حقوق است. دین در عین احترام به حقوق انسان ها، از زبان تکلیف و مسئولیت، در صدد کنترل و جهت دهی به غرایز خودخواهانه بوده است.

دلایل منکران مسئولیت اخلاقی

کسانی که مسئولیت اخلاقی را نفی می کنند، با بیان های مختلفی کوشیده اند اثبات کنند افعال صادره از انسان، به شرایط و احوال گره خورده است که با توجه به آن ها، امکان بروز ارادی آن نیست و خواست و اختیار انسان هیچ دخالتی در تحقق یا عدم آن ندارد.

جبرگرایان بر اساس نظریه خود معتقدند: تمام افعال انسان مستقیماً به اراده الهی است و هر عملی که از او سر بزند در واقع عمل او نیست. در حقیقت، انسان شبیه یک دستگاه مکانیکی است که تمام حرکات و سکناتش از خارج کنترل می شود. عده ای از آنان با استناد به قادر مطلق بودن خداوند، هر گونه تأثیر و دخالت اسباب دیگر را در انجام کارهای انسان نفی کرده و به صراحت گفته اند: خداوند اعمال بندگانش را خلق می کند و بندگان قادر به خلق هیچ یک از آن ها نیستند.(۲۱) در حالی که قدرت مطلق خدا با اختیار انسان منافاتی ندارد. برخی نیز با تمسک به عالِم مطلق بودن خداوند، پنداشته اند که اختیار و اراده آزاد انسان، توهّمی بیش نیست. غافل از این که علم الهی به هر حادثه ای به همان گونه تعلّق می گیرد که واقع می شود. افعال اختیاری انسان نیز با قید اختیاریت، معلوم خداوند هستند.(۲۲)

یکی دیگر از ادله ای که جبرگرایان به آن استناد کرده اند، مسئله قضا و قدر الهی است. برخی گمان کرده اند اعتقاد به قضا و قدر الهی با اختیار انسان سازگاری ندارد؛ یعنی با وجود تعلّق اراده الهی به افعال آدمی، اراده انسان معنایی ندارد، زیرا فعل واحد نمی تواند مستند به اراده دو فاعل باشد.(۲۳)

در پاسخ باید گفت: استناد فعل واحد به اراده دو فاعل، تنها در صورتی محال است که هر دو فاعل در عرض یک دیگر و هم تراز فرض شوند اما اگر در طول یک دیگر باشند اشکالی ندارد.(۲۴)

گروهی از جبرگرایان، با استاد به عوامل طبیعی، مسئولیت اخلاقی را انکار کرده اند. آن ها معتقدند: قوانین طبیعی و عوامل محیطی، قانون وراثت و ویژگی های ژنتیکی، موجب برانگیخته شدن تمایلات و انگیزه های خاصی در انسان می گردد. بنابراین افعال به ظاهر ارادی انسان، معلوم یک سلسله عوامل طبیعی، محیطی و ژنتیکی هستند. پس افراد را اخلاقاً نمی توان پاسخ گوی کارهایشان دانست و آنان را ستایش یا سرزنش کرد.

پاسخ این سخن، روشن است. تأثیر محیط و عوامل یاد شده، در شکل گیری رفتار آدمی، انکارناپذیر است اما تأثیر آن ها صرفاً در حد زمینه سازی است و هرگز اختیار را از انسان سلب نمی کند. قرآن مجید از زبان پیامبر (ص) در پاسخ گروهی از افراد گمراه که علت ضلالت خود را تأثیر محیط دانسته و می گفتند: ما پدران خود را بر این روش یافته و از آنان پیروی می کنیم، فرموده است: حتی اگر برای شما چیزی بیاورم که از آن چه پدرانتان را بر آن یافته بودید، هدایت کننده تر باشد؟ گفتند: ما به آیینی که شما را بدان فرستاده اند بی ایمانیم.(۲۵)

بنابراین اراده انسان حرف آخر را می زند، نه محیط و نه وراثت.

آسیه، زن فرعون در شرایط سخت و در کاخ فرعون، ایمانش را حفظ کرد و حتی در زیر شکنجه هم دست از اعتقاداتش برنداشت، اما پسر نوح پیامبر، با وجود برخورداری از محیط مساعد، به دعوت پدرش پاسخ منفی داد و از غرق شدگان گردید.

گستره مسئولیت پذیری

در مبانی دینی، مسئولیت پذیری و پاسخ گویی، گستره وسیعی دارد. از آن جا که انسان چهار گونه ارتباط دارد – ارتباط با خویشتن، ارتباط با خداوند، ارتباط با جهان هستی و ارتباط با انسان های دیگر – طبیعی است که در این چهار بخش مسئولیت هایی را داشته باشد.

۱ – مسئولیت انسان در برابر خداوند: اساسی ترین و ریشه ای ترین مسئولیت انسان، مسئولیت در برابر خداوند است و مسئولیت های دیگر نیز از آن ناشی می شود، زیرا مالک حقیقی خداست و هیچ موجودی در برابر او، از خود استقلالی ندارد.(۲۶) انسان باید به دلیل تصرّف در نعمت های الهی، در برابر خداوند، پاسخ گو باشد. از این رو قرآن کریم می فرماید: «به طور قطع از نعمت هایی که در اختیار آدمیان قرار گرفته است، پرسش خواهد شد.»(۲۷)

مسئولیت انسان در برابر خدا در دو چیز خلاصه می شود: شناخت خدا و پرستش خدا. البته شناخت صحیح خدا، جز از طریق وحی الهی امکان پذیر نیست. معرفت حاصل از فطرت. یک شناخت بسیار اجمالی است که در مقام معرفی خدا، نارسا و ناتوان است.

قرآن مجید در آیاتی مختلف خود را معرفی کرده و کیفیت پرستش خدا را مشخص نموده است. امام سجاد (ع) در مسئله حقوق می فرماید: حق بزرگ خدا بر تو آن است که او را بپرستی و چیزی را شریک او نسازی که اگر چنین کردی، کار دنیا و آخرت را کفایت خواهد کرد.(۲۸)

۲ – مسئولیت انسان در برابر خویش: انسان در برابر خود مسئولیت هایی دارد:

الف) خودشناسی: روایات فراوانی از معصومین در مورد لزوم معرفت نفس و خودشناسی وارد شده که واضح است منظور از آن ها، شناخت تن نیست بلکه شناخت روح و روان آدمی و معرفتِ آغاز و فرجام اوست.

ب) خودسازی: یکی دیگر از مسئولیت های انسان، خودسازی است. امام سجاد (ع) درباره مسئولیت انسان در برابر خویش و اعضا و جوارح، مطالب مهمی را بیان فرموده اند که به بعضی از آن ها اشاره می کنیم.

اما حق زبانت این است که او را گرامی داری از این که به فحش عادت کند، بلکه او را به سخن خوب و شایسته وادارش کن… حق گوش، پاک داشتن اوست از این که راه دلت باشد مگر برای خبر خوبی که در دلت خیر پدید آورد یا اخلاق شایسته ای نصیب تو کند… اما حق چشم بر تو این است که آن را از هر چه بر تو حلال و روا نیست، بپوشانی و مبتذلش نکنی مگر برای عبرت آموزی.(۲۹)

۳ – مسئولیت انسان در برابر طبیعت: انسان در برابر طبیعت و جان داران، مسئولیت خاصی دارد. یکی از مسئولیت های او، عمران و آبادانی زمین است. قرآن مجید می فرماید: «هو انشأکم من الارض و استعمرکم فیها؛(۳۰) او شما را از زمین آفرید و آبادی آن را از شما طلبید». بهره گیری از جنگل ها و مراتع و دریاها و محیط زیست باید به شکلی صورت گیرد که به حیات آن ها صدمه ای وارد نشود.

۴ – مسئولیت انسان در برابر حیوانات: در قوانین حقوقی جوامع و ملل پیش از اسلام، حقوقی برای حیوانات دیده نمی شود و اگر پس از اسلام، مقرّراتی وضع شده ناظر به جنبه عاطفی محض انسان ها بوده است و هیچ عامل تضمین و تأمین الزامی ندارد؛ هم چنان که در اروپای قرن اخیر نیز، حرکاتی درباره حمایت از حیوانات مشاهده می شود اما مستند به عاطفه محض است. اما اسلام، برای حیوانات حقوقی قائل است(۳۱) و جان هر جان داری را محترم می شمارد، البته مادامی که عامل ضرر برای انسان ها نباشد. این احترام، منشأ وضع قوانین حقوقی درباره حیوانات گشته است. بر این اساس است که می گوییم انسان در قبال حیوانات نیز مسئولیت دارد؛(۳۲) مثلاً باید وسایل زندگی آن ها را فراهم کند واگر صاحب حیوان از انجام این وظایف خودداری کرد، حاکم اسلامی، نخست او را ارشاد می کند و وی را به اداره زندگی مجبور می سازد و اگر از اطاعت حاکم، تمرّد کرد، از راه های دیگر مانند فروش حیوان یا ذبح آن و یا رها کردن حیوان، آن را از فشار زندگی نجات می دهد.

در اسلام هرگونه آزار رساندن به حیوان، ممنوع است. مانند زدن، دشنام دادن، گذاشتن بار سنگین بر پشت حیوان و اجبار آن به حرکت سریع که موجب اذیت باشد. امام علی (ع) فرموده است. خدا لعنت کننده حیوان را لعنت می کند.(۳۳)

شکار حیوانات برای تفریح و بدون احتیاج، حرام است.(۳۴) شکار جوجه پرندگان در آشیانه، مادامی که به پرواز درنیامده است، حرام است، زیرا جوجه در آشیانه، در پناه خداست.(۳۵)

۵ – مسئولیت انسان در برابر اجتماع: انسان موجودی اجتماعی است و به جامعه نیازمند است. رابطه انسان و اجتماع، یک رابطه طرفینی است و آثار سودمندی که به برکت ارتباط با