پاورپوینت کامل غیبت صغری و وضعیت علمی، فرهنگی شیعه ۷۴ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل غیبت صغری و وضعیت علمی، فرهنگی شیعه ۷۴ اسلاید در PowerPoint دارای ۷۴ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل غیبت صغری و وضعیت علمی، فرهنگی شیعه ۷۴ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل غیبت صغری و وضعیت علمی، فرهنگی شیعه ۷۴ اسلاید در PowerPoint :

۶۳

حوزه های علمیه در عصر غیبت صغری

حسن حسین زاده شانه چی

اشاره:

در دو قسمت پیشین این سلسله مقالات نویسنده به بررسی وضعیت حوزه ها و مکاتب علمی شیعه در دوران غیبت صغری پرداخت
و ویژگی هر یک از آنها را بیان کرد . تا کنون دو حوزه مهم علمی شیعه در این دوران; یعنی حوزه قم و کوفه مورد بررسی قرار گرفته
است و در این قسمت نیز حوزه های بغداد، ری و خراسان مورد بررسی قرار می گیرند .

مکتب بغداد

شهر بغداد مرکز حکومت عباسیان در سال ۱۴۸ ق . در زمان منصور دوانیقی بنا شد . سپس گروه هایی از شیعیان در این شهر
سکنی گزیدند . محله «کرخ » محله معروف شیعه نشین بغداد بود . مکتب علمی بغداد مکتب نوپایی بود که تحت تاثیر مکاتب کوفه
و قم و مهاجرت عده ای از فقیهان و محدثان به این شهر شکل گرفت . احتمالا این مهاجرت ها از دهه های اول قرن سوم شروع شد .
به طور قطع انتقال ائمه معصومین (ع) در همین ایام به بغداد و سپس سامرا، در این امر بی تاثیر نبود .

دوران غیبت در واقع دوران تکوین این مکتب علمی بود، به طوری که پس از آن با گذشت چند دهه به شکوفایی رسید و در نیمه
اول قرن چهارم با حضور عالمانی چون شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی به نقطه اوج خود دست یافت .

در عصر غیبت محدثان و فقیهان از نواحی مختلف به این شهر مهاجرت کردند . شاید نخستین این افراد عثمان بن سعید عمروی
اولین نائب امام (ع) بود که پس از رحلت امام عسکری (ع) به بغداد آمد . پس از وی سایر نواب خاصه نیز در بغداد سکنی گزیدند .
همین امر نوعی مرکزیت علمی برای این شهر پدید آورد . پیشگامان مکتب بغداد را باید عثمان بن سعید و پسر وی محمدبن
عثمان دانست . در نزد عثمان بن سعید مسائل بسیاری از امام هادی و امام عسکری (ع) بود که از ایشان شنیده بود . محمد بن
عثمان این مسائل را از پدرش گرفته و همراه با مسائل فقهی که خود از امام عسکری (ع)، شنیده بود در کتاب هایی گردآورد . این
کتاب ها بنا به خبری که از نواده وی رسیده و براساس وصیتش به حسین بن روح نوبختی و پس از او به ابوالحسن سمری آخرین
نائب امام رسید (۱) . با این حال هیچ کتاب یا رساله مکتوبی از نائبان خاص امام (ع) ذکر نشده است . شاید عدم اقدام ایشان به
تالیف ناشی از تقیه شدید آنها بوده باشد چنان که پیش از این درباره حسین بن روح اشاره کردیم . این در حالی است که ایشان به
نحوی بر نگارش کتاب ها نظارت و اشراف داشتند و در سنجش صحت و سقم آنها اقدام می کردند .

در طیف مهاجران به بغداد نام محدثان بسیاری از کوفه را مشاهده می کنیم; مانند ابن عقبه شیبانی و علی بن محمد بن زبیر
قرشی (۲) . همچنین کسانی از بصره، قم، ری و حتی سمرقند در میان آنها مشاهده می شوند . در این میان مهاجرت افرادی چون
علی بن محمد قزوینی که راوی کتب عیاشی بود و اولین کسی بود که کتاب های وی را به بغداد آورد (۳) و آمدن کلینی مؤلف کتاب
الکافی در اواخر عمرش به بغداد بسیار حائز اهمیت و در تکوین کتب علمی بغداد مؤثر بود .

بدین ترتیب مکتب علمی بغداد تحت تاثیر اندیشه های متفاوت عالمان شیعه شکل گرفت . با این حال گرایش های کلامی و مباحث
عقلی در حوزه بغداد غلبه داشت . این امر نیز طبعا ناشی از محیط خاص بغداد و رویارویی دائم آن با اندیشه های کلامی و برخورد
با فرقه های مختلف بود . متکلمان شیعی بزرگی در عصر غیبت در این شهر ظهور کردند که از آن جمله حسن بن موسی نوبختی
است . خاندان نوبختی از خاندان های معروف بغداد و ایرانی نژاد بودند . آنها با پذیرش اسلام به دربار عباسیان راه یافتند و از راه
نشر علوم و حکمت خدمات شایانی کردند . بسیاری از افراد این خاندان در دستگاه خلافت مناصب اداری و دیوانی داشتند و چند
تن به وزارت رسیدند . حسین بن روح خود از این خاندان بود .

حسن بن موسی نوبختی (متوفا ۳۱۰ ق). متکلم و فیلسوف برجسته شیعه بود که در مباحث کلامی و فلسفی بر هم قطارانش
برتری داشت . همواره عده ای از مترجمان کتب فلسفی در نزد او گرد می آمدند . او دارای تصنیفات عدیده ای در کلام و فلسفه بود
از آن جمله کتاب الآراء والدیانات بود که به گفته شیخ طوسی این کتاب ناقص ماند و او نتوانست آن را کامل کند (۴) . با توجه به
تاریخ تالیف کتاب هایی که در این زمینه نوشته شده، این کتاب ظاهرا اولین کتاب نوشته شده در این زمینه است . از کتاب های
دیگر وی کتاب فرق الشیعه است که در آن به تفصیل درباره اختلاف فرقه ها در اسلام بحث کرده است . در ابتدا به فرقه های غیر
شیعی چون مرجئه، جهنیه، معتزله و اهل حدیث اشاره می کند و سپس به بحث درباره فرقه های شیعی و علل پیدایش آنها
می پردازد . آخرین فرقه ای که نام می برد قائلان به امامت جعفر کذاب است (۵) .

او همچنین کتاب های دیگری داشته به نام های توحید کبیر و توحید صغیر، الجامع فی الامامه و کتاب هایی در رد بر اصحاب
تناسخ و غلات (۶) .

شخص دیگری از این خاندان ابوسهل اسماعیل بن علی نوبختی (متوفا ۳۱۱ ق). است که او نیز از متکلمان مبرز بغداد بود . شیخ
طوسی از وی با القاب و عناوین والایی یاد می کند . او در زمان خود ریاست و سرپرستی شیعیان بغداد را داشت و در دربار عباسیان
از نفوذ فوق العاده ای برخوردار بود . شیخ طوسی در الفهرست بیش از سی کتاب از وی نام می برد که اکثرا در مباحث کلامی است و
موضوع آنها امامت و رد بر سایر فرقه های شیعی و معتزلیان است (۷) .

کسان دیگری از خاندان نوبختی در این عصر می زیستند که هر یک در علم و ادب سرآمد بودند از جمله ابواسحاق ابراهیم بن
نوبخت که کتاب الیاقوت را نوشت . این کتاب قدیمی ترین کتاب کلامی شیعی است که موجود است و از بهترین کتب کلامی است
که شروح بسیاری توسط علما بر آن نوشته شده است . از جمله شرح علامه حلی (متوفا ۷۲۶ق). است به نام انوارالملکوت فی شرح
الیاقوت (۸) .

در این عصر فقیهان بزرگ شیعی در بغداد می زیستند . از آن جمله محمد بن احمد بن جنید اسکافی که درنیمه اول قرن چهارم
درگذشت . وی تصنیفات زیادی داشته، ولی بنا به گفته شیخ طوسی گویا به واسطه این که قایل به حجیت قیاس بوده کتاب های
وی مطرود و متروک گشت . از جمله کتاب های وی دو موسوعه فقهی بوده به نام های تهذیب الشیعه لاحکام الشریعه که حدود ۲۰
جلد و مشتمل بر کلیه ابواب فقهی بوده و دیگری المختصر الاحمدی فی الفقه المحمدی بود . نجاشی در رجال خود بالغ بر یکصد
کتاب از وی ذکر کرده از جمله سی کتاب در مباحث کلامی (۹) .

محمد بن همام بغدادی (متوفا ۳۳۶ ق). از دیگر عالمان مکتب بغداد بود . او راوی احادیث بسیاری بود . نجاشی از او با تجلیل
بسیار یاد می کند و کتابی به نام الانوار فی تاریخ الائمه (ع)، از وی نام می برد (۱۰) .

مکتب ری

مکتب علمی ری مکتبی نوپا و شدیدا تحت تاثیر مکتب قم بود . عدم سابقه علمی و نزدیک بودن به شهر قم که مرکز اصلی علوم
اهل بیت در ایران بود این امر را کاملا توجیه می کند . لذا ری نیز دارای مکتب حدیثی همانند قم بود و محدثان و راویان احادیث
اهل بیت و پیشگامان علم و دانش بودند . از نخستین این محدثان می توان از سهل بن زیاد آدمی نام برد که از اصحاب امام عسکری
(ع) و دارای کتاب هایی بود . همچنین محمدبن حسان رازی مؤلف کتاب ثواب القرآن که از سعدبن عبدالله و محمدبن یحیی عطار
راویان قمی، روایت می کرد . (۱۱)

گذشته از محدثان متقدم مکتب ری بایستی از ابن قبه رازی از معدود متکلمان این شهر نام ببریم . وی ابتدا معتزلی بود و سپس
به مذهب تشیع گروید . او دارای مشی کلامی قوی بود و کتاب های کلامی استواری در دفاع از تشیع و در امامت نوشت: از جمله
کتاب الانصاف و المستثبت فی الامامه . او همچنین کتاب هایی در رد زیدیه و مخالفان دارد . (۱۲)

شیخ صدوق در کمال الدین و تمام النعمه بحث های مفصل وی با یکی از علمای زیدیه را آورده است و همچنین جواب هایی را که او
به «ابن بشار» درباره مسئله غیبت داده در این کتاب ذکر کرده است . (۱۳)

اما شخصیت برجسته مکتب ری محمدبن یعقوب کلینی (متوفا ۳۲۹ق). است . او شیخ شیعیان در ری بود و احادیث وی از همه
قابل اعتمادتر و مطمئن تر بود . مشایخ او اکثرا محدثان قمی بودند او دارای تالیفات متعددی بود که مهم ترین آنها کتاب الکافی
است که آن را در طی بیست سال نوشت . این کتاب که نخستین کتاب از کتب اربعه شیعه است مهمترین موسوعه روایی است که
در عصر غیبت صغری نوشته شد . الکافی از حیث محتوایی دارای سه بخش است: اصول، فروع و روضه . بخش اصول شامل کتاب
العقل، کتاب العلم، کتاب التوحید، کتاب الحجه، کتاب الایمان و الکفر، کتاب الدعاء و کتاب فضل القرآن است .

بخش فروع مشتمل بر ابواب فقهی است که طولانی ترین مبحث کتاب است و بخش روضه مشتمل بر روایاتی در ابواب مختلف
تاریخی، اخلاقی، سیره و . . . است . کتاب الکافی مجموعا حاوی ۱۶۱۹۹ حدیث است . از گفتار کلینی در مقدمه کتابش چنین
برمی آید که او این کتاب را به درخواست یکی از دوستانش نوشته که از جهالت مردم نسبت به امور دینی و پرداختن به امور دنیوی و
فاصله گرفتن از علم و اهل علم شکایت کرده و از وی خواسته بود تا کتابی بنویسد که در علوم دینی کامل و کافی باشد . کلینی
کتاب دیگری به نام الرسائل داشت . همچنین کتابی در رد قرامطه نوشت . او اواخر عمرش را در بغداد گذرانید و در سال ۳۲۹ق .
در بغداد درگذشت . (۱۴)

علی بن محمد بن ابراهیم رازی کلینی معروف به علان که دایی شیخ کلینی بود کتابی درباره امام مهدی (ع) نوشته بود، به نام
اخبار القائم، گویا وی در عصر غیبت روابط نزدیکی با ناحیه مقدسه داشت . (۱۵)

مکتب خراسان و شرق

چنان که گفته شد تشیع در خراسان در شهرهای سبزوار و نیشابور و در ماوراءالنهر در نواحی سمرقند و کش کمابیش وجود
داشت . نیشابور شهری عالم پرور بود . در اواخر دوران حضور و اوایل عصر غیبت، برخی علمای نامدار شیعه در این شهر می زیستند
ولی به جهت برتری جو علمی اهل سنت در این شهر حوزه علمی تشیع چندان بروز و ظهوری نداشت . مشهورترین این عالمان
فضل بن شاذان نیشابوری، از اصحاب امام رضا (ع) و سایر ائمه بود . شاگردان او پس از وی مکتب نیشابور را اداره می کردند که
برخی از آنها عبارتند از علی بن شاذان و محمد بن شاذان، برادران او، علی بن قتیبه نیشابوری، محمد بن اسماعیل بندقی که از
مشایخ کلینی بود . (۱۶)

از عالمان نیشابوری در این عصر داوود بن ابی زبیر نیشابوری از اصحاب امام عسکری (ع) بود که صاحب کتاب هایی نیز بود . یکی
از متکلمان بزرگ شیعی در نیشابور ابن عبدک جرجانی بود که از گرگان به نیشابور آمد و راوی احادیث ابن بابویه بود و در مذهب
کلامی به شیوه متکلمان بغداد بود و تصنیفاتی از جمله تفسیرالقرآن داشت . (۱۷)

شهر سمرقند نیز در این عصر از پایگاه های علمی شیعه بود . مکتب علمی این شهر را باید مرهون فعالیت های علمی محمد بن
مسعود عیاشی دانست . او از بزرگ ترین عالمان شیعه در این ناحیه بود که از مذهب تسنن به تشیع گرویده بود . استادان وی
گروهی از محدثان بغداد و قم و کوفه بودند مانند ابن فضال، طیالسی، حسین بن عبیدالله قمی و کسان دیگر . وی شاگردان
بسیاری داشت و خانه او در سمرقند مجلس درس او بود و همواره اهل علم برای استنساخ و قرائت و یا تصحیح و مقابله بر کتاب ها
آنجا حاضر می شدند . از جمله شاگردان او ابوعمرو کشی صاحب کتاب رجال و حیدربن محمدبن نعیم بودند . (۱۸)

از میان تالیفات متعددی که برای او ذکر شده فقط تفسیر قرآن وی به دست رسی