پاورپوینت کامل خاطرات;سفرنامه منظوم مکه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل خاطرات;سفرنامه منظوم مکه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل خاطرات;سفرنامه منظوم مکه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل خاطرات;سفرنامه منظوم مکه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

۱۴۶

مقدّمه مصحح

نسخه ای از سفرنامه منظوم ذیل، که به نظر می رسد نسخه منحصر است، در کتابخانه میرزا
محمد کاظمینی در یزد موجود است. این نسخه به شماره ۵۳۱ در دفتر اول فهرست این
کتابخانه معرفی شده است. این معرفی بسیار ناقص است و دلیلش هم آن است که گویا چند
صفحه از آخر نسخه به ابتدای آن منتقل شده و فهرست نویس بر آن اساس تنها نوشته است:
«سفرنامه حج است به نظم که نسخه حاضر از آغاز حرکت از بندر بوشهر تا ورود به جده را
داراست».[۱] در حالی که چنین نیست. این سفرنامه، چنان که از محتوای آن به دست
می آید، کامل است و سفر از جده به بوشهر، آخرین بخش کتاب است. این نسخه در ۲۹ برگ
است و در هر صفحه به طور مورب در چندین ردیف، اشعار به خط نستعلیق نوشته شده است.

سراینده این اشعار کیست؟ مع الاسف این نکته نامشخص است. فهرست نویس بر آن است که
نسخه به خط ناظم است. تنها چیزی که با توجه به متن در باره مؤلف می توانیم بدانیم
آن است که ناظم، روحانی بوده و خود در بیتی از ابیات کتاب به این نکته اشاره کرده
است. اما بیش از این خبری از وی نداریم. به همین ترتیب، از سال سفر هم بی خبریم و
تنها می توانیم حدس بزنیم که در نیمه دوم قاجاری و حوالی سال ۱۳۰۰ق و شاید اندکی
بعد از آن بوده است.

با این حال به دلیل آن که سفر از سلطانیه آغاز شده، می توان حدس زد که شاعر ما از
زنجان یا حوالی آن است. وی از سلطانیه حرکت کرده، از شهر میانه راه را ادامه داده و
به تبریز رسیده است. در فاصله میان این شهرها، به برخی از روستاها و کوه های میان
راه اشاره کرده و از آنها نام برده است. اهمیت اطلاعاتی که وی در باره این مسیر و
بعدا سایر مسیرها می دهد، کم نیست. برای مثال در باره یوسف آباد که پیش از تبریز از
آن نام برده از وجود راهزنان یاد کرده است:

بسی دزد، بس راهزن اندر اوست

یقین دان حسین پاشا هم جزو اوست

نویسنده پنج روز در تبریز مانده و سپس از طریق صوفیان، دیز خلیل و تسوج راه را به
سمت هدف ادامه داده است. او شیفته مناظر طبیعی است و هر کجا چشمه ای، دریاچه ای یا
مرغزاری می بیند، بی اختیار در ستایش آن شعر می سراید. آخرین شهری که وی در ایران
گزارش می کند، شهر خوی است. زان پس وارد سرزمین عثمانی می شود.

آغازین برخورد کاروان با کردان است که تصور وی بر آن بوده که قصد دستبرد داشته اند.
وی تفنگ دولول داشته و مرغی را روی آسمان زده و به این ترتیب به دشمن نشان داده است
که با چه کسانی طرف هستند. در واقع از همین جاست که درمی یابیم ناظم، روحانی بوده
است؛ زیرا در این باره چنین می سراید که:

زدم تیر و مرغی فکندم زمین

بگفتند آن قوم با خود چنین

که ملای این حاج صید افکند

جوانان ما را به قید افکند

مسیری که او طی کرده طریق عثمانی است که غالبا کاروان های حجاج از آن طریق به حج
می رفتند. راه دیگر، راه جبل بود که از طریق نجف و پیمودن بیابان های معروف به
بادیه الشام طی شده به دمشق منتهی می شد. اما راه عثمانی چنان بود که پس از عبور از
مرز به شهر وان رفته و از آنجا به سمت بدلیس و سپس منطقه صفین در شمال سوریه
می رسید. شاعر ما در آنجا قبر اویس قرن را زیارت کرده است. از اینجا باز به سمت
شمال رفته به دیار بکر می رسیدند و پس از طی مسیری طولانی که شاعر ما نام آن محلات
و روستاها و شهرک ها آورده به حلب وارد می شدند.

این زمان مثل گذشته، در جای های مختلف باید به بهانه های گوناگون پول هایی داده
می شد. در این شهر قنسول ایرانی حضور داشت و او از احسان وی اظهار شادمانی کرده
است، گویی با این شادمانی بخشی از مصیبت های راه میان وان تا بدلیس را فراموش کرده
است.

ز احسان قنصول باشیم شاد

نیاریم از وان به بطلیس یاد

با این حال در آنجا نیز گرفتاری های مختلفی بروز کرده که مهم ترین آن ها همان
پرداخت هایی است که با انواع حیله ها از حجاج می گرفتند.

بدادند آن پول را نیز حاج

که هر روز باج است بر روی باج

در حلب وی به زیارت مقام رأس الحسین رفته و سپس دنباله سفر که رفتن به سمت حما و
سپس رسیدن به دمشق است. دمشق هر چه هم آباد باشد وقتی یک حاجی شیعه آنجا می رسد،
برایش «شام خراب» است و برای شاعر ما هم چنین است. او بلافاصله به یاد کربلا
می افتد و اشعار چندی در روضه مجلس شام می خواند

ولی شیعیان این سخن بشنوید

سر شاه دین را به حکم یزید

به همراهی اهل بیتش تمام

ز کوفه نمودند وارد به شام

ده روز بعد از شام حرکت کرده از شهرهای مختلف و معروف این مسیر مانند معان و تبوک
می گذرند تا به مدینه منوره می رسند.

شاعر ما برای مدینه شعر بسیار اندک می سراید؛ یعنی فقط هشت بیت و سپس حرکت به سمت
مکه آغاز می شود. از مکه هم مع الاسف شعر فراوانی نگفته و اطلاعات ارائه شده اندک
است. ایستگاه بعدی که مسیر بازگشت است، شهر جده است. جهاز کوچکی از راه می رسد و
آنان سوار شده و ۱۸ روز بعد پس از گذر از بندر بوشهر به شهر بصره می رسند. این مسیر
بسیار طولانی و برای کسی که مسافرت دریایی نکرده بسیار سخت و دشوار است. شاعر ما هم
که گویا به عمرش دریا ندیده، آزار فراوان کشیده، می گوید:

به کشتی خردمند جا کی کند

اگر روز و شب صد منزل طی کند

جهنم که گفتند شیخ و فقیه

بود کشتی و ساکن او سفیه

الهی به اعزاز پیغمبران

ز کشتی تو این حاج را وارهان

این زائر، از بصره به کاظمین و سپس به کربلا رفته است.

باید توجه داشت که اشعار این سفرنامه، به لحاظ شکل و محتوا، اشعار ضعیفی است اما
هرچه هست، سندی است از یک سفر طولانی و پرمشقت با اطلاعاتی از چند و چونی این مسیر
که سالانه هزاران عاشق را به خود جذب می کرده است؛ عاشقانی که فارغ از همه این
مشقات، وقت برگشتن، چندان شادمان بودند که هرگز در عمر خویش چنین تجربه روحی را
نیندوخته بودند.

حرکت از سلطانیه

ز سلطانـیـه چـون بـرون آمـدیـم

به زنجان رسیدیـم سـاکـن شـدیـم

چو وارد به زنـجان شدیـم از وف

یکی شهر دیدیم بس خـوش صف

عجـب منـزل و شـهـر نیکـو بـود

اناث[و] ذکورش چه خوش رو بود

سه شب اندر آن شهر ساکن شدیم

چو یـوم سـوم شـد بـرون آمـدیـم

رسیـدیـم آنـگـاه در «نیـک پـی»

بماندیم یک شب که خوش بود وی

از آنجـا چـُه صبحـی روانه شدیـم

رسیـدیـم «سـرچم» فـرود آمـدیـم

ز سرچم سوار از دل و جان شدیم

روانه سـوی کـوی جانـان شــدیم

رسـیدیـم در پـای «قـافـلان کـوه»

که از خـسته­ایی آمـدیم در ستـوه

یـکـی رود بـود وگـذشـتـیـم از او

بـه سـوی «مـیانـه» نـمـودیـم رو

«قزل اوزون» آن رود مشهـور بـود

کـه آبـش ز اوهـامِ مـا دور بـود

از آن تـلّ معظـم چـُه بـالا شدیـم

به رودخانه شهر چای کسن آمدیـم

عجب رود! بسیار پرمایه بود

عجیب تر، پُلش بیست فیل پایه بود

[میانه]

غـرض شـب «مـیانـه» نمـودیـم ج

یکی قصبه ای بود خـوش با صـف

در آن شب همان شهـر ساکـن شدیم

صباحش از آنجـا بـرون آمــدیم

رسـیـدیـم در «تـرکـمـان» آن زمـان

نـمـودیم در آن روز ســیـر جهـان

که صحرا همه زرع [و] آب [و] علف

بگشتم در آن دشت بـا صد شَعـَف

ز شـعبـان جمــعـه اول مــاه بــود

هـمه کـار بـر وفـق دلـخـواه بــود

چُه شد صبح، از «ترکـمان» پـا شدیـم

همان دم سوار مـرکب هـا شـدیـم

به وقت ظهـر انـدر کجیـن[۲] آمـدیـم

به خانه کربلایـی بابا ساکن شـدیـم

در آن شـب مـرا آب آمـد ضـرور

برفتـم بـه حمام شب بـا ســرور

صباحـش بـرون آمـدیـم بـا ســرور

به قهوه خانه«کمداش» نمودیم عبور

یکی دیده شـد کـوه بـس ژرف بـود

که از پـایـه تـا قـلّـه پـربـرف بود

ز سـرحـدّی آنـجــا نـدارد عـیـار

چهل پنـج بـگـذشـته بُد از بـهـار

ز توصیف آن کـوه همیـن قـدر بـس

چنین برف در این فصل ندیدست کس

غرض از «کجین» جملـه از روی مهر

رسیـدیـم «حـاجـی آقـا» قبل ظهر

چُـه شـب انـدر او جـا گـرفتیـم م

بـه صبحی نـهـادیـم رو را بـه راه

چُـه در بـیـن ره آمـدیـم آن زمــان

بـدیـدیـم دریـاچـه ای نـاگـهان

نـه داخـل نـه خـارج از او آب بـود

یقین دان که از حـکـم وهّـاب بود

بسی مرغ و مـاهـی در او کـرده ج

بـه امــر خـداونــد ارض و سم

در آن جنـب بـُد «یـوسف آبـاد» دان

بود آن زمین بـرج نـحـسین قـران

بسی دزد، بـس راهـزن انـدر اوسـت

یقین دان حسین پاشا هـم جزء اوست

از آنـجـا گـذشـتـیـم بـا صـد سداد

رسیدیم در کـرپـی[۳] «سـیـد آبـاد»

عجب سبـزه زار [و] چمـن زار بـود

تو گویـی کـه آن دشـت گلزار بود

خلاصـه رسـیدیـم واس مج[۴] هـمـه

نـبـد ذرّه ای در مـیـان همهمه

[تبریز]

پس از ماندن شب همـه سـر به سـر

نمـودیـم در شـهـر تـبریـز سـفـر

چُه شهری که تبریز خود نام از اوست

چُه شهری که مبهوت، اوهام از اوست

چُه شهری کـه طهـران از او آیتـی

فلـک جـنـب رایــات او رایـتــی

بحسـن طـراوت همـه خـوب رو

سلیقـه جهـان جمـع گشـتـه در او

به پنـج روز آن شـهر ساکن شدیم

که بعضی از آن روز نـاخوش بُدیم

پس آنگه به یک شنبه وقت صباح[۵]

بـه حـال فـلاکــت فـتـادم بـه راه

از سرما تب سخـط[۶] بنـمـوده بـود

به رویم غـم [و] درد بـگشـوده بـود

به ظهری رسیـدیـم در «صـوفیـان

نمـودیـم مـنـزل هـمـه آن مـکـان

بـُوَِد الحـق آن ده بـسی بـا صـف

کـه بخـشایـد انـدر بصـر او ضـی

عجب چشمِه [و] باغ [و] رودی در اوست

که با اهل آن قـریه جملـه نکوست

بـه عـزم تـمـاشـا تـفـرّج کـنــان

نـمـودم در آن قـریـه سـیر جـهـان

هـمـه چـیـزِ او را نـکـو یـافـتــم

پس آنگـه بـه منـزل چـُه بشـتافتـم

همان شب در او مکث کردیـم م

به فـردای آن شـب فـتادیـم بـه راه

چُه صبحی شد از «صوفیان» در شدیم

همـه حـاج بـا هـم بـرابـر شـدیـم

نظر چون فکندم به صحرا و دشت

کـدورت ز قلـب محـبّان بشـسـت

جهان سر به سر سبـزه [و] مـرغـزار

گلـستانِ دلـکـش چُـه روی نـگـار

رسیـدیـم آنگـه بـه «دیـز خـلیـل»

بـه هـمراهـی حـاجـیـان جلـیــل

بـماندیـم در آن مکـان یـک شبـی

در آن شب مرا گشت عـارض تبـی

که از حدّتش استخوانم بسـوخـت

اگر راست خواهی روانم بسوخت

ز دیز خلیـل چـون بـرون آمـدیـم

روان ره، چون باد صرصـر شـدیـم

بـدیـدیـم دریــای ژرف عـمـیـق

کـه کشتـی افـلاک در وی غـریـق

ولـی آب او تـلـخ مـثل حـمـیـم

یقین او نمـونـه بـود از جـحـیـم[۷]

بلی هر که اهـل عـذاب خـداسـت

حـمیـم جهنّـم مـر او را غـذاسـت

به ظهری رسیدیـم انـدر «تســوج»

ز یـاران مـرا قـلب گردیده سـوج[۸]

به من عقل رهبـر شـد در آن دیـار

اگــر شـوق داری تـو دیـدار یــار

چرا هـم نشـینی بـه اهـل جـهـان

جـدا شـو بـرو گـوشـه ای شو نهان

[خوی]

چُه صبحی بـرفتیــم در خــوی م

زیــاران دیــریـن گـشـتـیـم جــد

سـر خـویـش در پـیــش انـداختـم

دگـر بـا رفـیـقـا[ن] نـپــرداخـتــم

رسیـدیـم در «خـوی» بـا عـزّ [و] ناز

نـمـودیـم شـکــر خــدا از نــیــاز

چُه شهری که یک قطعه از جنّت است

چُه شهری که طهران از او آیت است

دو شب اندر آن شهر ساکـن شـدیـم

شــب سومـیــن «ده پیــره» آمدیــم

ز «ده پیره» چون جمله گشتیم رکیـب

رسیدیم چـخـمـاق،[۹] شـنو ای لـبـیب

در آن سرزمیـن گـفـتگـو شـد عیـان

میان حاج افـتـاد از هـر سـو فـغـان

جمعـی از «دیـار بـکـر» روانـه شدند

جمعی «ارض روم» بـا تـرانه شـدنـد

ز «زیوه» چُه صـبحـی بـرون آمـدیـم

به اوضاع مـغـشـوش گـون آمـدیـم

نـکـردیـم بـر قـول کـس اعـتـمــاد

کـه ایـن ره دهـد جـمـلگی را به باد

به قـدر دو سـاعت بـه مـشـق جنون

به همراهی چاوش شدیـم ره نـمـون

همـه حـاج بـا هـم تـرانـه شـدیــم

ره «قــره درّه» روانــه شـــدیــم

رسـیـدیـم در قــریــه «مـلـحـمـی»

که سنّی[۱۰] بدند جمله خلقـش هـمـی

بدیـدم یـکـی سـبـزه [و] مـرغــزار

در آن سرزمین هـمـچـو روی نـگـار

همـان سـبـزه را نـام کــردم ســؤال

بگفتند بخورست آن خـوش حـمـال

ورود به دیار عثمانی

از آن جا روان جانـب «قـوچ قران»

شـدستیـم مـا جمـلـه انـدر زمـان

همان سـرزمیــن، اول «روم» بــود

که خـلقــش هـمه سربه سر شوم بود

چُـه وارد شدند حـاج در آن زمین

بگفتنـد کـردان بخــود ایـن چنـیـن

که امشب عجـب دستبـردی کنیـم

که این حــاج را در تعــب افکنیــم

در این حال، یک جفت مرغ از هو

نشســتنــد مــرداب در جنـب م

گرفتم تفنـگ دو لـولـه بـه دسـت

که تا آورم قلــب سنّــی شکـسـت

زدم تیـر و مـرغـی فـکنـدم زمیـن

بگفتند آن قـوم بـا خــود چنــیــن

که ملاّی ایـن حـاج، صیـد افـکنـد!

جـوانـان مــا را بـه قیــد افـکنـــد

نســازیـم بـر حـاج مــا دسـتـبرد

بمانـدیم آســوده از دســـت کــُرد

از آنجـا «چُپُـقلـی» روانـه شـدیـم

ســوی قلعــه ملحــدانــه شـدیـم

در آنـجـا شـبـی همچو لیل ممات

بماندیم و بودیــم مــا جمله مـات

وز آنجا روان سوی «ارچک» شدیم

در آن قریه آن روز سرخوش بُدیـم

همه ارمنــی اهــل آن قریـــه دان

زن و دخترش جمله گویــا جــوان

ز «ارچـک» چُه بیرون کشیدیم مال

مرا خود دیگر واژگـونســت حــال

یکی سبزه دیـدم چُــه روی بتــان

دیگر بحـر دیـدیـم در جــنــب آن

ندانـم که آن دجلـه یـا بحـر بـود

مـرا حیـرت انــدر تــفـکـّر فـزود

یکـی گفــت این شطّ بغداد هست

مرا نیست معلوم چون شخص مست

غرض زان مکان چون روانه شدیم

به سوی «اوان» بـا تــرانه شــدیــم

ز بلـدان روم اولیـن شـهــر بــود

نبایست بـنـمـود گـفـت و شـنــود

چُــه رفتیـــم «اوان» از بـرای خد

نـبـودیــم یـک سـاعـت آسـوده م

گـهـی خـانـه قـنـصـلات ایــران

گـهـی گـمــرک روم بـــودم روان

که از بـهـر تـذکـره دادنـد نـویــد

که از بهر گـمـرک شـدم نـاشکـیب

[وان]

دیگر «وان» که ویران گمرک بُوَد

دل حاج از غصّه چون خون شود

گهی پول از بهر قُول[۱۱] می گرفت

نبودیم ما لحظه ای در شـگفـت

یکی عارضه بود در «وان» به م

که رفتار کــردم به قــول خــد

ز سرّی که تدبیـر گـفتـار شـــد

تردّ المــانــات رفــتــار شــد

الهی تویـی واقـف از کـار مــن

تو دانایی از امـر سـرّ و عـلـــن

ولی سرّ این کار نـزد خـداسـت

که ذاتش منزّه ز چون و چراست

هر آن کس گمان خیانـت نمـود

سپردم هم او را بـه خـلاّق خـود

خلاصه سه شب «وان» کردیم ج

چُه روز سوم شد فتادیـم بـه راه

به بحری رسیدیم بس ژرف بود

در اطراف او کوه پـر بـرف بـود

کلیسـای احـمـار! در آن میـان

بُد و بود او مـسکــن دختـــران

ز دنیـا گـذشتـند گـر دخـتـران

مجاور در او می شدنـد آن زمـان

از آن بحر«وان» سبزه کردیم عبور

همه حاج آن روز انـدر ســـرور

رسیدیم «چرچی» به وقت غروب

خریدیم زان قریه بسـیار چـوب

از آنجا برون آمدیــم با ســرور

به صحرای سبزی نمودیم عـبور

پسندیدم آن دشت نیکــو عــیار

بدیدم در او دو سه تن گاو یار[۱۲]

زراعت[۱۳] نمودند بردند ســود

ز نوروز دو ماه بگـذشــته بــود

چنین گفت آن روز آشیخ علــی

نمایم به وصفش سخـن گستری

عجب گاو یارانِ صاحب فن اند

که دوجفته سه جفته زمین گاو زنند

همه رود [و] دریا بود تا به شام

همه کوه [و] صحرا بود و السلام

عجب کوه خوش دشت صحرا بُوَد

کـه روم است یکبـاره غوغـا بُوَد

همه سبزه [و] مرغزار نکـوسـت

چمن همچو رخسار یار نکوست

دهات خوش خلق خوش آب رنگ

زن و مرد گویی چُه اهل فرنـگ

ز«چرچی» چو بیرون شدیم سربه سر

«کلو» شب بشد جملگی را مقـر

صباح از «کلو» چون ببستیم بـار

بجنب «سرب» جمله خوردیم نهار

در آن روز اطـراف دریــای وان

بگشتیم، آمـد ز هـر سـو فغــان

که از خستگی ما به تنگ آمدیم

تو گویی به چنگ پلنگ آمدیـم

که گشته است خُرد استخوان های م

اگر رحـم بـر مـا رسـد از خــد

به سـوی طـواف خـدا رو کنــم

نَهَم جِـبهــه بـر آسـتان او کـنـم

شمارنـدم از حاجـیان در جـز

که ناقابـل اسـت جمـله افعال م

غرض جنب «سرب» بخوردیم نهار

شب اندر سرب حاج بگشود بار

چُه صبحی از آنجا برون آمدیـم

به «بطلیس»[۱۴] رفتیم و ساکن شدیم

دو فرقه در آن شهر ساکن بُدند

یـکـی سـنّـی [و] ارمنـی آمدنـد

عمارات جـملـه از سنـگ خـام

در او جمع شد ساده رویان تمام

ندانم چُه گویم که این شهر چیست

ولی در وی آهو نموده است زیست

تصــوّر نـمـودم در او از یقیـن

که گشته است واقع به زیر زمین

ندیدیم در این شهر روز خوشی

ز باران [و] سیلاب از ناخوشی

گهی ترس از دزد [و] از راهزن

بیا طعنه بر ما تو جانا مزن

که یک شب تفنگ ترا دزد برد

دو قاطر ز زوّار شد دستبرد

در آن شهر بدحال جمله تباه

نماند بهر زوّار کفش [و] کلاه

دو گرمابه در شهر بطلیس بود

چُه تحقیق کردیم رفتیم زود

عجب باصفا جای خوش آب هست

که این چشمه از حکم وهّاب هست

بود خاصیت های نیکو در او

که اوجاع علّت از او شد رفو

برفتم در آن چشمه یکساعتی

از آن چشمه بس یافتم راحتی

چهار شب به بطلیس بودم مقیم

چُه شد شنبه زآنجا بیرون آمدیم

به اطراف رودخانه رهرو شدیم

چُه شیرین که در کوی خسرو شدیم

شب اندر دخان توی جنگل بدیم

عجب با صفا بود ساکن شدیم

به فردای آن روز ای خوش سیر

به سوی «دیاربکر»[۱۵] نمودیم سفر

چُه در زیر «سنّاح» رسیدیم م

بدیدیم آن رود خود شد دو ج

یقیناً یکی شطّ بغداد بود

مظنّه فرات دیگری می نمود

الهی تو این مشکلم را برآر

نه چاوش داناست نه حمله دار

[مزار اویس قرنی]

رسیدیم ُظهری اویس القرن

ز اوصاف باشد چُه درّ عدن

در آن سرزمین شب بماندیم م

سفیده نهادیم رو را به راه

یکی چاقویی را جز ای نیک خو

بشد گم، نگشتیم جویای او

نظر چون نمودم به صحرا و دشت

همه سبز [و] خرّم بُد آن پهن دشت

رسیدم به «ذق قریه» زان مکان

بدیدم در آن قریه رعنا بتان

همه گلعذاران نیکوسرشت

همه لعبتان همچو حور بهشت

‍ صل الله علیه و آله و سلم

گذشتیم از آن قریه با صد لعب

بماندیم به دشت چمن­زار شب

گذشتیم از آن قریه با صد لعب

به «کانی برازه» رسیدیم شب

چُه شد صبح زان رود دریا صفات

گذشتیم و بودیم با صد نشاط

به صورت چُه لارست ای هوشیار

ولی لاله زارست تو گوش­دار

که هر درّه اش از دو صد لار م

بود بهتر [و] برتر و با صف

در او بود یک رود چون رود لار

ولی صد برابر بود آب دار

علف تا کمر، کوه [و] صحرا و دشت

تو گویی جهان سر به سر لاله گشت

ز «کانی برازه» چو گشتیم سوار

به «کوسیریان» ما گشودیم بار

از آنجا چُه صبحی روانه شدیم

برابر به یک رودخانه شدیم

چُه رودخانه! چون بحر عمان بُوَد

که آبش چُه دریا، بی پایان بود

همه حاج در جنب او آمدند

پریشان [و] ترسان [و] حیران بُدَند

برای گذشتن همه چاره گر

چو اطفال مسکین همه در به در

نه یارا کسی را ز رود عظیم

زنند آب لرزند از ترس [و] بیم

غرض آخر المر چند خیکِِِِ باد

بیامد از او حاج شد بر مراد

نزاعی در آن روز شد بین حاج

که روباه بگرفت از شیر باج

خلاصه گذشتیم از آب رود

چُه رودی که آن رود، خود نیل بود

بکردم سؤال زان مکان از راعی[ای]

بگفتند این است «باتمان چایی»

گذشتیم زآن رود با خیک باد

در آن روز گشتیم از غصّه شاد

سر فتنه [!] آن روز اندر میان

فتاد [و] نشد راه طی یک زمان

چو آن شب رسیدیم به یک پهن دشت

بماندیم بودیم تا صبح گشت

چو از اسم آن قریه کردم سؤال

بگفتند «سیناست» ای خوش حمال

ولی حاجی دایی بگفت این چنین

بود «المدن» اسم این سرزمین

از آنجا چُه صبحی روانه شدیم

سوی قریه «ملحدانه» شدیم

سر سبزه زاری گشودیم بار

و زآنجا همه حاج خوردند نهار

از آنجا به تعجیل گشتیم سوار

سرسبزه زاری گشودیم بار[۱۶]

چُه پرسیدم از اسم آن قریه ج

بگفتند «بسمل» بود ای فتی

یکی رود اندر همان قریه بود

بگفتند فرات است آن نیک رود

چُه آب فرات دیده شد ای جوان

همه غسل کردند در آن مکان

پیاپی درختان توت از وف

در آن سبز با صفا گشت ج

دیاربکر

به چهار ساعتی در «دیاربکر» روان

شدیم بعد شام زان مکان ای جوان

در آن شب نَبُد در میان همهمه

رسیدیم به شهر دیاربکر مه

چمن زار [و] سبزه بُد و با صف

به «دوره» چُه شد منزل حاج م

به طوماس افندی بدادند باج

دو شب در دیاربکر بماندند حاج

به یک شنبه رفتم کلیسای شهر

نمودم نظر وضعش از روی قهر

به ناقوسشان من شدم مستمع

یکی تخته می­زد در آن مجتمع

در آنجا چنان صوت پیچیده بود

که از مغز افلاک در رفته دود

زن [و] دختر شهر یکجا همه

نمودند در آن دیر بس همهمه

ملک گر در آنجا نظر می نمود

ز اوصاف اوضاع عقلش ربود

و آنجا سوی جامع سنیان

برفتم دو مسجد بُد در آن میان

بگفتند این دو، یک از شافعی است

دگر مسجد از مذهب حنفی است

زن[و]مرد آن شهر در سیر[و]گشت

روانه صباح و مسا سوی دشت

غرض از دیاربکر چُه بیرون شدیم

وزان شهر رو سوی هامون شدیم

شب اندر «سر سینک» خیمه زدیم

در آن سرزمین یک شب ساکن بُدیم

ز «سر سینک» نصف شبی ای جوان

چو گشتند در راه حجاج روان

رسیدند در زیر یک آسیاب

یکی نهر کاو[۱۷] داشت سه سنگ آب

عجب آب سردی در آن نهر بود

که شش ساعت آنجا الی شهر بود

بکوبید فنیخ، میخ چادر در او

همان دم بشد بین حاج گفتگو

گروهی به فنیخ تابع شدند

دگر فرقه با او نقیض آمدند

که در این زمین ما نباشیم شاد

اگر مال ما رفته یکسر به باد

نخواهیم تابع به فنیخ شد

در خیمه چون دیگران سیخ شد

که تا اذن فرماید و جا دهد

به هر روز یک خیمه ما وا دهد

شکستند و رفتند بر سوی شهر

ز چاووش [و] فنیخ نمودند قهر

بیامد حاجی دایی در بین راه

ز دل برکشید درد [و] افغان [و] آه

که ای حاج این راه را آب نیست

کسی را به راه از عطش تاب نیست

دل جمله زان قول بی تاب بود

از آن جا الی شب همه آب بود

غرض حاجی دایی به قلب حزین

نمود عود بر منزل اوّلین

چُه ما رو نهادیم در راه شهر

نمود حاجی دایی ز زوّار قهر

دوان جانب «صدرسو» آمدیم

به چشمه رسیدیم ساکن شدیم

چُه شب اندر آن منزل با صف

برای وجود خود گزیدیم ج

به نصف شبی حاجی دایی رسید

که ای حاج، بهر خدا برجهید

روانه سوی شهر با هم شویم

که شاید هم از غصّه ره رهیم

«سویرک» رسیدیم بی گفتگو

دویدیم هر سو برای وضو

شنیدیم چون صوت قُرباقه[۱۸] را

بگفتیم آب است رفتیم به راه

برفتیم چون جمله در جنب آب

شدیم آن زمان از جهان کامیاب

چُه شد فرض صبحی ادا آن زمان

نمودیم منزل همه آن مکان

الی شب بماندیم در آن مکان

نمودیم در شهر سیر جهان

از آنجا به ره چون روانه شدیم

به «میش میش» با صد ترانه شدیم

چو شد نصف شب جملگی پا شدیم

روانه به فریاد [و] غوغا شدیم

به «تتریش» یک قریه آمدیم

در آن سرزمین یک شب ساکن شدیم

چو حرکت نمودیم زان سرزمین

«هوک»[۱۹] آمدیم چشم واکن ببین

به سایه درختان توت نرک

نشستیم در آن مکان با کمک

بیامد به نزد ما حاجی عباس

کمر بسته شمشیر همچون الماس

در این سرزمین پول چاووش دهید

که از دام من آن زمان می رهید

بگفتیم چاووش ای مرد خوب

مکن قال مقال تا نبینی تو چوب

اگر گفته ای تو به ما حرف بد

همین لحظه بینی تو از چوب بد

چو سرخورده گردید زان قول پست

برفت [و] سبک منزل خود نشست

به وقت غروب از غرض پا شدند

روانه به ره حاج یکجا شدند

نگویم نماز غروب [و] عش

کجا کرده شد مردم پارس

خلاصه در آن شب به یک سنگلاخ

گذشتیم گفتیم هر ساعت آخ

الهی تو ما را نگهدار باش

در این راه پر سنگ غمخوار باش

اگر بر زمین افتم از روی مال

ز ضرب لگد می شوم پایمال

چُه گویم در آن شب که خود ابر بود

ز تلخی سرازیری قبر بود

چُه شد راه گم برکشیدیم آه

ز الله آمد دلیلی به راه

به جایی رسیدیم وقت سحر

که از پرّه کاهی نبودش اثر

خلاصه به نوعی در آن سرزمین

بخفتیم بودیم لکن غمین

سفیده که از جای خود پا شدیم

دو دسته روانه بدان راه شدیم

رسیدیم در یک کلش زار جَو

که تازه نمودند او را درو

نهادیم اسباب خود بر زمین

بشد گفتگو بین حجاج چنین

فنیخ را که دیگر ما چاووش [و]

نخواهیم گردیم ز ایشان جد

همان لحظه چاوش [و] فنیخ رسید

چُه از گرگ گوسفند حجاج رمید

گروهی برفتند با حمله دار

که در خفیه، ظاهر هم گشتند یار

از آنجا به برچنگ آورد رو

نمودند جمعی بی پا گفتگو

که ما یاوریم با شما سر به سر

ولی چون که از حال شان بُد خبر

نکردیم بر قولشان اعتماد

چُه دیدیم از ایشان رأی زیاد

پس از گردش شهر وقت صباح

نشستیم کمّی فتادیم به راه

چُه کمّی از آن رود دریا صفت

گذشت و گذشتیم زان قوم بد

جلوکش نمودیم ره رو شدیم

چُه شیرین که در کوی خسرو شدیم

رسیدیم در یک محل خوشی

نشستیم در شه سر ناخوشی

یکی نهر پر آب جاری در او

نمودیم چایی در او آرزو

از آنجا به ره چون روانه شدیم

به صوت غزل با ترانه شدیم

چُه ره نرم و هم بکر بی سنگ بود

ولی اسب حاجی نوری لنگ بود

به لنگُ به لنگ چون ره فتادیم م

به هر ساعتی ره ستادیم م

به عصری رسیدیم «ساجن» همه

ولی ره نبد خوف نی واهمه

نمودیم جا سبزه زار [و] چمن

یکی رود نامند رود عدن

صباحی از آنجا برون آمدیم

به «آقابران» جمله خیمه زدیم

بگفتیم ما ها به هم یاوریم

به شهر حلب صبح رو آوریم

صباحی از آن چَه، چُه بستیم بار

به پهلوی چاهی بخوردیم ناهار

عجب با صفا بود آن سرزمین

گر انکار داری بیا و ببین

اگر چشمه جاریی بُد در او

به نیکویی او نبد جا نکو

حلب

از آنجا برفتیم شهر حلب

به توفیق حق زو نبینیم تعب

یکی نکت دیگر آمد به یاد

که از خواندنش ذهن گردد زیاد

گرچه جمل حاج بی پا بُدند

ز وان تا حلب مکفّی شدند

چو دادند به فنیخ قول و قرار

بگشتند مسلوب از اختیار

غرض چون که از حاج بار شدیم[۲۰]

به شهر حلب جمله وارد شدیم

رسیدیم در شهر با عزّ [و] ناز

بیامد ز قنصول[۲۱] چند پیش باز

ز بی عقلی حاج گویم چو من

نه مردانه مرد [و] نه باشند زن

بگفتند قنصول احسان نمود

همه حاج در شهر مهمان نمود

ز احسان قنص