پاورپوینت کامل معماری مساجد و ابنیه در عصر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل معماری مساجد و ابنیه در عصر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل معماری مساجد و ابنیه در عصر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل معماری مساجد و ابنیه در عصر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

۱۰۶

چکیده

سخن از معماریِ عصر حضرت رسول صلی الله علیه و آله
و سلم ، به سبب کمیِِ
منابع و اطلاعات، کار چندان ساده ای نیست. آنچه
روشن است این که فن ساختن بنا در آن دوران، تا
حدّی ساده و به دور از هرگونه ظرائف خاصِ هنری و
ملهم از معماری عصر جاهلیت است. معماری در میان
عرب عصر جاهلی، چندان دارای پیچیدگی و مهندسی خاصی
نبوده، بلکه عمدتاً از معیشت صحرایی و بدوی آنان و
طبیعت خشک و خشن، الهام گرفته است. مسأله امنیت و
حفاظت از توفان های شن و باران های سیل آسا، دو
مقوله مهم و مورد توجه از نوع معماری آن دوران
بوده است. عربِ عصر جاهلیت را به دو دسته «اهل
مدَر» و «اهل وَبَر» تقسیم کرده اند.

مَدَر به معنای گِل است؛ زیرا آنان خانه های خود
را از گِِل و خشت می ساختند.

و وَبَر به معنای پوست است؛ زیرا صحرانشینان
خیمه ها و محل سکونت خود را ازآن می بافتند.

از هنگامی که عرب بدوی به شهر نشینی و سکونت درشهر
روآورد، تحوّلی در معماری پدیدآمد. مدینه یا یثرب،
که از شهرهای مهم عرب محسوب می شد، به سبب هجرت
پیامبر خد صلی الله علیه و آله و سلم و پذیرش دین جدید از سوی مردم آن شهر،
تحوّلات قابل توجهی در معماری آن پدید آمد. ساخت
مسجد و عبادتگاه، به ویژه مساجد مهمی چون قبا و
مسجد النبی، که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم خود در کار ساختن آن ها
نقش داشتند و هم چنین ساختن خانه هایی به وسیله
مهاجران و علاوه بر آن، ساختن قلعه هایی به دست
یهودیان در مدینه و منطقه خیبر، که از استحکام
بسیار عالی برخوردار بود، از جلوه های مهم تکاملی
در این عرصه است.

در این پژوهش و تحقیق، بر آنیم تا معماری عصر
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را در دو محورِ «بنای مسجد» و نیز «ساخت
ابنیه» (شامل خانه ها و اطم ها ) تشریح و با
شیوه ها، مصالح، مهندسی، ابزارها و در مجموع هنرِ
ساخت آن ها آشنا شویم.

مقدمه

«کذب أصحاب الحجر المرسلین آتیناهم آیاتنا فکانوا
عنها معرضین وکانو ا تیحیتون من الجبال بیوتاً
آمنین».

«و همانا مردمِ حِجر (ثمود و قوم صالح) فرستادگان
خداوند را دروغگو شمردند. نشانه های خود را به
آنان دادیم. پس، از آنها روی گردانیدند، آنان،
ازکوه ها، خانه ها می تراشیدند، در حالی که ایمن
و آسوده بودند]»[i]

این آیه شریفه، اشاره به نوعی خاص از معماری عرب
در عصر قبل از اسلام دارد، که امروزه شهر پترا در
اردن مصداق آن تشخیص داده شده است؛ زیرا در آنجا
اقوام ثمود و صالح می زیستند . این شهر به طور
کامل در دل صخره ها و کوه ها ایجاد شده است. قصر،
معابد، گورها، خانه ها و حتی ورزشگاه شهر در
داخل کوه ها و صخره ها تراشیده شده اند و امنیت
بسیار بالایی دارند. این تمدّن در تاریخ عرب، به
تمدّن صخره ای یا عربستان صخره ای معروف است. این
نوعی از معماری در شمال غربی عربستان قدیم (شبه
جزیره) است.

براین اساس، بخشی از ساکنان شبه جزیره و اعراب این
منطقه، دارای چنین ویژگی و نوع خاص از معماری
بوده اند. البته آنان بر اثر عذاب الهی از میان
رفته اند اما آثارشان امروزه در شهر یاد شده مورد
بازدید سیّاحان است.

معیشت بخش دیگری از مردم عربستان، در صحراها و
بادیه ها بوده است و به همین علت، آنان در
کتیبه های عبری، «عربه» به معنای بادیه نشین یا
صحرانشین و به عبارتی، بدوی نامیده شده اند.
صحراهای سوزان، لم یزرع و خشکی که مساحت یکی از
آن ها پانصد هزار کیلومتر مربع (الربع الخالی) و
حدود یک پنجم عربستان است و نیز بیابان هایی که
شرق، غرب، شمال و جنوب عربستان را از
یکدیگرجداساخته است. براساس وضعیت اقلیمی و
توپوگرافیِ، نوعی سکونت و معیشت را بر این مردم
رقم زده است که با جابه جایی و نقل و انتقال و عدم
ثبات بر روی زمین همراه است.

جایی که ثبات نباشد، شهری پدید نمی آید و وقتی
شهری نباشد، تمدّن، معماری و آبادانی پدید
نمی آید. بنابراین، اقلیم و آب و هوا در پیدایی
معماری و حتی نوع آن، تأثیر گذار است. اعراب اهل
مَدَر؛ همان کسانی بودند که زندگی ثابتی داشتند و
یکجا نشین بودند. آنان خانه های خود را از مَدَر؛
یعنی گِل می ساختند. لذا شهر پدید آوردند و
خانه ها ساختند.

اما دسته دیگر، اعرابِ اهل وَبَر هستند که
خانه های خود را از خیمه های بافته شده از پوست
(وَبَر ) بر پا می کردند. خانه های آنان باید
آنچنان سبک باشد که هرگاه بخواهند آن را از زمین
برکنند و با خود ببرند و در جای دیگری برپا سازند.
خیمه ها معمولاً با چند شاخه درخت خرما استوار
می گشت . اینجا جای خفتن و استراحت بدوی از گرمای
شدید آفتاب و توفان بادهای موسمی و باران های
پراکنده و نیز سرما بود. اثاث خانه عرب بدوی، مشک
آبی بود و ظرفی برای گرم کردن، خوردنیِ مختصری و
نیز شتری بارکش و شاید هم گوسفندی.

درگیری بر سر آب و چراگاه، از رخدادهای روزمره
زندگی آنان بود. بدیهی است این نوع زندگی که
یراساس وضعیت اقلیمی به آنان تحمیل شده است، آنان
را با شهر و شهرنشینی بیگانه می سازد، مگر آن که
حادثه ای خاص رخ دهد؛ مانند وضعیتی که در سده پنجم
میلادی رخ داد و در زندگی مردم این مناطق دگرگونیِ
محسوس پدیدآمد. تغییر مسیر جاده کاروان رو، موجب
پیدایش شهرها وشهرک های تازه گردید و پیدا شدن این
شهرها، بیابان نشینان را به خود جذب کرد. ازآن
هنگام زندگی اجتماعی عرب تا ظهور اسلام در دو بخش
صحرانشین و شهر نشین تداوم یافت. شهر نشینان جدید،
با الهام از طبیعت پیرامونی خویش در صحرا،
به ساختن خانه هایی از گِل و خشت و چوب و نخل
پرداختند. خانه هایی که بتواند آنان را از گرمای
سوزان، باران های سیل آسا و نیز سرما حفظ کند و بر
این اساس نوعی از تکامل در زندگی اجتماعی عرب صحرا
نشین، که اکنون شهرنشین شده بودند، پدیدار شد که
مهمترین جلوه آن، در معماری و شهرسازی بود. این
وضعیت تا زمان ظهور اسلام استمرار داشت .
دورانی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مبعوث شد، ازچنین ویژگی هایی
برخوردار بود. اما آن حضرت، با هجرت به شهر
مدینه، تحوّلی بس عظیم در معماری عرب پدید آورد و
آن، گره زدنِ این نوع از معماری با مذهب بود؛ چیزی
که تا آن زمان پیشینه نداشت، یعنی ساختن بنای که
به نام او و مسجدالنبی صلی الله علیه و آله و سلم اشتهار یافت. این بنای
مذهبی و مقدس، که پیرامون آن خانه های زیادی ساخته
شد و مانند نگین انگشتری در مرکزیت شهر قرار گرفت،
نخستین تجربه اعراب در زمینه معماری در عصر
اسلامی بود و بدین وسیله مسلمانان را با میراث
معماری قبل از اسلام پیوند می زد.

معماری در عصر پیامبر پرداختن به معماری عصر
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و دوران حیات ایشان، کاری است دشوار؛ از
یک سو، سادگی معیشت مسلمانان و محل سکونت ونیز شهر
نشینی آنان، و درحقیقت بومی بودن معماری وعدم
اقتباس والگوگیری ازمعماری های سرزمین های متمدّنی
چون روم، ایران و مصر و از سوی دیگر، سکوت منابع
عمده تاریخی و معماریِ پیرامون این مباحث و نیز
برجا نماندن آثاری از آن دوران، پژوهش و تحقیق در
این زمینه را با دشواری های زیادی مواجه می سازد.
رشد چشمگیر معماری و هنر در سده های پس از رحلت
حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم ، که بیشتر به یک معجزه شبیه بود و
آثار باشکوه آن در اقصی نقاط سرزمین های تحت سلطه
مسلمین؛ از هند تا ایران، آسیای صغیر، شامات،
آفریقا و مصر و نیز اندلس که در مساجد،
ابنیه ها، کاخ ها، قصرها، خانه ها،
کاروانسراها و رباطه ها و … محققان و
پژوهشگران عرصه هنر و معماری را مجذوب خود ساخته و
آن را محور اصلی کار ایشان قرار داده است. لذا
نسبت به بحث پیرامون معماری عصر پیامبر صلی الله
علیه و آله و سلم آنان را
غافل ساخته است. با این وجود در آثار تاریخی و
متون جفرافیایی و حدیثی، می توان تا حدودی وضعیت
روشنی از معماری آن عصر به دست داد. ما بحث معماری
در آن دوران را بر محور مسجد، خانه ، اطم و قلعه
ها دنبال می کنیم:

الف ـ مسجد

مسجد و به تعبیر دیگر عبادتگاه مسلمانان، تحوّلی
عظیم در معماری ایجاد کرد. مسلمانان همواره
کوشیدند تا این مکان مهم عبادی و سیاسی را ـ که
محلّ اجتماع و تصمیم سازی های سیاسی و اجتماعی نیز
بوده است ـ به بهترین وجه استوار سازند. آن را
تزیین کنند و بیشترین ظرافت های هنری را در آن
به کار ببرند. براین اساس، مسجد دارای جایگاه
ویژه ای در معماری اسلامی است. نخستین مسجد در
اسلام، که به دست پیامبرخد صلی الله علیه و آله و
سلم برپا شد، به عنوان
کانونی فروزان در مدینه یا یثرب، دل ها را تا عصر
حاضر متوجه خود ساخت. این مسجدکه به صورتی بسیار
ساده ساخته شده بود، چون نگین انگشتری، در میان
شهر می درخشید؛ به ویژه این که خانه
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم درکنار مسجد ونیز خانه های صحابه
درپیرامون آن، شکل وماهیت مدینه را دگرگون کرد.
اهمیت بر پایی مسجد تا آنجاست که در قرآن کریم،
عمارت کنندگان آن ستوده شده اند و حضرت
رسول صلی الله علیه و آله و سلم نیز بلافاصله پس از مهاجرت به مدینه، به
بزرگترین و مهمترین کار؛ یعنی ساخت و بر پایی مسجد
دست زد. این امر اهمیت و ضرورت چنین اقدامی را
روشن تر می سازد و نخستین کار رسول الله صلی الله
علیه و آله و سلم پس از
ورود به قبا، ساختن مسجد قبا و پس از ورود به
یثرب ساختن مسجد النبی صلی الله علیه و آله و سلم بود. جایی که در همان
آغاز تأسیس، تبدیل به مرکز فرمان جامعه در حال رشد
مسلمانان گردید. این مکان غیر از عبادت،
کارکردهای متنوعی چون محل شورا، قضاوت، تقسیم
بیت المال، مداوا کردن مجروحان جنگ، ملاقات با
گروه ها و وفود، عقد پیمان های سیاسی و اقتصادی
نیز داشت و به عبارتی دارالحکومه مسلمانان بود.
«مساجد بعدها به لحاظ نظری وفاداری به این هر دو
جنبه را حفظ کردند و فقدان نهادهای رسمی در
دنیای اسلام، با فقدان متقابل بناهای رسمی عمومی؛
نظیر تالار شهر و یا محاکم، به نقش دوگانه مسجد
اهمیت بیشتری بخشید. بدین ترتیب طی فراگردی طبیعی
به مرکز جامعه، اعتقادی جدید گردید»[ii].

در این مسجد مقدمات تشکیل امت واحد، براساس
انعقاد پیمان نامه وطنی یا مدنی، که تشکیل جامعه
مدنی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم را نوید می داد، فراهم شد؛ امت
واحدی که آن حضرت در مدینه شکل داد، شهری بر همان
مبنا نیز ایجاد کرد؛ شهری ایده آل که مسجد نسبتاً
ساده آن، در مرکز شهر، همه نگاه ها را به خود
معطوف می ساخت و مردم را به هنگام نماز به سوی خود
فرا می خواند. این نقطه ثقل و دایره شهر اسلامی
است. «این فضا، فضای عرصه و نمایشی است که جنبه
مذهبی و همچنین اجتماعی دارد. امت، اجتماعی است
که برخی از افراد آن، آداب و روش زندگی را مشترکاً
رعایت می کنند، به سوی قبله واحد روی می گردانند.
تصوّر ذهنی امت در جامعه اسلامی ایده ای ارگانیک
دارد که در قرآن به صورت بنیان مرصوص مطرح شده
است. کلمه بنیان؛ یعنی بنا و کلمه مرصوص به معنای
ساختمانی است که با رصاص سفید (قلع) و رصاص سیاه
(سرب) محکم کاری شده؛ به طوری که در مقابل عوامل
انهدام مقاوم شده است ».[iii]

مسجد، مکانی است که پیروان دین، درصف های طویل (در
عرض) می ایستند و نگاه خود را به سوی قبله معطوف
می دارند، مسجد مانندکلیسا یک سالن اجتماع است،
با این تفاوت که این سالن، محور بزرگ آن در عرض
جهت یابی شده است. این سالن به جای آن که در عمق
یا طول توسعه یابد، در عرض گسترش می یابد و این
حالت جدا از اختلاف سبک ها، حالتی به مجموعه
می دهد که آن را از بناهای مسیحی متمایز
می سازد.[iv] براین اساس است که عرض
مسجدالنبی صلی الله علیه و آله و سلم بیشتر از طول آن است؛ ۶۰ ذرع (طول)،
۷۰ ذرع (عرض) و همین طور مسجد قبا و سایر مساجد
عصر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم .

مسجد النبی به تعبیر قرآنی، مسجد النبی، نخستین
مسجد در اسلام است که به دست پیامبر خد صلی الله
علیه و آله و سلم بنا
گردید؛ }.[v]

پیامبرخد صلی الله علیه و آله و سلم در نخستین روز ورود به مدینه یا یثرب،
به ساختن مسجدی پرداخت که نخستین تجربه جمعی اعراب
در معماری بود. صحابه؛ اعم از مهاجر و انصار و
حتی شخص پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و نیز زنان در ساختن آن دخیل و
سهیم بودند. چون این مکان برای همه بنا می شد،
باید در ساختن آن نیز همه شریک می شدند.[vi]
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در حقیقت طراح مسجد و به عبارتی ناظر و
همکار در معماری آن محسوب می شوند؛ زیرا ایشان با
دستان مبارک خود، خطی بر روی زمین به صورت مستطیل
کشیدند و حد مسجد را تعیین کردند. با یک نیزه ویک
خط، به تقسیم زمین به مکانی برای زیستن (خانه اش
در کنار مسجد) و فضایی برای نیایش؛ به تعبیری،
زندگی مادی و معنوی را با هم توأم ساخت و دین و
دنیا را با هم مرتبط کرد و مرکزیتی مقدس برای
برپایی و شکل گیری شهری اسلامی و مذهبی فراهم
ساخت.

در زمین انتخاب شده برای مسجد، چندین قبر از
مشرکان قرار داشت که پیامبر صلی الله علیه و آله و
سلم دستور داد آن ها را
نبش کردند و نیز کمی پستی وبلندی داشت که آن را
هموار نمودند و نیز نخلی داخل آن بود که قطع کردند
و آن را آماده ساختن دیوارها کردند. طول مسجد
هفتاد ذرع (۳۵ متر) و عرض آن شصت ذرع(۳۰ متر) که
مساحت آن ۴۲۰۰ ذراع برابر با ۱۰۲۵ متر مربع می شد
. پایه ها و پی دیوارها را از سنگ قرار دادند و
دیوارها را از لَبِن (خشت خام ) غیر قابل احتراق
(آجرِ نسوز ) برپا ساختند . پیِ دیوارهای مسجد به
عمق سه ذراع (حدود ۱/۵ متر ) با سنگ پر شد و
دیوار نیز با پهنای ۷۵ سانتیمتر بنا گردید.[vii]

د رانجام این کارها، رسول الله صلی الله علیه و
آله و سلم نیز همراه
مهاجران و انصار به ساختن مسجد می پرداختند و خشت
و سنگ را منتقل و تا کنار دیوارها می آوردند. در
این حال بود که صحابه اشعاری را زمزمه
می کردند.[viii]

سقف مسجد و ستون ها

دیوارهای مسجد تا ۵ ذراع (۲ متر ) بالا رفت. صحابه
اموالی را گرد آوردند و آن را به پیامبر صلی الله
علیه و آله و سلم تقدم
کردند که با آن مسجد را تزیین و مسقّف کنند و از
آن حضرت پرسیدند: آیا آن را مسقف کنیم؟ فرمودند:
«مابی رغبه عن أخی موسی، عریش کعریش موسی»[ix] و
به عبارتی دیگر « ابْنُوا لِی عَرِیشاً کَعَرِیشِ
مُوسَی، ثمامات و خشبات و ظله کظله موسی أو الأمر
العجل من ذلک » پرسیدند: «و ماظلّه موسی» قال :
«کان إذا أقام أصاب رأسه سقف».[x]

یعنی «من میل دارم مانند برادرم موسی، سایه بانی
داشته باشم» عریش، سایه بان را گویند. اعراب
آن را از چوب ثمام که نوعی گیاه معروف در بادیه
بوده، می ساختند و به آن «مظال» می گفتندکه به
معنای سایه بان است. این سخن پیامبر صلی الله علیه
و آله و سلم یکی حکایت از
سادگی بنا دارد و دیگر آن که به کار نبردن آجر و
خشت در سقف و استفاده از برگ ها و شاخ های نخل
خرما می تواند نور لازم را برای فضا فراهم سازد و
آن را روشن گرداند و علاوه بر آن، به سبب وجود
بادهایی که معمولاً در این اقلیم می وزد هوای
مطبوع را داخل فضا به جریان در آورد و باعث خنکی
محلً اقامه نماز گردد.

ابن رسته اشاره می کند که این سقف با خاک رُس
اندود نشده بود، به هنگام ریزش باران، مسجد پر از
گِل می شد.[xi] بر این اساس لازم بود ستون هایی
تعبیه و استوار سازند تا بر فراز آن ستون ها
سایه بان یا به عبارتی سقف را قرار دهند. بدیهی
است، این ستون ها جز تنه درختان خرما و به عبارتی
ستون چوبی مدوّر، چیز دیگری نخواهد بود؛ مصالحی که
در مدینه و عربستان فراوان است. وجود نخلستان های
انبوه در مدینه ودستیابی به تنه درختان خرما و
برگ های نخل، معماری این شهر و سرزمین خشک
وصحرایی که دارای تابستان های طولانی وگرم وبادهای
سوزان و زمستان های کوتاه را شکلی دیگر بخشیده
است.

بدیهی است کاربرد چوب و تنه های درختان، به سبب
گرمیِ هوا، برخلاف مناطق سردسیر و رطوبت زا،
مصالح مناسبی محسوب می شوند که مناسب این
توپوگرافی و وضعیت اقلیمی خاص هستند و درحقیقت
دچار انبساط و انجماد نمی شوند. این همان تأثیر آب
و هوا در معماری است که در عصر حاضر بدان توجّه
ویژه وجود دارد. اسکلت بندی از تنه درخت، با برپا
کردن چندین تنه و پوشاندن روی آن با برگ های نخل
برای سقف مسجدالنبی، حلقه ارتباطی معماری عصر
اسلامی و عصر جاهلیت عرب است که اعراب مناطق
صحرانشین از دیرباز به این نوع راه حل، برای زدن
سقف، البته در سطوح کم عرض، روی می آوردند.[xii]

حدود یازده ستون در فضای مورد نظر بر افراشته شد و
روی آن، از برگ های نخل که به یکدیگر بافته شده و
با شاخه های محکم به صورت کلاف بر روی سطح تنه ها
قرار می گرفت پوشیده شد. یا به عبارت صالح لمعی،
پل هایی از چوب بر روی تنه نخل ها استوار و روی آن
با برگ نخل پوشیده شد که حدود ۲ متر ارتفاع سقف را
تشکیل می داد.[xiii] تعدادی از این یازده ستون،
پس از چندی، یادآور خاطره های مهمی از دوران
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم گردید و هر یک نامی به خود گرفت که اکنون
پس از ۱۴ قرن، آن ستون ها، البته با بازسازی هایی
استوار و نام های آن ها بر فرازشان یادآور حوادث
تاریخیِ عصر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم هستند؛ مانند ستون توبه.
البته برخی کارکردهایی هم داشتند، مانند ستون
«مخلقه» که عطر و خلوق بر آن می آویختند تا فضای
درونی مسجد را خوشبو سازند و نیز ستون «وفود» که
محل دیدارهای پیامبر با قبایل بود؛ نوعی محلّ بار
عام. همچنین ستون «محرس» که محلّ نگهبانی از رسول
الله صلی الله علیه و آله و سلم بوده است.[xiv]

این ستون ها سقف سمت مصلاّ و قبله را پوشش می داد
و بقیه به صورت صحن و بدون سقف ماند.[xv]

و اما تعداد ستون هایی که سقف مسجد بر روی آن
استوار گشت:

۱. ستون های میان منبر و محلّ اقامت پیامبر
صلی الله علیه و آله و سلم (روضهالنبی صلی الله
علیه و آله و سلم )؛ در طول، ۶ ستون قرار داشته که
امروزه با سنگ های سبز و سفید مجزّا و مشخّص
شده اند و در عرض، ۲۲ستون که البته بر اساس نظر
شیعه در داخل روضه قرار دارند.

۲. ستون های حدّ اولیه مسجد؛ دو صف از ستون های
غرب و دو صف از ستون های شمال، پس از روضه شریفه،
حدّ اولیه مسجد را نشان می دهندکه در زمان رسول
الله صلی الله علیه و آله و سلم مسقف بوده است. این مکان اولیه مسجد، تا
قبل ازتوسعه توسط پیامبر بعد از غزوه خیبر است.

۳. ستون های پس از توسعه، در زمان پیامبر صلی الله
علیه و آله و سلم ؛ دو
صف از ستون ها در غرب و چهار صف در سمت شمال را
دربر می گیرد.

۴. ستون های حدّ غربی مسجد پس از توسعه در عصر
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ؛ درغرب مسجد، یازده ستون در یک صف، حدّ
مسجد پس از توسعه خیبر را شکل می دهند.

۵ . ستون های حد شمالی مسجد پس از توسعه عصر
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ؛ یک صف شامل ده ستون در شمال مسجد، در
عصر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم که مسجد و صحن امروزی را ازهم جدا
می کند.[xvi]

اما این ستون ها درآغاز، درسمت قبله قرار داشت؛
البته زمانی که قبله به سمت بیت المقدس بود و
زمانی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم قسمت دیوار شمالی را با دو ردیف
ستون مسقّف ساخت، در این حال قبله به دیوار جنوبی
تغییر یافت و سمت مسقف در دو ستون، در این دیوار
نیز برپا شد و درِ سمت جنوبی بسته و اینجا محلّ
برگزاری نماز جماعت شد. [xvii]

درهای مسجد

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پس از پایان کار بنای دیوار وسقف، سه
ورودی برای مسجد قرار دادند و سه درِ چوبی ساخته،
روی پایه ها ی سنگی آن باب ها استوار کردند. این
سه در، هریک به نامی معروف شد:

۱. باب جبرئیل(ع)

و آن، از درهای مهم مسجد در عصر رسول الله صلی
الله علیه و آله و سلم بود که
به نام های باب الجبر و باب الجنائز نیز معروف
بود. این در، بر دیوار شرقیِ مسجد (میانه دیوار )
قرار داشت. بعدها در توسعه مسجد، در زمان رسول
الله صلی الله علیه و آله و سلم ؛ یعنی پس از غزوه خیبر حدود چند متر به
پایین تر، به سمت شمال منتقل شد. این باب، هنوز
هم البته کمی بیرون تر از مکان اصلی باقی مانده
است.

۲. باب الرحمه

این در، بر دیوار شمال غربی مسجد قرار گرفت و
اکنون با فاصله بسیار، با جای اصلیِ خود به سمت
غرب، همچنان پا برجاست.

۳. باب عاتکه

این در، بر دیوار جنوبی، مقابل خانه عاتکه، دختر
عباس قرار داشت. در داخل مسجد، ابتدا محل نماز
پیامبر به سمت بیت المقدس، در پایان حد مسجد، از
سمت شمال بود؛ به گونه ای که ستون عایشه پشت ایشان
و کمی به سمت شمال مایل می شد تا به موضع ستون
پنجم در موازات باب جبرئیل قرار می گرفت و باب
جبرئیل بر شانه راست ایشان واقع می شد.[xviii] پس
از تغییر قبله، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در سمت دیوار جنوبی نماز
گزاردند و درِ جنوبی را بستند.

کف مسجد

کفِ مسجدالنبی دارای پوششی ازسنگریزه های کوچک
بود وچون نمازگزاران باید بدون کفش وارد مسجد
می شدند، رسم پوشاندن کف مسجد معمول شد. پیامبر
نیز خود گاهی به هنگام نماز از زیرانداز (حصیر)
استفاده می کردند. [xix]

ابوسعید خدری در روایتی گوید: در مسجد بر
پیامبرخد صلی الله علیه و آله و سلم وارد شدیم و پرسیدیم: ای پیامبر خدا،
کدام مسجد بر اساس تقوی بنا نهاده شد؟
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مشتی سنگ ریزه از کف مسجد برداشت و آن را
بر زمین پاشید و فرمود: «هذا مسجدی و مسجدکم»؛
یعنی مسجد مدینه.[xx]

۴. ایوان صفه

در شمال مسجد نیز ایوان و سایه بانی برای مهاجران
فقیر ساختند که به ایوان صُفّه معروف شد.گفته اند
حدود هفتاد تن از مهاجران، که جایی برای سکونت
نداشتند،[xxi] بر روی آن زندگی می کردند. این
ایوان در کنار دیوار شمالی ساخته شد و مسقّف
گردید. این کار پس از تغییر قبله انجام شد که در
دومین سال از هجرت بود. ایوان صفه، البته اندکی
با تغییر مکان، همچنان موجود است.

۵ . منبر مسجدالنبی

منبر محل وعظ و خطابه و از مهم ترین آثار داخل یک
مسجد و مکان مقدس و مذهبی است. منبر معمولاً در
سمت راست محراب یا محل اقامه نماز قرار می گیرد.
نمونه مشابه منبر، در مراسم عبادی مسیحی، سکوی
وعظ و خطابه است. آمبو (Ambo) کلمه ای که در
کلیسای اوایل قرون وسطی برای اشاره به سکوی خطابه
دار کلیسای بیزانس به عنوان نامی برای تخت استفاده
می شد. نزدیکترین نوع سکوی خطابه، منبر بود.
[xxii]

پیامبر خد صلی الله علیه و آله و سلم هنگام خواندن خطبه در مسجد النبی
صلی الله علیه و آله و سلم به
تنه درختی از خرما تکیه می دادند و چون از حالت
ایستاده، اظهار خستگی کردند، به روایتی، غلام
عباس بن عبدالمطّلب و به روایتی دیگر زنی از انصار
برای ایشان پلکانی که دارای سه پله بود به صورت
منبر ساخت و حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم در روز جمعه ای بر روی آن
نشست و خطبه خواند.[xxiii] آن حضرت روی پله سوم
نشستند و پاهای خود را بر روی پله دوم گذاشتند. با
گذشت ایام، منبر یکی از لوازم حتمی مساجد عمده
شهرهای بزرگ شدکه برای مسلمانان نشانه ای بود از
حکومت الهی، به معنای تلفیق قدرت های سیاسی، نظامی
و مالی با دین و نه نشانگر جنبه مذهبی صرف.

منبر حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم نشانه کامل این قدرت ها بود.
یکی از نخستین شکل های نمادین اسلام را به وجود
آورد و به مثابه یک شکل زیبا شناختی، تحوّلِ
نسبتاً چشمگیری یافت.[xxiv]

برخی نیز گفته اند: منبری که برای پیامبر صلی الله
علیه و آله و سلم ساخته
شد، مرتفع و از گِل بود؛ یعنی پله نداشت. برخی
دیگر گفته اند: مانند کرسی یا صندلی بوده که از
چوب گزساخته شده بود.

توسعه مسجد در زمان پیامبر خدا در سال هفتم هجرت،
پس از غزوه خیبر، به سبب گسترش جمعیت مسلمانان،
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم احساس کردند که مسجد گنجایش نمازگزاران
را ندارد و باید آن را توسعه دهد، لذا دیوارهای
مسجد را تخریب و ابعاد آن را به ۱۰۰ ذرع در ۱۰۰
ذرع؛ یعنی به صورت مربع ۴۹*۴۹ متر در آوردند. در
حالی که پیش از آن،ا مستطیل شکل بود. مربع یکی از
شکل های هندسی است که نقشی بزرگ در معماری اسلامی
داشته است و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در این توسعه، مسجد را با
نقشه مربع برگزید که نمایانگر شکل بنیادین کعبه
است. شکل مربع، غالباً در کهن ترین مساجد دیده شده
است. از جمله مسجد کوفه و به مرور شیوه کاربرد
مربع در معماری مساجد بسیار دقیق تر از نقشه ساده
و کلی آن شد و به این ترتیب، نخستین فرایند معماری
که از عربستان و از خود پیامبر صلی الله علیه و
آله و سلم آغاز شد.[xxv]
مساحت توسعه یافته، به ده هزار ذراع؛ یعنی برابر
با ۴۹۰۰ متر مربع تقریباً بیش از سه برابر مساحت
قبلی رسید. ایشان ستون هایی را به ستون های پیشین
افزودند که پیش تر اشاره شد. همچنین بر ارتفاع سقف
مسجد افزودند و آن را از ۷۵/۱ متر به ۵/۳ مترمربع
رسانیدند که هفت ذرع بود.[xxvi] این توسعه سنتی
شد برای خلفای پس از ایشان، که مساحت مسجد را
گسترش دادند.

نمازگاه میّت

در سمت شرق مسجد النبی، که البته اکنون در داخل
مسجد و در شرق حجره و مرقد رسول الله صلی الله
علیه و آله و سلم قرار یافته،
مکانی برای نماز بر مردگان ساخته شد که به «مصلّی
الجنائز» معروف گردید. مؤمنان اموات خود را به این
مکان می آوردند و پیامبر صلی الله علیه و آله و
سلم بر آنان نماز میزاردند
که این رسم همچنان برقرار است و از آن جا میت را
به سوی بقیع، برای دفن می برند. گفته اند در این
مکان، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم یک مرد و زن یهودی زناکار را رجم
کرده اند. این کار درکنار دیوار، در نزدیکی باب
مسجد انجام شد.[xxvii]

ب) معماری خانه ها

با ساختن مسجد النبی صلی الله علیه و آله و سلم شهر مدینه تحوّلی عظیم یافت.
علاوه بر پیدایی یک کانون اجتماع و حضور گسترده
عبادی برای مردم، هر یک از مهاجران از مردم مکه،
در کنار مسجد خانه ای برای سکونت خود بنا کردند
و پس از مدت کوتاهی، ده ها خانه در کنار و اطراف
مسجدالنبی برپا شد.

خانه پیامبر خدا از مهم ترین خانه هایی که بنا شد،
خانه و حجره های پیامبرخد صلی الله علیه و آله و
سلم بود. آن حضرت پس از
سکونت در منزل ابو ایوب انصاری، که البته شش ماه
طول کشید، به احداث مسجد پرداختند و در کنار آن،
خانه ای برای خود ساختند. خانه رهبر دینی، که با
استقبال باشکوه مردم وارد این سرزمین گردیده،
باید به گونه ای طراحی شود که بتواند بخش هایی از
وظایف رهبری را، علاوه بر وظایف مربوط به زندگی
مادّی، در آن انجام دهد تا هم برای جامعه و هم
برای خانواده اش کاربرد داشته باشد. بر ما چندان
روشن نیست که معماریِ این خانه، متأثر از نوع
معماری مردم مکه بوده یا نه.

در معماریِ مکه، آنچه بیش تر نمود می یافت،
استفاده از خِشت و گِل در سقف و استحکام بنا از
نظر استفاده از سنگ و مصالحِ محکم بود که براساس
وضعیت اقلیمیِ مکه به سبب باران های سیل آسا و
گرمای طاقت فرسا بود، اما در مدینه، به دلیل داشتن
هوای نسبتاً مطبوع و بارش باران کم و به ویژه غنی
بودن این سرزمین از نخل خرما و چوب، مصالح ب