پاورپوینت کامل منابع تاریخ جزیره العرب در متون جغرافیای کهن ایرانی ۸۷ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل منابع تاریخ جزیره العرب در متون جغرافیای کهن ایرانی ۸۷ اسلاید در PowerPoint دارای ۸۷ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل منابع تاریخ جزیره العرب در متون جغرافیای کهن ایرانی ۸۷ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل منابع تاریخ جزیره العرب در متون جغرافیای کهن ایرانی ۸۷ اسلاید در PowerPoint :

۱۰۸

مقدمه

محبوبیت حجاز برای مسلمانان، سبب شده است تا در درازای تاریخ اسلام، مسلمانان، از
هر طایفه و نژاد، به آن علاقه مند شده و بر آن باشند تا یک تصور جغرافیایی درست از
آن در اذهان خویش داشته باشند. به دست آوردن این تصور، زمینه فراهم آمدن نوعی معرفت
جغرافیایی را نسبت به این دیار در میان بیشتر فرهنگ های عربی و غیر عربی در نقاط
مختلف عالم اسلام از شرق اسلامی نا غرب آن فراهم کرده است.

ایرانیان و به طور وسیع تر، جماعت فارسی زبان نیز که زبانشان پس از عربی دومین زبان
جهان اسلام بوده و هست، در زمینه های ادب و تاریخ حرمین و جایی که آن را دیار عرب
می خواندند، تلاش هایی داشته اند.

آنچه آنان را به این تلاش واداشته وجود نوعی پیوند دینی و عاطفی با حرمین شریفین
بوده و به همین جهت، آنچه در فارسی در باره حرمین نوشته می شده، در همین چهارچوب،
یعنی فضای دینی و عاطفی این شهر بوده است. این فضا انگیزه شناخت دیار عرب را در
آنان پدید آورده و زمینه را برای نوعی «حجازشناسی» در متون جغرافیایی و تاریخی
پدیده آمده میان ایرانیان، فراهم کرده است.

در اینجا سه یادآوری لازم است:

نخست آن که میراث علمیِ دانشِ جغرافی در دنیای اسلام، گاه توسط مؤلفان حوزه ایرانی،
گاه

توسط مؤلفان ساکن در حوزه عربیِ مرکزی و

—————————————————

صفحه ۱۰۹

—————————————————

زمانی هم توسط نویسندگانی از حوزه مغرب اسلامی پدید آمده است; نویسندگانی مانند
ابوزید بلخی (تولد در حدود ۲۳۵ و زنده تا حوالی ۳۰۸)، ابواسحاق فارسی اصطخری
(نویسنده «المسالک و الممالک» که حوالی سال های ۳۱۸ ـ ۳۲۱ تألیف شده) و ابوعبدالله
جیهانی و نویسنده مجهول کتاب «حدود العالم» (احتمالا از اهالی جوزجان، و تألیف شده
در حوالی سال ۳۷۲) در حوزه ایران، و کسانی مانند ابن واضح یعقوبی (نویسنده کتاب
«البلدان» و ابن حوقل (نویسنده «صوره الارض» که در میانه قرن چهارم تألیف شده) و
مسعودی و قدامه بن جعفر در حوزه عربی مرکزی و مقدسی در غرب اسلامی می زیستند.
بنابراین، دانش جغرافیِ اسلامی، با همراهی کاوشگرانی از سراسر جهان اسلام، از شرق
تا غرب، در دامن تمدن اسلامی رشد کرد.

دوم این که آثار جغرافیِ کلاسیک، از نوشته های بلخی و اصطخری آغاز می شود و به کتاب
پر ارج «احسن التقاسیم» مقدسی، که حاصل روندی طولانی در نگارش های جغرافیایی منظم
است، پایان می پذیرد. بعدها و همان زمان، صورت های دیگری هم از دانش جغرافی پدید
آمد که البته نمی توان آنها را جزو آثار کلاسیک در علم جغرافیا به حساب آورد.
تواریخ محلّی; مانند «تاریخ جرجان»، «اخبار اصبهان» و «التدوین فی اخبار قزوین»، که
بخش عمده ای از آن ها اطلاعات جغرافی است، در این شمار است. سفرنامه ها را هم می
توان در همین ردیف به حساب آورد.

گفتنی است که دانش جغرافی از علم منازل برای طی کردن راه ها (برای برید یا حج) آغاز
شد و کم کم به استقلال رسید.

سوم آن که بسیاری از منابع جغرافیایی قدیم، تألیف مؤلفان ایرانی است که آنها را به
عربی یا فارسی می نگاشتند. حتی برخی از آن ها که عربی بود، در همان روزگار قدیم به
فارسی هم درآمد. این درآمیختگی به حدی بود که در حال حاضر، به لحاظ تاریخی، روشن
نیست که برای مثال، تحریر نخست کتاب «مسالک و ممالک» اصطخری، به عربی بوده و سپس به
فارسی درآمده یا در اصل فارسی بوده و سپس عربی شده است.(۱)

بیفزاییم که برخی از متون عربی مربوط به حجاز و گاه جزیره العرب در ایران

۱ . تاریخ الادب الجغرافی فی العربی، (کراتسکوفسکی، ترجمه صلاح الدین عثمان بن
هاشم، دارالغرب الاسلامی، بیروت ۱۹۸۷، ص ۱۴۰۸). ص ۲۱۶

—————————————————

صفحه ۱۱۰

—————————————————

تدوین شده و یا حتی برای قرن ها از نسخه های مهم مربوط به این حوزه تاریخی، در
کتابخانه های ایران نگهداری شده است. یک نمونه «کتاب المناسک و اماکن طرق الحج و
معالم الجزیره» منسوب به امام ابوالقاسم حربی از دانشمندان قرن سوم هجری است که
تنها نسخه آن در کتابخانه مشهد بود و علامه جزیره العرب، استاد حَمَد جاسر به سال
۱۹۶۹ / ۱۳۸۹ آن را چاپ کرد. این کتاب ارجمندترین اثر جغرافی در باره جزیره العرب و
راه های حج است. گفتنی است که ابوالقاسم حربی در اصل، منسوب به مروالروذ از بلاد
خراسان بود. شماری از مروی ها در بغداد در محله الحربیه (باب الحرب) ساکن شدند که
از آن جمله همین عالم است و به همین دلیل به حربی شهرت دارد. گفتنی است که چاپ جدید
این کتاب توسط دارالیمامه، انتشاراتی که آثار حمد جاسر را منتشر می کند با مقدمه
عبدالله بن ناصر الوهیبی است که ضمن نوشتن مقدمه ای نسبت این کتاب را به حربی مورد
انکار قرار داده و آن را از قاضی وکیع دانسته است.

در این کتاب، ضمن یک قصیده، مسیر حج از بصره تا مکه آمده و برای هر منزل، یک
مُخمّس; یعنی پنج بیت سروده شده است.(۱) این قصیده، یکی از کهن ترین آثار برای نشان
دادن راه میان عراق عجم تا مکه مکرمه، مسیری است که در آن قرون بسیار آباد بود و
حجاج عراق عرب و عجم از آن راه به حج مشرّف می شدند. به دنبال آن، یک قصیده دیگر هم
در وصف منازل میان راه بصره تا مکه آمده است.

گفتنی است که بحث «راه حج» یکی از انگیزه های مهم برای پدید آمدن کتاب های جغرافی
در دنیای اسلام بوده است.

محوریت مکه در متون جغرافیِ کلاسیک، قرن سوم و چهارم هجری

آنچه در منابع جغرافیِ قدیم فارسی و عربی تولید شده، در حوزه ایرانی، در رابطه با
حجاز بهویژه حرمین شریفین است. بر مبنای این نگرش، مرکز زمین کعبه معظّمه و طبعاً
مکه مکرّمه است. این مرکزیت، بیش از آنکه توجیه جغرافیایی داشته باشد، توجیه مذهبی
دارد. می دانیم که در روایات، روز ۲۵ ذی قعده به عنوان روز دحو الأرض نامگذاری شده
و گفته

۱ . کتاب المناسک، صص ۵۶۱ ـ ۵۴۵

—————————————————

صفحه ۱۱۱

—————————————————

می شود به معنای روزی است که زمین از زیر کعبه بسط یافت.

برای نمونه در «مسالک و ممالک» ابواسحاق ابراهیم اصطخری ـ از شهرهای فارس ـ ]که هم
متن کهن عربی دارد و هم متن فارسی شده از قرون نخست هجری[ بحث با «دیار عرب» آغاز
می شود. در ابتدای وصف دیار عرب آمده است:

«تبرک و تیمّن را ابتدا به دیار عرب و اطراف آن کرده شد، جهت آن که قبله در آن
جایگاه است و آن ]یعنی مکه[ اصل دیههاست و در آن موضع، به غیر از عرب، هیچ کس متوطن
نیست و آن زمین خاصه ایشان راست که هیچ کس را با ایشان شرکت نمی باشد.»(۱)

به دنبال آن، وصفی از جزیره العرب و اماکن آن آمده و آنگاه شرحی دقیق از مکه و
اماکن تاریخی آن به دست داده، سپس به سراغ مدینه منوّره رفته و در باره آن شهر نیز
توضیحات کافی و وافی داده است.

همین عبارات با اندک تغییری در «اَشْکال العالم» ابوالقاسم بن احمد جیهانی هم آمده
است.(۲)

در «المسالک و الممالک» ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله بن خردادبه (متوفای ۲۷۲ یا
۳۰۰) نویسنده کهن ترین اثر جغرافیایی مدوّن ـ با تأکید بر علم منازل و مراحل ـ در
دنیای اسلام است.(۳) این دانشمند ایرانی، همان طور که از نام جدّ او مشخص است، از
خاندانی زردشتی بوده و جدش به اسلام گرویده است.

بحث حجاز، با شرح راه بصره به حجاز، که راه مورد استفاده حجاج بوده، آغاز شده و سپس
منازل و مراحل میان شهرهای مختلف حجاز و راه های ارتباطی آن با بلاد دیگر آمده است.
در این بخش، بیشتر توضیحات مربوط به راه های موجود میان نقاط مختلف با مکه و مدینه
است که حجاج از آنها استفاده می کردند.(۴) از آن جمله، شرحی است که از مسیر هجرت
پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) به دست داده است.(۵)

اهمیت دادن به شرح مسیر هجرت، نشانگر عشق و علاقه وافر دینی او به این دیار مقدس
است. وی توضیحی هم در باره حدود حرم به دست داده است.

همین گرایش در کتاب «صوره الأرض» بن حوقل نیز دیده می شود; مؤلفی عربی و به احتمال،
اهل نصیبین، که کتابش را به سیف الدوله حمدانی (م ۳۵۶) هدیه کرده است. وی بحث

۱ . مسالک وممالک، ترجمه محمد بن اسعد بن عبدالله تستری، به کوشش ایرج افشار،
تهران، ۱۳۷۳، ص ۱۵

۲ . اشکال العالم، به کوشش فیروز منصوری، تهران، به نشر، ۱۳۶۸

۳ . تاریخ الادب الجغرافی العربی، ص۱۶۷

۴ . المسالک و الممالک، (چاپ لیدن و افست مکتبه المثنی ببغداد) صص۱۳۴ ـ ۱۳۰ در باب
راه ها و منازل مختلف میان مکه و شهرها نیز بنگرید: الخراج قدامه بن جعفر (چاپ شده
با المسالک و الممالک ابن خردادبه) صص۱۹۲ ـ ۱۸۷ . قدامه بن جعفر در این کتاب، پیش
از بیان راه های دیگر، به دلیل اهمیت محوریِ مکه، ابتدا راه های مکه و سایر شهرها
را آورده و سپس بحث را از بغداد آغاز کرده و خود به این ترتیب و اهمیت آن تصریح
کرده است. همان، ص۱۹۳ . (و إذ قد ذکرنا الطریق إلی مکّه من کلّ جهه و اتبعنا ذلک
بالطریق إلی اکناف الجنوب مثل الیمن و ما یتّصل بها من الیمامه و عمار و البحرین…
فلنتبع ذلک بالطریق إلی ما ینحرف إلیه تلک الجهات من نواحی المشرق… و لنبدأ
بمدینه السلام…)

۵ . المسالک و الممالک، ابن خردادبه، صص۱۳۰ ـ ۱۲۹

—————————————————

صفحه ۱۱۲

—————————————————

را با «دیار عرب» آغاز می کند، با این استدلال که: «لأنّ القبله بها و مکه فیها، و
هی أُمّ القری و بلد العرب و أوطانهم التی لم یشرکهم فی سکناها غیرهم».(۱)

ابن حوقل در مقدمه کتابش هم می نویسد:

«و قد فصّلتُ بلاد الإسلام إقلیماً إقلیماً و صُقْعًا صُقْعًا و کورهً کورهً لکلّ
عمل و بدأت بذکر دیار العرب، فجعلتها إقلیماً واحداً لأنّ الکعبه فیها و مکه أُمّ
القری و هی واسطه هذه الأقالیم عندی»(۲)

تعبیر اخیر ابن حوقل در این که مکه «میانه اقالیم» است، نشانگر نگرش دینی و حاکمیت
آن بر فکر جغرافیایی اوست.

ابن حوقل، پس از آن هم که کتابش را با بحث از دیار عرب آغاز کرده، باز تأکید می
کند: «وَ أنا مبتدیء من دیار العرب بذکر مکه».(۳)

نویسنده ناشناخته «حدود العالم» هم که کتابش را در نیمه دوم قرن چهارم هجری به
پارسی نوشته، فصلی را در میانه کتاب، به دیارِ عرب اختصاص داده و در باره شهر مکه
می نویسد:

«مکه شهری است بزرگ و آبادان و با مردم بسیار و بر دامنِ کوه نهاده و گِرداگرد وی
کوه هاست و شریف ترین شهری است اندر جهان، کی مولود پیغمبر ما صلّی الله علیه و
سلّم آنجا بوده است و خانه خدا(ی) عزّ و جلّ است.»(۴)

ابن رسته، جغرافی دان اواخر قرن سوم هجری ، نیز در کتاب «اعلاق النفیسه» پس از بحث
از داستان فلک و شکل زمین، بحث را با مکه و سپس مدینه آغاز کرده و بحثی مفصل را به
مکه و جزئیات مربوط به مسجد الحرام و این شهر اختصاص داده است. شاید در میان متون
جغرافیایی عمومی، کمتر کتابی با این وسعت به این بحث پرداخته باشد.

ابن فقیه همدانی نیز در قرن چهارم، پس از کلیاتی که در باره شهرها آورده، بحث را از
مکه و مدینه آغاز کرده است.(۵)

همچنین نویسنده کتاب فارسی «مجمل التواریخ و القصص» که آن را در حوالی سال ۵۲۰ هجری
نوشته، در بخش جغرافیا، خود با احتساب جزیره العرب از اقلیم دوم، پس از شرح

۱ . صوره الأرض، (لیدن، ۱۹۳۸)، ص۱۸

۲ . همان، صص ۵ و ۶

۳ . همان، ص ۲۸

۴ . حدود العالم، (به کوشش منوچهر ستوده، تهران، ۱۳۴۰)، ص ۱۶۵

۵ . المختصر فی البلدان، (لیدن، ۱۳۰۲ ق.)، صص۲۷ ـ ۱۶

—————————————————

صفحه ۱۱۳

—————————————————

کلیات اقالیم سبعه، بحث را با مکه آغاز می کند:

«اول بنا اندر عالم، مکه بوده است و معظم تر و بلندتر مدینه است و آنجا طاعون
نباشد. و بیشتر عجایب اندر اسلام به بیت المقدس است.»

وی سپس تحت عنوان «بیت الله الکعبه» شرحی از مکه و نام های آن و کعبه و تاریخچه
مسجدالحرام به دست داده و در ادامه، با کشیدن تصویری از آن، شرحی از مدینه ارائه
کرده و سپس به سراغ بیت المقدس رفته است.(۱)

ابوسعد خرگوشی شهر مکه و مدینه در قرن پنجم

کتاب «شرف النبی»(صلی الله علیه وآله) ابوسعد خرگوشی (متوفای ۴۰۶ و منسوب به محله
خرگوش در شهر نیشابور) از علمای بزرگ اهل سنت در خراسان قرن چهارم، به زبان عربی
بوده که اخیراً با تعلیقات فراوان در شش مجلد منتشر شده است.(۲)

این کتاب در قرن ششم به دست نجم الدین محمود راوندی به فارسی برگردان شده است. در
این کتاب، به رغم آن که کتاب سیره و بر اساس روش آثار «دلائل النبوه» نوشته شده،
شرحی دقیق از مکه، مسجدالحرام، کعبه و دیگر اماکن مقدس آورده است.

این کتاب به تازگی در شش مجلد، با تصحیحات و توضیحات فراوان، با عنوان «مناحل الشفا
و مناهل الصفا بتحقیق کتاب شرف المصطفی» (تصحیح السید ابوعاصم نبیل بن هاشم الغمری
آل باعلوی) به چاپ رسیده (دارالبشائر، ۱۴۲۴) ومطالب مربوط به مکه و مدینه در مجلد
دوم، صفحات: ۴۸۳ ـ ۱۹۹ آمده است.

ترجمه کهن فارسیِ این کتاب، مطالب یاد شده را با حذف عناوین فرعی، از باب ۳۵ (ذکر
فضیلت مکه، ص ۳۶۹) تا باب ۵۰ (در آمدن رسول(صلی الله علیه وآله) به مسجد قبا، صص۴۴۷
ـ ۳۶۹) آورده است.

متأسفانه، نه مصحّحِ متن فارسی متن عربی کتاب را در اختیار داشته و نه مصحّح متن
عربی به فارسیِ آن توجه کرده است و احیانا حذف و اضافاتی را که به دست مترجم انجام
گرفته، یادآور شده است.

به جز احادیثی ک