پاورپوینت کامل سیر تاریخی حج در قرآن ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل سیر تاریخی حج در قرآن ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل سیر تاریخی حج در قرآن ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل سیر تاریخی حج در قرآن ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

۹۰

مقدمه

شکی نیست که از نظر آیات مبارک قرآن، کعبه خانه ای کهن و منسوب به حضرت ابراهیم
است، اما پرسش این است که آیا کعبه پیش از حضرت ابراهیم وجود داشته یا نه؟ همه
مفسّران شیعه و بیشتر مفسّران اهل سنت بر آنند که کعبه پیش از ابراهیم(علیه السلام)
بوده و پیشینه آن، به زمان حضرت آدم، بلکه قبل از آن برمی گردد; چون از سویی ظاهر
اطلاق آیه: } إِنَّ أَوَّلَ بَیْت وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّهَ
مُبارَکاً{(۱) این است که کعبه کهن ترین معبد است و از سوی دیگر همه انبیا براساس
آیات ۳۱، ۵۸ و ۵۹ مریم و آیات دیگر نماز و سجده می گزاردند، پس اگر بگوییم قبله گاه
آن ها غیر از کعبه بوده، با اطلاق آیه سازگاری نخواهد داشت.(۲) و همچنین، این آیه و
آیه پس از آن، در مقام بیان مزایای خانه خدا است که نخستین مزیّت آن، داشتن پیشینه
طولانی و ممتد ذکر شده است; به این معنی که محلّی پیش از کعبه پرستشگاه عمومی مردم
نبوده وگرنه اوّلیت آن باطل خواهد شد.

دلیل دیگر اینکه این آیه در پاسخ به ایراد یهود در تغییر قبله به سوی کعبه است که
اعتراض کردند بیت المقدس سزاوار به استقبال است، چون که قبل از کعبه ساخته شده و
قبله گروهی از انبیا بوده است; خداوند بهوسیله نزول این آیه مبارکه، پاسخ داد: اگر
کعبه قبله قرار گرفت، جای تعجب نیست، چون که نخستین خانه توحید و با سابقه ترین
معبد در زمین است.

همچنان که تاریخ و سایر منابع اسلامی هم دلالت دارند که کعبه نه تنها پیش از بیت
المقدس بوده، بلکه از زمان حضرت آدم وجود داشته و در تاریخ آمده است که از زمان های
قدیم، تمام ملل و اقوام هند و فارس و کلدانیان و بودائیان و اعراب، که معتقد به
پرستش بودند، به کعبه احترام

۱ . آل عمران: ۹۶

۲ . آیت الله جوادی آملی، فصلنامه «میقات حج»، ش۴، ص۵۵

—————————————————

صفحه ۹۱

—————————————————

می گذاشتند; به طوری که نوشته اند از زمان های قدیم هفت معبد بزرگ و عمومی بوده که
قدیمی تر از همه، کعبه است.(۱) از این رو، موئیر، خاور شناس مشهور انگلیسی، در
کتابی که درباره شرح حال پیامبر اسلام نوشته، از تاریخ نگاری به نام دیودور ـ که
نیم قرن قبل از میلاد مسیح می زیسته ـ نقل کرده که خانه کعبه قدیمی ترین محلی است
که به عنوان بندگی خدا برای بشر ساخته شده است.(۲) در جوامع روایی شیعه و سنی،
روایات زیادی نقل شده که دلالت بر وجود کعبه از زمان آدم دارد که برخی از این
روایات، مربوط به دحو الأرض است.(۳)

اما بحث این است که آغاز مراسم حج و پیشینه تاریخی آن، به چه زمانی برمی گردد؟ آیا
همزمان با وجود کعبه بوده یا از زمان حضرت ابراهیم؟

با توجه به این که در آیات قرآن، حج و کعبه به حضرت ابراهیم نسبت داده شده، لذا در
این مقاله بررسی تاریخی حج را در ضمن چهار دور، به طور جداگانه مورد بررسی قرار
خواهیم داد:

۱ . پیش از حضرت ابراهیم.

۲ . دوران حضرت ابراهیم.

۳ . پس از حضرت ابراهیم تا ظهور اسلام.

۴ . از زمان ظهور اسلام تا کنون.

۱ . پیش از بعثت حضرت ابراهیم(علیه السلام)

با توجه به مطالب مقدمه، که در آن، موجودیت اجمالیِ کعبه پیش از زمان حضرت ابراهیم
ثابت گردید و با ضمیمه این مطلب که کعبه اصولاً برای انجام مراسم حج بهوجود آمده
است، از این رو وجود اجمالی حج به کمک همان آیات و روایات، که توضیح آن ها در مقدمه
گذشت، اثبات می شود.

شاهد این مطلب، تمسک امام صادق(علیه السلام) به همان آیات برای اثبات حج آدم و نوح
و… می باشد:

قال الحلبی سئل أبو عبد الله(علیه السلام) عن البیت أ کان یحجّ قبل أن یبعث
النبی(صلی الله علیه وآله) ؟ قال: نعم و تصدیقه فی القرآن قول شعیب، قال لموسی حیث
تزوّج } عَلی أَنْ تَأْجُرَنِی ثَمانِیَ حِجَج{ و لم یقل ثمانی سنین، و إنّ آدم و
نوحاً حجّا و سلیمان بن داود قد حجّ البیت بالجنّ و الإنس و

۱ . المیزان، ج۳، ص۳۱۹

۲ . غفاری، ابراهیم، راهنمای حرمین شریفین، ج۱، ص۱۵۷

۳ . قوله تعالی } وَالاَْرْضَ بَعْدَ ذَلِکَ دَحَاهَا{ بسطها، من دحوت الشیء دحواً
بسطته و فی الحدیث یوم دحو الأرض، بسطها من تحت الکعبه و هو الیوم الخامس والعشرون
من ذی القعده ; شیخ فخرالدین الطریحی، ج۱، ص۱۳۴

—————————————————

صفحه ۹۲

—————————————————

الطیر و الریح و حجّ موسی علی جمل أحمر یقول: لَبَّیْکَ لَبَّیْک، و إنّه کما قال
الله: } إِنَّ أَوَّلَ بَیْت وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّهَ مُبارَکاً وَ
هُدیً لِلْعالَمِینَ{ و قال: } وَ إِذْ یَرْفَعُ إِبْراهِیمُ الْقَواعِدَ مِنَ
الْبَیْتِ وَ إِسْماعِیلُ{ و قال: } أَنْ طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطّائِفِینَ وَ
الْعاکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ{ و إنّ الله أنزل الحجر لآدم و کان
البیت».(۱)

روایت دیگر را زراره از امام باقر(علیه السلام) نقل می کند که از حضرت پرسید:

«أَ کان یحجّ إلیه قبل أن یبعث النبی(صلی الله علیه وآله) قال: نعم، لا یعلمون أنّ
الناس قد کانوا یحجّون و نخبرکم أنّ آدم و نوحاً و سلیمان قد حجّوا البیت بالجنّ و
الإنس و الطیر و لقد حجّه موسی علی جمل أحمر یقول لَبَّیْکَ لَبَّیْک، فإنّه کما
قال الله تعالی: } إِنَّ أَوَّلَ بَیْت وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّهَ
مُبارَکاً وَ هُدیً لِلْعالَمِینَ{ .(۲)و (۳)

همان طور که ملاحظه شد، امام صادق و امام باقر(علیهما السلام) برای اثبات حج انبیای
سلف، تمسک به آیاتی نمودند که آن آیات درباره کعبه بود، اما از آن جاکه کعبه ملازم
با حج بوده و گویی راز اصلیِ پیدایش کعبه، انجام مراسم با شکوه حج است، از این رو،
امام(علیه السلام) به این آیات تمسک کرد و جالب این است که امام(علیه السلام) برای
حج انبیا تعلیل به این آیات کرد و فرمود: «فإنّه کما قال الله تعالی…» .

وشاید وجه استشهاد امام صادق(علیه السلام) بر سه آیه، این باشد که آیه نخست مربوط
به حجّ انبیا، تا پیش از ابراهیم(۴) و آیه دوم زمانِ ابراهیم و آیه سوم مربوط به
بعد از زمان ابراهیم، یعنی سلیمان و موسی باشد، چراکه در آیه سوم، ابراهیم مأموریت
یافت که خانه خدا را برای سه دسته (طائفین، عاکفین و رکّع السجود) پاکسازی کند و
روشن است که مراد، فقط طواف کنندگانِ در زمان ابراهیم نیست، بلکه شامل آنهایی است
که بعداً هم می آیند. پس با تمسک به آیات، می توان وجود اجمالی حج را از زمان آدم
تا ابراهیم اثبات کرد.

علاوه بر این آیات، روایات خاص دیگری هم نقل شده که دلالت بر انجام حج در این برهه
از تاریخ دارد، که می توان این روایات را تحت عناوین زیر بیان کرد:

* حجّ جبرئیل و ملائکه

إِنَّ رَجُلاً سَأَلَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام) : «عَنْ أَوَّلِ مَنْ
حَجَّ مِنْ أَهْلِ السَّمَاءِ، فَقَالَ: جَبْرَئِیلُ(علیه السلام) ».(۵)

هم چنان که امام صادق(علیه السلام) فرمود: بعد از این که آدم حجش را تمام کرد،
جبرئیل به او

۱ . تفسیر برهان، ج۱، ص۱۵۵ و تفسیر العیاشی، ج۱، ص۶۰ والحج فی الکتاب والسنه، ص۱۸۱

۲ . آل عمران: ۹۶

۳ . تفسیر برهان، ج۱، ص۳۰۰ و تفسیر عیاشی، ج۱، ص۱۸۶

۴ . احتمال هم دارد که آیه اول مربوط به همه ازمنه، از زمان آدم تا خاتم باشد،
چنان که ظاهر روایت دوم این است.

۵ . علل الشرایع، ج۲، ص۴۶۵ و عیون أخبار الرضا، ج۱، ص۲۴۳

—————————————————

صفحه ۹۳

—————————————————

گفت: «هَنِیئاً لَکَ یَا آدَمُ لَقَدْ طُفْتُ بِهَذَا الْبَیْتِ قَبْلَکَ ثَلاثَهَ
آلافِ سَنَه».(۱)

و در روایت دیگر فرمود: «لَمَّا أَفَاضَ آدَمُ مِنْ مِنًی تَلَقَّتْهُ
الْمَلائِکَهُ فَقَالُوا یَا آدَمُ بُرَّ حَجُّکَ أَمَا إِنَّهُ قَدْ حَجَجْنَا
هَذَا الْبَیْتَ قَبْلَ أَنْ تَحُجَّهُ بِأَلْفَیْ عَام».(۲)

مؤید این روایات، روایات دیگری است که زراره به امام صادق عرض می کند:

«جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ أَسْأَلُکَ فِی الْحَجِّ مُنْذُ أَرْبَعِینَ عَاماً
فَتُفْتِینِی، فَقَالَ: یَا زُرَارَهُ بَیْتٌ یُحَجُّ قَبْلَ آدَمَ(علیه السلام)
بِأَلْفَیْ عَام تُرِیدُ أَنْ تَفْنَی مَسَائِلُهُ فِی أَرْبَعِینَ عَاماً».

* حجّ آدم

بعد از جبرئیل و فرشتگان، نخستین کسی که خانه خدا را زیارت کرد و اعمال حج را انجام
داد، حضرت آدم است که روایات در این زمینه زیاد است و مرحوم کلینی در فروع کافی
بابی با نام حجّ آدم(۳) آورده است. این روایات در بیشتر کتب تفسیری(۴) و جوامع(۵)
روایی نقل شده است.

* حجّ انبیای دیگر

افزون بر برخی از این روایات، که در آغاز این بخش ذکر شد، روایات دیگری هم نقل شده
که دلالت بر وجود حج در این برهه از تاریخ دارد:

عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَهَ قَالَ: «قَالَ لِی أَبُو الْحَسَنِ(علیه السلام)
إِنَّ سَفِینَهَ نُوح کَانَتْ مَأْمُورَهً طَافَتْ بِالْبَیْتِ حَیْثُ غَرِقَتِ
الاَْرْضُ ثُمَّ أَتَتْ مِنًی فِی أَیَّامِهَا ثُمَّ رَجَعَتِ السَّفِینَهُ وَ
کَانَتْ مَأْمُورَهً وَ طَافَتْ بِالْبَیْتِ طَوَافَ النِّسَاءِ».(۶)

هم چنان که روایت «لم یزل کانت معموره حتی زمن الطوفان» هم دلالت به ملازمه بر وجود
حج در این زمان خاص دارد، چنان که از ابن جریر هم نقل شده که: «فَلَمَّا کَانَ
زَمَنُ الطُّوفَانِ رُفِعَ فَکَانَتِ الاَْنْبِیَاءُ(علیهم السلام) یَحُجُّونَهُ وَ
لا یَعْلَمُونَ مَکَانَهُ حَتَّی بَوَّأَهُ اللَّهُ لاِِبْرَاهِیمَ(علیه السلام)
فَأَعْلَمَهُ مَکَانَهُ…».(۷)

از مجموعه آیات و روایات گذشته، وجود اجمالی حج از زمان آدم تا زمان ابراهیم
استفاده شده، اما کیفیت و چگونگی مراسم حج در آن زمان برای ما مبهم و مجمل است.

۱ . علل الشرایع، ج۲، ص۴۰۱

۲ . فروع کافی، ج۴، ص۱۹۶ و من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۱۴۸

۳ . فروع کافی، ج۴، ص۱۹۰

۴ . برهان، ج۱، ص۱۵۵ و ۳۰۰ ; نورالثقلین، ج۱، ص۱۲۶ و درالمنثور، ج۱، ص۳۰۵

۵ . بحار الأنوار، ج۹۶، ص۳۰ و ۴۰ ; من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۱۴۷ و ۱۴۸ و فروع
کافی، ج۴، ص۱۹۰

۶ . فروع کافی، ج۴، ص۲۱۳

۷ . درالمنثور، ج۱، ص۳۰۸

—————————————————

صفحه ۹۴

—————————————————

۲ . حج در دوران حضرت ابراهیم(علیه السلام)

آن چه که از نظر قرآن امر مسلّم، قطعی و انکار ناپذیر می باشد، وجود حج و احیای آن،
در زمان حضرت ابراهیم است و این مطلب را می شود از آیات متعددی استفاده کرد که صریح
ترین آنها آیه } وَ أَذِّنْ فِی النّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجالاً وَ عَلی
کُلِّ ضامِر یَأْتِینَ مِنْ کُلِّ فَجّ عَمِیق{(۱) می باشد که حضرت ابراهیم مأمور
شد اعلان عمومی کند برای همه انسان ها; چه آن هایی که در آن زمان بودند و چه بعداً
می آیند. از این رو بعضی از مفسران گفته اند که هرکس در هر زمان به حج مشرّف می شود
درحقیقت لبیک به همان دعوت ابراهیم است; چه این که در آیه مبارکه «یأتوک» هست نه
«یأتوه».(۲)

چنان که از آیه دیگر هم مطلب فوق استظهار می شود: } وَ عَهِدْنا إِلی إِبْراهِیمَ
وَ إِسْماعِیلَ أَنْ طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطّائِفِینَ وَ الْعاکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ
السُّجُودِ{ .(۳)

قدر متیقّن این آیه مربوط به طواف کنندگان و زائران در زمان حضرت ابراهیم می باشد.
به علاوه از آیه مبارکه: } أَرِنا مَناسِکَنا{(۴) هم می شود وجود اجمالی حج در زمان
ابراهیم را اثبات کرد که توضیح آن، در بحث های بعد خواهد آمد.

پس، وجود حج در زمان ابراهیم، امری است مسلّم و قطعی، اما این که چگونه انجام می
گرفته و چه مناسکی وجود داشت، دقیقاً مشخص نیست. فی الجمله، از بعضی آیات و روایات
می شود برداشت کرد که اعمال زیر در آن زمان وجود داشته و جزو مناسک حج بوده است:

۱ . طواف: از آیه: } طَهِّرْ بَیْتِیَ لِلطّائِفِینَ{.(۵)

۲ . سعی: از ظاهر آیه: } إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَهَ مِنْ شَعائِرِ اللهِ فَمَنْ
حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَیْهِ أَنْ یَطَّوَّفَ بِهِما{(۶)
برداشت می شود که سعی، پیش از اسلام وجود داشته و احتمالاً به زمان ابراهیم بر می
گردد; چون یکی از حکمت های وجودِ سعی را همان هفت مرتبه سعی هاجر در میان کوه صفا و
مروه، برای یافتن آب جهت رفع تشنگی اسماعیل دانسته اند.

۳ . قربانی: آیات: ۱۰۲ تا ۱۰۷ سوره مبارکه صافات، مربوط به ذبح حضرت اسماعیل است.

۴ . رمی: از روایاتی که در ذیل آیات مربوط به ذبح اسماعیل نقل شده، استفاده می شود

۱ . حج : ۲۷

۲ . جرعه ای از بیکران زمزم، ص۱۱۰

۳ . بقره : ۱۲۵

۴ . بقره : ۱۲۸

۵ . حج : ۲۶

۶ . بقره : ۱۵۸

—————————————————

صفحه ۹۵

—————————————————

که رمی از آن زمان تشریع شده است.

۵ . وقوف در عرفات: بعضی از روایاتی که در ذیل آیه فوق و آیه: } ثُمَّ أَفِیضُوا
مِنْ حَیْثُ أَفاضَ النّاسُ{ نقل شده، ظهور در این دارد که یکی از اعمال مناسک حج
در زمان ابراهیم، وقوف در عرفات بوده است. عَنْ مُعَاوِیَهَ بْنِ عَمَّار قَالَ:
«سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) عَنْ عَرَفَات، لِمَ سُمِّیَتْ
عَرَفَات؟ فَقَالَ: إِنَّ جَبْرَئِیلَ(علیه السلام) خَرَجَ بِإِبْرَاهِیمَ(علیه
السلام) یَوْمَ عَرَفَهَ فَلَمَّا زَالَتِ الشَّمْسُ، قَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ: یَا
إِبْرَاهِیمُ اعْتَرِفْ بِذَنْبِکَ وَ اعْرِفْ مَنَاسِکَکَ فَسُمِّیَتْ عَرَفَات
لِقَوْلِ جَبْرَئِیلَ اعْتَرِفْ فَاعْتَرَفَ».(۱)

۳ . بعد از ابراهیم تا ظهور اسلام

وجود حج در این برهه از زمان هم جای هیچ شک و شبهه نیست. علاوه بر آیات و روایاتی
که در آغاز این فصل گذشت، آیات دیگری هم دلالت بر وجود حج و کیفیت بعضی از مناسک حج
در این زمان خاص دارد که شرح آنها در ذیل می آید.

۱ . } قالَ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أُنْکِحَکَ إِحْدَی ابْنَتَیَّ هاتَیْنِ عَلی أَنْ
تَأْجُرَنِی ثَمانِیَ حِجَج… { .(۲)

آیه مبارکه، در مورد ازدواج حضرت موسی با یکی از دختران شعیب است که مهریه دخترش،
هشت سال کار قرار داده شد. از این که به جای «ثمانی سنین» «ثمانی حجج» ذکر شده،
فهمیده می شود که در آن زمان، حج آن قدر معروف بوده که معیار شمارش سال قرار می
گرفت و از سوی دیگر بیان گر این مطلب است که در هر سال یک بار حج صورت می پذیرد;
چنان که امام صادق(علیه السلام) در پاسخ پرسش کننده ای که پرسید: آیا قبل از اسلام
مردم حج انجام می دادند؟ فرمود:

«نعم و تصدیقه فی القرآن قول شعیب حین قال لموسی حیث تزوّج } عَلی أَنْ تَأْجُرَنِی
ثَمانِیَ حِجَج{ و لم یقل ثمانی سنین».(۳)

۲ . } وَ عَهِدْنا إِلی إِبْراهِیمَ وَ إِسْماعِیلَ أَنْ طَهِّرا بَیْتِیَ
لِلطّائِفِینَ وَ الْعاکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ{(۴)

پیمان الهی از دو پیامبر بزرگوار این بود که: کعبه را برای زائران و طواف کنندگان و
معتکفان و رکوع و سجده گزاران; چه آنهایی که الآن موجود هستند و چه آنان که بعداً
می آیند، پاک و پاکیزه نگه بدارند; به خصوص با عنایت به این که این مأموریت در
اواخر عمر حضرت

۱ . نورالثقلین، ج۱، ص۱۹۷

۲ . قصص : ۲۷

۳ . برهان، ج۱، ص۱۵۵ و عیاشی، ج۱، ص۶۰

۴ . بقره : ۱۲۵

—————————————————

صفحه ۹۶

—————————————————

ابراهیم به او ابلاغ شد و به یقین مربوط به زمان خاص نبوده است. شاهد قطعی این
برداشت، روایتی بود که قبلاً ذکر شد که امام صادق(علیه السلام) برای اثبات حج حضرت
موسی و سلیمان و… تمسک به همین آیه فرمودند:

«…إنّ آدم و نوحاً حجّا و سلیمان بن داود… و حجّ موسی… إنّه کما قال الله…
و قال } وَ إِذْ یَرْفَعُ إِبْراهِیمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَیْتِ وَ إِسْماعِیلُ{
و قال: } أَنْ طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطّائِفِینَ وَ الْعاکِفِینَ…{ .(۱) توضیح آن
پیشتر گذشت.

علاوه بر این آیات، روایاتی هم راجع به حجّ موسی و سلیمان و داود و عیسی و… در
کتب روایی نقل شده که مرحوم کلینی آنها را در فروع کافی با عنوان «حج
الأنبیاء»،(۲)جمع آوری کرده است.

بعد از جبرئیل و فرشتگان، نخستین کسی که خانه خدا را زیارت کرد و اعمال حج را انجام
داد، حضرت آدم است که روایات در این زمینه زیاد است.

و از بعض روایات استفاده می شود که برای مردم جای سؤال بود که آیا حج بهوسیله اسلام
تأسیس شد یا قبل از اسلام هم وجود داشت; از جمله روایاتی که زراره از امام
باقر(علیه السلام)نقل کرده که از حضرت سؤال کردند: آیا قبل از بعثت پیامبرخدا(صلی
الله علیه وآله) حج انجام می گرفت یا نه؟ فرمود: بله. سپس تعبیری به کار برد که
دلالت بر استمرار حج در زمان های گذشته دارد: «أَنَّ النَّاسَ قَدْ کَانُوا
یَحُجُّونَ». آنگاه فرمود: «نُخْبِرُکُمْ أَنَّ آدَمَ وَ نُوحاً وَ سُلَیْمَانَ
قَدْ حَجُّوا الْبَیْتَ… وَ لَقَدْ حَجَّهُ مُوسَی(علیه السلام) ».(۳)

حج در دوران جاهلیت

دسته دیگر از آیات، نه تنها دلالت بر وجود حج در زمان جاهیت دارد، بلکه چگونگی بعضی
از مناسک حج را نیز بیان کرده است که آن آیات به شرح زیر است:

۱ . } وَ ما کانَ صَلاتُهُمْ عِنْدَ الْبَیْتِ إِلاّ مُکاءً وَ تَصْدِیَهً{ .(۴)

این آیه ظهور دارد که نماز و دعای آنها هنگام انجام حج، به صورت سوت کشیدن و کف زدن
بوده است.

۲ . } ثُمَّ أَفِیضُوا مِنْ حَیْثُ أَفاضَ النّاسُ وَ اسْتَغْفِرُوا اللهَ إِنَّ
اللهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ{ .(۵)

۱ . برهان، ج۱، ص۱۵۵ و عیاشی، ج۱، ص۶۰

۲ . فروع کافی، ج۴، ص۲۱۲

۳ . مستدرک الوسائل، ج۸ ، ص۹ ; برهان، ج۱، ص۳۰۰

۴ . انفال : ۳۵

۵ . بقره : ۱۹۹

—————————————————

صفحه ۹۷

—————————————————

این آیه ناظر به یکی از عادات مشرکین مکه در زمان جاهلیت است که وقوف در عرفات را
مربوط به کسانی می دانستند که از خارج مکه برای حج می آمدند، اما قریش و طوایف
اطراف حرم و وابستگان قریش، از این کار معاف بودند، چنان که امام صادق(علیه السلام)
در بیان این آیه فرمود:

«أُولَئِکَ قُرَیْشٌ کَانُوا یَقُولُونَ نَحْنُ أَوْلَی النَّاسِ بِالْبَیْتِ فَلاَ
تُفِیضُوا إِلاَّ مِنَ الْمُزْدَلِفَهِ فَأَمَرَهُمُ اللَّهُ أَنْ یُفِیضُوا مِنْ
عَرَفَهَ».(۱)

این امتیاز و برخی امتیازات دیگر را اصطلاحاً «حمس»(۲) می نامند، یعنی قریش معتقد
بودند که چون از فرزندان ابراهیم و سرپرستان خانه خدا و اهل حرم و ساکن مکه هستند و
هیچ یک از عرب ها مقام و منزلت آنها را ندارند، پس امتیازاتی بر دیگران دارند.
استفاده کنندگان این امتیازات را حُمس نامیده اند و لذا می گفتند چون عرفات از محیط
حرم خارج است، پس وقوف در آن مربوط به اهل حرم نمی باشد، اما آیه مذکور، این گونه
امتیازات را لغو کرده است:

۳ . } فَإِذا قَضَیْتُمْ مَناسِکَکُمْ فَاذْکُرُوا اللهَ کَذِکْرِکُمْ آباءَکُمْ
أَوْ أَشَدَّ ذِکْراً{ .(۳)

این آیه اشاره به یکی دیگر از عادات مردم جاهلی در موسم حج دارد که پس از انجام
مراسم حج، اجتماعی تشکیل می دادند و افتخارات موهومی را که از ناحیه پدران نصیبشان
شده، با تکیه بر ارزش های