پاورپوینت کامل دانشمندان و کتاب های شیعه در مکّه مکرّمه(در قرن یازدهم هجری قمری) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل دانشمندان و کتاب های شیعه در مکّه مکرّمه(در قرن یازدهم هجری قمری) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل دانشمندان و کتاب های شیعه در مکّه مکرّمه(در قرن یازدهم هجری قمری) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل دانشمندان و کتاب های شیعه در مکّه مکرّمه(در قرن یازدهم هجری قمری) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

۲۴

تاریخ تشیع و شیعیان در مکه و مدینه، از موضوعاتی است که پیشینیان از آن غفلت کرده
و بدان نپرداخته اند و این شاید بدان سبب بوده که مصادر مستقل و سریع الحصولی در
این زمینه وجود نداشته و پرداختن به آن، فرصت بسیار و پی جویی گسترده در لابلای
کتاب های فراوان را طلب می کرده است، که چنین حال و مجالی کمتر یافت می شود.

روشن است که ما بخشی از امت اسلامیم و چون شیعه ایم، هماره مورد انکار و بی توجهی
دیگر مسلمانان قرار گرفته و هدف مناسبی برای کج اندیشان و تنگ نظران بوده ایم; به
طوری که هرچه توانسته اند، در حذف ما از جامعه اسلامی کوشیده اند و راه نجات اسلام
را در طرد ما از جمع امّت اسلامی شناسانده اند و هر قدر توانسته اند با تهمت و
افترا در مورد شیعه سیاه نمایی کرده و چهره آنان را در میان مسلمانان، منفی و غیر
مناسب نشان داده اند.

از این رو، پرداختن به موضوعاتی که مورد اهتمام همه مسلمانان است و تبیین اعتقاد و
عمل شیعیان درباره آن ها، می تواند تبلیغات عوامل تفرقه و تضعیف اسلام را برملا
کند.

—————————————————

۲۵

—————————————————

بنابراین، پرداختن به موضوع پیش گفته، لازم و ضروری است، گرچه به دلیل نپرداختن
پیشینیان به آن، پر زحمت و زمان بر باشد.

امید است پژوهشگران معاصر، که پر تلاش اند و خوش فکر، بدان بپردازند و خلأهای موجود
را پر کرده، غبار نسیان از این مهم بزدایند.

بدیهی است، به دست آوردن نتیجه ای مفید و ارزشمند، همّت افراد و گروه هایی را می
طلبد که با حوصله تمام، از لابلای کتاب های تاریخ، تراجم و رجال، حدیث، سفرنامه های
حج، فهرست مخطوطات و… مطالب مربوط را بیابند و در قالبی پسندیده و به صورت دائره
المعارفی ماندگار عرضه کنند تا فرهنگنامه ای باشد که علاوه بر پرداختن به ریز
موضوعات، زمینه های پژوهش گسترده تر را برای اهل کار و تلاش فراهم آورد.

حضور برجسته دانشمندان شیعه در نیمه اول قرن یازدهم هجری در مکه معظمه، از مسائل
قابل توجهی است که جا دارد، هرچند به طور فشرده و مختصر، بدان پرداخته شود.

چنین بر می آید که در آن زمان، عالمان شیعه مهاجر ایرانی و لبنانی، در مکه حضوری
چشم گیر داشته اند و با آزادی نسبی، علاوه بر عبادت، می توانستند به کار تعلیم و
تعلّم و تألیف و نسخه برداری کتب مذهبی بپردازند و بازار علوم مذهبیِ شیعی را در
مکه رونق دهند.

به تعبیر علاّمه سید حسن صدر، در آن روزگار، مکّه مکرّمه، منزل گاه علمای شیعه بوده
است.(۱)

شاید بتوان گفت که حضور آزاد و فعال دانشمندان شیعه در مکه، در قرن یازدهم، در
مقایسه با قرون دیگر اسلامی، یک استثنا است که دیگر تکرار نشده است.

اکنون این پرسش مطرح می شود که چه عامل یا عواملی سبب شده است که در آن برهه از
تاریخ، جمعی از علمای شیعه در مکه گردهم آیند و حوزه علوم دینیِ شیعی را تشکیل
دهند؟ و در رونق فرهنگ شیعی بکوشند و در بازسازی کعبه، به سال ۱۰۴۰ هـ . مشارکت
کنند و درباره آن تجدید بنا، دو کتاب به نام های: «مفرّحه الأنام فی تأسیس بیت الله
الحرام» و «أبنیه الکعبه» بنگارند؟

۱ . تکمله أمل الآمل، ص۲۵۲

—————————————————

۲۶

—————————————————

به نظر می رسد شیوه حکومت و رفتار حاکمان مکه به گونه ای بوده که زمینه چنین حضور
فعالی را فراهم می کرده است. در آن زمان، حکومت به دست شُرفا و سادات بوده که گر چه
سنّی بوده اند، اما گرایش و میلی به تشیع داشته اند.

* * *

اشاره به این نکته لازم است که منبع این نوشته، عمدتاً جلد پنجم کتاب «طبقات اعلام
الشیعه» نوشته علاّمه بزرگوار شیخ آقا بزرگ تهرانی است که در قرن چهاردهم هجری می
زیسته است. آن بزرگ مرد، بیشتر آگاهی های خود را از نسخه های خطی به دست آورده و
این نشان می دهد اطلاعات وی، پر بها و منحصر به فرد است; زیرا دسترسی وسیع به کتاب
های خطی در زمان ما، آنگونه که برای او به هنگام تدوین کتاب عظیم «الذریعه…»
فراهم بود، میسور نیست.

آری، اگر توفیق نگاه دوباره و همه جانبه به کتاب های خطی، برای فرد یا گروهی، در
مقیاس وسیع پیش آید و همه اطلاعات جانبیِ آن ها; از قبیل: کاتب ها، سفارش دهنده ها،
زمان شروع و پایان و نیز مکان تألیف و نسخه برداری، همچنین بلاغ ها، اِنهاءها،
اجازه ها، تملّک ها و… از آن ها استخراج و به رایانه داده شود، می توان امیدوار
بود که گوشه هایی تاریک از تاریخ ما روشن و بسیاری از علمای ما شناخته شوند.

البته شیخ آقا بزرگ تهرانی، در کتاب «طبقات اعلام الشیعه» در صدد فراهم آوردن زندگی
نامه دانشمندان شیعه، به طور عام بوده است، نه با رویکرد حضور آنان در مکه مکرمه.
به یقین، اگر وی با این دیدگاه قلم می زد یا به این موضوع توجّه ویژه داشت، آگاهی
های بیشتری فراهم می آورد و در اختیار ما می گذاشت.

اکنون ما، در این نوشتار، ۷۴ تن از عالمان و دانشمندان شیعی را، که در سده یازدهم
هجری در مکه می زیسته اند، معرفی می کنیم و آنگاه گزارشی از ۳۰ کتاب شیعی، که در آن
قرن در مکه تألیف یا استنساخ شده اند، می آوریم و سپس نگاهی کوتاه خواهیم داشت به
دانشمندان و کتابهای شیعی در مدینه منوره در قرن یازدهم. گفتنی است در آن دوره
تألیف، نسخه برداری، و خرید و فروش کتب شیعه در مکه رواج داشته و از آن جا به
شهرهای دیگر شیعه نشین هم برده می شده است.

نکته قابل توجه درباره علمای شیعه در مکّه مکرّمه این است که از هر دو جریان اخباری

—————————————————

۲۷

—————————————————

و اصولی در میان آنان دیده می شود، گرچه غلبه با اخباریان بوده است. دیگر آن که
بیشتر آنان ایرانی بوده اند و علمای جبل عامل لبنان، از نظر تعداد، در مرتبه بعد
قرار داشته اند; یعنی همه مهاجر بوده اند و بومی در میان ایشان کمتر وجود داشته
است.

و ویژگی دیگر این عالمان، آن است که بیشتر فقیه یا محدّث و رجالی بوده اند و
فیلسوف، متکلّم، عارف، مورّخ، ریاضی دان و شاعر فارسی گوی در میان آنان به چشم نمی
خورد.

* * *

۱ ـ ابراهیم احسائی بن علی بن عبد الله جبلی شیرازی، «تفسیر فرات کوفی» را در دوران
مجاورتش در مکّه مکرّمه استنساخ کرده و در روز سه شنبه ۲۲ ربیع الثانی ۱۰۸۳هـ . از
آن فراغت یافته است. احسائی سپس همان نسخه را در مکه در سال ۱۰۸۵ با عبدالله بن
احمد انصاری مقابله کرده است.(۱)

۲ ـ ابراهیم همدانی (م ۱۰۲۶)، پس از یک سال مجاورت در مکه مکرمه، از شمس الدین محمد
عیناثی، که در مکه ساکن بوده، اجازه گرفته است.(۲)

۳ ـ احمد انصاری بن ادریس عاملی حسینی، از شاگردان شیخ محمد سبط ، فرزند صاحب
معالم، ساکن مکّه مکرّمه بوده و از «منتقی الجمان» تألیف صاحب معالم در سال ۱۰۱۷ در
مکّه مکرّمه نسخه برداری کرده و آن را نزد استاد خود شیخ محمد سبط قرائت کرده
است.(۳) اخیراً حاشیه ای بر اصول کافی به چاپ رسیده که ظاهراً از تألیفات او
است.(۴)

۴ ـ احمد حکمی، در فاصله سال های ۱۰۴۲ تا ۱۰۴۵ در مکّه مکرّمه به رحمه الله گیلانی
درس داده است.(۵)

۵ ـ احمد شهیدی جزینی عاملی، از نوادگان شهید اول، محمدبن مکی، است. شیخ حرّ عاملی
گوید: او از معاصرانی است که سال ها در مکّه مکرّمه مجاورت اختیار کرده است.

شیخ آقا بزرگ از سخن شیخ حرّ عاملی چنین برداشت کرده که وی پیش از سال ۱۰۹۷هـ . در
گذشته است.(۶)

۶ ـ احمد بن قاسم شیرازی، همه کتاب «من لایحضره الفقیه» تألیف شیخ صدوق را استنساخ
کرده و در ۱۲ ربیع الثانی ۱۰۲۴ جزو دوم آن را به پایان برده است. او همه آن کتاب را

۱ . طبقات، ج۵ ، ص۲

۲ . طبقات، ج۵ ، ص۵۳۱

۳ . طبقات، ج۵ ، ص۱۶، فهرست نسخه های خطی کتابخانه آیت الله مرعشی، ج۱۴، ص۶۴، شماره
۵۲۷۷

۴ . الحاشیه علی اصول الکافی، از بدر الدین بن احمد حسینی عاملی (زنده در سال ۱۰۶۰)
جمع و ترتیب: سید محمد تقی موسوی (۱۰۹۴) چاپ دار الحدیث، قم، ۱۴۲۵ هـ .

۵ . طبقات، ج۵، ص۲۱۷

۶ . طبقات، ج۵، ص۲۵

—————————————————

۲۸

—————————————————

نزد استادش فضل الله بن محب الله دستغیب شیرازی خوانده و استاد بر آن نسخه، بلاغ ها
نگاشته است.(۱)

با توجه به این که استادش فضل الله دستغیب در مکه می زیسته و دو سال پیش از تاریخ
فوق; یعنی در سال ۱۰۲۲ رجال کبیر استرآبادی را در مکه استنساخ کرده(۲) ظاهراً
احمدبن قاسم شیرازی نیز در مکّه مکرّمه زندگی می کرده و در آن جا «من لایحضره
الفقیه» را نسخه برداری کرده است.

۷ ـ احمد مکی بن شهاب الدین فضل بن محمد باکثیر، کتاب خود «وسیله المآل فی عدّ
مناقب الآل» را در مکه معظمه، در سال ۱۰۲۷ نوشته است.(۳)

سید علیخان مدنی، بعضی از قصاید و شرح حال وی را در «سلافه العصر» آورده است.(۴)

۸ ـ احمد میر نظام الدین بن محمد معصوم حسینی دشتکی، پدر وی، میر محمد معصوم، با
خواهر شاه عباس صفوی در راه حج ازدواج کرد و پس از تمام کردن حج، در مکه مشرّفه
مجاورت گزید. احمد میر نظام از آن پدر و مادر به دنیا آمد و در مکّه مکرّمه رشد کرد
و تربیت شد و از همگنان پیشی گرفت. وزیر عبد الله قطب شاه وی را به حیدرآباد دکن
دعوت کرد و وی راهی آن دیار و در آنجا ماندگار شد.(۵)

او پدر سید علیخان مدنی، ادیب شهیر شیعی و صاحب تألیفات گرانسنگ است.

۹ ـ اشرف محمد جوزی بن شهاب، شاگرد شمس الدین محمدبن خاتون عاملی بود و از «کتاب
الدیون» تا آخر تهذیب الأحکام شیخ طوسی را استنساخ کرد و نزد استاد خود، محمدبن
خاتون در مکّه مکرّمه خواند و استاد در پایان کتاب برای او چنین نگاشت: وی ـ که
خداوند توفیقاتش را استمرار بخشد و راه هر نیکی و فضیلت و کمالی را برای او آسان
فرماید ـ قرائت آن را با تحقیق و استحکام و دقّت به پایان برد و مشکلات آن را کاوید
و پرده از روی فواید و اشاراتش گشود. خداوند فایده ها و بهره دهی وی را بسیار کند و
عالمان عامل، چون او را زیاد گرداند. مکه مشرفه به تاریخ ۱۳ جمادی الثانی سال
۱۰۰۹هـ . محمد بن احمد بن نعمه الله بن خاتون عاملی.(۶)

۱۰ ـ جعفربن کمال الدین بحرانی، شیخ حرّ عاملی گوید: وی فاضلِ عالمِ صالحِ ماهرِ
شاعرِ معاصر است، او را در مکّه مکرّمه دیدم و در حیدر آباد دکن وفات یافت.(۷)

۱ . طبقات، ج۵، صص۲۶ ـ ۲۵

۲ . طبقات، ج۵، صص۴۴۱ ـ ۴۴۰

۳ . طبقات، ج۵، ص۳۷

۴ . سلافه العصر، صص۲۱۳ ـ ۲۰۴

۵ . طبقات، ج۵، ص۲۳

۶ . طبقات، ج۵، ص۵۰

۷ . طبقات، ج۵، ص۱۱۰

—————————————————

۲۹

—————————————————

شیخ حرّ عاملی توضیح نداده که آیا جعفر در مکه اقامت گزیده بود یا برای زیارت به
مکه آمده بود.

۱۱ ـ حامد استرآبادی بن محمد جرجانی، بیش از پنج سال در مکّه مکرّمه اقامت گزید و
در آن جا تمام کتاب «کافی» کلینی را در چهار مجلد از ۱۶ ربیع الثانی ۱۰۲۵ تا اواسط
رجب ۱۰۳۰ نسخه برداری کرد.(۱)

به نظر می رسد که پنج سال، از سال های مجاورت خود در مکّه مکرّمه را به نسخه برداری
کتاب مذکور گذرانده; زیرا در چند جای آن نسخه تاریخ زده است اما سال های مجاورت وی
در مکه بیشتر بوده است.

۱۲ ـ حسن شدقمی ابو المکارم بدرالدین مدنی هندی (۹۹۸ ـ ۹۳۲)، از نقبای سادات مدینه
منوره بود و مدتی در مکّه مکرّمه زندگی کرد و در ۱۸ ذی حجه ۹۸۳ از پدر شیخ بهایی;
شیخ حسین بن عبد الصمد در مکّه مکرّمه اجازه دریافت کرد. شیخ حسین در آن اجازه می
نویسد حسن شدقمی از وی در خانه اش در مکّه مکرّمه پذیرایی کرده است.(۲)

در همان روز ۱۸ ذی حجه ۹۸۳ هـ . حسین بن عبدالصمد، به پرسشی درباره کرامتی از شهید
ثانی پاسخ داده است.(۳)

پس وی در مکه، دارای خانه بوده و دست کم مدتی را در آن جا به سر برده است.

گفتنی است وی بزرگ خاندان شدقمی است. شیخ حسین بن عبدالصمد آن اجازه را برای وی و
فرزندانش; سید محمد، سید علی، سید حسین و سیّده امّ الحسین دختر وی نگاشته است.

از نوشته شیخ آقابزرگ چنین برمی آید، در اصفهان موقوفاتی بوده که به حرمین شریفین
تعلّق داشته و درآمد آن ها به دست نوادگان حسن شدقم; سلیمان و محسن فرزندان محمدبن
حسن شدقم، و شمس الدین بن علی بن حسن شدقم، و ضامن بن شدقم بن علی، نبیره حسن شدقم
و حسین بن علی بن حسن شدقم در مدینه منوره و مکه مکرمه به مصرف می رسیده است.

صاحب مدارک، در سفر حجش در سال ۹۸۷هـ . به حسن شدقم اجازه داده است.

او در روز غدیر، سال ۹۷۷، در مکه از نعمه بن احمدبن خاتون عاملی نیز اجازه گرفته
است. از این سه اجازه دارای تاریخ، به دست می آید که به یقین وی از ۹۷۷ تا ۹۸۷ به
مدت ۱۱

۱ . طبقات، ج۵، ص۱۳۰

۲ . ریاض العلماء، ج۱، صص ۲۴۳ ـ ۲۳۶ ، طبقات، ج۴، صص۵۴ ـ ۵۲، و نیز، ج۵، ص۱۴۴

۳ . الدر المنثور، ج۲، ص۱۹۰، پاورقی.

—————————————————

۳۰

—————————————————

سال در مکه مکرمه می زیسته و سپس به حیدرآباد هند رفته است.

۱۳ ـ حسن مشغری، در مکّه مکرّمه کتب اربعه حدیثی را نزد میرزا محمد استرآبادی، مؤلف
کتب رجالی آموخته است.(۱)

با توجه به مفصل بودن کتب اربعه (کافی، تهذیب، استبصار و من لایحضره الفقیه)، به
نظر می رسد که وی سالیانی را در مکه مشرفه برای آموختن آن ها به سر برده است.

۱۴ ـ حسین بن حسن مشغری عاملی، در مکه معظمه، شاگرد و مصاحب شیخ محمد، فرزند صاحب
معالم بوده است.(۲) وی کتاب «استقصاء الاعتبار فی شرح الاستبصار» تألیف شیخ محمد را
به خط خود نگاشته و بر روی همان نسخه چنین نوشته است:

مؤلف این کتاب شب دوشنبه دهم ذی القعده ۱۰۳۰هـ . از دنیا رفت و چند روز پیش از
وفاتش، در مکه به من گفت: همین روزها من می میرم. ما او را نزدیک قبر حضرت خدیجه به
خاک سپردیم. این سخن را در همان روز نوشتم.(۳)

۱۵ ـ حسین دشتکی میر نصرالدین، در سال ۱۰۲۳ در مکّه مکرّمه از دنیا رفت و در
قبرستان حجون مدفون گردید.(۴)

۱۶ ـ حسین ظهیری، استاد شیخ محمد حرّ عاملی، صاحب وسائل است و خود در مکّه مکرّمه
نزد محمد امین استرآبادیِ اخباری درس خوانده است.(۵)

۱۷ ـ حسین بن علی حسینی شامی عاملی، در سال ۱۰۰۷ در مکّه مکرّمه نسخه ای از کتاب
«من لایحضره الفقیه» را خریداری کرده است.(۶)

۱۸ ـ حسین قاضی، نسخه کتاب «فقه الرضا»(علیه السلام) را از مکّه مکرّمه به اصفهان
آورده است.(۷) مجلسی اول گوید: میر حسین قاضی، پس از مدتی مجاورت در مکه مکرمه، به
اصفهان آمد و نسخه ای از کتاب فقه الرضا را به همراه آورد.(۸)

۱۹ ـ حسین نیشابوری مکی بن محمد علی، معاصر سید نورالدین علی بن ابی الحسین موسوی
عاملی (متوفای ۱۰۶۸هـ .) بوده است. او متولد و ساکن مکّه مکرّمه بوده و در همان جا
(حدود سال ۱۰۸۰هـ .) وفات یافته است.

به سفارش وی باب «إحیاء الموات» تا «المواریث» از کتاب «جامع المقاصد» نسخه برداری
شده و وی را با وصف «علاّمه» ستوده اند.(۹)

۱ . طبقات، ج۵، صص۵۵۹ و ۵۹۴

۲ . طبقات، ج۵، ص۱۸۵

۳ . الدرّ المنثور، ج۲، ص۲۱۲

۴ . طبقات، ج۵، ص۱۶۷

۵ . طبقات، ج۵، ص۱۷۴

۶ . طبقات، ج۵، صص۱۷۱ ـ ۱۷۰

۷ . طبقات، ج۵، ص۱۶۰

۸ . طبقات، ج۵، ص۱۷۸

۹ . طبقات، ج۵، صص۱۸۷ و ۶۲۳

—————————————————

۳۱

—————————————————

وی در سال ۱۰۵۶ در مکّه مکرّمه به مولا نوروز علی تبریزی اجازه داده است.(۱) از
مقایسه این تاریخ با سال وفات وی، چنین به دست می آید که وی بیش از ۲۴ سال در مکه
سکونت داشته است.

۲۰ ـ حیدر سکیکی، سکونت وی در مکه بوده است. شیخ حرّ عاملی گوید: سکیکی را در سال
۱۰۶۲، در سفر دومِ خود به حج، در مکه دیدم. وی یکی ـ دو سال پس از آن، در مکه در
گذشت.(۲)

۲۱ ـ خضر موصلی بن عطاء الله شامی، ساکن مکّه معظمه بوده و در سال ۱۰۰۳ کتاب
«الاسعاف» را تألیف کرده و در سال ۱۰۰۷هـ . در گذشته است.(۳)

۲۲ ـ خلیل بن غازی قزوینی (۱۰۸۹ ـ ۱۰۰۱)، محدّث و کلامیِ ماهری بوده است. صاحب
وسائل، در حجّ اوّلِ خود، در سال۱۰۵۷هـ .(۴) او را دیده که در مکه معظمه اقامت
گزیده و مشغول حاشیه نویسی بر «مجمع البیان» بوده است. او سال ها در مکه بوده و سپس
به قزوین باز گشته و در آن جا زندگی را وداع گفته است.(۵)

۱ . طبقات، ج۵، ص۱۵۳ ـ ۱۵۴، ریاض العلماء، ج۲، ص۱۷۱

۲ . طبقات، ج۵، ص۱۹۴

۳ . طبقات، ج۵، صص۲۰۰ ـ ۱۹۹

۴ . طبقات، ج۵، ص۲۴۸

۵ . طبقات، ج۵، ص۲۰۳

—————————————————

۳۲

—————————————————

۲۳ ـ خیرالدین بن محمد قاسم قاری نجفی، وی و پدرش در فاصله سال های ۱۰۴۵ ـ ۱۰۴۲ در
مکّه مکرّمه، به رحمت الله گیلانی علم آموخته و اجازه داده اند.(۱)

۲۴ ـ داود بن عمر طبیب انطاکی (۱۰۰۸ ـ ۹۵۰)، از انطاکیه به دمشق و سپس به قاهره سفر
کرده و به دعوت حاکم مکه، شریف حسن بن ابی نمی به حجاز رفته است. وی کتاب های طبّی
تألیف کرده است.(۲)

۲۵ ـ ربیع نباطی عاملی، ساکن مکه مشرفه بوده و در سال ۱۰۰۲، در همان جا در گذشته
است. مرثیه ای که صاحب معالم در مرگ او سروده، نشان دهنده جلالت و بزرگی اوست.(۳)

۲۶ ـ رحمت الله گیلانی حیدرآبادی، نویسنده کتاب «برهان القاری فی تجرید کلام
الباری» به زبان فارسی است. او که در حیدر آباد هند سکونت داشته، در سال ۱۰۴۲ به حج
رفته و تا سال ۱۰۴۵ در آن جا به سر برده نزد محمد قاسم قاری نجفی و فرزندش خیرالدین
درس خوانده و از آنان اجازه گرفته است. وی در مکه نزد احمد حکمی نیز درس خوانده
است.(۴)

۲۷ ـ زین الدین بن محمد بن حسن بن شهید ثانی، نوه شیخ حسن صاحب معالم است. از سخن
برادرش بر می آید که وی در سال ۱۰۰۹ به دنیا آمده، در عراق و ایران تحصیل نموده و
در سال ۱۰۳۰ از اصفهان به مکه مهاجرت کرده و در آن جا سکونت گزیده است. او در سال
۱۰۷۴ در گذشته و در کنار پدرش، در قبرستان حجون مکّه مکرّمه مدفون شده است.(۵)

آنچه آوردیم، سخن شیخ آقابزرگ بود، لیکن برادرش نوشته است:

۲۹ ذی حجه ۱۰۶۴ در مکه از دنیا رفت و من از روز عرفه تا زمان وفات، نزد وی بودم و
او نزد قبر پدرم به خاک سپرده شد.(۶)

سید محسن امین نیز وفات او را ۱۰۶۴ دانسته است.(۷)

۲۸ ـ زین العابدین بن نورالدین علی جبعی موسوی عاملی، در سال ۹۹۶ به دنیا آمد و در
سال ۱۰۷۳ در مکّه مکرّمه در گذشت و در مقبره حجون دفن شد. وی پسر برادر صاحب
المدارک از آن خاندان علمی است.(۸) چنین می نماید که وی بخش عمده ای از زندگی اش را
در مکه سپری کرده; زیرا پدرش در مکه سکونت داشته است.(۹)

۲۹ ـ زین العابدین بن نور الدین علی کاشانی، در مکّه مکرّمه سکونت داشته است و
رساله چاپ شده «مُفَرِّحَهُ الأَنام فی تأسیس بیت الله الحرام» را نگاشته است. این
کتاب را در باره سیل سال ۱۰۳۹هـ . نوشته که سبب تخریب کعبه مشرفه شد و سپس مراحل
بازسازی آن

۱ . طبقات، ج۵، ص۲۱۷

۲ . طبقات، ج۵، ص۲۰۷

۳ . طبقات، ج۵، ص۲۱۴

۴ . طبقات، ج۵، ص۲۱۷

۵ . طبقات، ج۵، ص۲۳۶

۶ . الدرّ المنثور، ج۲، ص۲۳۱

۷ . اعیان الشیعه، ج۱۱، ص۹۴ شماره ۷۰۲۰

۸ . طبقات، ج۵، ص۲۳۷، ریاض العلما، ج۲، ص۳۹۸

۹ . طبقات، ج۵، صص۱۷۳ و ۱۸۰

—————————————————

۳۳

—————————————————

در سال ۱۰۴۰ . اوّلین سنگ بنای جدید کعبه را وی گذاشت و در همه مراحلِ بازسازی، با
جمعی از شیعیان شرکت کرده و در این امر یاری نموده است.

وی زمان بسیاری در مکّه مکرّمه زندگی کرده، در آن جا از محمد امین استرآبادی درس
آموخته و به برخی; از جمله عبدالرزاق مازندرانی اجازه داده است. وی را که عالم پر
تلاشی بوده، در مکّه مکرّمه به جرم تشیّع به شهادت رساندند. او با همسر و دو طفل
خردسالش، که پیش از وی در گذشته اند، همگی در قبرستان حجون مکّه مدفون شده اند.(۱)

۳۰ ـ شمس الدین محمد شیرازی مکّی، در مکّه مکرّمه مجاورت گزیده و به فراگیری علم
پرداخته است. مولا خلیل قزوینی حاشیه خود بر «عُدّه الاصول» را در مکه به وی داد و
نام برده پس از مطالعه، در ردّ آن مطلب نوشت.(۲)

۳۱ ـ شمس الدین محمد، معروف به شمسا گیلانی، وی که از فلاسفه قرن یازدهم و از
شاگردان شیخ بهائی و ملاصدرا بوده در اصفهان می زیسته، لیکن کتاب «العلم الإلهی =
النوریه» را در سال ۱۰۴۸ در مکه معظمه تألیف نموده است.(۳)

۳۲ ـ شیخ صنعان، به سفارش وی، نسخه ای از «شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید» در مکّه
مکرّمه استنساخ شده است. شیخ آقا بزرگ احتمال داده که شیخ صنعان، نام مستعار باشد
نه نام واقعی.(۴)

۳۳ ـ صاحب علی استرآبادی، شاگرد میرزا محمد استرآبادی، صاحب کتاب های رجال است.(۵)
با توجه به این که استادِ وی در مکه می زیسته، ظاهراً صاحب علی هم متوطن مکّه
مکرّمه بوده است.

۳۴ ـ عبد الرزاق مازندرانی، شاگرد سید زین العابدین کاشانی است، همو که در تجدید
بنای کعبه مشرّفه شرکت داشته و در مکه به شهادت رسیده است. عبدالرزاق از وی اجازه
داشته است.(۶)

۳۵ ـ عبد علی عاملی، کتاب «تلخیص الأقوال» از تألیفات میرزا محمد استرآبادی، مؤلف
کتاب های رجالی را در کنار کعبه مشرفه در سال ۱۰۱۵ استنساخ کرده و حواشی بسیاری از
مؤلف بر آن نگاشته است. ظاهراً وی از همکاران سید زین العابدین کاشانی در تجدید
بنای کعبه مشرفه بوده است.(۷)

۳۶ ـ عبدالله بن احمد انصاری، شیخ آقا بزرگ از وی با لقب «شریف» یاد می کند که این

۱ . طبقات، ج۵، ص۲۳۸ ; الذریعه، ج۱، ص۷۳

۲ . طبقات، ج۵، ص۲۶۸

۳ . طبقات، ج۵، ص۲۶۶

۴ . طبقات، ج۵، ص۲۷۱

۵ . طبقات، ج۵، ص۲۷۴

۶ . طبقات، ج۵، صص۳۲۰ ـ ۳۱۹

۷ . طبقات، ج۵، ص۳۳۱

—————————————————

۳۴

—————————————————

لقب در مورد سادات به کار می رود. در سال ۱۰۸۵هـ . ابراهیم احسائی، «تفسیر فرات
کوفی» را در مکّه مکرّمه با وی مقابله کرده و وی مقابله و تصحیح خود را بر روی آن
نسخه گواهی کرده است.(۱)

۳۷ ـ عبدالله طائی، کتاب «علل الشرایع» تألیف شیخ صدوق را در مکّه مکرّمه تصحیح و
مقابله کرده است.(۲)

۳۸ ـ علی جبعی (۱۰۶۸ ـ ۹۷۰)، برادر صاحب «المدارک»، بیش از بیست سال در مکه سکونت
داشته و به تدریس و تألیف مشغول بوده و در همان جا از دنیا رفته است. از تألیفات وی
«الشواهدالمکّیه»، در ردّ «الفوائد المدنیه» محمد امین استرآبادی است. می توان گفت
وی یکی از علمای برجسته اصولی است که در برابر محمد امین استرآبادی مقاومت نمود. پس
در مکه، در آن زمان، هم از اصولیان و هم از اخباریان حضور داشته اند.

وی دارای پنج پسر به نام های: زین العابدین، جمال الدین، ابوالحسن، حیدر و علی بوده
که ظاهراً آنان نیز اهل فضل و کمال بوده اند. برخی دانشمندان از وی اجازه دارند;
مانند: محمد محسن بن محمد مؤمن با اجازه ای به تاریخ ۱۰۵۱، میر محمد مؤمن بن دوست
محمد صاحب کتاب «الرجعه»، محمد طاهربن محمد حسین شیرازی، صالح بن عبدالکریم بحرانی.
قاسم بن محمد کاظمی نیز در طائف و مکه نزد وی درس خوانده است.(۳)

۳۹ ـ علی رضا بن آقا جانی، کتاب «تهذیب» را، در مکه، نزد میرزا محمد استرآبادی مؤلف
کتب رجال آموخته و در سال ۱۰۱۶هـ . از وی اجازه گرفته است.(۴)

۴۰ ـ علی نجفی بن ابراهیم، صاحب نسخه ای از تفسیر فرات کوفی بوده که به سال ۱۰۸۳ در
مکّه مکرّمه استنساخ شده و بر مُهر وی، تاریخ ۱۰۸۳ حکّ بوده است.(۵)

شیخ آقا بزرگ به حضور وی در مکّه مکرّمه تصریح نکرده، لیکن به نظر می رسد او از مکه
نسخه مذکور را خریده است.

۴۱ ـ عیسی بن زین العابدین مازندرانی، در مکّه مکرّمه به سر می برده و در آن جا همه
کتابِ «من لایحضره الفقیه» را استنساخ کرده و در ۱۹ شوال ۱۰۵۳ به پایان رسانده
است.(۶)

۴۲ ـ فتح الله بن مسیح الله، در مکّه مکرّمه می زیسته و کتاب «اَبنیه الکعبه» را در
تاریخ بازسازی های کعبه در طول تاریخ نگاشته و در آن گزارشی از تجدید بنای کعبه
مشرفه در سال ۱۰۴۰ ارائه کرده است; زیرا خود شاهد تخریب آن، بر اثر سیل و سپس
بازسازی اش بوده

۱ . طبقات، ج۵، ص۲

۲ . طبقات، ج۵، ص۳۵۰

۳ . طبقات، ج۵، ص۳۸۶ ; تکمله أمل الآمل، ص۲۵۲ ; الفوائد الرضویه، ص۳۱۳

۴ . طبقات، ج۵، ص۳۹۸

۵ . طبقات، ج۵، ص۴۱۷

۶ . طبقات، ج۵، ص۴۲۳

—————————————————

۳۵

—————————————————

است. وی مقاله «مُفَرِّحَه الأنام» سید زین العابدین کاشانی را نیز در کتاب خود
گنجانده است.(۱)

۴۳ ـ فضل الله دستغیب بن محبّ الله شیرازی، از شاگردان میرزا محمد استرآبادی، مؤلف
کتب رجالی است. او رجال کبیر استاد خود را در زندگانی استاد در مکّه مکرّمه استنساخ
کرده و ۲۷ رجب ۱۰۲۲ از آن فراغت یافته، سپس با نسخه اصل، به قلم مؤلف مقابله کرده و
در اواخر شعبان ۱۰۲۲ آن را به پایان برده است.(۲)

احمد بن قاسم شیرازی همه کتاب «من لایحضره الفقیه» را نزد وی خوانده و استاد بر آن
نسخه بلاغ ها نگاشته است.(۳)

۴۴ ـ قوام الدین محمّد، کتاب «الشواهد المکیّه» نوشته علی جبعی را، که در ردّ کتاب
«الفوائد المدنیه» استرآبادی است، نسخه برداری کرده و بر آن حاشیه بسیار زده و هفتم
رمضان ۱۰۶۸ از آن فراغت یافته است.(۴)

۴۵ ـ محسن بن محمد مؤمن استرآبادی، شاگرد نورالدین علی بن علی بن حسین عاملی
(متوفّای ۱۰۶۸هـ .) است. استادش برای وی در مکّه مکرّمه اجازه ای در تاریخ ۱۰۵۱
نگاشته است. وی سپس به مشهد خراسان منتقل شد و در آن جا به سال ۱۰۸۹ زندگی را وداع
گفت. گفتنی است که او به مجلسی اجازه داده است.(۵)

۴۶ ـ محمد امین بن محمد شریف استرآبادی، از پرچمداران اخباریان و مخالف سرسخت
اصولیان است و تألیفات متعدد دارد. او ابتدا در مدینه منوره مجاورت گزید و سپس به
مکّه مکرّمه رفت و در آن جا ساکن شد و همان جا به سال ۱۰۳۶ در گذشت. به نظر می رسد
کتاب «الفوائد المکیّه» را در مکّه مکرّمه نوشته است. وی داماد میرزا محمد استر
آبادی، صاحب کتاب های رجالی بود که او نیز سالیانی دراز در مکّه مکرّمه مجاورت
گزیده بود.(۶)محدث قمی وفات وی را در سال ۱۰۳۳هـ . نوشته است.(۷)

۴۷ ـ محمد امین شدقمی، معاون قاضی مکّه مکرّمه بوده است.(۸)

۴۸ ـ محمد امین قمی بن میرزا جان بن سلطان حسین بن ابی طالب نجفی، نسخه برداریِ
کتاب «خلاصه الأقوال» علاّمه حلّی را برای خود و به خط خود در مکّه مکرّمه آغاز کرد
و در جمادی الآخره ۱۰۰۹هـ . از آن فراغت یافت و سپس آن را برای عموم شیعیان وقف
کرد.(۹)

۴۹ ـ محمد باقربن محمد مؤمن، محقق سبزواری، از مجتهدان و حکیمان مشهور و صاحب
تألیفات در فقه و حکمت است. او در اصفهان تحصیل کرد و در مشهد سکونت و

۱ . طبقات، ج۵، ص۴۳۱

۲ . طبقات، ج۵، صص۴۴۱ ـ ۴۴۰

۳ . طبقات، ج۵، صص۲۶ ـ ۲۵

۴ . طبقات، ج۵، ص۴۶۰

۵ . طبقات، ج۵، ص۴۸۹

۶ . طبقات، ج۵، ص۵۶

۷ . الفوائد الرضویه، ص۳۹۹

۸ . طبقات، ج۵، ص۵۷

۹ . طبقات، ج۵، ص۵۹

—————————————————

۳۶

—————————————————

ریاست علمی یافت. قبرش در مدرسه میرزا جعفر است. در سال ۱۰۶۲ در مکّه مکرّمه در
جُنگ حسین شیرازی، مطلبی علمی به رسم یادگار نوشته است.(۱)

۵۰ ـ محمد باقر نیشابوری بن حسین