پاورپوینت کامل نسخه های خطی فارسی در کتابخانه عارف حکمت مدینه ۸۵ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل نسخه های خطی فارسی در کتابخانه عارف حکمت مدینه ۸۵ اسلاید در PowerPoint دارای ۸۵ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل نسخه های خطی فارسی در کتابخانه عارف حکمت مدینه ۸۵ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل نسخه های خطی فارسی در کتابخانه عارف حکمت مدینه ۸۵ اسلاید در PowerPoint :

۸۳

احمد عارف حکمت، فرزند ابراهیم بن عصمت بن اسماعیل رائف پاشا است که به تصریح «خیر
الدین زرکلی» در کتاب «اعلام، قاموس التراجم» سلسله نسبش به امام حسین بن علی(علیه
السلام) و خاندان نبوّت منتهی می شود.(۱)

احمد عارف حکمت در سال ۱۲۰۰هـ .ق. به دنیا آمد و در دامان خانواه ای بزرگ و اهل علم
و دیانت، رشد یافت.

پدر وی، ابراهیم عصمت، به تأیید مؤلفان «دائره المعارف الاسلامیه»(۲) «قاضی عسکر»
سلطان «سلیم ثالث»(۳) بود.

احمد عارف حکمت پس از طی مدارج علمی و اهتمام وافر به تحصیل و تحقیق. در سال ۱۲۳۱هـ
.ق. = ۱۸۱۶(۴) به مقام استادی و قضاوت «بیت المقدس» منصوب گردید.

پس از پنج سال، در سال ۱۲۳۶هـ .ق. = ۱۸۲۰ م. صاحب منصب قضاوت قاهره شد و آنگاه در
سال ۱۲۳۹هـ .ق. = ۱۸۲۳ م. عازم مدینه منوره گردید تا عهده دار پست قاضی القضاتی شهر
شود.

احمد عارف حکمت پس از ۱۰ سال و بدان خاطر که از سادات حسینی به شمار می آمد: «نقیب
الاشراف» شرفای مدینه گردید. سپس در سال ۱۲۴۹هـ .ق. = ۱۸۲۳ م. قاضی عسکر «آناطولی»
.(۵) و در سال ۱۲۵۴هـ .ق. = ۱۸۳۸ م. قاضی عسکر «ماملی» (۶) و آنگاه در سال ۱۲۶۲هـ
.ق. به بالاترین منصب قضاوت و دیانت; یعنی شیخ الاسلامی

۱ . الاعلام، ج۱، ص۱۳۸، چاپ سوم، بیروت ۱۹۶۹ م.

۲ . ج۱۵، ترجمه محمد ثابت الافندی، احمد الشنتناوی و… ص۴۷۹، افست، تهران،
انتشارات جهان.

۳ . بیست و هشتمین سلطان عثمانی ۱۸۰۷ـ ۱۷۸۹ م.

۴ . همان مأخذ ص۴۷۹

۵ . Anatolie

۶ . بین بالکان و دریای سیاه.

—————————————————

۸۳

—————————————————

ارتقا یافت.

شیخ الاسلام احمد عارف حکمت، بعد از هفت سال شیخ الاسلامی، در سال ۱۲۷۰هـ .ق. از
تمامی مناصب و مسؤولیت های رسمی خود استعفا کرد و به عبادت و تحقیق دل سپرد. تا در
سال ۱۲۷۵هـ .ق. = ۱۸۵۸ م. جهان را در «الآستانه»(۱) وداع گفت و به منزلگاه ابدی ره
سپرد. متأسفانه تراجم و تذکره هایی که مورد مطالعه راقم این سطور بوده است، بیش از
این، از چگونگی احوالات و زندگانی شیخ الاسلام اطلاعی به دست نمی دهند.

این عدم دسترسی حقیر، دلیل قلّت منابع تحقیق در شرح حال شیخ الاسلام نیست; زیرا
شخصیت علمی و موقعیت والایی که شیخ الاسلام در قلمروی حکومت عثمانی دارا بود، مجال
زیادی به نویسندگان و محقّقان هم عصر خود داده بود که در اطراف حیات و موت وی
قلمفرسایی کنند.

به استثنای کتاب های مطبوع تاریخ و تراجم ترکی و عربی مربوط به نیمه دوم قرن ۱۳هـ
.ق. = ۱۹ میلادی می توان به این کتاب ها مراجعه کرد:

*Fatima ¨Aliyye : Djewdet pash we Eamani استانبول ۱۳۲۲هـ .ق.

* Gibb: ottoman poetry, ص۳۵۰، ج۴

* Mahmud kemol: Sonarirturk shairleri استانبول ۱۹۳۷ م. ج۴، ص۶۲۰

* مقدمه دیوان شعری عارف حکمت، به قلم محمد زیور، استانبول ۱۲۸۳هـ .ق.

مضافاً این که بنا به نوشته «اسماعیل پاشا بن محمد بغدادی»(۲) در کتاب: «ایضاح
المکنون فی الذیل علی کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون» و کتانی در کتاب «فهرس
الفهارس» ،(۳) مرحوم «شهاب الدین محمود آلوسی»(۴) صاحب «تفسیر روح المعانی»(۵)
رساله مستقل و مفصلی در شرح حال شیخ الاسلام، به نام «شهی النغم فی ترجمه شیخ
الاسلام و ولیّ النعم»(۶) تألیف کرده است که با کوشش های زیادی در کتابخانه های
مدینه و مکه و قاهره و بررسی فهارس موجود از آثار مطبوع و مخطوط مصر(۷) توفیق
دستیابی به آن را پیدا نکردم.

باشد که ان شاء الله محقّقانی دیگر در تکمیل این ترجمه ناقص، هادی راقم شوند.

آنچه که در تمامی تذکره های مسلم اهل وثوق است، شیخ الاسلام عارف حکمت، نه تنها در
منصب قضاوت و دیانت مردی هوشیار و قوی دل بود، بلکه در میدان ادب و شعر، یکه تازی
برجسته و به تصریح «نامق کمال پاشا»(۸) او و «طاهر سلام» نامورترین شاعران دوران

۱ . Istanbul = استانبول.

۲ . اسماعیل پاشا بن محمد امین بن میر سلیم البابانی (از خانواده های کردستان عراق)
متولد و ساکن بغداد ۱۹۲۰

۳ . فهرس الفهارس والاثبات ومعجم المعاجم والمشیخات والمسلسلات لعبد الحی الکتانی.
۲ جزء، چاپ رباط ۱۳۴۶ ـ ۱۳۴۷هـ .ق.

۴ . ۱۸۵۴ ـ ۱۸۰۲، مدرس، متفکر، ومفتی بغداد.

۵ . در ۹ مجلد به سال ۱۳۰۱ ـ ۱۳۱۰هـ .ق. در بولاق مصر چاپ شده است.

۶ . «ایضاح المکنون…» ج۲، ص۶۱ چاپ افست ایران، تهران مکتبه الاسلامیه والجعفری
التبریزی. چاپ ۳، ۱۳۷۸هـ .ق.

۷ . مانند: فهرس الخزانه التیموریه. فهرس مکتبه مکرم. فهرس طلعت الخزانه المزکّیه.
فهرست مکتبه قوله در دار الکتب مصر. و نشریات و فهارس آثار چاپی مصر در دار الکتب
وکتابشناسی های سالیانه جمهوری عربی مصر.

۸ . ادیب بزرگ ترک: مراجعه شود به کتاب: «تاریخ الشعوب الاسلامیه» کارل بروکلمان،
ترجمه منیز البعلبکی. ص ۶۰۹ بیروت چاپ ۶، ۱۹۷۴ م تصریح نامق کمال در جلد ۱۵، «دائره
المعارف الاسلامیه» ص۴۸۰، مندرج است.

—————————————————

۸۴

—————————————————

«محمود عثمانی ثانی» به شمار می رفته است.

از مرحوم شیخ الاسلام عارف حکمت، آثار متعددی به یادگار مانده است که هریک از آن ها
به اعتباری مأخد آثار برجسته مورّخان و ادبای نیمه دوم قرن ۱۳هـ .ق. گردید. که در
ذیل با توجه به مصادر مختلف و متعدد، فهرستی از مؤلفات عارف حکمت را جهت استحضار
پژوهندگان معروض می داریم:

۱ . «الاحکام المرعیه فی الأراضی الأمیریه»، که با جمله: «الحمد لله حمداً یوافی
نعمه…» آغاز می شود.

۲ ـ «مجموعه التراجم فی تراجم علماء القرن الثالث عشر» که متأسفانه عمر شیخ الاسلام
به اتمام و اکمال آن مجال نداد و از جمله مأخذ مورد استفاده اسماعیل پاشا بن محمد
بغدادی در تألیف «ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون» و «هدایه العارفین» می
باشد.

۳ ـ «خلاصه المقالات فی مجالس المکالمات»، که یک نسخه خطی از آن، به شماره ۳۷۹۱ در
کتابخانه دانشگاه استانبول نگهداری می شود.

۴ ـ «تذکره الشعرای ترکی»، که مرحوم شیخ آن را تا شعرای سال ۱۲۵۰هـ .ق. = ۱۸۳۴م.
تألیف کرده است.

۵ ـ «دیوان شعر عارف حکمت»، در این دیوان مرحوم شیخ الاسلام اشعاری به زبان های
فارسی، ترکی و عربی سراییده است، که از نظر محقّقان ادبیات ترکی، از اهم آثار ادبی
ترک در قرن ۱۳هـ .ق. بشمار می آید.

ابیات فارسی مندرج در این دیوان، به خوبی از تسلّط و علایق شیخ الاسلام به تاریخ و
ادبیات فارسی، حکایت می کند.

دیوان عارف حکمت، با مقدمه ای در شرح حال شیخ الاسلام و سبک و ممیزات شعری وی به
قلم «محمد زیور» به سال ۱۲۸۳هـ .ق. در استانبول به چاپ رسید.

نسخه ای از این کتاب به شماره ۱۱۰ ـ ۱/۸۱۰ در کتابخانه عارف حکمت مدینه و نسخه
دیگری در «دارالکتب والوثائق القومیه» قاهره موجود است که در این تحقیق مورد مطالعه
و مراجعه راقم بود.

شیخ الاسلام، در خلال ایام عهده داریِ منصب قضای مدینه به خاطر تحقیق، اهتمام زیادی
نسبت به جمع آوری آثار و نسخه های نفیس مبذول داشت.

—————————————————

۸۵

—————————————————

این کوشش مداوم تا آخرین روزهای حیاتش متوقف نبود، مقدمات اسبابی گردید. تا
کتابخانه ای به نام وی تأسیس شود.

در آن زمان، شهر مدینه، دارای یک کتابخانه منظم و مجهّز به نسخه های مهم در رشته
های مختلف علوم اسلامی نبود.

بدین لحاظ شیخ الاسلام از یک سوی و «سلطان محمود عثمانی» از سوی دیگر، مصمّم به
ایجاد کتابخانه عارف حکمت و «محمودیه»(۱) شدند.

شیخ الاسلام طبق تصریح تمامی مصادر تحقیقی موجود، کتابخانه خود را در سال ۱۲۷۰هـ .
ق. افتتاح و تأسیس کرد و بنا به مکتوبات کتیبه ترکی سر درب(۲) فعلی کتابخانه، بنای
آن در سال ۱۲۷۱هـ .ق. به صورتی که اکنون وجود دارد، تکمیل شد و شیخ الاسلام
کتابخانه را وقف مسجد پیامبر(صلی الله علیه وآله) کرد و اموال منقول و غیر منقولی
را برای اداره آن وقف نمود.

متن وقف نامه کتابخانه با ذکر تعداد نسخه های خطی موجود و ساختمان کتابخانه و دیگر
اموال و موقوفات، در «محکمه شرعی» مدینه و استانبول به ثبت رسید و هم اکنون بنا به
تصریح «علی حافظ»(۳) در کتاب «فصول من تاریخ المدینه المنورّه»(۴) در محکمه شرعی
مدینه که تابع وزارت حج و اوقاف عربستان سعودی است، نگهداری می شود.

شیخ الاسلام برای احداث کتابخانه، خانه ای را در قسمت جنوب، رکن جنوب شرقی مسجد، از
اولاد حیّ حسن بن زید بن حسن بن علی بن ابی طالب(علیهم السلام)(۵) در نیمه نخست قرن
۱۳هـ .ق. در مدینه خریداری کرد.

بررسی چندین ساله حقیر، در باره تاریخ و بافت اصلی مدینه در قرن نخست اسلامی و با
توجه به منابع و مصادر موثقی که در این خصوص، در دسترس است. جای شک و تردید باقی
نمی گذارد که در جنوب رکن جنوب شرقی مسجد، ابتدای خانه «ابی ایوب انصاری»(۶) و سپس
در امتداد جنوبی آن، خانه «جعفربن محمد الباقر بن علی زین العابدین بن الحسین بن
علی بن ابی طالب(علیهم السلام)» است.

کتابخانه عارف حکمت، در قسمت غربی این خانه مبارک قرار دارد، که اکنون بعد

از عثمانی ها و به خاطر عدم اعتقاد علمای وهابی نسبت به حفظ اماکن اهل بیت و صحابه
کبار پیامبر، به صورت خانه و دکان های مخروبه شخصی در آمده است و در حال حاضر کوچه
ای باریک از شمال به جنوب، حد فاصل کتابخانه با دو خانه ابی ایّوب و

۱ . سلطان محمود عثمانی این کتابخانه را در سال ۱۲۷۲هـ .ق. تأسیس کرد و بنای آن، در
قسمت غربیِ مسجد پیامبر، جنب باب الصدیق قرار داشت و هم اکنون پس از توسعه مسجد در
زمان ملک عبدالعزیز، آثاری از آن به جای نمانده است و تمامی کتاب های آن به
کتابخانه «عامه» منتقل گردید و هم اکنون در آنجا نگهداری می شود. در این کتابخانه
حدود ۷۷۹۰ جلد کتاب وجود دارد که ۳۰۷۲ مجلد آن چاپی و ۴۷۱۸ نسخه دیگر خطی می باشد.

۲ . لوحی است سنگی که بر آن، پنج بیت ترکی حک شده است. اول آن «جناب احمد عارف بک
سپهرک ـ مشیخت صدری بدری ایدل اول.» و آخر آن «ختامیه دعا لطفی تام تاریخ ـ یا یلدی
بو کتابخانه مکمل ۱۲۷۱».

۳ . متولد ۱۳۲۷هـ .ق. از علمای عربستان و مؤسس روزنامه «المدینه»، چاپ مدینه، در
سال ۱۳۵۶هـ .ق.

۴ . چاپ «شرکه المدینه المنوره للطباعه والنشر» ص۲۴۱

۵ . با زید بن علی بن الحسین اشتباه نشود.

۶ . صحابی بزرگوار پیامبر اسلام. پیامبر اسلام پس از هجرت، و در بدو ورود به مدینه
حدود ۷ الی ۱۲ ماه در خانه وی اقامت فرمود.

—————————————————

۸۶

—————————————————

امام جعفر صادق(علیه السلام) است.

مرحوم نور الدین علی بن احمد سمهودی (متوفای ۹۱۱هـ .ق.) در کتاب «وفاء الوفا بأخبار
دار المصطفی»(۱) صریحاً پس از شرح خانه امام جعفر صادق(علیه السلام) ، در سمت
قِبْلی خانه ابی ایوب می نویسد: خانه حسن بن زید بن حسن بن علی بن ابی طالب(علیهم
السلام)، مقابل خانه امام جعفر صادق(علیه السلام) در قسمت غربی آن است(۲) البته
مساحت های فعلی جای خانه ابی ایوب انصاری و امام صادق(علیه السلام) و کتابخانه عارف
حکمت با مقیاسی که از موقعیت این خانه ها در قرن اول و دهم و اوایل قرن ۱۳هـ .ق. در
دست داریم. کاملاً تطبیق نمی کند. با این همه انتخاب و خریداری چنین محلّی برای
احداث کتابخانه از طرف مرحوم شیخ الاسلام مدینه، آن هم از اولاد حیّ و صحیح النسب
حسن بن زید، به خوبی می تواند مبیّن آن باشد که قسمت غربی و جنوبی محل کتابخانه در
زمین خانه حسن بن زید و از قسمت شرقی در قسمتی از زمین های منسوب به خانه ابی ایوب
انصاری و امام جعفر صادق(علیه السلام) واقع شده است.

کتابخانه عارف حکمت پس از تأسیس و تا قبل از جنگ جهانی اول، برای استفاده همه
پژوهندگان و زائران ارض مقدسه، دایر و فعال بوده است.

محل نقشه صفحه ۱۱؟؟؟

۱ . تصحیح محمد محی الدین عبد الحمید، ۴ جزء در ۲ مجلد، چاپ دار احیاء التراث
العربی ـ بیروت.

۲ . مأخذ مذکور، ص۷۳۲، ج۲

—————————————————

۸۷

—————————————————

غالب نسخه های خطی وکتاب های چاپی سفرنامه های حج زائران وپژوهشگران مصری، سوری،
حجازی و… در نیمه دوم قرن ۱۳هـ .ق. و دهه اول و دوم قرن ۱۴ به پویایی و موقعیت
ممتاز کتابخانه عارف حکمت در جوار مسجد نبوی به تفصیل اشاره کرده اند.

علی بن موسی که خاطرات سفر حج خود را به سال ۱۳۰۳هـ .ق. در رساله ای با عنوان وصف
المدینه المنوره(۱) نگاشته است، می نویسد: «… و بجوار المبارک بیت نائب الحرم
کائناً من کان و تجاه بیت حضرت النائب کتبخانه عظیمه للمرحوم عارف حکمت بک شیخ
الإسلام بالآستانه سابقاً فیها من الکتب النفیسه ما لا یوجد فی غیرها و لها خدمه
بمعاشات شهریه تأتیهم من وقفه الموقوف علیها بالآستانه…».(۲)

ایضا: «… یوصل إلی دیار العشره و إلی بیت شیخ الحرم و النائب وکتبخانه المرحوم
شیخ الاسلام ـ أسبق ـ عارف حکمت بک الّتی لا نظیرها فی أرض الحجاز لکثره ما فیها من
الکتب النفیسه و الخدمه والمجلّدین الموظّفین دائماً…».(۳)

در اثنای جنگ جهانی اول، «فخری پاشا» فرمانده نظامی مدینه به خاطر حفاظت و مراقبت
از این گنجینه نفیس، تمامی نسخه های خطی کتابخانه عارف حکمت را به دمشق منتقل کرد و
در تکیه سلطان سلیم، از دستبرد وقایع و حوادث ناشی از جنگ عالم گیر پنهان ساخت.

پس از جنگ جهانی، کتابخانه را به مدینه بازگرداندند و بار دیگر کتابخانه رونق خود
را از س