پاورپوینت کامل راه های حج در دوره صفویه ۱۱۳ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل راه های حج در دوره صفویه ۱۱۳ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۱۳ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل راه های حج در دوره صفویه ۱۱۳ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل راه های حج در دوره صفویه ۱۱۳ اسلاید در PowerPoint :

۹۷

در موسم حج گـزاری، که دولت عثمانی میزبان آن بود، محمل روم، مصر و یمن به سوی حجاز
حرکت می کردند.(۱) تا سال ۱۳۰۱، محمل مصر از راه عقبه و یا از راه القصیر به وسیله
کشتی به سوئز می رفت.(۲)

مهمترین سفرنامه ای که در اوایل دوره عثمانی نوشته شد، سفرنامه اولیا چلبی است.
سفرنامه او، از ارزشمندترین سفرنامه های قرن ۱۱ به شمار می رود. اولیا چلبی ۱۰۲۰ در
استانبول به دنیا آمد و تمام عمر خود را در سفر سپری کرد.

سومین جلد از سفرنامه ده جلدیِ او، از استانبول تا شام را شرح داده و مسیر او همان
است که حجاج شام از آن جا به مکه می رفتند. این سفر اولیا چلبی در ۱۰۸۷ هجری، در
زمان سلطان محمود چهارم، پادشاه عثمانی انجام شده و از تمام شهرها و زیارتگاه های
میان راه، در سفرنامه او یاد شده است. در مجلد ۹ و ۱۰، سفر وی به حجاز، سپس به مصر
و سودان نوشته شده است.

اولیا چلبی در ۱۰۸۸ق. در سن ۶۰ سالگی، به همراه صرّه همایونی از استانبول حرکت کرده
و تا آدانا به همراه صرّه پیش رفته است. او تمام جزئیات مربوط به اخراج صرّه، حرکت،
جشن ها و ساختار سفر را در کتاب خود آورده است.

چلبی در آلمنه از کاروان جدا شد و به راهی دیگر به مرعش و عین تاب، که شهرهای مهم
آن دوره بودند، رفت. از آنجا به حلب و بیروت و قدس عزیمت نمود.

۱ . «اگرچه در این دوره مسیر یمن نیز مورد استفاده حجاج بوده، لیکن در خصوص آن،
اسناد چندانی در دست ما نیست.

۲ . تاریخ مکه، احمد سباعی، ج۲، صص۳۹۵ و ۳۹۸

—————————————————

صفحه ۹۸

—————————————————

اولیا، قصد داشت در قدس به کاروان مصر ملحق شده، همراه آن به حج برود، ولی در آن
سال به دستور پادشاه، کاروان ده روز زودتر به راه افتاد. به همین خاطر وی مجبور شد
با کاروان شام به مکه برود. حسین پاشا، پاشای شام، نیازهای او و همراهانش را از شام
تا مکه تأمین کرد.

چلبی در بیست شوال سال ۱۰۸۱هـ . از شام حرکت کرد و به همراه هزار نفر از حجاج
ایرانی که به کاروان شام پیوسته بودند، به شهر مکه عزیمت نمود. او می نویسد: از هر
حاجی ایرانی ۱۵ سکه طلا می گرفتند.

سفرنامه اولیا چلبی مفصل ترین نوشته در خصوص مکه و مدینه است. اولیا چلبی مسیر
آناتولی را نیز برای ما شرح داده است.(۱)

در اینجا شرح مسیر آناتولی و ارسال صرّه همایونی، از آنجا به مکه، و حج گزاری
عثمانیان و مسیر حرکت حجاج عثمانی، موضوعِ بحث ما نیست، لیکن از آنجا که اولیا چلبی
در سفر خود از این مسیر نیز گذشته، شرح مختصری در این خصوص ارائه می کنیم:

راه حج آناتولی، مسیر سمت راست از میان سه مسیر تردّد چاپارها بود. (این تعریف
براساس حرکت مسافر در حالت پشت به استانبول بیان شده است). این مسیر با گذر آناتولی
از شمال غرب به جنوب شرق، به حلب و شام متصل می شد. راه استانبول ـ مکه، یکی از هفت
مسیر ارتباطیِ موجود در زمان امپراتوری عثمانی بود و به احتمال زیاد یکی از پر رفت
و آمدترین راه های چاپار نیز بوده است. این راه، جاده اصلی ارتباطی بین پایتخت و
اماکن مقدس به شمار می آمد.

صرّه تا سال ۱۲۸۱ از راه خشکی بهوسیله قاطر و شتر به حجاز فرستاده می شد.

از این تاریخ به بعد، از راه دریا و با کشتی ارسال شده و تا سال۱۳۲۷ ادامه داشت. از
سال ۱۳۲۷، پس از احداث راه آهن حجاز، صره ای که قبلاً به طور معمول در دوازدهم ماه
رجب، از راه خشکی ارسال می شد، از مسیر دریا به خاطر کوتاهتر شدن راه، در پانزده
شعبان ارسال شد.

دولت عثمانی به همان اندازه که به راه های نظامی توجه می کرد، به راه های حج نیز
اهمیت می داد. این راه همیشه مورد توجه و عنایت خاص خیّرین و نیکوکاران بود. حفاظت
از این راه به عهده تشکیلات

۱ . ۱ – Evliya Celebi seyahethamesi, Ucdal Nesriyat, c.X, Istanbul 1986.

۱۵۶ Derbend Teskilati, C. Orhunlu, Istanbul, 1967, s.24.

۱۵۷ Surre-i Humayun Munir Atalar, TDV, Istanbul s..234.

—————————————————

صفحه ۹۹

—————————————————

دربند قرار داشت.

این جاده در طول هشت ماه از سال، مسیر رفت و آمد حجاج بود. طول مسیر میان شام و
مدینه ۲۴۷ ساعت، مسیر میان شام و مکه ۶۱ روز و راه بین مکه و مدینه ۱۰۶ ساعت بود.

کاروان هایی که از شام و مصر حرکت می کردند و حجاج و اشیا و اسباب به همراه خود می
بردند، کاروان های سنگین تلقّی می شدند. این کاروان ها در فصل سرما، فقط روزها حرکت
می کردند. کاروان شام شامل شصت تا هفتاد هزار نفر بود و کاروان مصر از چهل تا پنجاه
هزار حاجی تشکیل می شد. کاروان ها در طول شب راه می رفتند و کاروان صُرّه (کیسه های
حاوی پول برای فقرای مکه و مدینه)، هدایا برای شریف را با خود حمل می کرد. این صرّه
به شدت از طرف یئنی چری ها محافظت می شد. لیکن با این وجود، در بعضی موارد، از حمله
قبایل غارتگر عرب در امان نمی ماند.

۱ . مسیر حج ایرانیان

ایرانیان دو راه عمده برای حج داشتند; هر چند این دو راه، گاه به چند راه فرعی
منتهی می شد; راه جبل از بغداد یا بصره به سمت حجاز و راه شام. راه اول نزدیک اما

پر خطر بود و راه دوم بسیار دورتر اما کم خطر و زیر نظارت دولت عثمانی. هر دو راه
مشکلات جانبی هم داشت و گاه این مشکلات سبب تعطیلی حج می شد. نامه زیر نشان گر
مشکلاتی است که در راه جبل وجود داشته و ما پیش از بحث از راه های حج ایرانی ها، آن
را به عنوان یک سند، که می تواند زمینه این بحث باشد، می آوریم:

شاه عباس دوم (م ۱۰۷۷) نامه ای در باره امنیت راه حج به شریف مکه فرستاد. در این
نامه آمده است:

چند سال قبل سلطان ایران شنید که قافله های حج و عمره، که از ایران به مکه اعزام می
شدند، در راه گرفتار صدمات مالی و جسمی فراوانی شده و بلایای عظیمی از جهات مختلف
بر آنان فرود می آید، به خاطر اهمال مباشرین راه، نسبت به ورود و خروج و ایجاد
تأخیر در حرکت کاروان ها و به سبب توقفاتی که اعراب میان راه ایجاد می کنند. در
برخی سال ها زمان حج از ایران فوت می شود; چرا که آنان موقف عرفه و مشعر را درک نمی
کنند. به همین دلیل از سوی سلطان ایران فرمان تعطیلی حج و منع قافله ها صادر شد;
کاری که براساس

امتثال دستور خداوند و ملاحظه حال

—————————————————

صفحه ۱۰۰

—————————————————

رعیت بود. امسال حاکم بصره نماینده ای نزد ما فرستاد و از ما خواست تا به کاروان ها
اجازه حرکت دهیم. او متعهد شد تا حجاج را به سلامت تا مکه برساند. از آنجا که
مأموران بزرگوار شما همیشه در رعایت حال حجاج و زوار بهویژه زائرانی که اهل بلاد و
شهرهای ما هستند، می کوشند و از هیچ کوششی در حفاظت جان و مال آنان دریغ (نمی کنند)
و اجازه نمی دهند که از سوی احدی به آنان آزار و ستمی برود. ما هم دستور دادیم که
از هر نفر پنج سکه طلا گرفته شده و بر سبیل نذر و هدیه به شما پرداخته شود تا رشته
های محبّت استوار شده و تسکین بر رنج و مشقت باشد که در این خدمت خود متحمّل می
شوید.

طریق اخلاص و دوستی که پیوسته آن دستگاه شریف با این دولت علیّه صفوی دارد، اقتضا
می کند تا در اکرام به قافله ها، که از طریق بصره می آیند کوتاهی نکرده، دست اهل
مکه را از تجاوز به آنان بازدارند; چون آنان میهمان خدا و شمایند و کرامت در حق
میهمان، از سنن

اسلاف بزرگوار شماست و اجازه ندهید کسی آنان را مجبور کند تا از راه دیگر برگردند
که در سال های پیش، از این بابت ضررهای زیادی پیش آمده است. اگر بر شروط خود باقی
مانده و چیزی از آن را تغییر ندادند و قافله ها را همانگونه که ملتزم شدند حرکت
داده و از شرّ اعراب حفظ کرده، در وقت مناسب آنان را به مکه رساندند، از همان راهی
که برده اند، بازگردند، طبیعی است که در این صورت راه حج در تمام بلاد و برای همه
کاروان ها، از هر نقطه باز است و هر سال بیشتر و بیشتر خواهد شد. اما اگر به شروط
خود پای بند نباشند، در این صورت ما به لحاظ شرعی، به احدی اجازه حرکت در این مسیر
را ندهیم و آن نواحی را از این همه فواید محروم گردانیم. گناه آن هم بر عهده کسانی
است که شروط را عوض کردند و آنان پاداش عمل خود را می بینند.»(۱)

مسیرهای انتخابی ایرانیان

مسیر آناتولی:

این مسیر، از وان به طرف وسط غرب آناتولی بیرجینک به حلب و مسیر رسمی شام به مکه
است.

حجاجی که از داخل آناتولی و از مسیر فوق و سایر راه های غیر رسمی به سمت شام می
رفتند، امنیت و تضمینات لازم را از طرف دولت عثمانی دریافت نمی کردند; زیرا عثمانی
ها فقط مسیر رسمی

۱ . مناسبات اصفهان و حجاز، ص۲۲۹

—————————————————

صفحه ۱۰۱

—————————————————

حج را تحت الحمایه خود داشتند و این مسیر، از طرف دولت عثمانی، به عنوان مسیر حج
شناخته نمی شد. مسیر رسمی آناتولی از استانبول آغاز و به اسکودار، ازنیق، اسکی شهر،
قونیه، آدانا، طرسوس و حلب منتهی می شد. در نیمه نخست قرن دوازدهم هجری، بانویی از
این مسیر به حج رفته و خطرهای موجود در این راه را نقل کرده است. این بانو از
دارالسلطنه اصفهان به راه افتاد و مسیر کاشان، قم، ساوه، قزوین، سلطانیه، زنجان،
میانه، تبریز، اردوباد، نخجوان و ایروان را طی کرده و وارد کشور عثمانی گردیده است.

او در کتاب خود، که به صورت منظوم است، حمله رومیان به کاروان خود را ذکر کرده و
درگیری ها و مشکلات مسیر، از کنار رود فرات تا حلب را شرح داده است. این امر نشان
می دهد که در آن دوره، مسیر آناتولی برای حجاج ایرانی امنیت لازم را نداشته است. او
در مورد درگیری عجم آقاسی با مهاجمان میان ارز روم و ارزینجان، معلومات کاملی ارائه
می کند. این امر در واقع درگیری و نزاع صرف نبود، بلکه جنگی بود که بانوی اصفهانی
آن را به زبانی شیوا آورده است.(۱)

راهپیمایی کاروان در کنار مسیر فرات و سختی های گذر از رود، دشواری های سفر با شتر،
باریکی راه و اذیت های موجود در این مسیر را می توان از زبان این بانو دریافت.

غیر از مطالبی که گذشت، در خصوص نا امنی مسیر حج آناتولی شرقی، معلومات دیگری نیز
در دست داریم.

شاه قلی بابا تکه ای و همراهانش در فرار به سمت ایران، به جهت درگیری با دولت
عثمانی، در سر راه خود یک کاروان ایرانی را که از ارزروم به حجاز می رفت، مورد تاخت
و تاز و چپاول قرار دادند و تمام افراد آن، بهویژه شیخ ابراهیم شبستری، مؤلف «انبیا
نامه» را به قتل رساندند. از این رو در ورود به ایران، از طرف شاه

۱ . بانوی اصفهانی در دوره صفوی، ص۵۱

—————————————————

صفحه ۱۰۲

—————————————————

اسماعیل مورد سرزنش قرار گرفته، مجازات شدند. تکه ای هایی که در قلمرو ایران
پراکنده شده بودند، بعدها در زمان شاه طهماسب اول، روابط حسنه ای با دولت عثمانی
داشته و در زمان شاه عباس اول، سر به شورش برداشتند و به آن سوی خزر کوچ کردند و با
دیگر ترکمن های ماورای خزر متحد شدند.(۱)

حجاج ایرانی که عازم مکه بودند، گاه برای رسیدن به دریای سیاه، از مسیر بیابان نیز
استفاده می کردند.(۲) این مسیر با گذر از شمال دریای خزر و بیابان های موجود در
راه، به دریای سیاه متصل می شد.

مسیر مذکور همان بوده که حجاج ترکستان در رفتن به مکه استفاده می کردند. با توجه به
این که حجاج این مسیر بسیار اندک بوده اند، به نظر می آید در زمان وخامت روابط میان
صفویان و عثمانی ها، حجاج احتمالاً از این راه به مکه می رفتند; زیرا در خصوص آن
معلوماتی در اختیار نداریم. ایرانیان همانند حجاج ترکستان از این طریق به راه
افتاده، پس از عبور از بیابان های مسیر، به دریای خزر می رسیدند. آنان در آستارا
خان اتراق کرده، سپس به بنادر عثمانی در شمال دریای سیاه، مانند کفه و اؤزو آمده و
برای ملحق شدن به کاروان های حج به استانبول می رفتند.

بی شک در این دوره، گروه های بسیاری از مردم نیز به تنهایی و بدون حمایت کاروان های
رسمیِ حج، به مکه می رفتند.

در سده شانزدهم و اوایل سده هفدهم میلادی، در باره مسیر و کاروان حج مصر، معلومات
زیادی وجود دارد. حجاج شمال آفریقا (مراکش، مغرب، تونس و الجزائر) از راه دریا و یا
خشکی به مصر می آمدند و پس از حرکت از قاهره، از راه خشکی عقبه به مکه می رفتند و
یا از راه دریا به این شهر می رسیدند.

عبدالقادر بن محمدبن عبدالقادر بن محمد انصاری الجزری الحنبلی (متوفای ۹۷۷) در کتاب
خود، در باره مسیر مصر و کاروان آن و محمل حج، معلومات زیادی را بیان کرده است.(۳)
از آنجا که او و پدرش از این مسیر به سفر حج می رفتند، این راه را به خوبی می
شناخت. او در جلد دوم کتاب خود، راهنما و منازل مسیر مصر و حوادث نیمه دوم قرن دهم
هجری را به تفصیل آورده است. وی در کتابش به فرستادن محمل از حلب و کرک در بعضی سال
ها نیز اشاره کرده است.

الجزری محمل مصر و شام را

۱ . Tekeliler ve Teke Ogullari ,Sehabeddin Tekindag, s.5-59, IUEFTED,
Istanbul1977.

۲ . Hacilar ve Sultanlar, s. 155

۳ . الدرر الفرائد المنظمه فی أخبار الحج والطریق المکه المعظمه، ج۱ و ۲، دارالکتب
العلمیه، بیروت، تحقیق محمد حسن اسماعیل، ۲۰۰۲

—————————————————

صفحه ۱۰۳

—————————————————

توصیف کرده، می گوید: محمل یمن به هیچوجه قابل مقایسه با این محمل ها نیست. او چهار
مسیری را که از مصر به مکه وجود داشت، شرح می دهد.(۱) الجزری بعد از ترسیم مفصل
مسیر شام، به شرح منازل مسیر عراق ـ مکه در آن دوره می پردازد.

وی در کتابش گزارشی را که احمد بن محمدالمغربی گرانادایی در مورد مسیر حج عراق به
مکه نوشته بود، جای داده است.(۲)الجزری در کتاب خود، به نقل از کتاب «الممالک»
علامه ابن فضل الله العمری، این مسیر را وحشی ترین راه در بین تمام راه های حج
توصیف می کند.(۳)

او در تصویر حج سال ۶۷۸، وجود چهل هزار حاجی مصری و در عین حال حضور همان تعداد
حاجی سوری و عراقی را ذکر می کند.

ابو سالم عبدالله بن محمد عیاشی در سال ۱۰۷۲هـ . از وطن خود الجزایر حرکت کرد و پس
از عبور از تونس و لیبی، به اسکندریه آمد. او از اسکندریه به راه نیل به ینبع آمده،
سپس از راه خشکی به مکه رفت. از آنجا به مدینه و در یکم ربیع الثانی از مدینه به
رمله فلسطین حرکت کرد. پس از زیارت قدس در سال ۱۰۷۴هـ . به کشور خود بازگشت.(۴)

در قرن ۱۷ میلادی، یک حاجی مسیحی، سفری را که به همراه سایر حجاج مسیحی به قدس
داشت، وصف می کند. سیمون لهستانی در بین سال های ۲۹ ـ ۱۰۱۷ از استانبول حرکت کرده،
ابتدا به قاهره آمده و از آنجا به محمل شام، که به سمت مکه حرکت می کرد، ملحق شد.

او در شهر رمله، از این کاروان جدا شد و به همراه همسفران خود به طرف قدس و حلب
رفت. او تمام حوادثِ به راه افتادن محمل، جشن های مربوط به آن، ساختار کاروان حج،
دشواری های سفر، مسیرهای حرکت و به طور خلاصه، ارسال محمل از مصر به مکه را شرح می
دهد.(۵)

۲ . مسیر شام

در مورد کاروان حج شام در قرن ۱۶ و اوایل قرن ۱۷ میلادی، هیچگونه سند مکتوبی در
اختیار نداریم. بعد از این تاریخ، معلومات، اسناد و سفرنامه های زیادی در مورد
کاروان شام به ثبت رسیده است. کاروان شام، کاروان بسیار بزرگی بود. ابتدا حجاج
بالکان به استانبول می رسیدند. جمعیت حجاج عثمانی هم اجتماع کرده و پس از آن که همه
در اسکودار جمع می شدند، همراه صرّه همایونی حرکت

۱ . همان، ص۵۷

۲ . همان کتاب، صص ۸۰ ـ ۷۳

۳ . همان، ص۷۰

۴ . المدینه المنوره فی رحله العیّاشی، به کوشش محمد امحزون، دارالارقام، کویت،
۱۹۸۰، ص۵۰

۵ . ۱۶۷ Polonyali Simon”un Seyahetnamesi (1608-1619), Hrand,
d.Endreasyan,Istanbul Unvrersitesi Yayilari, 1964.

—————————————————

صفحه ۱۰۴

—————————————————

کرده، به ازنیق، اسکی شهر، قونیه، آدانا، طرسوس و سرانجام به حلب می رسیدند.

حجاج ایران، عراق و بلاد شام در دمشق گرد هم می آمدند و پانزده روز در آنجا جشن می
گرفتند و از راه زرقا، قطرانه، معان، تبوک و علا به مدینه رفته و از آنجا راهیِ مکه
می شدند.

از کسانی که در دوره صفویه، از راه شام به حج رفت، بانوی اصفهانی بود که پیشتر
اشاره شد. وی به عنوان یک حاج خانم ایرانی به حلب و دمشق آمده، آنگاه همراه محمل
شام عازم حج شده است.

یک صفحه کامل نقشه اولیا چلبی؟؟؟

—————————————————

صفحه ۱۰۵

—————————————————

یک صفحه کامل نقشه سفرنامه عیاشی ؟؟؟

—————————————————

صفحه ۱۰۶

—————————————————

یک صفحه کامل نقشه بانوی اصفهانی؟؟؟

—————————————————

صفحه ۱۰۷

—————————————————

شیخ علی جبل عاملی (۱۰۰۳/۱۱۰۳) در سال سه بار به زیارت حج مشرف شد که یک مورد آن در
۱۰۳۳ از راه شام بود. در این سفر شیخ حر عاملی هم با آنان همسفر بود. او می گوید:
کاروان شام دو گروه بودند; مقاطره و شعاره. مقاطره کسانی بودند که سواره حرکت می
کردند و شعاره افرادی بودند که در جلو و عقب و چپ و راست سواره ها، پیاده می رفتند.
شیخ حر و شیخ علی جبل عاملی نیز شعاره بودند.(۱)

معصوم بیگ نیز که پیش تر از او یاد کردیم، از مسیر شام به سمت حج