پاورپوینت کامل نگاهی به تفسیر انوارالتنزیل و اسرار التأویل ۱۰۲ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل نگاهی به تفسیر انوارالتنزیل و اسرار التأویل ۱۰۲ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۰۲ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل نگاهی به تفسیر انوارالتنزیل و اسرار التأویل ۱۰۲ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل نگاهی به تفسیر انوارالتنزیل و اسرار التأویل ۱۰۲ اسلاید در PowerPoint :

اشاره

یکی از تفاسیر مشهور اهل سنت، تفسیر «انوارالتنزیل و اسرارالتأویل» معروف به تفسیر بیضاوی تألیف ابوالخیر، عبدالله بن عمربن محمدعلی بیضاوی از مفسران قرن هفتم هجری است. این تفسیر، تفسیری تربیتی و شامل تفسیر کل قرآن است که با روش اجتهادی و گرایش ادبی ـ عرفانی به رشته تحریر درآمده است. تأویل آیات، تفسیر عرفانی آن ها و بهره فراوان از نکات ادبی، از ویژگی های بارز این تفسیر است. بیضاوی در این تفسیر، از آیات قرآن به منظور تأیید فقه شافعی و اثبات عقاید اشاعره بهره جسته است. استفاده از روایات جعلی یکی دیگر از خصایص این تفسیر است. بیضاوی که نسبت به اهل بیت((ع)) دیدگاه معتدل داشته است، در این تفسیر بر منابع تفسیری و ادبی دیگر به خصوص کشّاف زمخشری تکیه داشته و خود مرجع تفاسیر دیگر همچون «صافی» فیض کاشانی بوده است.

در این نوشتار به منظور شناسایی تفسیر بیضاوی ابتدا زندگی نامه و شرایط سیاسی ـ فرهنگی عصر او بیان شده، تا در پرتو آن طرز فکر و گرایش بیضاوی در تفسیرش شناخته گردد. در ادامه برخی از ویژگی های تفسیر مورد بررسی قرار گرفته است.

زندگی نامه

ناصرالدین، ابوالخیر، عبدالله بن عمربن محمدعلی بیضاوی شیرازی که از قاضیان برجسته شیراز بود، در شهر بیضاء واقع در هشت فرسخی شیراز متولد شد؛ اگرچه در کتاب های تراجم از تولّد او چیزی نگفته اند، وی در اصول عقاید، اشعری و در فقه، شافعی بوده است.

گفته اند قاضی بیضاوی مفسر، متکلّم، فقیه، اصولی، محدّث، مورّخ و ادیب بوده و در تمام این زمینه ها تألیفاتی دارد.[۱] برخی از این تألیفات عبارتند از:

۱. منهاج الوصول إلی علم الاصول

۲. شرح المطالع، در منطق

۳. الغایهالقصوی فی درایهالفتوی در فروع فقه شافعی

۴. شرح مصابیح السته، تألیف بغوی معروف به تحفهالابرار

۵. طوالع الأنوار در کلام

۶. لب الالباب فی علم الإعراب

۷. نظام التواریخ که به زبان فارسی تألیف شده است.[۲]

مهم ترین اثر او تفسیر «انوارالتنزیل و اسرارالتأویل» است. او، انگیزه خود را در تدوین این تفسیر چنین بیان می کند: «دیر زمانی است که با خود می گفتم کتابی در این فن (تفسیر) تألیف کنم که در بردارنده خلاصه و برگزیده اقوال و آرای بزرگان صحابه و علمای تابعان و دانشمندان و مفسران بعدی و شامل نکات مهم و لطایفی باشد که دست آورد خودم و علمای بزرگ و محققان پیشین است؛ همچنین وجوه مختلف قرائت های مشهور را که از قاریان معروف نقل شده و نکات شاذی را که از قاریان معتبر روایت گشته، روشن کند».[۳]

در «روضات الجنات» آمده است: «زمانی که بیضاوی تفسیر خود را نوشت، به ارغون خان پیام رساند که من تفسیر مهمی نوشته ام و توقّع تشویق دارم. قرار بر آن شد که کتابش را ببرد تا ببینند چگونه است. کتاب را با هدف کسب منصب قاضی القضاتی به تبریز برد؛ ولی هنگامی که تصمیم گرفت خدمت شاه برسد، به قدری جمعیت زیاد بود که شاه را نمی دید. بنابراین کتابش را بر سر نیزه ای قرارداد و دور جمعیت راه می رفت تا اینکه شاه او را دید و فرمان داد او را نزد او ببرند. او را بردند و شاه فهمید که او بیضاوی است».

در روضات الجنات آمده است، برخی گفته اند: «عارفی به نام محمدبن محمد کحتانی نزد ارغون شاه منزلت داشت. بیضاوی او را واسطه قرار داد که به شاه بگوید، تفسیری نوشته است و انتظار دارد در مقابل آن منصب قاضی القضاتی فارس را به عنوان تشویق به او بدهند. آن عارف وساطت کرد و از او و تفسیرش تعریف کرده و گفت: «تقاضای او از این مسیر آن است که امیر، او را در رفتن به سعیر با خود شریک کند». شاه معنای این جمله را پرسید. آن عارف گفت: «او آمده و منصب قضاوت می خواهد تا به اندازه یک سجاده از جهنم را بگیرد و همه جهنم برای تو نباشد». شاه متوجه شد و گفت: «مانعی ندارد». در ادامه آمده است: بیضاوی از این جمله متنبّه و منصرف شد و نزد آن عارف در تبریز ماند. او در سال ۶۸۵ یا ۶۹۲ هـ. ق در همان شهر درگذشت و در گورستان چرنداب تبریز مدفون گشت.[۴]

شرایط سیاسی ـ فرهنگی عصر بیضاوی

بیضاوی ـ با توجه به تاریخ وفاتش ـ از مفسران قرن هفتم هجری قمری و دوران تاخت و تاز مغول ها به ایران است. هجوم مغولان از سال ۶۱۸ هجری قمری به سرداری چنگیزخان آغاز شد و تا اواخر سال ۶۵۹ هجری قمری ادامه یافت. این حمله که از ماوراءالنهر، خراسان و شمال ایران شروع شد تا اروپا پیش رفت. با سقوط ایران توسط چنگیزخان در سال ۶۲۵ هجری قمری، هلاکوخان دولتی در این دیار تشکیل داد که سال ها دوام یافت و دولت «ایلخانیان» نام گرفت. او توانست اسماعیلیان را برانداخته و دولت پانصد ساله عباسی و خلافت بغداد را ساقط کند. سقوط بغداد را می توان یکی از بزرگ ترین حوادث این دوران دانست که بر توسعه و نشر فرهنگ اسلامی تأثیر منفی داشت. پس از مرگ هلاکوخان و تکودارخان ـ حاکم پس از او ـ ارغون خان ـ در زمان حیات بیضاوی ـ حکومت را در دست گرفت.[۵] در عصر ارغون خان دین بودا در میان مغول ها رواج داشت و قدرت بودایی در فرمان روایی ارغوان بسیار بود، به طوری که ایلخان، گذشته از دو وزیر، تنها روحانیون بودایی را به حضور می پذیرفت.[۶] حمله مغولان به جهان اسلام ویرانی های بزرگی در حیات مادی و معنوی مسلمانان در ممالک و ولایت های زیر سلطه در خراسان و ایران، انحطاط علمی، فقر و نابسامانی اجتماعی به باور آورد.

غیر از ویرانی شهرها و روستاها، انهدام کتابخانه ها و مراکز علمی اسلامی، قتل و اسارت علما و دانشمندان و سقوط بغداد موجب از بین رفتن جایگاه برتر دین اسلام در سرزمین های اسلامی تحت سیطره شد. مکان های مقدس اسلامی، مساجد، مدارس، حوزه های تحصیل علمی، ویران و یا به طور کلّی از فعالیت بازماند.[۷] در این حال، دشمنان اسلام (صلیبیان مسیحی) نیز آرام ننشسته و با هدف نابودی کامل اسلام آنچه در توان داشتند؛ انجام دادند. جنگ های صلیبی از قرن پنجم تا هفتم هجری قمری مصادف با یازده تا سیزده میلادی ادامه داشت و عصر حیات بیضاوی مصادف با جنگ هفتم صلیبی ـ ۶۴۶ تا ۶۵۲ هجری ـ قمری ـ بود.[۸] جنگ های صلیبی بر نظام فرهنگی ـ اجتماعی خاورمیانه تأثیر فراوانی گذاشت. در این زمان، شام در دست ایوبی ها و مصر در سیطره ممالیک بود. در این زمان، خانقاه ها، تکایا و زاویه هایی ساخته شد که پیش از آن در هیچ دوره ای چنین رشدی در ساختن این گونه بناها دیده نشد.

افزون بر این، فرقه ها و طریقت های گوناگونی مانند، احمدیه در مصر، رفاعیه، شاذلیه و قادریه در بغداد و سرانجام فرقه مولویه در سده هفتم هجری در آسیای صغیر شکل گرفتند. تردیدی نیست که به رغم قدمت تصوف، گسترش و تکامل آن در شرق مدیترانه متأثر از جنگ های صلیبی بوده است. [۹] گسترش تصوف در این دوران بی تأثیر بر تألیف تفاسیر قرآن نیز نبوده است؛ به گونه ای که از ویژگی های قرن هفتم هجری قمری، نگارش تفسیر با گرایش عرفانی است. از دیگر ویژگی های این قرن، تداوم تحلیل و اجتهاد در تفاسیر است[۱۰] و شاید از همین روست که شاهد تألیف تفسیری اجتهادی با گرایش ادبی ـ عرفانی توسط بیضاوی در این دوران می باشیم.

معرفی اجمالی تفسیر

تفسیر بیضاوی، تفسیری ترتیبی است. این تفسیر که تمام قرآن یعنی از سوره فاتحه تا سوره ناس را شامل می شود، به روش اجتهادی، با گرایش ادبی ـ عرفانی تألیف شده است. مؤلف در نگارش خود، میان تفسیر و تأویل جمع کرده و از این رو نام آن را «انوارالتنزیل و اسرارالتأویل» نهاده است.

تفسیر بیضاوی براساس تفسیر کشّاف زمخشری نوشته شده و مانند آن از نکات ادبی در تفسیر آیات بهره جسته است. در تفسیر برخی آیات، متعرض مباحث کلامی شده و از آیات در اثبات عقاید اشاعره استفاده کرده است. او در تفسیر آیات الاحکام به صورت مختصر، مسائل فقهی را بیان کرده و آیات مربوط به مسائل طبیعی را شرح و توضیح داده است. در سراسر تفسیر او، تأویل های زیادی مشاهده می شود و مطالب عرفانی را بیان کرده است. این تفسیر مورد توجه علما و مفسران بوده و منبع برخی از تفاسیر بعد از خود قرار گرفته و حدود ۸۳ حاشیه بر آن نوشته شده است.[۱۱]

روش کار بیضاوی

بیضاوی در تفسیر هر سوره، ابتدا نام یا نام های مختلف سوره را بیان کرده و گاه وجه تسمیه آن ها را داده، سپس محل نزول سوره و تعداد آیات آن را بیان کرده است. تفسیر آیات به ترتیب، آغاز هر آیه با عدد مشخص شده است. آیات طولانی تر به قسمت های کوچک تر، تقسیم و هر قسمت جداگانه تفسیر شده است. در ابتدای تفسیر ـ در بعضی آیات ـ اختلاف قرائات و نیز قرائات شاذ، بیان و با ارائه دلیل، قرائتی برگزیده شده است. بیضاوی در بیشتر قسمت ها، تفسیر را با نکات ادبی اعم از اعراب، معانی و بیان به صورت مختصر آغاز کرده و از نظر اصحاب لغت، شواهد شعری و قرآنی در تفسیر آیات مدد گرفته است. گاهی نیز در بیان معانی الفاظ و تفسیر آیات، تأویل را جایگزین تفسیر کرده است. ذیل آیات عقاید و آیات الاحکام متعرض مباحث کلامی و فقهی شده، عقاید معتزله را بیان و گاه ردّ کرده و به اثبات عقاید اشاعره و تأیید فقه شافعی پرداخته است.

ویژگی ها

تفسیر بیضاوی یکی از تفاسیر مشهور اهل سنت است. مهم ترین ویژگی های این تفسیر عبارتند از:

۱. تأویل آیات

در معنای اصطلاحی تأویل میان مفسران اختلاف نظر وجود دارد. آیت الله معرفت معتقد است تأویل معنای دومی برای لفظ است که به آن از بطن تعبیر می شود.[۱۲] علامه طباطبایی، تأویل را از سنخ الفاظ و مفاهیم نمی داند؛ بلکه معتقد است تأویل قرآن، حقایق خارجی است که آیات قرآن در معارف قوانین و هرآنچه بیان می کنند، مستند بر آن است.[۱۳]

بیضاوی در تفسیر آیه ۷ سوره آل عمران: ((وَ ابْتِغاءَ تَأْویلِهِ وَ ما یعْلَمُ تَأْویلَهُ إِلاّ اللّهُ وَ الرّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یقُولُونَ آمَنّا بِهِ کلّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَ ما یذّکرُ إِلاّ أُولُوا اْلألْبابِ)) ذیل جمله ((و ما یذکر ِإلاّ أُولُوا اْلألْبابِ)) می نویسد: «مدحی است برای راسخین به واسطه نیکویی ذهن و حسن نظر (آن ها) و اشاره ای است به آنچه با آن برای هدایت به سوی تأویل توانایی می یابند و آن (تأویل) جدا شدن عقل از محدودیت های حسی می باشد».[۱۴] چنانچه به نظر می رسد بیضاوی از تعریف های بیان شده برای تأویل، مفهوم بطن را برای تأویل برگزیده و همچون زمخشری در کشّاف، برخی آیات را به تأویل برده و به جای معنای ظاهری، معنای باطنی برای آیات ارائه داده است.

ذهبی می نویسد: «از آنجا که او پیرو مذهب اشاعره است، آن قسمت از کشاف را که مربوط به مذهب اعتزال است، در تفسیر خود نیاورده است؛ اما در بعضی موارد به سوی عقاید او متمایل شده است».[۱۵]و[۱۶]

آیت الله معرفت معتقد است بیضاوی بسیاری از آیات را که ظاهر آن ها مخالف عقل است، تأویل کرده است؛[۱۷] به عنوان نمونه بیضاوی در تفسیر آیه ((الّذینَ یأْکلُونَ الرِّبا لا یقُومُونَ إِلاّ کما یقُومُ الّذی یتَخَبّطُهُ الشّیطانُ مِنَ الْمَسّ ))[۱۸] نوشته است: «الاّ قیاماً کقیام المصروع…»؛ مانند حرکت ناهنجار افراد مبتلا به امراض عصبی و این معنا، نوعی ردّ بر کسانی است که گمان می کنند شیطان با دخالت مستقیم، انسان را دگرگون می کند؛ پس دچار صرع می شود. سپس کلمه «مسّ» را به جنون تفسیر کرده و نوشته است: «این معنا بر اساس گمان کسانی است که می پندارند جن به شخص برخورد می کند و بدن او را لمس می نماید و عقلش را زایل می کند».[۱۹] به این ترتیب بیضاوی در واقع معنای تأویلی «جنون» را برای کلمه «مسّ» بر گزیده و همان تأویلی را که زمخشری ذیل این آیه بیان کرده، به صورت مختصر آورده است.[۲۰]

۲. تفسیر عرفانی آیات

تفسیر عرفانی، تفسیری است که در آن مفسّر بر مبنای تعالیم عرفانی و با ذوق وجدانی حاصل از شهود باطنی، به تأویل ظواهر آیات قرآن می پردازد. وجه تمایز این تفسیر از دیگر روش های تفسیری از سویی به کار بردن اصطلاحات عرفانی است که جوانب کلام فهمیده می شود و از سوی دیگر منبع قرار دادن کشف و شهود است که در سایر روش های تفسیری، این منبع جایگاهی ندارد. اگرچه در این نوع تفسیر تأکید بر توجه به باطن و رمز است، اما در عین حال در بیشتر موارد جانب ظاهر لحاظ می گردد.[۲۱] از ویژگی های ـ تقریباً فراگیر ـ این نوع تفسیر، جهت گیری مفسر به سوی تهذیب نفس و آراسته شدن به مقام اخلاقی است.[۲۲]

بیضاوی نیز در برخی از آیات به تفسیر عرفانی آیات پرداخته است. به طور مثال، ذیل آیه ((فَقُلْنا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِها کذلِک یحْی اللّهُ الْمَوْتی وَ یریکمْ آیاتِهِ لَعَلّکمْ تَعْقِلُونَ))[۲۳]؛ نوشته است: کسی که می خواهد دشمن ترین دشمنان خود را که موجب مرگ حقیقی او می شود، بشناسد؛ راهش آن است که گاو نفس خود را که همان قوه شهوت است، از زمانی که شرارت کودکی زایل شده و ضعف پیری بر نفس عارض نشده، ذبح کند…». [۲۴]

۳. استفاده فراوان از نکات ادبی

بیضاوی کوشیده است الفاظ قرآن کریم را طبق قواعد لغوی معنا کند و از سخن لغت شناسان و نقل قول آن ها در تفسیر سود جوید. او ابتدا معنای کلمه را بیان کرده و آن را اصل برای دریافت معنای آیه قرار داده است؛ به عنوان نمونه ذیل آیه شریفه ((فی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَهُمُ اللّهُ مَرَضًا))[۲۵] نوشته است: «معنای حقیقی مرض، آن چیزی است که بر بدن عارض می شود و او را از حالت اعتدال خاص به خود خارج می کند و موجب اختلال در اعمال بدن می شود و معنای مجازی آن، عوارض نفسانی مانند جهل، سوء عقیده، حسد و… است که در کمال نفس اختلال ایجاد می کند؛ زیرا مانع از رسیدن به فضایل یا مؤید زوال حیات حقیقی ابدی است و آیه کریمه هر دو معنای حقیقی و مجازی را شامل می شود؛ زیرا قلوب آن ها به جهت ریاست از دست رفته و حسادت نسبت به ثبات امر رسول(ص) و برتری مقام او دردمند بود و می سوخت».[۲۶]

بیضاوی از علوم ادبی در تفسیر بسیاری از آیات بهره جسته و علاوه بر بیان معانی لغات، اعراب لغات و جمله ها را نیز متذکر شده و از آن ها در تفسیر استفاده کرده است؛ برای مثال در تفسیر آیه ((ألا إِنّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَ لکنْ لایشْعُرُونَ))[۲۷]؛ نوشته است: «ردّ آنچه آن ها ادّعا می کنند، به بلیغ ترین شکل انجام شده است؛ زیرا جمله به صورت استینافیه آمده و با حرف تأکید (ألا) شروع شده است که بر محقق شدن آنچه بعد از آن است، توجه می دهد؛ زیرا همزه استفهال که برای انکار است هنگامی که بر نفی داخل شود، بر محقق شدن آنچه بعد از آن است؛ افاده می کند، مانند آنکه بگوید: “ألیس ذلک بقادر” و…».[۲۸]

۴. بهره مندی از آیات در تأیید فقه شافعی

بیضاوی در تفسیر آیات الاحکام به صورت مختصر متعرض مسائل فقهی شده، نظرات مذاهب فقهی مختلفی را بیان کرده و در نهایت به ترویج و تأیید مذهب خود متمایل شده است؛ به عنوان نمونه در ذیل آیه ((وَ الْمُطَلّقاتُ یتَرَبّصْنَ بِأنْفُسِهِنّ ثَلاثَهَ قُرُوءٍ وَ لا یحِلّ لَهُنّ أنْ یکتُمْنَ ما خَلَقَ اللّهُ فی أرْحامِهِنّ))[۲۹] آورده است: «قروء جمع قرء بر حیض اطلاق می شود؛ مانند سخن پیامبر(ص) که فرمود: “نماز را در ایام حیض خود رها کن” و بر پاکی بین دو حیض اطلاق می شود، مانند قول أعسی که می گوید:. .. و اصل «قرء»، انتقال از پاکی به حیض است و مراد آیه از قرء همین است؛ زیرا «قرء» دلالت بر خالی بودن رحم دارد، نه حیض؛ همان طور که حنفیه از سخن خداوند بر این مطلب دلیل آورد که فرمود: ((فَطَلِّقُوهُنّ لِعِدّتِهِنّ))؛ یعنی آن ها را در عدّه یعنی وقت عدّه طلاق دهید و طلاق، مشروع در زمان حیض نیست». به این ترتیب بیضاوی از نظر ابوحنیفه برای تأکید نظر خود بهره برده و در ادامه گفته است: «اما سخن پیامبر(ص) که فرمود: «طلاق کنیز دو طلاق است و عده او دو حیض است»، در مقابل روایتی که شیخان (عمر و ابوبکر) در ماجرای پسر عمر روایت کردند، مقاومت نمی کند. ماجرا آن است که پسر عمر همسر خود را در حال حیض طلاق داده بود. عمر آن را برای رسول خدا(ص) بیان کرد. پیامبر(ص) ناراحت شده و فرمود: «امر کن (به پسرت) که به همسرش رجوع کند و او را نزد خود نگه دارد تا زمانی که پاک شود، سپس حیض گردد، بعد پاک شود. در آن صورت اگر خواست او را نزد خود نگه دارد و یا قبل از آنکه با او نزدیکی کند؛ او را طلاق دهد». بیضاوی پس از بیان این ماجرا نتیجه گیری کرده و نوشته است