پاورپوینت کامل بازخوانی اندیشه سیاسی شهید صدر ۱۱۹ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل بازخوانی اندیشه سیاسی شهید صدر ۱۱۹ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۱۹ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل بازخوانی اندیشه سیاسی شهید صدر ۱۱۹ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل بازخوانی اندیشه سیاسی شهید صدر ۱۱۹ اسلاید در PowerPoint :

۱۸

«سید محمد باقر صدر که مغز متفکراسلامی بود… امید بود که اسلام از او بهره برداری
زیاد کند و من امیدوارم که کتابهای این مرد بزرگ مورد مطالعه مسلمین قرار بگیرد»(۱)

شهید صدر در بیست و پنجم ذی القعده سال ۱۳۵۳ه.ق (۱۹۳۴م) در
شهر کاظمین متولد شد. پدرش سید حیدر صدر از دانشمندان بزرگ
شیعه عراق و اهل علم و تقوی و مادرش دختر عبدالحسین الیاسین از
مردان برجسته علمی و مذهبی عراق، و بانویی متقی و پاک سیرت بود.
صدر در سه سالگی پدرش را از دست داد و تحت سرپرستی برادر بزرگتر
خود آیت ا… سید اسماعیل صدر و دایی خود پرورش یافت.(۲) وی در
دوران کودکی در مدرسه ابتدایی «منتدی النشر» آموزش می دید و
نشانه های تیزهوشی و نبوغ بی نظیرش در این مدرسه گزارش شده
است. او در سن دوازده سالگی (۱۳۶۵ه.ق) به همراه برادرش
سیداسماعیل صدر برای گذراندن دوره عالی حوزه به نجف اشرف
هجرت کرد و در درس های مرحوم آیت ا… خویی و دایی خود آیت ا…
شیخ محمد رضا ال یاسین شرکت می کرد. صدر در ایام تحصیلات خود
در حدود شانزده ساعت در روز مطالعه و تحقیق می کرد. وی در سن هفده
سالگی به درجه اجتهاد رسید. او فلسفه را از شیخ صدرا بادکوبه ای
آموخت مرحوم صدرا بادکوبه ای استاد مسلم فلسفه اسلامی بود و اسفار
ملاصدرا را به خوبی تجزیه و تحلیل می کرد. اما از ترس متحجران
مخالف فلسفه از تدریس علنی فلسفه اجتناب می نود، صدر فلسفه را به
صورت خصوصی و استدلالی در نزد آن مرحوم آموخت و خود در مدتی
کوتاه استاد فلسفه شد. وی در سن بیست و پنج سالگی تدریس خود را در
درس عالی حوزوی برای دانش پژوهان حوزوی آغاز کرد و بتدریج در
حوزه نجف از عالی ترین کرسی تدریس برخوردار گردید. صدر با یکی از
دختران عموی خود که خواهر سید موسی صدر رییس اسبق مجلس
اعلای شیعیان لبنان بود ازدواج کرد و دارای شش فرزند شد. علاوه بر
مجاهدت های صدر و مبارزات بی امان او مقام مرجعیت صدر نیز برای
حکومت بعثی ها خطری بزرگ محسوب می شد و بتدریج زمینه های
نگران کننده برای رژیم صدام به وجود آورد. این عوامل منجر شد که
یاران و نزدیکان صدر را از طریق دستگیری، شکنجه، زندان و اعدام از
بین ببرند و در نتیجه با موضع گیری ها صدر که حالت انقلابی پیدا
می کرد در سال های ۱۳۹۱ه.ق، ۱۳۹۶ه.ق، ۱۳۹۸ه.ق و ۱۳۹۹ه.ق
بازداشت و زندانی شد. و سرانجام با تعطیل کردن درس خارج خود و
شروع درس جدید تفسیر موضوعی قرآن با هدف ایجاد اندیشه های
انقلابی و بیدار سازی مردم که چهارده جلسه بیشتر طول نکشید منجربه
محاصره کامل منزل ایشان و زندانی کردن او در منزل و قطع رابطه مردم
با وی صورت گرفت که در حدود نه ماه طول کشید و سرانجام در ۱۹
جمادی الاول ( ۱۴۰۰ ه.ق – ۱۶ فروردین ماه ۱۳۵۹ ه.ش ) به دستور
صدام ایشان را دستگیر کرده و به بغداد بردند و پس از شکنجه در روز ۲۲
جمادی الاول ۱۴۰۰ ه.ق، او را به همراه خواهرش بنت الهدی به شهادت
رساندند.(۳)

هستی شناسی سید محمد باقر صدر

از نگاه سید محمد باقر صدر هستی شناسی به میزان قابل توجهی با
سیاست و تحولات مربوط به آن قابل تفسیر است. در واقع هر اندازه
تفسیر فلسفی ما از هستی و حیات و زندگانی روشن باشد رهیافت های
سیاسی – اجتماعی ما نیز به همان میزان کارگشا می باشد. وی معتقد
است هر حکمی که مورد نظام های سیاسی و اجتماعی بشر داده می شود
بستگی به مقدار موفقیت تفسیر فلسفی آن نظام در تصویر حیات و
دریافت آن دارد.(۴) بر اساس همین نگرش سید محمد باقر صدر در
بحث هستی شناسی به تعقیب شناسایی بیشتر خالق، اوصاف او و
شناخت کامل تر جایگاه انسان در هستی و غایات آفرینش اوست به
دیگر سخن، جهان نگری سید محمد باقر صدر به دنبال جستجوی این
است که پدیده های طبیعی را در پرتو ربط و نسبت آنها با انسان و خدا
معرفی کند.

و از مهم ترین پایه های بحث سید محمد باقر صدر در هستی شناسی
می توان به مسئله جهان غیب و شهادت اشاره کرد. منظور او از جهان
غیب در مباحث هستی شناسی بخشی از جهان شناختی است که از
حیطه حواس بشر خارج است و با درک حسی متعارف قابل درک نیست.
در واقع همه واقعیت های هستی و موجود خارج از وجود انسان، محسوس
نیستند. البته این برداشت صدر او را در مقابل مکاتبی قرار می دهد که
وجود واقعیت های غیر مادی و نامحسوس را انکار می کند. این تفکیک
غیب از شهادت نزد صدر به این معنی است که هستی در عالم طبیعت
محدود نمی گردد، بلکه جهان محسوسات تنها یکی از عوالم هستی
است. از نگاه صدر هر چند میان عالم غیب و شهادت تفاوت های اساسی
وجود دارد ولی رابطه ناگسستنی و عمیقی میان آن دو برقرار است و هر
چه در عالم شهادت است ریشه ای در عالم غیب دارد. در این بینش
صدر نه تنها خداوند خالق جهان و قوانین و سنن حاکم بر هستی است
بلکه مهمتر از آن مدبر هستی نیز اوست و به زبان فلسفی جهان نه تنها
در حدوث خود نیازمند خداست بلکه در بقای خویش نیز وابسته و نیازمند
اوست، یعنی نه تنها آفریننده و ایجاد کننده موجودات خداست بلکه بر پا
دارنده و تدبیر کننده آنها نیز هست.(۵) شاید بتوان گفت یکی دیگر از
نگرش های منطقی صدر در هستی شناسی در خصوص سازگاری
جهان نگری او با فطرت درونی انسان است، او معتقد است اسلام با
فطرت درونی انسان و استعدادها و نیازها و خواسته های او سازگار است و
در بر دارنده اصول مشترک بین همه انسان هاست.(۶) بنابراین ایده
هستی بر مدار حق می گردد و اصل حق مداری جهان هستی و
هدف مندی آفرینش با توجه به گستره و ژرفای معنای «حق» حقانیت
خلقت هستی معنا می یابد و در چهره های مختلف رخ می نمایاند. یکی
از تجلیات این حقیقت آن است که جهان بر پایه قوانین و سنن الهی
استوار شده و انتظام یافته به تعبیر دیگر تقدیر الهی بر آن تعلق گرفته که
هستی بر سامان ویژه ای انتظام یابد و پدیده هایش در مرزهای خاصی
عمل کنند. بنابراین انسان ها به اصل هدف مندی عالم و عبث نبودن
آفرینش آن، نقش مهمی در حیات انسان و زندگی سیاسی ایفا می کنند.

چنین انسانی هرگز فضایی برای اندیشه های پوچ انگارانه نمی گشاید و
بر این باور استوار می ماند که در طرز تلقی فلسفی از هستی نوعی
جهان نگری به وجود خواهد آمد که اسلام قدرت و توانایی برای هدایت و
رهبری بشریت و جهت دادن به زندگی انسان ها را دارد.(۷) وی در اولین
اثر علمی خود به این مطلب اشاره کرده است که اسلام نیرومندترین
مکتب است برای به دوش کشیدن بار مسئولیت رهبری اعتقادی و
جهت دادن امت اسلامی به سوی عالی ترین هدف ها و الگوها و
برتری بخشیدن است بر همه ملت های زمین.(۸)

از آثار مترتب بر بحث هستی شناسی صدر این نکات قابل اقتباس
می باشد:

الف – خداوند دارای حکمت و عدل محض است.

ب – صفات و افعالش نیز عدل محض است.

ج – نظام هستی نظام اکمل و احسن است و هیچگونه کژتابی و
کاستی ندارد.

د – در اجتماع نیز به نفی حاکمیت غیر خدا می پردازد.

ه – عدالت سیاسی – اجتماعی و تحقق آن در اجتماع بشری لازم
است.(۹)

انسان شناسی سید محمد باقر صدر

از دیدگاه سید محمد باقر صدر انسان دارای سرشتی با قابلّیت دو
بعدی البته نه به تعبیر فلسفه ثنویت که سرشت دوگانه را مطرح می کرد.
صدر در توضیح قابلیت های انسان جنبه های مختلف را بیان می کند و از
بخش مادی تعبیر به صلصال (گل خشک) و طین لازب (گل چسبنده) و
حماء مسنون (گل رنگ شده) نموده و این تعابیر بیانگر جنبه مادی و
حیوانی انسان است و جنبه ملکوتی را ناظر به ناطق بودن، معنویت وع
قلانیت دانسته است و معتقد است انسان با ابعاد مختلف و سخت مرتبط
و به هم پیوسته شکل گرفته است. در بینش صدر عامل مهم، طبیعت
درونی انسان است و نقش حب ذات (خود دوستی) را در رفع
نیازمندی های انسان تعیین کننده دانسته است. وی معتقد است که
تاریخ انسان گواهی می دهد که غریزه خود دوستی (حب ذات)، غریزه ای
اصیل است. اگر حب ذات در سرشت بشر نبود، انگیزه ای برای رفع نیازها
وجود نداشت. حال اینکه پیش از تکوین جوامع این رفع نیاز وجود داشته
و همین مسئله تشکیل و تکوین جوامع را به دنبال داشته تا در پرتو آن،
انسان بتواند بقاء خویش را تأمین نماید.(۱۰)

از نظر صدر بعد معنوی مطالباتی دارد که از لابلای پیچ و خم هایی که
در این جسم و محیط اجتماع وجود دارد به وسیله اختیار و انتخابگری راه
را به سوی آینده تاریک یا روشن می گشاید. پس انسان در سرشت خود
نه تاریک و نه روشن بلکه هر دو ساخته خودش است و نتیجه
انتخابگری انسان، اصالت دارد. صدر در تحلیل خود از انسان توجه خود
را به محتوای باطنی (عامل اصلی طبیعت درونی انسان) معطوف
می دارد یعنی نقش فکر و اراده که این دو سازنده و تشکیل دهنده حرکت
تاریخ و جامعه هستند و در این خصوص اظهار می دارد که وجود ذهنی از
یک سو نشان دهنده جنبه فکری است یعنی ناحیه ای که تصور هدف را
دربر دارد. و از سوی دیگر نشان دهنده اراده است و با بهم آمیختن فکر و
اراده، قدرت سازندگی آینده و نیروی حرکت آفرینی فعالیت تاریخی بر
صفحه اجتماعی تحقق میابد.(۱۱)

با این توصیف می توان گفت سازنده حرکت تاریخ، محتوای باطنی
انسان یعنی فکر و اراده است. صدر، انسان با این وصف را مدنی بالطبع و
اجتماعی می داند و چون انسان اجتماعی است قانون می خواهد و
دستاوردهای نبوت قانون است(۱۲) البته از نظر صدر این انسان مدنی
بالطبع (اجتماعی) در هنگام تصمیم گیری بر سر چند راهه های زندگی
به ویژه آنجا که پیچیدگی های زندگی اجتماعی – سیاسی باعث
می شود که حق و باطل چنان به هم بیامیزند که در تمییز آن ها از
یکدیگر خردمند ترین انسان ها دچار حیرت و سرگردانی می شوند. تنها
راه نجات بخش انسان را داشتن راهنمای ایمان به اصولی مشخص و
روشن به همراه فکر و اراده می داند.(۱۳)

بعد از ذکر این اوصاف صدر نکته مهم را محتوای باطنی و درونی
انسان با تمام تحولات سیاسی – اجتماعی می بیند(۱۴) از نظر صدر
شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی زاییده دست انسان است. وی در
تفسیر آیه یازدهم سوره هود این موضوع را مطرح می کند. این آیه
می گوید که تفسیر اوضاع و شئون اجتماعی هر قومی روبنای آن قوم
است. تغییر بنیادی و زیر بنا، تغییری است که در خود قوم پدید آمده باشد
و هر متغییر دیگر از این تغییر بنیادی سرچشمه گرفته است. بدیهی
است منظور از تغییردر «ما بانفسهم» تغییر در درون توده های ملت است
بطوری که محتوای باطنی جامعه به عنوان یک ملت و قوم عوض
شود.(۱۵)

معرفت شناسی سید محمد باقر صدر

محمد باقر صدر را باید در گروه فلاسفه سیاسی که مجموعه تفکر و
آثارشان می تواند نظامند و سیستمی باشد، قرار داد. اما وجود موانع و
شرایط خاص مانند دیکتاتوری رژیم عراق و شهادت صدر در سن ۴۷
سالگی باعث شد که فرصت انجام و دسته بندی اندیشه سیاسی را از
دست بدهد.

در این تحقیق سعی شده است که معرفت شناسی او بر اساس مبانی و
اصول فکری او باز سازی شود. بطور کلی معرفت شناختی صدر بر دو
اصل استوار است یکی اینکه عقل استدلالی به تنها یی برای اثبات
حقیقت کافی نیست بلکه باید آمیخته ای با معارف دیگر نیز باشد.(۱۶)
دیگر آنکه معرفت شناسی صدر از نوع ارتباطی و تطبیقی است یعنی
اینکه فلسفه استدلالی را با دیگر فلسفه ها آشتی داده و سپس آن ها را با
وحی مرتبط کرده و با عقاید شیعه تطبیق داده است(۱۷) اما بر خلاف
برخی اندیشمندان که تمام توانایی های فکری خود را وقف ایجاد
هماهنگی و سازگاری میان فلسفه و علوم تجربی کرده اند، صدر شناخت
را تنها در یک وسیله محدود و منحصر نکرده است بلکه اعتبار و حجیت
را فراتر از شناخت تک ساختی دانسته است و ابتنا و اتکا بر معرفت
شناختی حکمت متعالیه دارد و معیار کشف واقع را با چهار منبع مورد
شناسایی قرار داده است. به دیگر سخن، معرفت شناسی در خطوط کلی
حکمت متعالیه ترسیم می شود و منابع و ابزار معرفتی او یعنی تعقل و
تفکر (اصالت عقل) بر اساس منبع عقل و تجربه و مشاهده (اصالت
تجربه) بر اساس منبع طبیعت و تاریخ و نیزکشف و شهود (اصالت
عرفان) بر اساس منبع دل و شریعت و کتاب (اصالت وحی) بر اساس
منبع سنت و کتاب الهی به صورت جمع سالم به کار گرفته که همه این
اضلاع به هم مرتبط یک مربع می باشند، نه اینکه خطوط موازی و هر
کدام جای خود را مستقل داشته باشند، از نظر صدر مانند ملاصدرا تمام
این ابزارها دارای اعتبار هستند و هیچ یک دیگری را نقض نمی کند اما
قلمرو و کارایی هر یک با دیگری متفاوت است. برای مثال تجربه و
اصالت تجربی به تنهایی نمی تواند معرفت مبتنی بر یقین ایجاد کند و
همچنین به ناتوانی منطق تجربی در تبیین مسائل ریاضی اشاره
می کند و معتقد است که مسئله یقین در قضایای ریاضی بر اساس
منطق تجربی به صورت معلق و بی تکلیف در می آید.(۱۸) البته صدر
معرفت تجربی را مکمل معرفت عقلی می داند و معتقد است در این
صورت معرفت دارای مراحل دوگانه می شود. مرحله ای که نتایج حس و
تجربه را گردآوری می کند و مرحله ای که آن دستاوردها را از نظر عقل
توجیه می نماید.(۱۹)

در نزد صدر یقینی ترین معرفت نوع «وحیانی» است. معرفتی که
عقل نیز آن را تائید می کند همانطور که معرفت وحیانی معرفت عقلی و
عرفانی را می پذ یرد. در معرفت شناسی صدر انسان بر اساس آگاهی
مسئولیت پذیر شده است نه صرفا بر اساس امکانات و معتقد است
انسان باید از عمق وجودش مسئولیت حیاطی خود را بشناسد و به آن
آگاه شود تا بتواند به واسطه انجام آن مسئولیت، سعادت جاودانگی خود را
تامین کند(۲۰) بطور مختصر می توان گفت – چون چهارچوب
ساختاری فلسفه سیاسی کلاسیک مسلمانان تا کنون بر اساس منطق
صوری که هستی شناسی مدخل آن به شمار می رفت- صدر بر آن بود که
به کمک روش حکمت متعالیه در جستجوی بحث های مسئله ادراکات و
معرفت باشد. او سعی کرد که از سازمان دهی ریاضی وار و مسئله استقراء
برای این مطلب استفاده کند. چراکه صدر معتقد بود منطق صوری صرفا
متکفل بیان روابط موضوعی معلومات و مدرکات است. براساس این
رهیافت صدر معتقد بود در صورتی که شیوه منطق صدرایی و مکتب
معرفتی او اگر پذیرفته شود. معرفت شناختی جدید می تواند راه گشای
حوزه فلسفه سیاسی اسلام باشد.

در مجموع در تبیین معرفت شناختی صدر می توان گفت:

صدر نظریه معرفت شناختی تقریبا جدیدی را طراحی می کند. از نظر
مبانی، صدر با فلسفه سیاسی غرب (لیبرالیستی و مارکسیستی) اختلاف
نظر داشت و از سوی دیگر صدر در معرفت شناسی خود بر اصل تطبیقی
و ارتباطی که بحث آن گذشت بطورآگاهانه وارد حوزه ساختار شناسی
معرفت و ادراکات شده است که در واقع به نوعی در فلسفه سیاسی اسلام
که صرفا به مباحث هستی شناسی می پرداخت، تنوع ایجاد کرده است.

دیدگاه صدر در مورد «فلسفه تاریخ» یا سنن تاریخ

در بحث فلسفه تاریخ صدر سعی کرده است به سوالات زیر پاسخ دهد:

۱- آیا قوانین بخصوصی در مسیر تاریخ و در حرکت و تکامل تاریخ
بشری حاکم است؟

۲ – کدام قوانین تاریخ بشر را می سازند؟

۳ – آیا انسان در کل تاریخ نقشی دارد؟

از آنجا که قرآن کتاب هدایت وبرای ایجاد تفییر مطلوب در انسان
است، این تغییر و تحول ایجاب می کند دارای دو جنبه باشد. جنبه اول به
محتوای عمل تغییر مربوط است یعنی جنبه فرا بشری دارد که به احکام،
برنامه ها و قانون های لازم باز می گردد. این جنبه از کار تغییر و تحول،
جنبه الهی دارد و نشان دهنده قوانین خدایی است. اما جنبه دوم یعنی
جنبه بشری، اعمالی که با نیروهای عقیدتی، و درگیری های اجتماعی،
سیاسی و نظامی برخورد کرده است وقتی عمل تغییر را از این زاویه ها در
نظر بگیریم. در این صورت یک کار انسانی می گردد(۲۱) سپس این کار
تغییر و تحول که پیامبران انجام داده اند و جنبه بشری دارد به دو وجه
تقسیم می شود: از نظر ارتباطش با شریعت، وحی و مصدر وحی، عملی
است فوق تاریخ و ربانی است؛ ولی وجه دیگرش از این نظر که یک
کوشش انسانی است. در مقابل کوشش های انسان های دیگر از این
جهت آن را یک عمل تاریخی می خوانیم که ظوابط تاریخ بر آن جاری
است و قوانینی که خدا برای تنظیم پدیده های جهان در این میدان به
نام میدان تاریخی آورده است بر آن حاکم است. از این رو معتقدیم که
وقتی قرآن ما از زاویه مردم سخن می راند جنبه دوم عمل تغییر را
بررسی می کند، سخن از بشر مطرح کرده شده است نه از رسالت آسمانی،
برای مثال در این آیات، قرآن با مردم به عنوان خود مردم سخن
می گوید: «تلک الایام نداولها بین الناس» ما این روزها شکست و
پیروزی را به نوبت بین مردم قرار می دهیم. یا در سوره آل عمران
آیه۱۴۰ می فرماید «ان یمسسکم قرح فقد مس القوم» اگر بر شما
مسلمانان جراحتی وارد شود بر دشمنانتان نیز وارد آید و این روزها
شکست و پیروزی را ما بین مردم به نوبت قرار می دهیم.

صدر از این گونه آیات این نتیجه را می گیرد که منظور این است: گمان
نکنید که یاری و پیروزی یک حق مسلم الهی است که خدا آن را
مخصوص شما قرار داده است. پیروزی یک حق طبیعی است و باید
برای بوجود آوردنش شرایط را مساعد کرد. این سننی را که مطرح می کند
غیر از سنن و ضوابط شخصی در مورد افراد است که صرفا در خصوص
شخصیت آنان می باشد. مثل سوره های حجر آیه ۵-۴، مومنون آیه ۴۳،
آل عمران آیه ۱۳۷، انعام ۳۴، و سرانجام در سوره بقره آیه ۲۱۴ می گوید:
مردم از پیامبر و مومنان تقاضا می کنند پس یاری خدا کی به ما می رسد.

صدر می فرماید: خداوند به این گونه افراد حمله می کند که چرا
امیدوارید برای شما استثنا یی در سنن تاریخ وجود داشته باشد، آیا طمع
دارند قانون های تاریخ در مورد آن ها تخلف کند؟(۲۲)

بعد از این توضیح مختصر صدر که مشخص کرد جنبه دوم عمل
تفسیر مد نظر قرآن است، اهمیت کشف سنن تاریخی از نظر قرآن را
مطرح می کند:

لزوم استقراء روی حوادث تاریخی؛ یعنی دقت و تامل و تدبر کنید تا از
طریق استقراء نرامیس طبیعت و سنن جهان، حقایقی در زمینه علم
تاریخ و سنن تاریخی بر شما روشن گردد. سید محمد باقر صدر این
سخن را مستند کرده است با آیات {سوره محمد ۱۰، یوسف ۱۰۹، حج
۴۵ و ۴۶،ق ۳۷-۳۶ {و بطور کلی اظهار می دارد که اطلاع بر سنن تاریخ
است که می تواند انسان را مشمول یاری خداوند گرداند و اشاره می کند به
سوره سبا ۳۵-۳۴ «ما در هیچ سرزمینی پیامبر نفرستادیم مگر آسایش
طلبان آن ها گفتند ما به فرستادگان شما کافریم، آن ها می گفتند ما چون
در این دنیا، اموال و فرزندانی بیشتر از شما داریم، در آخرت هم عذابی به
ما نخواهد رسید. سید محمد باقر صدر این مطلب را که در طول تاریخ
بین پیامبران با مسرفان و مترفان در همه ملت ها و جوامع رابطه ای
متضاد برقرار بوده؛ نشان دهنده یکی از سنت های تاریخ می داند.(۲۳)

تقسیم بندی سنت های تاریخ از نظر صدر

سنت های تاریخ روابطی کورکورانه نیست، وصفی ثابت و غیر قابل
تخلف دارد. عمومیت و کلیت این قوانین، سنن تاریخ را جنبه علمی
می بخشد؛ زیرا قوانین علمی مهمترین امتیازش ا