پاورپوینت کامل خزر در سیاست جهانی;تعامل ژئواکونومی و ژئوپلتیک(قسمت اول) ۷۸ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل خزر در سیاست جهانی;تعامل ژئواکونومی و ژئوپلتیک(قسمت اول) ۷۸ اسلاید در PowerPoint دارای ۷۸ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل خزر در سیاست جهانی;تعامل ژئواکونومی و ژئوپلتیک(قسمت اول) ۷۸ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل خزر در سیاست جهانی;تعامل ژئواکونومی و ژئوپلتیک(قسمت اول) ۷۸ اسلاید در PowerPoint :

۱۷

مقدمه

فروپاشی شوروی چه تأثیری بر اهمیت دریای خزر در نقشه سیاسی جهان داشته است. اهمیت جغرافیایی مناطق تحت تأثیر حوادث و رخدادهای نظام بین الملل تغییر می کند. به نظر می رسد که منطقه خزر پس از فروپاشی شوروی و حوادث یازده سپتامبر- به مثابه نقاط عطف در نظام بین الملل معاصر- اهمیت در خور توجهی یافته است. توجه و درگیری قدرت های بزرگ منطقه ای و فرامنطقه ای از جنبه های مختلف بالاخص از رویکرد ژئوپلتیک و ژئواکونومیک بهتر قابل درک است. این چنین قابلیت ها و ظرفیت هایی خزر را در اولویت های سیاست خارجی کشورهای حاشیه ای و قدرت های بزرگ نظام بین الملل قرار داده است.

مهم ترین بازیگران منطقه ای حوزه خزر روسیه، آمریکا، ایران، ترکیه، اروپا، هند و اسرائیل هستند. اما نقش دو کشور روسیه و آمریکا برجسته تر است. پس از فروپاشی شوروی این کشورها بخش قابل توجهی از توان و ظرفیت های دستگاه سیاست خارجی خود را مصروف یافتن جا پا و گسترش نفوذ در منطقه خزر کرده اند. اما در نهایت، این مسکو و واشنگتن بوده اند که به نقشی تعیین کننده در پروسه های سیاسی، امنیتی و اقتصادی خزر دست یافتند و سایر رقباء در چنین پروسه هایی تنها تأثیر گذاری دارند. پژوهش پیش روی سعی دارد تا مهم ترین محرک هایی که خزر را در سیاست جهانی مطرح ساخته مورد بررسی قرار داده و نقش آفرینی دو رقیب عمده حوزه خزر را مرور کند.

خزر در سیاست بین الملل

جایگاه منطقه خزر در سیاست بین الملل در قرن نوزدهم برجسته شد. زمانی که شرق خزر میل برخورد بریتانیا و روسیه تزاری بود. در چنین شرایطی در یاچه خزر نیز از آن تأثیر می پذیرفت. این فرایند رقابت بریتانیا و روسیه از سوی رودیارد کیپلینک «بازی بزرگ» خوانده شد( کولایی، ۱۳۸۴: ۱۱). در پی چنین برخوردهایی روس ها بر اساس مفاد قرارداد آخال بر شرق خزر مستولی شدند و انگلستان نیز برای حفظ مهمترین مستعمره خود – هندوستان- افغانستان را از ایران جدا کرد. بعد از این برهه، خزر در طی روزهای موجودیت شوروی منطقه ای آرام بوده، به طوری که یک منطقه خفته ژئوپلتیک به حساب می آمد. سلطه روس ها بر عمده نواحی خزر جای هیچ گونه رقابت و برخوردی را باقی نگذاشته بود و البته تمایلی به برخورد بین ایران و روسیه در خزر وجود نداشت. اما پس از فروپاشی شوروی دریای مازندران به تدریج به دریای تعارض و تقابل قدرت های منطقه ای و بین المللی بدل شد.

امروزه فضای جغرافیایی شوروی سابق محل برخورد روسیه وآمریکا است. خزر با قرار گرفتن در این جغرافیا نقش مهمی در سیاست بین الملل معاصر یافته است. به عبارت دیگر خزر یکی از رزمگاه های نظام بین المل کنونی است. اگرچه این رزم لزوماً خشونت آمیز نیست. رقابت روسیه، امریکا، ایران، ترکیه، اروپا، هند و اسرائیل در منطقه خزر آنرا به یکی از مهم ترین کانون های سیاست بین الملل بدل ساخته است. این چنین شرایطی از سوی برخی از پژوهشگران حوزه استراتژی «بازی بزرگ جدید» لقب گرفته است ( ن.ک: کولایی، همان: ۱۲). اما همانطور که گفته شد سیاست بین الملل خزر بیش از هر جایی در کرملین و کاخ سفید تمرکز یافته است. بدون شک دریای خزر بقدری اهمیت یافته که در دستور کار سیاست خارجی قدرت های بزرگ قرار گرفته است. اما از رویکرد علمی اهمیت این منطقه را می توان در قالب ژئواکونومی و ژئوپلتیک نشان داد.

اهمیت ژئواکونومیک خزر

اهمیت ژئواکونومیک خزر بیش از هر چیز حول و حوش ذخایر انرژی آن می گردد. بطور کلی حوزه جغرافیایی اوراسیا با برخورداری از ۳۸ درصد گاز، ۶ در صد نفت و ۲۸ در صد ذغال سنگ جهان پس از خلیج فارس دومین کانون مهم بین المللی انرژی را تشکیل می دهد. در عرصه جغرافیایی اوراسیا (شامل منطقه ای به وسعت شرق اروپا تا غرب چین) حداقل دو حوزه عمده انرژی از هم قابل تفکیک هستند. منابع نفت و گاز روسیه در سیبری غربی و اورال و منابع نفت و گاز خزر(واعظی، ۱۳۸۶: ۱۱-۲). ذخایر سیبری در اختیار روسیه است ولی امکان بهره برداری از ذخایر نفتی خزر برای کشورهای علاقمند وجود دارد.

از رویکرد استراتژیست های غربی در حوزه انرژی، خشکی بزرگ اوراسیا(مرکب از قاره های اروپا و آسیا) شامل یک سیستم دو قطبی انرژی است. این سیستم دو منطقه صادراتی بزرگ را شامل می شود. قطب اول خاورمیانه و مرکز آن خلیج فارس است. قطب دوم نیز قلمرو شوروی [سابق [است که مرکز آن نیز فدراسیون روسیه است. آنها در تحلیل خود از منطقه خزر که مابین این دو قرار دارد یاد می کنند و معتقد هستند که حوزه نامبرده به علت تنوع بخشیدن به عرضه انرژی برای غرب دارای اهمیت حیاتی است(باریسکی،۱۳۷۶: ۷).

به لحاظ تاریخی روس ها برای اولین بار منابع نفت خزر را مورد بهره برداری قرار دادند. عموماً تلاش روسیه بر استخراج ذخایر غرب و جنوب غرب یعنی حوزه نفتی که امروزه در سواحل آذربایجان قرار دارد متمرکز بود. «استخراج نفت از اواسط سده نوزدهم شروع شد … و تا سال ۱۹۰۰ حوزه باکو تقریباً نصف نفت خام مصرفی دنیا را تأمین می کرد [البته در آن مقطع زمانی نفت سهم عمده ای در تأمین انرژی نداشت و ذغال سنگ عمده ترین منبع شناخته می شد]. ولی این سطح از تولید بعدها در طول سده بیستم کاستی گرفت. نگرانی از آسیب پذیری باکو از حملات نظامی طی جنگ جهانی دوم وبه موازات آن کشف نفت در منطقه ولگا- اورال روسیه و سپس در سیبری غربی تغییری در اولویت های سرمایه گذاری های اتحاد جماهیر شوروی پدید آورد. این سیاست جدید منجر به کاهش فعالیت های اکتشافی و تولید در این ناحیه گشت(بهجت،۱۳۷۹: ۱۶).

فروپاشی شوروی زمینه را برای حداکثر تولید انرژی در خزر پدید آورد. کشورهای جدیدی که در سواحل خزر پدیدار شدند. نیاز وافر به منابع درآمدی لازم جهت اداره امور کشور و اجرای برنامه های توسعه داشتند. ساختار اقتصادی آشفته – که ارثیه ساختار برجای مانده از شوروی سابق بود- کشورهای خزر را متوجه منابع انرژی خود کرد. البته این کشورها از قابلیت های تکنولوژیک، مالی و مدیریتی لازم برای اکتشاف، استخراج و انتقال این منابع برخوردار نبودند. در نتیجه آنها برای دست یابی به اهداف مورد نظر توجه خود را به سوی شرکتها و کمپانی های نفتی معطوف ساختند.

در مورد ذخایر نفتی دریای خزر آمار متعددی ارائه شده است، با این حال بر اساس برآوردهای قابل اتکاء «ذخایر اثبات شده نفت خزر بین ۱۶ تا۵/۳۲ میلیارد بشکه (۲ تا ۴ میلیون تن) و ذخایر گاز طبیعی آن ۲۳۶ تا ۳۳۷ تریلیون فوت مکعب (۵/۴ تا ۷ تریلیون متر مکعب) بر آورد شده است. البته این احتمال وجود داردکه در حدود ۱۶۳ تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی دیگر نیزدر منطقه وجود داشته باشد».(واعظی، ۱۳۸۶: ۲۵).

اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) نیز ذخایر نفت اثبات شده در منطقه را بین ۱۷ تا ۴۹ میلیارد بشکه برآورد کرده است. در سال ۲۰۰۵ حوزه دریای خزر ۹/۱ میلیون بشکه در روز تولید داشته (۲ درصد کل تولید جهانی) که در سال ۲۰۰۶ به ۳/۲ میلیون بشکه در روز رسید. …. پیش بینی ها حاکی از آن است که تولید نفت خزر در سال ۲۰۱۰ به ۹/۲ تا ۸/۳ میلیون بشکه در روز برسد.(به نقل از واعظی، همان: ۲۵-۶).

مهم ترین پروژه های نفتی خزر در شش حوزه کشگان، تنگیز، کاراچاگاناک، آذری – چیراک – گونشلی، شاه-دنیز و بلوک سورنی قرار دارد که عمدتاً در دو کشور قزاقستان و آذربایجان واقع شدند.(الیکر، ۱۳۸۲: ۱۷۶).

ذخایر انرژی دریای خزر برای مصرف کنندگان جذابیت خاصی دارد. بالاخص با مبهم بودن وضعیت امنیتی در خلیج فارس که مهم ترین تأمین کننده انرژی است، کشورهای مصرف کننده چون آمریکا، چین و اروپا با طرح مفهوم جدید امنیت انرژی – مبتنی بر دسترسی مطمئن به انرژی و مقابله با نوسانات عرضه- به دنبال بهره برداری از منابع سایر نقاط و از جمله خزر هستند. به علاوه اتمام ذخایر نفتی خارج از منطقه خلیج فارس در آینده ای نزدیک و نیز رشد اقتصادی قابل ملاحظه اقتصاد کشورهای جهان، مخصوصاً کشورهای شرق و جنوب شرق آسیا که خواه نا خواه تقاضای انرژی را بالا می برد، آنها را برای دست یابی به منابع خزر مصمم کرده است.

طبق برآوردهای به عمل آمده، منابع هیدروکربنی انرژی( نفت و گاز طبیعی) دست کم تا افق ۲۰۳۰ همچنان ستون اصلی مصرف جهانی انرژی را تشکیل خواهد داد. …. در این میان طی دو دهه آینده، مصرف جهانی نفت ۵۰ درصد رشد یافته و از ۸۵ میلیون بشکه در روز به ۱۱۸ میلیون بشکه در سال ۲۰۲۵ خواهد رسید. اما سهم آن از کل منابع انرژی از ۳۸ درصد به ۳۴ درصد تنزل خواهد کرد. اما سهم گاز از ۳۴ درصد به ۳۸ درصد افزایش خواهد یافت.(واعظی، همان: ۲۰) به عبارت دیگر اگرچه سهم نفت افزایش خواهد یافت اما میزان آن از میانگین افزایش تقاضا کمتر است.

از رویکرد مقامات آمریکایی که توجه ویژه ای به نفت خزر دارند، کل دریای خزر به مثابه یک حوزه پر از نفت و گاز است که از جمهوری آذربایجان شروع شده و تا ساحل مقابل آن در قزاقستان و ترکمنستان امتداد پیدا می کند. این ذخایر برای آنها بخاطر پایان یافتن ذخایر آلاسکا و دریای شمال تا سال ۲۰۱۵ از اهمیت زیادی برخوردار است(اروانیتوپولوس،۱۳۷۷: ۱۳۸). جودت بهجت استاد دانشگاه ایندیاینا در پنسیلوانیا معتقد است که از دیدگاه آمریکائیان منابع خزر به عنوان «ذخیره احتیاطی بالقوه» به جای خلیج فارس تلقی می شود(۱۳۷۹: ۱۷).

بر اساس سند مرجع ۲۰۰۷ سازمان بین المللی انرژی، از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۳۰ رشد واقعی تولید ناخالص داخلی(GDP) در جهان سالیانه ۱/۴ درصد خواهد بود. این نرخ رشد بیشتر از آن چیزی است که بیست و پنج سال پیش تخمین زده شده بود. دلیل اصلی این امر نیز آن است که کشورهای در حال توسعه که بر اساس برآوردهای موجود رشد اقتصادی سریع تری را تجربه خواهند کرد، سهم فزاینده ای از رشد تولید ناخالص جهانی را برخوردارند. بر اساس همان سند، نرخ رشد اقتصای کشورهای عضو سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE8) که علاوه بر کشورهای اروپایی، روسیه و کشورهای آمریکای شمالی نیز در آن عضویت دارند، از سال ۲۰۰۴ به طور سالیانه ۶/۲ درصد تخمین زده می شود. در حالی که کشورهای آسیایی غیر عضو در OSCE مثل چین و هند از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۳۰ به ترتیب ۵/۶ و ۷/۵ درصد رشد اقتصادی را تجربه خواهند کرد(واعظی،همان: ۱۵). لذا بحث انرژی نه تنها برای کشورهای صنعتی، بلکه برای کشورهای در حال توسعه نیز از اهمیت حیاتی برخوردار است.

بر اساس آنچه در بالا آمده نفت خزر برای مصرف کنندگان یک کالای امنیتی به حساب می آید. در چارچوب مطروحه بهتر می توان ژئواکونومیک خزر را درک کرد. اما اهمیت خزر تنها به واسطه ذخایر نفت و گاز آن نیست، بلکه در نقشه ژئوپلتیک جهان در فردای فروپاشی شوروی نیز اهمیت در خور توجهی برخوردار است.

اهمیت ژئوپلتیک خزر

همچنان که برژینسکی می گوید: از زمان شکل گیری نظام دولت در سال ۱۶۴۸ تا کنون، اوراسیا کانون سیاست بین الملل بوده است (Brzezinski, 1997: xiii). در طی جنگ سرد آمریکا (قدرت بحری) جهت مهار شوروی ( به عنوان قدرت بری) اقدام به شکل دهی یک سلسله از ترتیبات امنیتی در چارچوب استراتژی مهار( یا همان سد نفوذ) کرده بود. از جمله ناتو در اروپا، سنتو در خاورمیانه، سیتو در جنوب آسیا، آنزوس در حوزه پاسیفیک و قراردادهای دوجانبه امنیتی با ژاپن و کره. این ترتیبات بر اساس نظریه ژئواستراتژیک «ریملند» که اسپایکمن آمریکایی مطرح کرده بود بنا شدند. به نظر می رسد استراتژی مهار این بار در کشورها و سرزمین های اطراف روسیه، یکی از کشورهایی که احتمال هماوردی آن با آمریکا می رود، مد نظر کاخ سفید قرار گرفته است. به علاوه کاخ سفید در نظر دارد تا با نفوذ و تثبیت موقعیت خود در خزر حلقه محاصره ایران را نیز کامل کند. واشنگتن در نظر دارد تا با تغییر ژئوپلتیک منطقه خزر به اهداف امنیتی و استراتژیک خود دست یابد. خزر که در جنوب روسیه و شمال ایران قرار دارد اهمیت ژئوپلتیک در خور توجهی برای کشورهای نامبرده یافته است.

به نظر می رسد اقدامات آمریکا برای مهار قدرت روسیه به طور کلی در تمام مناطق شوروی و کشورهای عضو بلوک شرق سابق متمرکز است. استقرار سپر دفاع موشکی در چک و لهستان، کمک مالی و فکری برای شکل گیری انقلاب های رنگی در جمهوری های شوروی سابق، استقرار نیروی نظامی در آسیای مرکزی در