پاورپوینت کامل گنجینه معرفت در گلبرگ ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل گنجینه معرفت در گلبرگ ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل گنجینه معرفت در گلبرگ ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل گنجینه معرفت در گلبرگ ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

۱

پرهیز از اولین گناه

مقاومت و پایداری در برابر لغزش ها، رمز موفقیت و نیک فرجامی است. خوشا به حال پرواپیشگانی که سد
معصیت نشکستند و خود را به گناه نیالودند و هم آنان پیروزمندان و سعادتمندان اند. مولای پرواپیشگان
می فرمایند:

ما ظَفَرَ مَن ظَفَرَ الاِْثْمُ بِهِ

آن کس که گناه بر او چیره شود، پیروز نخواهد شد.

لذت ترک معصیت

گرایش به پرهیزگاری، زمینه ساز ترک معصیت است. قدرت و تسلط داشتن بر نفس بالندگی و سرافرازی می آورد
و لذیذترین لذت های روحانی را به انسان می چشاند. اگر انسان لذتِ ترک لذت را بچشد، دیگر لذّت نفس را لذّت
نمی خواند. پس اگر خواهان سعادت و خوشبختی هستی و به وزیدن نسیم خوشِ نیک بختی مشتاقی، اگر می خواهی
پاک زندگی کنی و پاکیزه بمانی، پرواپیشه باش و به گناه نزدیک مشو که مولای متقیان می فرمایند:

اَسْعَدُ النّاسِ مَن تَرَکَ لَذَّهً فاینهً لِلَذَّهٍ باقیهً

خوشبخت ترین مردم کسی است که لذت های زودگذر را برای لذت های دیرپا ترک کند.

تقویت اراده

اراده انسان تمام هستی اوست. کسی که اراده ندارد شخصیت هم ندارد. انسان ضعیف النفس سست اراده است و
در برابر مشکلات خود را می بازد، امّا انسان های با اراده بر مشکلات فائق می آیند و چون کوهی عظیم در برابر
حوادث می ایستند و آنها را از پای درمی آورند. پس در راه تقویت اراده باید با هوس ها مبارزه کرد و با تمرین
تدریجی راه بندگی پیمود. با نیروی اراده است که انسان بر دشمن درون و بیرون پیروز می گردد. امام دلاوران و
جوانمردان می فرمایند:

مَنْ ضَعُفَ جِدُّهُ قَوِیَ ضِدُّهُ

هرکس اراده اش سست باشد، دشمنش نیرومند است.

پاکی نفس

انسان اشرف مخلوقات و از عالی ترین مظاهر آفرینش است. او می تواند راه کمال یا گمراهی بپیماید. می تواند
چون حیوانات با غریزه ای که خداوند در نهادش قرار داده، زندگانی ساده و حیوانی در پیش گیرد و از نظر ارزش
وجودی از انسانیت خویش فرسنگ ها دور شود، یا به زندگی خود رنگ خدایی بزند و روح کمال را در خود زنده
کند و نردبان تعالی و کمال بپیماید. پس در خویشتن خویش بنگریم و ببینیم اکنون که نام انسان بر خود نهاده ایم
کدامین راه را برگزیده ایم؟ در مسیر هدایت و پاکی یا در گمراهی و ضلالت ایم؟ پس تا کار از کار نگذشته به فکر
اصلاح خویش باشیم تا پیش خدا و خلق رسوا نشویم. از انسان جز شرافت انتظار نمی رود و شرافت آدمی
همانگونه که امام شریفان فرموده به پاکی است:

شَرَفُ الرَّجُلِ نَزاهَتُهُ و جَمالُهُ مُرُوَّتُهُ

شرف مرد به پاکی و زیبایی اش به جوانمردی است.

گذشت به هنگام قدرت

مبادا عفریت غرور و خودپسندی بر روح و عقل مان چیره شود و ما را از آغاز کارمان که نطفه ناچیزی بود و از
فرجام کارمان که مرداری بدبوست، غافل و بی خبر سازد؛ چون در این حال همه فضایل انسانی را از دست می دهیم
و به نکبت و بدبختی همیشگی دچار می شویم. دوران قدرتمندی در این جهان بسیار محدود است و خواه و ناخواه
پنجه های نیرومند مرگ، گلوی انسان را می فشارد و گذشت زمان اجزای بدن را متلاشی می کند و آنگاه انسان
می ماند و اعمال نیک و زشتش؛ پس ای عزیز، به هنگام قدرتِ ناپایدار دنیا خود را مباز و بی باکانه بر اسب مراد متاز
که این جهان چون ابر در گذر است. به توصیه مولای موحدان عمل کن که فرمودند:

تَجاوَزْ مَعَ القُدرَهِ واَحسِنْ مَعَ الدَّولَهِ تَکْمُلُ لَکَ السّیادَهُ

هنگام توانایی درگذر و هنگام دولتمندی نیکی کن تا به نهایت بزرگواری و آقایی برسی.

عاقبت اندیشی

یکی از رازهای بزرگ موفقیت عاقبت اندیشی است. انسان باید درباره نتایج کارش تفکّر کند و عاقبت اندیش
باشد. اگر توانست نتیجه خوبی برای آن کار پیش بینی کند، در انجام دادنِ آن بکوشد و اگر نتیجه را مثبت ندید به آن
نزدیک نشود، اگرچه به ظاهر کار مفیدی به نظر آید. راستی اگر در زندگی، انسانی این گونه سنجیده و حساب شده
عمل کند، بازهم به بیماری «ای کاش، ای کاش!» مبتلا خواهد شد؟ مولای متقیان می فرمایند:

اَلتَّدبیرُ قَبلَ الَعَمَلِ یُؤمِنُ النَّدَم

عاقبت اندیشی پیش از انجام دادن کارها، انسان را از پشیمانی ایمن می دارد.

مشورت با ناآگاهان

یکی از بهترین راه های موفقیت، مشورت است. اما اگر مشاوره با افراد شایسته صورت نگیرد نه تنها سودی
نخواهد داشت، بلکه ممکن است بسیار زیان بخش باشد. طرف مورد مشورت باید شروط کافی را داشته باشد و
آنچه بیش از همه اهمیت دارد، آگاهی، حسن نیت و امانت داری اوست. بسیاری هستند که اهل تقوا و عبادت اند ولی
آگاهی های لازم را ندارند. بعضی هم آگاهی دارند اما امانت دار نیستند. برای دقت ورزیدن در گزینش مشاور،
حضرت علی(ع) می فرمایند:

مَن ضَلَّ مُشیرُهُ بَطَلَ تَدْبیرُهُ

هرکس مشاورش گمراه باشد، تدبیر و چاره اش پوچ و تباه می شود.

پاسخ به نیکوکاری

کسانی که با کمال اخلاص، از مال و جان و آبروی خود مایه می گذارند تا ناراحتی دیگران را برطرف کنند
محسن اند. انسان نباید به جای تشکر و سپاس در برابر احسان، بدی و ناسپاسی کند؛ چرا که این کار نشانه نامردی
و بی وجدانی است. بنابراین هیچ گاه انسان نباید نیکی را به بدی پاسخ گوید. حضرت علی(ع) می فرمایند:

شَرَّ النّاسِ مَن لایَشکُرُ النِّعمَهَ وَلا یَرْعَی الْحُرمَهُ

بدترین مردم کسی است که تشکر نمی کند و حرمت نگاه نمی دارد.

صرفه جویی

بسیاری از مردم به هنگام فقر یا دارایی، کنترل زندگی خود را از دست داده، از مسیر اعتدال خارج می شوند. در
مقابل عده ای نیز حسابگر و آینده نگر و در زندگی میانه روند. این افراد همواره حداعتدال و میانه روی برگزیده اند و
هرگاه احساس کردند که در حال خارج شدن از آن میزان اند به خود می آیند و زندگی و اقتصادشان را با آن الگو
تنظیم می کنند. حضرت علی(ع) می فرماید:

مَنِ اقْتَصَدَ فِی الْغِنی وَالْفَقْرِ فَقَدِاستَعَدَّ لِنوائِبِ الدّهْرِ

هرکس هنگام دارایی و ناداری میانه رو باشد، برای تحمل مشکلات زندگی آمادگی خواهد داشت.

کنترل خشم

بعضی از مردم به هنگام خشم، کنترل خود را از دست داده، دست به هر اقدامی می زنند تا آتش غضب خود را
فرو نشانند. ممکن است آبروی دیگران را بریزند یا انواع تهمت ها را نثار او کنند. در حالی که عصبانیت مجوزی
برای ریختن آبروی دیگران نیست و اسلام عزیز هرگز اجازه نمی دهد که انسان به هنگام خشم دست به هر کاری
بزند. بنابراین در حال خشم باید از هر اقدام شتابزده دوری کرد. حضرت علی(ع) می فرماید:

اِکظِمِ الْغَیْظَ عِنْدَالْغَضَبِ و تَجاوزْ مَعَ الدُّوْلَهِ تَکُنْ لَکَ العاقِبَهُ

هنگام غضب، خشم خود را فرو کش، هنگام قدرت درگذر، در این حال عاقبت خوشی در انتظار توست.

فخرفروشی

شکی نیست که انسان ها از نظر هوش و زیبایی با هم متفاوت اند و این تفاوت ها اغلب طبیعی و بدون اراده
آنهاست. هرگز روا نیست که انسان به کمال یا جمال خود ببالد و در برابر دیگران فخر بفروشد؛ زیرا معلوم نیست که
این امتیازها دایم باشد و چه بسا ممکن است بر اثر حادثه ای ناگهانی همه داشته هایش را از دست بدهد. بنابراین آیا
بهتر نیست که انسان به شکرانه برخورداری از کمال و جمال، فروتنی اش بیشتر شود؟ حضرت علی(ع) می فرماید:

شَرُّ النّاسِ مَنْ یَری اَنَّهُ خَیرُهُمْ

بدترین مردم کسی است که خود را بهتر از دیگران ببیند.

دلبستگی به دنیا

علایق انسان اگر به شکل صحیح به کار روند باعث ترقی و تکامل روحی و جسمی او خواهد شد. امّا اگر در حق
آنها افراط و زیاده روی صورت گیرد و همه معنویات فدای این علایق شود، آدمی راه به جایی نخواهد برد و عمر
گرانمایه را به خوشی های ناپایدار دنیا خواهد فروخت و سرانجام جز اندوه و حسرت نخواهد داشت. پس بکوشیم
دل از چنبره دنیا و علایق سست و ناپایدار آن برکنیم و راه به سعادت و سلامت ببریم که حضرت علی(ع)
می فرمایند:

اَخْسَرُالنّاسِ مَنْ رَضِیَ الدّنیا عِوَضا عَنِ الاخِرَهِ

هرکس به جای آخرت دل به دنیا ببندد، زیان کارترین مردم است.

قدردانی از دوستان

دوستان صالح نعمت هایی با ارزش اند که نباید به آسانی آنها را از دست داد؛ چرا که جایشان را به آسانی
نمی توان پر کرد. ارزش یک دوست خوب بیش از آن است که برای مسائل جزیی و کدورت ها از او جدا شویم و
رشته مودّت را پاره کنیم. بکوشیم یاران صدّیق و وفادار را، هر طوری شده حفظ کنیم و آنها را برای روزهای تلخ و
شیرین در کنارمان نگه داریم. حضرت علی(ع) می فرمایند:

مِنَ النِعَمِ الصَّدیقُ الصَدوقُ

از جمله نعمت ها دوست باوفا است.

عجز و ناتوانی

بعضی از مردم در برخورد با مشکلات خود را می بازند و احساس ناتوانی می کنند و با دیگران نیز برخوردی
آمیخته با ضعف و زبونی دارند. این خودباختگی باعث می شود که فریب کاران بر مال و جان شان طمع کنند.
بنابراین باید به خودباوری رسید و دانست که انسان دارای نیروی بسیار است و هیچ گاه نباید در کانون حوادث و
در برخورد با مشکلات، احساس ضعف و زبونی کند. حضرت علی(ع) می فرمایند:

اَلْعَجْزُ یُطْمِعُ الاَعْداءَ

ناتوانی انسان دشمنانش را به طمع می اندازد.

نیکوکار گمنام

نیکوکاران علاوه بر اینکه نزد مردم احترام خاصی دارند، در پیشگاه خدا نیز از جایگاه خوبی برخوردارند. به
شرط آنکه در کار خوب به دنبال خودنمایی و ریاکاری نباشند و گرنه ارزش معنوی خود را از دست خواهند داد.
همچنین باید کوشش شود که کار نیک به صورت ناشناخته و پنهان انجام گیرد تا از ارزش بیشتری بهره مند باشد.
هرچند بهتر است که برخی از کارهای خوب را برای تشویق دیگران، آشکارا انجام دهیم تا باعث ترغیب دیگران
شود که این خود، البته کار نیکوی دیگری است. حضرت علی(ع) می فرمایند:

اِذا صَنَعْتَ مَعْروفا فاسْتُرْهُ

چون کار نیکی انجام دادی، آن را پنهان کن.

دعا

در نظام آفرینش همچنان که موجودات مختلف می توانند از بهره های مادی مانند خوراک و پوشاک برخوردار
شوند، با دعا و درخواست از پروردگار هم می توانند نیازهای معنوی خود را برآورند. حقیقت این است که دعا
رابطه انسان را با خدا هرچه بیشتر می کند و او را به معنویت سوق می دهد. انسان های بسیاری هستند که از راه
ارتباط با خدا و زمزمه های وصل و دعاهای عارفانه، بهترین توفیق های مادی و معنوی را به دست می آورند و چه
بسا که راه صدساله را یک شبه طی می کنند. حضرت علی(ع) می فرمایند:

مَنْ دَعا اللّهَ اَجابَهُ

هرکس خدا را بخواند، خداوند او را اجابت می کند.

خدمت بلاعوض

انگیزه نیکوکاران متفاوت است؛ گروهی خدمت می کنند تا طرف مقابل نیز در همان حد یا بیشتر، به آنها خدمتی
بکند. در حقیقت خدمت اینان بلاعوض نیست. گروهی نیز به واسطه بزرگی روح و برای رضایت الهی دست به
اقدام خیرخواهانه می زنند. درست این است که تشکر و عدم تشکر دیگران به انگیزه ما در نیکوکاری لطمه ای وارد
نسازد. حضرت علی(ع) می فرمایند:

لایُزْهِدَنَّکَ فِی اصْطِناعِ المَعْرُوفِ قِلَّهُ مَنْ یَشْکُرُ

مبادا کم بودن سپاسگزاران تو را نسبت به انجام دادن کار نیک بی رغبت کند.

کار برای دنیا

انسان در این دنیا دوران کوتاه و بسیار محدودی دارد و شکی نیست که پایان عمر او به معنای فانی شدن اش
نیست، بلکه نقطه آغازی است برای زندگانی جاودانه او. آنچه مهم است این است که انسان در آن جهان باید
پاسخگوی اعمال دنیوی خویش باشد. در آنجا هیچ چیز مطلوب تر از اعمال نیک نیست و همه محتاج عمل
صالح اند. ممکن است در آخرت آنچه را شخص پناهگاه خویش می پنداشت، پوچ و بی اعتبار، و بیش از هر زمان
دیگر خود را ناتوان ببیند. آیا بهتر نیست به جای تکیه بر زندگی زودگذر دنیوی خود را به عمل صالح مجهز کنیم؟
حضرت علی(ع) می فرمایند:

مَنْ عَمِلَ لِلدُّنیا خَسِرَ

هرکس برای دنیا کار کند زیان کرده است.

خاکی بودن

بعضی از مردم به اصطلاح خاکی اند و بدون هیچ تشریفات و تعارفی با مردم می نشینند و گفتگو می کنند و با
همگان چنان گرم و صمیمی اند که گویی رفیق چندین ساله هستند. در مقابل افرادی هم هستند که خودشان را
می گیرند و انسان نمی خواهد حتی برای یک دقیقه هم آنها را ببیند. شکی نیست مردم آنها را دوست ندارند و از
میان خود طردشان خواهند کرد. حضرت علی(ع) می فرماید:

مَنْ تَأَلَّفَ النّاسَ اَحَبُّوهُ

هرکس با مردم بجوشد مردم او را دوست خواهند داشت.

پولداران فقیر

بسیاری از مردم، نه تنها توانایی استفاده صحیح از پول راندارند، بلکه دارایی شان مایه بدبختی مادی و معنوی
آنها می شود؛ چون خود را گم می کنند و مغرورانه، از انجام دادن وظایف انسانی و مذهبی خودداری می کنند. در این
حال معنویت آنها کمرنگ و بی رنگ خواهد شد. از نظر مادی هم هر روز به مال دنیا حریص تر می شوند و از اینکه
چرا بیشتر ندارند ناراحت می شوند و هر زیان کوچکی باعث رنجش آنان می شود. حضرت علی(ع) می فرمایند:

رُبَّ غَنیٍّ اَفْقَرُ مِنْ فَقیرٍ

چه بسیارند اغنیایی که از فقیر فقیرترند.

غشّ در معامله

متأسفانه برخی از انسان های سست ایمان، به نامِ کسب و کار و داد و ستد، به شکل های مختلف مردم را فریب
می دهند و از راه نامشروع کیسه های خود را پر می کنند و خوش اند از اینکه مالی بر مالی انباشته اند. غافل از اینکه
فاصله خود را با شرف و انسانیّت زیاد می کنند. اینان دزدانی نقابدارند که در پوشش کسب و کار خود را پنهان
کرده اند. حضرت علی(ع) فرمایند:

شَرُّ النّاسِ مَنْ یَغُشُّ النّاسَ

بدترین مردم کسی است که مردم را فریب دهد.

عیب بینی

بی شک هر یک از ما عیب هایی داریم اما به علت خوش بینی یا اصلاً آن عیب ها را نمی بینیم، یا اگر هم ببینیم،
توجهی به آنها نمی کنیم. در حالی که باید درباره عیوب خود فکر کنیم و در پی اصلاح آن باشیم. بهتر است از
دوستان خود نیز برای شناختن عیبهایمان کمک بگیریم و به هر شکل ممکن با تمام توان عیوبمان را از بین ببریم تا
انسانی شویم پیراسته از عیب و نقص و آن شویم که در شأن مسلمان مؤمن است. حضرت علی(ع) می فرمایند:

اَبْصَرُ النّاسِ مَنْ اَبْصَرَ عُیوبَه وَاقْلَعْ عَنْ ذُنُوبِهِ

بیناترین مردم کسی است که عیب های خود را ببیند و از گناهانش دوری گزیند.

پیشقدمی در کمک به نیازمندان

برخی از مردم با اینکه می دانند شخص نیازمندی در کنارشان وجود دارد، اما هیچ گاه خودشان قدمی بر
نمی دارند، بلکه صبر می کنند که او خودش از آنها تقاضا کند. چنان که می دانیم تقاضاکردن و حاجت خواستن با
خجالت و شرمندگی همراه است و به همین دلیل برخی ترجیح می دهند از تقاضای خود بگذرند تا دچار خجالت
نشوند. در مقابل کسانی هستند که به انگیزه های انسانی، همین که احساس کنند کسی نیازی دارد، بدون آنکه
دیگران متوجه شوند، نیازش را برطرف می سازند. حضرت علی(ع) می فرماید:

اَفْضَلُ النَّوالِ ما وَصَلَ قَبْلَ السُّؤالِ

بهترین بخشش آن است که پیش از درخواست انجام شود.

فریادرسی

هیچ شب و روزی بر جهان نمی گذرد مگر آنکه ناله و فریاد هزاران درمند دل شکسته در زیر این آسمان کبود
می پیچد؛ ولی آیا ما تاکنون به هیچ یک از کمک خواهان دردمند پاسخ داده ایم؟ اگر خدای ناکرده پاسخ نداده ایم، از
هم اکنون تصمیم بگیریم که به جبران اشتباهات گذشته در راه انجام دادن این وظیفه بزرگ انسانی کوشا باشیم تا در
پیشگاه ناظر همیشه بیدار شرمنده و سرافکنده نباشیم. حضرت علی(ع) می فرمایند:

مِنْ کَفّارات الذّنوبِ العِظامِ اِغاثَهُ المَلْهوفِ

فریادرسی بیچارگان کفاره گناهان بزرگ است.

کار و شایستگی

برخی از مردم وقتی می خواهند کاری برای خود فراهم کنند، قبل از هرچیز به دنبال کاری می روند که ظاهری
پرسروصدا داشته باشد و باعث معروف شدن آنان شود. از آنجا که این کارها، نیاز به تخصص و آگاهی خاصی دارد
که آنها از آن بی بهره اند، خواه ناخواه دچار سرگردانی می شوند و کارشان به جایی می کشد که نسبت به همه چیز
دچار یأس و ناامیدی می شوند. بنابراین آیا بهتر نیست پیش از اینکه دنبال کاری بروید، فکر کنید آیا استحقاق آن را
دارید یا خیر؟ حضرت علی(ع) می فرمایند:

لا تَطْمَعْ فیما لا تَسْتَحِقُّ

در آنچه استحقاقش را نداری طمع مکن.

اصلاح نفس

انسان خواه ناخواه اشتباهات و معایبی دارد که خودش بهتر از دیگران آنها را می شناسد، ولی هواهای نفسانی
همیشه مانع تکامل انسان می شود و به او اجازه نمی دهد که درباره اصلاح خود بیندیشد و معایب خویش را
برطرف سازد. اما از سوی دیگر، خداوند به انسان این توانایی را داده است که برای مبارزه با نفس تلاشی پی گیر را
آغاز کند و به تدریج معایب درونی خود را، یکی پس از دیگری کنار بگذارد. حضرت علی(ع) می فرمایند:

مَنْ اَجْهَدَ نَفْسَهُ فی اِصلاحِها سَعِدَ

هرکس در اصلاح نفس خود تلاش کند، موفق خواهد شد.

گفتار و کردار حق

برخی از انسان ها کاری را درست می دانند اما از انجام دادن آن خجالت می کشند و به سبب این خودداری
متحمل زیان های بزرگ مادی و معنوی می شوند. این عمل نشان دهنده ضعف اراده و درماندگی روحی آنان است و
بدون تردید، اگر با تصمیم جدّی این سد روانی را نشکنند، به تدریج این روحیه به تمام جوانب زندگی شان سرایت
می کند. پس چه بهتر که هرچه زودتر خجالت و تردید را کنار بگذارند و آنچه حق می دانند، از گفتن و به کار
بستن اش خودداری نورزند که امام علی(ع) فرمودند:

مَن اسْتَحْیی مِن قولِ الحقِّ فَهُوَ اَحْمَقُ

هرکس از گفتن حق شرم کند، احمق است.

بی پروایی

بسیاری از گناهکاران از عمل خویش شرمنده اند و در تلاش اند تا گناه آنان نزد دیگران فاش و آشکار نشود، اما
عده ای دیگر، آشکارا گناه می کنند و در عین حال نه تنها شرمنده نیستند، بلکه از کار زشت خود اظهار شادمانی
می کنند و به آن می بالند. اینها بدترین گناهکاران عالم اند؛ چون نهایت دشمنی را با خدا نشان می دهند و بی تردید
عذابی سخت در انتظار آنهاست، مگر اینکه تا دیر نشده، به سوی نور و روشنایی باز گردند و از گذشته سیاه خود
پشیمان شوند. حضرت علی(ع) می فرمایند:

شَرُّ النّاسِ مَنْ لایُبالی اَنْ یَراهُ النّاسُ مُسیئ

بدترین مردم کسی است که از اینکه مردم او را گناهکار ببیند پروایی ندارد.

ادب

انسان در روابط اجتماعی خود با افرادی روبرو می شود که پس از ساعت ها صحبت و مراوده، حتی یک کلام یا
رفتار ناشایست از آنان مشاهده نمی کند و مایل است مدت ها با آنها همنشین شود. بر عکس افرادی را می بیند که
سخن و رفتارشان، نشان دهنده بی بهره بودن آنها از ادب و انسانیت است، به طوری که انسان حاضر نیست حتی
یک لحظه هم به قیافه آنها نگاه کند. این مسأله نشان دهنده این حقیقت است که انسان مؤدب محبوب قلوب است و
بی ادب چه بخواهد و چه نخواهد مورد نفرت دیگران است. حضرت علی(ع) می فرمایند:

اَلاَدَبُ کمالُ الرَّجُلِ

کمال انسان به ادب است.

سرزنش

ممکن است یکی از دوستان یا عضوی از خانواده مرتکب کار خلافی شود، در این حال ممکن است شما به دو
صورت با او برخورد کنید: اول اینکه به او که خود بر اثر اشتباهش پشیمان شده است، بگویید امیدوارم که دیگر
چنین اشتباهی تکرار نشود. این برخورد قابل ستایش است؛ چون علاوه بر دلداری دادن به وی او را نصیحت هم
کرده اید. گونه دوم برخورد آن است که بی مقدمه کار خلاف او را متذکر شده، شروع به سرزنش او کنید. این عمل،
علاوه بر این که متضمن نوعی آزار است، ممکن است طرف مقابل را به نشان دادن عکس العمل و تکرار همان کار وا
دارد. حضرت علی(ع) می فرماید:

التعریضُ للعاقلِ اَشَدُّ عِتابِهِ

گوشه و کنایه زدن به خردمند، سخت ترین شکل گله و سرزنش اوست.

همسایه

همسایگان نسبت به هم حقوقی دارند که در میان همه فرهنگ ها محترم است. بسیاری از همسایگان به این حق
احترام می گذارند و رابطه ای محبت آمیز میانشان حکم فرماست و از دیدار هم بهره ها می برند و بر اثر همکاری و
تشریک مساعی، به یکدیگر بهره می رسانند. در مقابل برخی دیگر، نه تنها نسبت به یکدیگر محبت ندارند که بر
عکس، هر روز به بهانه های واهی با هم در جنگ و ستیزند و به حقوق یکدیگر تجاوز می کنند. در حالی که حقوق
همسایگی وظیفه ای متقابل است که در روایات اسلامی بر آن تأکید شده است. حضرت علی(ع) در نکوهش
همسایه بد می فرمایند:

جارُ السُّوءِ اَعْظَمُ الضَرّاءِ وَ اَشَدُّ البَلاءِ

همسایه بد، بزرگترین گرفتاری و سخت ترین بلاست.

بردباری

بردباری نشانه قوت اراده است. انسان بردبار با عملش نشان می دهد که می تواند در مقابل حوادث سنگین
روزگار ایستادگی کند. کسی که خود را به بردباری عادت دهد، علاوه بر آنکه روز به روز بر قوت اراده اش افزوده
می شود، از مشکلات زندگی هم آن طور که دیگران رنج می برند، رنج نخواهد برد. البته بردباری این نیست که انسان
از تلاش و کوشش دست بردارد و با هر ستمی کنار بیاید، بلکه این، نوعی تنبلی است که از نظر دین و عقل و وجدان
ناپسند است و در حقیقت، نوعی تخدیر است. بردبار کسی است که با عقل و منطق، تمام سعی خود را برای
ساماندهی کارش مبذول می دارد ودر مواجهه با ناکامی ها از پای نمی نشیند وروحیه خود را نمی بازد. حضرت
امیر(ع) می فرمایند:

اَلْحِلمُ تمامُ العَقلِ

بردباری نشانه کامل بودن عقل است.

نکوهش خسیس

خسیس دایم در رنج و عذاب است؛ چون خواه ناخواه زندگی هزینه دارد و او جرأت خرج کردن ندارد، در
کارهای خیر اجتماعی شرکت نمی کند و از نظر معنوی هم جزو عقب افتادگان کاروان انسانیت است. خسّت و دل
بستن بیش از حد به مال دنیا نشانه پست همتی است؛ چون کسی که همت عالی داشته باشد مقام خود را بالاتر از آن
می داند که قدرت دل کندن از مال و دارایی را نداشته باشد. البته لاابالی گری و ولخرجی هم کار ناپسندی است؛
چون مال درحقیقت امانتی است که خداوند به انسان سپرده است تا آن را به مصرف احتیاجات زندگی خود یا
دیگران برساند. کسی که این امانت را بیهوده صرف می کند، به امانت الهی خیانت کرده است.

امام علی(ع) در نکوهش این خصلت می فرمایند:

اَبْخَلُ النّاسِ مَنْ بَخِلَ عَلی نَفْسِهِ بِمالِهِ وَ خَلَفهُ لِوُرّاثِهِ

خسیس ترین مردم کسی است که از مصرف مال برای خودش دریغ کند و مالش برای ورثه بماند.

یکرنگی

هیچ چیز در زندگی بدتر از نفاق و دورویی نیست. انسان دورو به کسی می گویند که ظاهر و باطنش یکسان
نیست. زیان این افراد از کسانی که آشکارا راه مخالفت برگزیده اند بیشتر است. در حضور کسانی که روح مذهبی
دارند از مذهب سخن می گویند و نزد آنانی که از مذهب فاصله گرفته اند، نسبت به مبانی مذهبی بی علاقگی نشان
می دهند. انسان دورو اگرچه همیشه سعی می کند تا خود را یکرنگ جلوه دهد، ولی خواه ناخواه چهره واقعی خود
را آشکار خواهد ساخت، امّا این رسوایی هنگامی رخ می دهد که فتنه های زیادی برپا شده و عدّه زیادی فریب او را
خورده اند. امام علی(ع) در نکوهش این افراد می فرمایند:

ما اَقْبَحَ بِالاِنسانِ اَنْ یکونَ ذاوَجْهَیْن

چه مایه زشت است که انسان دورو باشد.

همنشینی با بدان

برخی از مردم با بدان معاشرت می کنند و ادعا می کنند که این معاشرت ها از آن روست که آنها را نسبت به
وظایف دینی و اخلاقی شان آشنا سازند. در صورتی که معمولاً نه تنها موفقیتی پیدا نمی کنند، بلکه خود نیز به همان
فساد اخلاقی مبتلا می شوند. پس کسانی که صددرصد به نیروی ایمان خود اعتماد ندارند، نباید به بهانه هدایت
افراد فاسدالاخلاق با آنها طرح دوستی و مراوده بریزند؛ زیرا ممکن است دزدادن دین و ایمان گوهر شرف از کفشان
بربایند. امام علی(ع) نسبت به همنشینی با این افراد، چنین هشدار می دهند:

جَلیسُ الشَّرِ نِقْمهٌ

همنشین بد، مایه عذاب است.

مشورت

انسان به هر درجه ای از کمال و معرفت که رسیده باشد، از مشورت کردن با دیگران بی نیاز نیست؛ زیرا انسان
همواره در معرض اشتباه است و تنها با مشورت کردن با افراد شایسته از خطا ایمن خواهد ماند. مشورت با دیگران
نیروی فکر را افزایش می دهد و درصد اشتباهات را کاهش می دهد. در اسلام مشورت به قدری اهمیت دارد که
خداوند حتی به پیامبر(ص) نیز دستور مشورت می دهند.

همچنین از مؤمنان می خواهد که در کارهای خود با یکدیگر مشورت کنند. بنابراین مشورت کردن از مهم ترین
کارهایی است که انسان برای پیشگیری از اشتباه ناگزیر به انجام دادن آن است. امام علی(ع) می فرمایند:

مَنْ قَنَعَ بِرأیِهِ فَقَدْ هَلَکَ

کسی که به رأی خود اکتفا کند، هلاک خواهد شد.

تملّق و چاپلوسی

چاپلوسی معمولاً از حرص و طمع سرچشمه می گیرد و انسان به طمع مال و منال دست به این کار می زند تا
خود را به صاحبان مال و منال نزدیک سازد. تملق و چاپلوسی از قدر و منزلت انسان می کاهد و او را در نگاه
دیگران سبک می کند. چاپلوس در حقیقت روحی کوچک و همتی پست دارد و برای حیثیت انسانی خود هیچ
ارزشی قائل نیست. ممکن است چاپلوس به ظاهر مورد احترام باشد اما همه می دانند که حیثیت انسانی خود را به
بهای اندکی فروخته است و به او با دیده حقارت می نگرند. حضرت علی(ع) نیز به شدت این افراد را نکوهش
می کنند و می فرمایند:

اِیّاکَ والمَلَقِ فَاِنَّ المَلَقَ لَیسَ مِنْ خلائِقِ الایمانِ

از چاپلوسی بپرهیز که چاپلوسی روش مردم با ایمان نیست.

خودستایی

خودستایی دلیل ضعف روحی انسان است. کسی که دارای قوت روح است نیازی نمی بیند که خود را نزد
دیگران بستاید. کسی که از خود تعریف می کند، معمولاً نتیجه ای معکوس می گیرد؛ زیرا مردم گمان قوی می برند که
او بیهوده لاف می زند. اگر انسان خوب باشد چه احتیاجی به تعریف و تمجید از خود دارد. از قدیم گفته اند: عطر آن
است که خود ببوید، نه آنکه عطار بگوید. بنابراین اگر انسانِ خوبی باشید، باید دیگران از گفتار و کردارتان به خوبی
شما پی ببرند، نه از تعریفی که از خود می کنید. امام علی(ع) می فرمایند:

کَفی بِالْمَرْءِ مَنْقَصَهً اَنْ یُعَظِّمَ نَفْسَه

در نابخردی و کوته فکری شخص همین بس که خود را بزرگ بشمارد.

قضاوت عجولانه

اساسا قضاوت کار بسیار مشکلی است و باید حساب شده و دقیق باشد؛ زیرا ممکن است بر اثر یک اشتباه
کانون زندگی خانواده ای از هم پاشیده شود، خونی پایمال شود، یا حقی ناحق شود. انسان نباید نسنجیده و بی دقت
درباره قضیه ای قضاوت کند؛ زیرا در قضاوت تنها علم و دانش شرط نیست، بلکه دقّت و بررسی کامل قضیه نیز
ضروری است. چه می دانید، شاید در نهاد قضیه ای که می خواهید بدون تفکر درباره اش رأی دهید حقایقی نهفته
باشد که اگر بر شما روشن شود، به کلی نظرتان را تغییر دهد. حضرت علی(ع) می فرماید:

لَیْسَ مِنَ الْعَدْلِ القَضاءُ علی الثِقَهِ بالظَّنِّ

داوری بر اساس گمان، خلاف عدل است.

آرزوهای دراز

آرزوی موهوم جز آنکه فکر انسان را به خود مشغول کند و او را از فعالیت و کوشش باز دارد، نتیجه دیگری
نخواهد داشت. انسان نباید خود را با آرزوها سرگرم کند و بیهوده به چیزهای دست نیافتنی دل ببندد؛ زیرا این جز
پشیمانی ثمری نخواهد داشت. آرزوی دور و دراز، آن هم در امور دنیوی، نه تنها انسان را نیازمند مردم می سازد،
بلکه مسیر زندگی معنوی انسان را هم عوض کرده، چه بسا او را به سراشیبی سقوط می کشاند. همانگونه که آرزوی
حکومت ری ابن سعد را به کربلا کشاند و شد آن چه نباید می شد. حضرت علی(ع) می فرماید:

اِنَّ اَخْوَفَ ما اَخافُ عَلَیْکُمْ خِصْلَتانِ اِتّباعُ الهَوی و طُولُ الاَمَلِ

وحشتناکترین چیزی که برای شما از آن بیمناکم دو چیز است: یکی پیروی از خواسته های نفسانی و دیگر
آرزوهای دراز.

فراموش کردن نیکی های خود

اگر به کسی نیکی می کنید، فتوت و جوانمردی ایجاب می کند که کار نیک خود را فراموش کنید، نه اینکه همواره
این کار را به خاطر بیاورید، یا خدای ناکرده به این و آن بگویید. این کار ممکن است علاوه بر اینکه پاداش معنوی
شما را کم کند، چه بسا موجب آزار آن شخص هم بشود؛ زیرا برخی از مردم نمی خواهند دیگران از کمکی که به آ
نها شده است، آگاه شوند. بنابراین سعی کنید عمل نیک خود را فراموش کنید تا پاداش معنوی تان حفظ شود و
آبروی کسی که به او نیکی کرده اید نیز محفوظ بماند. حضرت علی(ع) می فرمایند:

اِذا صَنَعْتَ مَعْروفا فَاَنْسِهِ

چون کار نیکی کردی، آن را فراموش کن.

آمرزش

انسان در طول زندگی، مرتکب گناهانی می شود که پس از آن پشیمان شده، روی به خدا می آورد، و توبه و تعهد
می کند که دیگر آن گناه را تکرار نکند. در صورت وجود چنین توفیقی جای امیدواری هست؛ امّا برخی اهل توبه و
بازگشت و در فکر ترک گناه نیستند، غافل از اینکه در یک لحظه نامعلوم، مرگ انسان فرا می رسد و توفیق توبه
نمی یابد. راستی چه وقت باید روی به درگاه بی نیاز آورد؟ مسلما زمانی که درهای آمرزش بسته نشده باشد.
حضرت علی(ع) می فرمایند:

اَلاِْستغفارُ دَواءُ الذُّنوبِ

طلب آمرزش داروی گناهان است.

شکنجه بدکاران

برخی از مردم، به آزار دیگران و ارتکاب گناه مشغول اند و از این بیراهه باز نمی گردند. نصیحت گران نباید ناامید
شوند، بلکه تا آنجا که ممکن است، باید از راه مستقیم یا غیرمستقیم، به هدایت آنان بپردازند. یکی از این روش ها
برخوردهای حساب شده انسانی است که می تواند در روحیه آنها تأثیر مثبت نهاده، آنها را دچار خجلت و
شرمندگی کند، به طوری که در برابر انسان های نیکوکار و خوش برخورد، خود را حقیر و کوچک بینگارند و تلاش
کنند تا در راه مردان خدا گام بردارند. حضرت علی(ع) می فرمایند:

وَ ازْجُر المُسئَی بِفِعلِ المُحسنِ

با کار نیک، بدکار را از بدی باز دار.

تصرف در اموال

همه می دانیم که مرگ حق است و هیچ انسانی در این جهان مادی برای همیشه ماندگار نیست. مرگ ناگهان به
سراغ انسان می آید و کاخ آمال و آرزوهایش را فرو می ریزد. سعی کنیم بسیاری از کارهایی که می خواهیم به عهده
وصی بگذاریم، تا زنده ایم و فرصت داریم، خودمان با دقت بیشتری به انجام برسانیم. در تعالیم اسلامی ارزش
آنچه انسان با دست خود می بخشد، بسیار بیشتر از آن چیزی است که دیگران به جای او می دهند. حضرت
علی(ع) می فرمایند:

کُن وَصیَّ نفسِکَ وَافْعَلْ فی مالِکَ ما تُحِبُّ اَنْ یَفْعَلَهُ فیهِ غیرُکَ

وصی خودت باش و آنچه دوست داری دیگری در مالت انجام دهد، خودت انجام بده.

تکمیل کارها

دیده می شود کسانی به نیت کمک به افراد یا احداث مؤسسه ای مشغول کار می شوند، اما پس از چند روز آن کار
را رها کرده، به دنبال کار دیگری می روند. این عمل آنها از نظر خلق و خالق محکوم است. از نظر خلق محکوم
است، چون بعد از امیدواری، آنها را دچار ناامیدی می کنند و موجبات ضربه های روحی را فراهم می آورند. از نظر
خداوند هم این کار پسندیده نیست. بنابراین اگر انگیزه کار نیکتان انسانی ـ اسلامی است، کاری را که شروع
کرده اید، به پایان برسانید، یا اگر می خواهید آن را نیمه کاره رها کنید، از اول شروع نکنید. حضرت علی(ع)
می فرمایند:

اِکمال المَعروفِ اَحسَنُ مِن ابتدائِهِ

تمام کردن کار خوب، از آغاز کردن آن بهتر است.

خوش قولی

بسیاری از مردم چنان قول می دهند که شنونده تصور می کند با افرادی منطقی روبرو است، امّا وقتی هنگام وفا به
وعده فرا می رسد، آن چنان چهره عوض می کنند که غیرقابل باور است. اساسا بازار قول دادن و خلاف آن عمل
کردن از همه بازارها گرم تر است. در حالی که اسلام عزیز می خواهد که انسان یا اصلاً قول ندهد، یا اگر قول داد به
قولش وفادار بماند و در ادای آن نهایت تلاش خود را مبذول کند. حضرت علی(ع) می فرمایند:

ما اَحْسَنَ الْوَفاءَ وَاَقْبَحَ الْجَفاءَ

چه قدر وفای به عهد خوب و بدقولی زشت است.

همت بلند

گرچه برخی از مردم در ظاهر فقیرند، اما وقتی به زندگی آنها توجه می کنید، می بینید از طبعی بلند و روحیه ای
قوی برخوردارند. آن چنان بزرگوارانه زندگی می کنند که تو گویی هیچ نیاز مادی ندارند سعی می کنند تا دیگران از
فقرشان با خبر نشوند و نجابت و همت بلندشان خدشه دار نشود. وقتی انسان با چنین کسانی روبه رو می شود،
ناخودآگاه به یاد این فرمایش حضرت علی(ع) می افتد که می فرمایند:

اَلشَّرَفُ بِالهِمَمِ العالِیَهِ لابالرِمَمِ البالِیَه

شرف به بلند همتی است، نه به استخوان های پوسیده.

لباس تقوا

ارزش هر انسانی به میزان برخورداری او از لباس تقواست. انسان باید تلاش کند تا همواره این لباس مقدس را
پاکیزه نگه دارد و چنانچه آلودگی کوچکی در لباس خود مشاهده کرد، با جدیت و وفوریت تمام و با آب شفابخش
توبه آن را بشوید وگرنه، چنانچه آلودگی به تمام لباس سرایت کند، جز شرمساری چیز دیگری نصیب انسان
نخواهد شد. حضرت علی(ع) می فرمایند:

مَنْ تَعْری عَنْ لِباسِ التَّقوی لَمْ یُسْتَتِرْ بِشَی ءٍ مِنْ اَسْبابِ الدُّنی

هرکس به جامعه تقوا پوشیده نشود، هیچ چیز از اسباب دنیا او را نمی پوشاند.

اظهار فقر

چون عقل بیشتر مردم به چشمانشان است، همین که احساس کنند فردی دچار فقر شده است، با کمال تأسف با
او برخورد فقیرانه می کنند؛ در حالی که شرف آدمی به میزان برخورداری او از کمال و انسانیت اوست، نه به
نیازمندی یا بی نیازی او. چون بعضی از کوته نظران از درک این مسئله عاجزند، بهتر است انسان فقر و نداری خود
را پیش هرکسی آشکار نسازد و خود را کوچک نکند. حضرت علی(ع) می فرماید:

مَن اَظْهَرَ فَقْرَهُ اَذَلَّ قَدْرَهُ

هرکس نداری خود را آشکار کند، خودش را سبک کرده است.

جلب اعتماد مردم

از بزرگ ترین موفقیت هایی که نصیب انسان می شود، این است که مردم در امور دین و دنیای خود به او اطمینان
کنند و به آنچه اظهار می کند اعتماد داشته، سخنانش را از صمیم قلب بپذیرند. این توفیق بزرگی است که به آسانی
نصیب هرکس نخواهد شد. انسان می تواند با اعمال صالح و در آزمون های اجتماعی، شایستگی های خود را در
عمل اثبات کند تا در نزد مردم اعتبار و ارزش بیابد. حضرت علی(ع) می فرماید:

کَفی بِالْمَرْءِ سَعادَهً اَنْ یُوثَقَ بِهِ فی اُمورِ الدّینِ والدُّنی

در سعادت انسان همین بس که مردم در امور دین و دنیا به او اعتماد کنند.

پنهان کاری

بعضی ها وقتی کار نیکی انجام می دهند، همه عالم را خبر می کنند، در حالی که این کار درستی نیست و نوعی
ریاکاری و خودنمایی به حساب می آید. انسان با اخلاص، باید سعی کند که اعمال خوبش را مخفیانه انجام دهد تا
مردم تصور نکنند که او قصد ریاکاری دارد. وقتی انسان همگان را از عمل خود آگاه می سازد، هرچند قصد ریاکاری
نداشته باشد، خود به خود، در معرض خطر ریا می افتد و نیز ممکن است متّهم به ریاکاری شود. حضرت علی(ع)
می فرماید:

اِذا صَنَعْتَ مَعروفا فَاسْتَتِرْهُ وَ اِذا صُنِعَ اِلَیْکَ فَانْشُرْهُ

وقتی کار نیکی انجام می دهید آن را پنهان کنید و وقتی به شما نیکی می شود، آن را آشکار کنید.

پاسخ درست

وقتی از شما چیزی می پرسند یا جواب آن را می دانید یا نمی دانید؛ اگر جواب آن را می دانید وظیفه انسانی
ایجاب می کند که مؤدبانه پاسخش را بگویید و اگر نمی دانید، با عذرخواهی وی را به شخصی که می داند معرفی
کنید. در این میان متأسفانه به افرادی برمی خوریم که یا اعتنایی به سؤال کننده نمی کنند، یا طوری پاسخ می دهند که
او راه و چاه را به کلی از یاد می برد و سردرگم می شود. هر انسان با وجدانی باید از این صفت بد پرهیز کند. حضرت
علی(ع) می فرمایند:

مِنْ بُرهانِ الْفَضْلِ صائِبُ الْجَوابِ

پاسخ درست نشانه فضیلت است.

حیات دانشمندان

دانشمند به واسطه دانشش، همیشه زنده، و وجودش روشنی بخش همگان است. دانشمند هرگز نمی تواند
نسبت به نشر دانش خود بی اعتنا باشد و صمیمانه در ترویج آن نکوشد. دیگران نیز وظیفه دارند بیشترین بهره ها را
از او ببرند. دانشمندان نقش سنگینی در جامعه انسانی به عهده دارند؛ زیرا مسائل گوناگون را بهتر از دیگران
می فهمند و بهتر می توانند آنها را به دیگران بفهمانند. پیشرفت ها، موفقیت ها، خلاقیت ها و کشف ها در سایه دانش
دانشوران میسر خواهد بود. حضرت علی(ع) می فرمایند:

اَلعالِمُ حَیٌّ وَ اِن کانَ مَیِّت

دانشمند زنده است حتی اگر بمیرد.

تخصص در یک رشته

برای اینکه انسان بتواند از دانشی، آن طور که باید و شاید بهره ببرد، راهی ندارد جز اینکه همان رشته را پی گیرد
و آن قدر در آن دانش بکوشد که در آن متخصص شود. بدیهی است در این حال، همه نیروهای فکری شخص در یک
نقطه تمرکز می یابد و پیشرفتش افزایش می یابد. برعکس زمانی که نیروی فکر در رشته های گوناگون علمی به کار
گرفته شود، از هیچ یک از آنها نتیجه قابل توجهی به دست نمی آید. پس چنانچه در یک رشته متخصص شوید بهتر از
آن است که در همه علوم وقت صرف کنید و از هیچ یک بهره کاملی نبرید. امام علی(ع) می فرمایند:

رُبَّ یَسیر اَنمی مِن کثیرٍ

چه بسیارند چیزهای اندک و خُرْد که نتیجه شان بیش از چیزهای بزرگ و کلان است.

افراط در دوستی

از آنجا که بشر ذاتا اجتماعی آفریده شده، ناگزیر است در زندگی، برای خود دوستانی انتخاب کند. البته
معاشرت با دوستان، اگر دوستان خوبی باشند، برای او فواید بسیاری دارد؛ ولی در عین حال، چون دوست
صمیمی و دلسوز کم است، انسان باید تا می تواند از معاشرت هایش بکاهد. اصولاً کسانی که در زندگی دارای
دوستان بسیارند، کمتر به امور و تکالیف خود می رسند؛ چون اوقاتشان صرف معاشرت و گفتگو می شود و فرصت
نمی کنند به کارهای اساسی خویش برسند. ناگهان متوجه می شوند که بخش مهمی از عمرشان، بدون آنکه بهره ای
گرفته باشند، گذشته است. البته منظور این نیست که معاشرت به کلی ترک شود، بلکه هدف محدود کردن دوستی ها
است. حضرت علی(ع) می فرمایند:

قِلَّهُ الخِلْطَهِ تَصُونُ الدّینَ وَ تُریحُ مِنْ مُقارَنَهِ الاشرارِ

کمی آمیزش با دیگران دین را حفظ می کند و شخص را از نزدیکی به بدان آسوده می سازد.

غفلت

غالبا تصمیم های خطرناک در یک آن گرفته می شود ولی پشیمانی آن، سال ها و بلکه تا پایان عمر باقی می ماند.
نطفه همه حوادث بزرگ در یک لحظه بسته می شود. انسان باید متوجه باشد تا در آن لحظه مبادا خدای ناکرده، امیال
شیطانی بر عقلش چیره شود و به جای تفکر و عاقبت اندیشی تصمیم های آنی بگیرد. یک لحظه غفلت ممکن است
عمری پشیمانی به بار آورد. حضرت علی(ع) در نکوهش غافلان می فرمایند:

وَیْلٌ لِمَنْ غَلَبَتْ علیه الْغَفَلهُ فَنَسِیَ الرَّحْلَهَ وَ لَمْ یَسْتَعِدْ

وای بر آن کس که غفلت بر او چیره شود.

بهترین پناهگاه

انسان هر قدر قوی باشد باز هم به پناهگاهی نیاز دارد که سایه آن بتواند ادامه حیات دهد و به سوی خوشبختی
حرکت کند، این تکیه گاه چیزی جز ایمان نیست. هیچ چیز مانند ایمان نمی تواند حافظ و نگهبان درون و بیرون
انسان باشد. ایمان است که در شب های تاریک، پناهگاهی محکم است و همه اضطراب ها و نگرانی ها را به آرامش
بدل می کند. حضرت علی(ع) می فرمایند:

اَلایمانُ شَفیعٌ مُنْجِحٌ

ایمان شفیع نجات بخشی است.

باطن بیمار

چه بسا انسان هایی که چهره ای زیبا و جذاب و باطنی بیمار و آلوده دارند. لطف خداوند رحیم ایجاب می کند که
معایب این افراد پوشیده بماند و آبرویشان حفظ شود، اما در هر حال خود انسان از باطنش آگاه است و نباید از این
لطف خداوند، استفاده سوء کند و خود را به عنوان فردی صالح و شایسته قلمداد کند، بلکه باید در برابر این
پرده پوشی بکوشد تا عیب های باطنی اش را به تدریج بر طرف کند تا ظاهر و باطنش نیکو شود. حضرت علی(ع)
می فرماید:

ما اَقْبَحَ بِالاِنْسانِ باطِنا عَلیلاً و ظاهرا جَمیل

چه قدر زشت است که انسان باطنی بیمار و ظاهری زیبا داشته باشد.

شهرت

از عواملی که باعث بدبختی انسان ها می شود و آنها را از مسائل اساسی زندگی باز می دارد، مشهور شدن در میان
مردم است. تا وقتی که انسان شهرتی ندارد، به راحتی می تواند اعمال و افکار خود را به هر کیفیّتی که می خواهد راه
ببرد و در کارها دچار درهم ریختگی نشود. در این حال، تصمیم گیری هایش از قدرت و استحکام بیشتری
برخوردار است. برعکس شخصی که شهرت دارد، تمرکز فکر ندارد و در نتیجه دچار تزلزل رأی در تصمیم گیری
خواهد شد و این باعث می شود آسایش خود را تا حدودی از دست بدهد. حضرت علی(ع) می فرمایند:

اِنَّ فی الخُمولِ لَراحَهٌ

در گمنامی گونه ای از آسایش هست.

شهادت دروغ

کسانی که جز به منافع مادی نمی اندیشند، بسیاری از اوقات با شهادت های دروغین به پایمال کردن حق دیگران
می پردازند. آنها در این راه، آشنا و بیگانه نمی شناسند و هرجا که منافع مادی شان ایجاب کند، به سادگی شهادت
ناحق می دهند، بدون آن که دچار عذاب وجدان شوند. یک روز به نفع شما شهادت می دهند و فردا به زیان شما؛ تا
سنگینی کفه ترازو به کدام سو باشد. باید از این افراد دو رو و دسیسه هایشان همواره بر حذر بود که حضرت
علی(ع) می فرمایند:

مَنْ شَهِدَ لَکَ بِالباطِلِ شَهِدَ عَلَیْکَ بِمِثْلِهِ

هرکس به سود تو شهادت باطل دهد، به زیان تو نیز چنین خواهد کرد.

افراط در دوستی و دشمنی

انسان باید بتواند احساسات مثبت یا منفی خود را کنترل کند. تنها در این صورت است که می تواند به نیروی
روحی و جسمی خود تکیه کند و گرنه، چه بسا خود را اسیر محبت یا بغض شدید ببیند و توانِ رهایی از آن را هم
نداشته باشد و در نهایت عواقب جبران ناپذیری برای او پدید آید. در متون دینی به میانه روی در مسائل اقتصادی،
دوستی ها و سایر موارد تأکید شده است. حضرت علی(ع) می فرمایند:

اِذا اَحْبَبْتَ فَلا تُکْثِرْ

در دوست داشتن زیاده روی مکن.

وسیله شرافت

از مهم ترین مسائلی که می تواند انسان را به درجات بالا برساند و او را در ردیف انسان های شریف قرار دهد،
سخاوتمندی است. انسان سخاوتمند دارای روحی بزرگ و والاست. نشانه بزرگی روح او همان گذشت اوست.
بی شک چنین کسی اگر روحیه گذشت نداشت، هرگز نمی توانست از مال دنیا بگذرد. به یقین سخاوتمندان در دنیا و
آخرت از سعادتمندانند. حضرت علی(ع) می فرمایند:

لا یَکْمُلُ الشَّرفُ اِلاّ بِالسَّخاءِ والتَّواضُعِ

بزرگواری جز با سخاوت و فروتنی تکمیل نمی شود.

دوری از خدا

برخی از انسان ها، آن چنان به دنیا مشغولند که گویی جز عشق به دنیا و مسایل مادی و معاشرت با مردم، هیچ
چیز دیگر نمی شناسند. این افراد سرانجام روزی از خواب غفلت بیدار خواهند شد، اما در آن هنگام فرصتی برای
جبران گذشته نخواهند داشت. پس قبل از این که آن روز فرا رسد، باید به خود آیند و رابطه شان را با خدا تقویت
کنند و گرنه روزهای سختی در پیش خواهند داشت. روزی که در آن جز قلب سلیم، هیچ چیز حتی مال و فرزند، به
کار نمی آید. حضرت علی(ع) می فرمایند:

اِذا رَأَیْتَ اللّهَ یُونِسُکَ بِخَلْقِهِ وَ یُوحِشُکَ عَنْ ذِکْرِهِ فَقَدْ اَبْغَضَکَ

وقتی می بینی که خدا تو را به مردم مشغول کرده و یادش را از خاطرت برده است، [بدان که] به تو غضب کرده
است.

امانتداری

ممکن است کسانی به شما اعتماد کنند و مال یا پولی به امانت به شما بسپارند. شکی نیست که در این صورت
وظیفه ای سنگین بر دوش تان خواهد بود و اگر به خوبی آن را به انجام نرسانید، در پیشگاه خدا و وجدان آسوده
نخواهید بود. اما چنانچه این وظیفه را به درستی به پایان برسانید، در نزد وجدان خود آسوده خواهید بود و نزد
خداوند نیز پاداش امانتداری دریافت خواهید داشت و اعتماد دیگران نیز نسبت به شما جلب خواهد شد. حضرت
علی(ع) می فرمایند:

مَنِ استهانَ بالامانهِ وقع فی الخیانهِ

هرکس در نگهداری از امانت سستی کند، در خیانت می افتد.

عبادت مشتاقانه

وقتی انسان برای عبادت در پیشگاه خداوند قرار می گیرد باید سعی کند عبادتش با ملال و خستگی و دلسردی
انجام نشود. بسیاری از مردم تا وقتی که مشغول داد و ستد یا تفریح یا کارهای دنیوی اند، هیچ احساس خستگی
نمی کنند، اما همین که می خواهند چند رکعت نماز بخوانند مانند کسی که قرار است بار سنگینی بر دوش گیرد،
احساس خستگی و بی حالی می کنند. این عمل ناپسند نوعی ناسپاسی در حق خالق است. پس باید پیوند خود را با
خدا قوی تر کنیم و عبادات بی روح را به نیایش همراه با شوق روحانی و اخلاص بدل کنیم. حضرت علی(ع)
می فرمایند:

فضیلهُ السّادَهِ حُسْنُ العِبادَهِ

فضیلت بزرگان به نیکو نیایش کردن است.

اخلاق خوب

این خاصیت اخلاق خوب است که انسان را بی اختیار جذب می کند. اخلاق خوب می تواند باعث نشاط و
شادابی دیگران شود. به طوری که شیرینی این برخورد تا مدتها در ذائقه شان باقی ماند و همیشه آرزو کنند که با
چنین افرادی برخوردهای طولانی تری داشته باشند. امامان معصوم ما که نمونه های عملی اخلاق نیکویند، دیگران
را نیز به این مهم فرا خوانده اند. حضرت علی(ع) می فرمایند:

ارضَی النّاسِ مَنْ کانَتْ اَخلاقُهُ رَضِیّهً

مطلوب ترین مردم کسی است که اخلاقش نیکو باشد.

احقاق حق

از بدیهی ترین حقوق انسانی این است که هرکسی می تواند حق خود را از کسانی که به او تجاوز کرده اند بگیرد.
البته شخصی که ادعای حق دارد، باید دلیل قابل قبولی داشته باشد و آن را در دادگاه یا تشکیلات صالحی ارائه کند و
به هیچ وجه نباید با اقدامات خودسرانه ادعای خود را عملی کند. در هر صورت مطالبه حق و دادخواهی از حقوق
اولیه شهروندی و کاری پسندیده است. حضرت علی(ع) می فرمایند:

لایُعابُ الرَّجُلُ بِاَخْذِ حَقِّهِ اِنَّما بِاَخْذِ ما لَیسَ لَهُ

مرد برای مطالبه حقش نباید نکوهش شود، بلکه نکوهش می شود به گرفتن چیزی که مال او نیست.

اسراف و تبذیر

در جهانی که هر شب میلیون ها انسان، بر اثر فقر و تنگدستی جان می بازند، گروهی نیز به تبذیر و اسراف افتخار
می کنند. شبی نیست که با ترتیب دادن ضیافت های آن چنانی به رقابت نپردازند و بخشی از ثروت های بادآورده شان
را فدای هوس های فخرفروشانه و چشم و هم چشمی نسازند. شگفتا که بعضی از این اسراف کاران داعیه تقدس
مذهبی نیز دارند، حال آن که اسلام عزیز آنها را برادران شیطان نامیده است. حضرت علی(ع) می فرماید:

مَنِ افْتَخَرَ باالتَّبْذیرِ اِحْتَقَرَ بِالاِفْلاسِ

هرکس به اسراف و ریخت و پاش افتخار کند، دچار تنگ دستی می شود.

شرکت در مجالس لهو و لعب

شرکت در مجالس لهو و لعب و نشست و برخاست با از خدا بی خبران و غفلت زدگان و گناه کاران کار نادرستی
است. انسان در این جهان فانی فرصت محدودی برای فراهم کردن توشه آخرت دارد و شایسته نیست این فرصت را
بیهوده هدر دهد. یک وقت انسان چشم باز می کند و می بیند فرصت چندانی ندارد و بار گناهان بر دوشش سنگینی
می کند و نشاط و شور جوانی را هم برای جبران گذشته ندارد. پس برای حفظ ایمان، باید از شرکت در مجالس
غفلت خودداری کرد. حضرت علی(ع) می فرمایند:

مَجالِسُ اللَّهْوِ تُفْسِدُالایمانَ

مجالس لهو و لعب، ایمان را تباه می کند.

همکاری با مظلوم

از مهم ترین وظایف انسان ها، جلوگیری از ستم است. بسیاری از مظلومان توانایی دریافت حق مشروع شان را
ندارند و تنها با کمک و همیاری دیگران می توانند به این مهم دست یابند. کسانی که قدرت دارند، نباید در این کار
کوتاهی کنند. اگر کسی بتواند در راه احقاق حق مظلوم گامی بردارد ولی از انجام دادن آن کوتاهی کند، در پیشگاه
خدا و وجدانش پاسخی نخواهد داشت. حضرت علی(ع) می فرمایند:

لا عَدْلَ اَفْضَلُ مِنْ رَدِّ الْمَظالِمِ

هیچ عدلی بالاتر از بازگردانیدن حق دیگران نیست.

توبیخ شدید

گاهی افرادی به بهانه این که می خواهند شخصی را نصیحت و اصلاح کنند، شروع به سرزنش او می کنند و در
این کار افراط می کنند. بی شک چنین توبیخ هایی، نه تنها جنبه تربیتی و سازنده ندارد، بلکه در طرف مقابل ایجاد
عقده و ناراحتی می کند و باعث می شود نسبت به گوینده احساس لجاجت و دشمنی کند. حضرت علی(ع)
می فرمایند:

اَلاِفْراطُ فِی الْمَلامَهِ یُشَبُّ نارَالْلِجاجَهِ

زیاده روی کردن در سرزنش موجب برافروخته شدن آتش لجاجت می شود.

عفت کلام

چه خوب است انسان گفتاری مؤدبانه داشته باشد و زبانش را به سخنان زشت آلوده نسازد. مردم در ادای
کلمات متفاوت اند؛ برخی به قدری مؤدبانه سخن می گویند که دیگران تحت تأثیر قرار می گیرند و دوست دارند با
آنها هم سخن شوند. در مقابل عده ای هم به طوری بد دهن اند که حتی چند دقیقه هم نمی توان آنها را تحمّل کرد.
بی شک چنین رفتاری از تربیت خانوادگی سرچشمه می گیرد و نشان دهنده میزان ادب یا بی ادبی افراد است.
حضرت علی(ع) می فرمایند:

اِیّاکَ والْمُسْتَهْجَنَ مِنَ الْکَلامِ

از گفتار زشت و زننده بپرهیزید.

بنیان گذار شرّ

از گناهان بزرگ این است که انسان پایه گذار عمل بد باشد. این کار می تواند باعث به وجود آمدن صدها گناه
دیگر شود و طبعا باید کفاره این گناه بزرگ را بنیان گذار آن به عهده گیرد. چه بسا اگر او پایه گذار چنین عمل شومی
نمی شد، دیگران نیز آلوده نمی شدند. پس بنیانگذار شر خواسته یا ناخواسته گناهکارِ درجه اول محسوب می شود و
گناهان دیگران نیز به حساب او نوشته می شود. چنین فردی را نمی توان گناهکار معمولی شمرد. حضرت علی(ع)
می فرمایند:

مَنْ اَسَّس اَساسَ الشَّرِ اَسَّسَهُ عَلی نَفْسِهِ

هرکس شری را بنیاد گذارد، آن را به زیان خودش بنیاد گذارده است.

انفاق

صدقه باعث به تأخیر افتادن مرگ انسان می شود و از مرگ ناگهانی پیشگیری می کند. صدقه لطفی است از جانب
خداوند تا بلاها از انسان دور شود. این حقیقت را بسیاری از اوقات درک کرده ایم و دیده ایم که بر اثر ادای صدقه،
حوادث بد و ناگهانی از ما دور شده است. انفاق کردن در راه خدا همان قرض نیکوست. در قرآن مجید درباره آن
آمده است: اگر به خدا قرض نیکویی دادید، خدا به شما بیشتر می دهد و گناهانتان را می بخشد. حضرت علی(ع)
می فرماید:

اَلصَّدَقَهُ تَقی مَصارِعَ السُّوءِ

صدقه انسان را از مرگ نگاه می دارد.

اطعام کامل

اطعام کردن به دیگران از سنت های خوب انسانی ـ اسلامی است. این عمل باعث ایجاد محبت میان اطعام
کننده و میهمانان می شود. در این عمل خیر باید میان فقیر و پولدار تفاوتی قائل نشد، همچنین محل غذا و سفره را
به گونه ای ترتیب داد که مجلس بالا و پایین نداشته باشد و همگان به طور مساوی احترام شوند و از هر نوع اسراف و
به هدر دادن غذا و چیزهای دیگر خودداری شود و در آخر اینکه مقدار غذا هم کم نباشد تا همه بتوانند از آن
استفاده کنند. حضرت علی(ع) می فرمایند:

اِذا اَطْعَمْتَ فَاَشْبِع

اگر اطعام می کنی، (میهمانان) را سیر کن.

دوستان باوفا

بعضی از مردم، در مواقع معمولی و عادی به یکدیگر علاقه مندند. اگر بخواهیم بفهمیم که این علاقه از روی صفا
و پاکی است یا چیز دیگر، باید آزمایش کرد. حقیقت این است که هنگامی می توان روی دوستی انسان ها تکیه کرد
که در مقام عمل از خود پایداری نشان دهند. بسیارند دوستان ایام خوشی که صادقانه نسبت به هم اظهار محبت
می کنند؛ سخن اینجاست که آیا به هنگام مشکلات هم آنها را در کنار خود می توان یافت؟ حضرت علی(ع)
می فرمایند:

مَوَدَّهُ اَبْناءِ الدُّنیا تَزولُ لاَِدْنی عارِضٍ یَعْرُضُ

دوستی دنیاطلبان به کم ترین چیزی از بین می رود.

سخنان بی اساس

بعضی از مردم بسیار و با آب و تاب زیاد سخن می گویند، ولی متأسفانه حقیقت و صداقت به ندرت در
سخنانشان دیده می شود. آنها اگر سخن قابل عرضه و خوبی هم داشته باشند معمولاً پذیرفته نمی شود. در مقابل،
برخی از مردم پیش از آنکه مطلبی را بگویند، فکر می کنند یا با دیگران مشورت می کنند و طعبا در سخنانشان کمتر
مطالب غیرمنطقی و غیرواقعی دیده می شود، به گونه ای که انسان می تواند سخنان آنها را با اطمینان خاطر بپذیرد و
برای دیگران نقل کند. حضرت علی(ع) می فرماید:

مَنْ کَثُرَ باطِلُهُ لَمْ یُتَّبَعْ حَقُّهُ

هرکس سخن باطلش بسیار باشد، حرف حقش نیز پذیرفته نخواهد شد.

دشمنان فریب کار

بسیاری از اوقات، انسان گرفتار دشمن فریب کار می شود. در این حال دشمن از راه دوستی پیش می آید و چنین
وانمود می کند که از دوستان خیرخواه اوست. انسان خوش باور ممکن است تحت تأثیر این برخوردِ به ظاهر
دوستانه قرار گیرد و به او اعتماد کند و بسیاری از مسایل محرمانه خود را با او در میان بگذارد. معلوم است که در
این صورت با چه مشکلاتی مواجه خواهد شد و چه زیان های جبران ناپذیری متوجه او خواهد شد. حضرت
علی(ع) در هشداری حکیمانه می فرمایند:

لا تَأمَنْ عَدُوّا وَ اِن شَکَرَ

به دشمن خود هرگز اعتماد نکن، اگرچه تشکر کند.

عفو بی بازگشت

گاهی به کسانی برمی خوریم که کسی را بخشوده اند، امّا پشیمان شده اند. این عمل از جوانمردی به دور است و
نشان می دهد که چنین افرادی در حقیقت بی گذشت اند. حضرت علی(ع) می فرمایند:

لا تَنْدَمَنَّ عَلی عَفْوٍ وَلا تَبْهَجَنَّ بِعُقوُبَهٍ

هرگز از عفوی که کرده ای، پشیمان مشو و از تنبیه و عقوبتی هم که کرده ای شادمان مشو.

تداوم فکر

از بزرگ ترین عوامل ناکامی، تلاش های مقطعی است که در زمان های بریده از هم و با فاصله های طولانی انجام
می گیرد. وجود این فاصله ها خواه نا خواه جلوی رشد فکر را که احتیاج شدیدی به تمرکز دارد، می گیرد و
استعدادها را تباه می کند. بنابراین برای رسیدن به مقصود، باید تلاش فکری مداوم داشت. حضرت علی(ع)
می فرمایند:

مَنْ طالَ فِکْرُهُ حَسُنَ نَظَرُهُ

هرکس اندیشه اش تداوم داشته باشد، نظرش درست خواهد شد.

نصیحت دشمنان

دشمن هیچ گاه مصلحت انسان را نمی خواهد. از این رو هرگز نباید فریب نصایح به ظاهر خیرخواهانه دشمنان
را خورد و در هیچ حالی نباید احتیاط را از دست داد. افراد بسیاری بودند که از سر بی احتیاطی و بر اثر حسن نیت
افراطی خود، آن چنان به دام دشمن افتادند که هرگز نتوانستند نجات یابند. حضرت علی(ع) می فرمایند:

قَدْ جَهَلَ مَنِ اسْتَنْصَحَ اَعْدائَهُ

هرکس از دشمن خود انتظار نصیحت داشته باشد، گمراه است.

کارهای خوب

روزهای عمر ما در واقع کارنامه زندگی ماست و هرچه انجام دهیم در این کارنامه ثبت می شود. پس تا آنجا که
ممکن است در انجام دادن عمل صالح بکوشیم و آن را برای روزی که هیچ چیز، غیر از عمل صالح و قلب سلیم به
کار نمی آید، ذخیره کنیم. اگر خدای ناکرده، فرصت ها را از دست بدهیم و با پرونده ای تهی از کارهای نیک از این
جهان رخت بربندیم، زیان کار خواهیم بود. حضرت علی(ع) می فرمایند:

اَلاَیّامُ صَحائفُ آجالِکُمْ فَخَلِّدُوها بِاَحْسَنِ اَعْمالِکُمْ

ایام، نامه های عمر شمایند، پس آنها را با بهترین کارهایتان جاودانه کنید.

روی گردانی از دنیا

اگر کسی به دنیا دل بسته شود و خود را اسیر آن کند، نه تنها از آن بهره مند نمی شود، بلکه همواره از آن بی بهره
خواهد ماند. اسیران دنیا هر لحظه حرص و طمع بیشتری می یابند و آن چنان غرق دنیاطلبی می شوند که سلامت و
آسایش خود را از دست می دهند و چه بسا قبل از رسیدن به آرزوهای دراز خود چشم از جهان فرو می بندند. حال
آنکه اگر دنیا را رها کنند، تجربه نشان داده است که دنیا به سویشان رو خواهد کرد. حضرت علی(ع) می فرمایند:

مَنْ اَعْرَضَ عَنِ الدُّنیا اَتَتْهُ

هرکس از دنیا روی برگرداند، دنیا به سراغش می آید.

بی نیازی

برخی از مردم ممکن است در تنگنای فقر و ناداری قرار بگیرند، اما همیشه سعی می کنند که در برابر دیگران
اظهار بی نیازی کنند، به طوری که حتی بسیاری از نزدیکان هم متوجه وضع نامطلوب اقتصادی شان نمی شوند.
اینان که به اصطلاح، با سیلی صورتشان را سرخ نگه می دارند، به سبب همت والایشان همیشه خدا و خلق را
شاکرند. آن چنان شکر می کنند که گویی همین چند دقیقه پیش با شکم سیر از سر سفره برخاسته اند. در مقابل،
گروهی هم با وجود امکانات بسیار، آن چنان دم از نداری می زنند که انگار از سرزمین قحطی زدگان برگشته اند.
حضرت علی(ع) می فرمایند:

اِظهارُ الغِنی مِنَ الشُکْرِ

اظهار بی نیازی، نوعی شکر است.

خداترسی

انسان تنها با ترس از خدا و دوری گزیدن از بدی ها می تواند برای خود محیط امن و آرامی به وجود آورد. کسی
که خداترس است و خداوند را همواره حاضر و ناظر بر اعمال خود می بیند، به آسانی فریب شیطان را نخواهد
خورد و همواره جاده سلامت را می پیماید. در این حال خداوند نیز به او آرامش خاطر عنایت می فرماید، به گونه ای
که از زندگی، لذّتی روحانی برده، همواره سرزنده و با نشاط خواهد بود. حضرت علی(ع) می فرمایند:

اَلْخَوْفُ مِنَ اللّهِ فِی الدُّنیا یُؤْمِنُ الْخَوفَ فِی الاخِرَهِ مِنهُ

خدا ترسی در دنیا باعث ایمن شدن از ترس در آخرت می شود.

گشاده دستی

برخی از مردم در کمک به دیگران سست اند، به طوری که به ندرت ممکن است به کسی کمک کنند، یا
احسان شان با روی خوش و گشاده نیست، بلکه طوری عمل می کنند که طرف مقابل احساس حقارت می کند. این
کار بدی است، زیرا عطای یک انسان با وجدان هرگز نباید اهانت آمیز باشد. انسان اگر قصد کمک کردن هم ندارد،
باید با عذرخواهی، دل دیگران را به دست آورد. حضرت علی(ع) می فرمایند:

اَعْطِ ما تُعْطیه مُعَجّلاً مُهَنّا وَ اِنْ مَنَعْتَ فَلْیَکُنْ فِی اِجْمالٍ وَ اِعْذارٍ

آنچه می دهی به نقد و با خوشرویی و گوارایی بده و اگر نمی دهی عذرخواهی کن.

دوری از پستی ها

از بزرگ ترین عوامل ناکامی، ارتباط داشتن با مسایل پست زندگی است. اگر انسان به مسائل باارزش توجه کند،
روح او از ذلّت و پستی به مقام عالی انسانیّت می رسد و این همان چیزی است که هر انسان آزاده ای آرزوی رسیدن
به آن را دارد. انسان های بلندهمت را نمی توان در پیرامون مسایل پست و بی ارزش جست، آنها در وادی نور و
روشنایی سیر می کنند و به موفقیت های بزرگی هم نایل می شوند. حضرت علی(ع) می فرمایند:

اَعْقَلُ النّاسِ اَبْعَدُهُمْ عَنْ کُلِّ دَنیَّهٍ

عاقل ترین مردم کسی است که از هر پستی بپرهیزد.

سکوت

برخی سخنانی می گویند که ارزش پاسخ گفتن ندارد و صرف وقت کردن برای جواب دادن به آن، جز اتلاف
وقت نتیجه ای ندارد و چه بسا انسان را از کارهای مهم زندگی نیز باز دارد. بنابراین جواب گفتن به هر سخن،
سنجیده نیست، بلکه باید به کلامی پاسخ داد که شایسته جواب باشد. حضرت علی(ع) می فرمایند:

رُبَّ کَلامٍ جوابُهُ السُّکوتُ

چه بسا سخنی که جوابش سکوت است.

خوف و رجا

هرکسی در زندگی خطاهایی کرده است و هرگز نمی تواند به پرونده اعمال خود، صددرصد مطمئن باشد و
همواره باید به لطف و رحمت بی انتهای پروردگار چشم دوخت و هیچ وقت نباید از رحمت و الطاف بی پایان الهی
مأیوس بود. از آن سو هم، نباید با تکیه بر فضل و کرم الهی، در ارتکاب گناه جسور بود. از کجا معلوم که انسان برای
برخی از گناهان دچار عقوبت سخت نشود و جزو بدکاران روز قیامت نباشد. به هر حال امید به لطف پروردگار، اگر
با خوف خداوند همراه باشد، می تواند مایه آرامش باشد. حضرت علی(ع) می فرمایند:

خَیْرُ الاَعْمالِ اعْتِدالُ الرَّجاءِ وَ الْخَوْفِ

بهترین کارها، میانه روی بین امید و ترس است.

نیازمندان واقعی

در جامعه ما کسانی هستند که در اوضاع سخت اقتصادی به سر می برند و به حکم عقل و وجدان و شرع باید به
کمک آنها شتافت. بعضی ها به این مسئله توجهی ندارند و چه بسا کمک های خود را به کسانی می رسانند که یا اصلاً
نیازمند نیستند، یا اگر هم نیازی داشته باشند، نیازشان چندان شدید و فوری نیست. بکوشیم کمک هایمان را در
درجه اول به کسانی که استحقاق بیشتری دارند، برسانیم. حضرت علی(ع) می فرمایند:

خَیْرُ الْبِرِّ ما وَصَلَ اِلَی الْمُحْتاجِ

بهترین نیکوکاری آن است که در حق نیازمندان انجام شود.

مستی ثروت

ثروت در عین این که می تواند باعث نجات مستمندان و اصلاح مشکلات زندگی باشد، اگر به دست نااهلان
بیفتد، ممکن است باعث هلاک هرچه بیشتر فرد و جامعه شود. در طول تاریخ، بیشتر بدبختی هایی که گریبان گیر
جوامع انسانی شده، در پی بدمستی های همین ثروتمندان مغرور بوده است. بنابراین همواره باید متوجه بود که با
ثروت اندوزی شخصیت انسانی مان به کلی مسخ نشود و گرفتار عذاب الهی نشویم. حضرت علی(ع) می فرمایند:

اِسْتَعیذُوا بِاللّهِ مِنْ سَکْرَهِ الْغِنی فَاِنَّ لَهُ سَکْرَهً بَعیدَهَ الاِفاقَهِ

از مستی توانگری به خدا پناه ببرید که آن را مستی عجیبی است که به هوش آمدن از آن بسیار دور است.

اندیشه پاک

انسان های نیک کردار و خیراندیش اندیشه پاک دارند و این نشانه علاقه آنها به مسایل معنوی و خدمت به
دیگران است. نیکوکاران بر اثر تداوم کارهای خوب، نه تنها به بدی ها نمی اندیشند، بلکه تلاش می کنند که در فکر و
عمل خوب با دیگران شریک باشند و به سبب نیت پاکشان همواره با موفقیت های بزرگ روبرو می شوند. حضرت
علی(ع) می فرمایند:

اَلْفِکْرُ فِی الْخَیْرِ یَدْعُوا اِلَی الْعَمَلِ بِهِ

اندیشه نیک، انسان را به کردار نیک فرا می خواند.

افتخار به اسراف

اسراف در هر چیز، به خصوص در خوردنی ها و آب و چیزهای دیگر بسیار ناپسند است؛ زیرا مواد و منابع
حیاتی بیش از هر چیز دیگر مورد احتیاج مردم است و باید از حیف و میل کردن آنها پرهیز شود. متأسفانه با وجود
تأکیدهای مکرر باز هم عده ای بی توجه اند و هر شب و روز صدها میلیون ریال از منابع حیاتی جامعه را هدر
می دهند. شگفتا که در این میان، عده ای به این کار افتخار می کنند و به نشر فرهنگ اسراف در جامعه دامن می زنند،
در حالی که این وظیفه ای وجدانی، شرعی، عقلی و اجتماعی است که هرکس به نوبه خود از اسراف جلوگیری کند
تا خدای نکرده جامعه ما دچار عذاب الهی و فقر و نداری نشود. حضرت علی(ع) می فرمایند:

مَنِ افْتَخَرَ بِالتَّبْذیرِ احْتَقَرَ بِالاِفْلاسِ

هرکس به اسراف و ریخت و پاش افتخار کند، دچار تنگدستی خواهد شد.

مسئولیت پذیری

وجود تناسب میان انسان و مسئولیت هایش، موجب می شود که کارها به خوبی پیش رود و انسان در کارهایش با
اعتماد به نفس و انگیزه و موفقیت بیشتری حرکت کند. اما اگر انسان مسئولیت متناسب با خود را نداشته باشد و
احساس کند در جای شایسته خود قرار ندارد، به مرور زمان شور و نشاط و انگیزه کار را از دست می دهد. در این
صورت، هم فرد آسیب می بیند و هم نهادی که در آن کار می کند و جامعه دچار اختلال خواهد شد. حضرت
علی(ع) می فرمایند:

کُن مَشْغُولاً بِما اَنْتَ عَنْهُ مَسْئُولٌ

به آنچه نسبت به آن مسئولیت داری، مشغول باش.

سحرخیزی

هرکس بر اساس عقاید خود ساعات خواب و بیداری اش را تنظیم می کند و خود را به آن عادت می دهد. در این
میان کسانی هستند که در تنظیم ساعت خواب به گونه ای عمل می کنند که به سحرخیزی عادت کنند و ساعاتی قبل
از اذان صبح، به عبادت و بندگی خدا مشغول باشند و هم آواز با مرغان سحری، خدا خدا گویند. این افراد غالبا در
اوایل شب می خوابند تا از نعمت بیداری سحر برخوردار شوند. از این گذشته سحرخیزی به هر دلیل که باشد،
عادتی با ارزش و مایه برکت است. حضرت علی(ع) می فرمایند:

باکِروا فَالْبَرَکَهُ فِی المُباکَرَهِ

سحرخیز باشید که برکت در سحرخیزی است.

نصیحت پذیری

بعضی نصیحت را با جان و دل می پذیرند و از پند دهنده نیز قدردانی می کنند، اما عده ای دیگر نه تنها
سپاس گزاری نمی کنند، بلکه در برابر پند و اندرز بر می آشوبند و اعتراض می کنند. این نوع برخورد ناشی از
خودخواهی و تکبّر است و متکبر بر اثر غرور، استعداد تربیت پذیری خود را از دست داده، در آتش جهل و نادانی
خواهد سوخت. حضرت علی(ع) می فرمایند:

مَنْ خالَف النُصْحَ هَلَکَ

هرکس با نصیحت مخالفت کند، نابود خواهد شد.

ساده زیستی

برخی از مردم در این دنیا زندگی ساده و بی آلایش و در عین حال پاک و با صفایی دارند و از آلودگی هایی که بر
زندگی مردمان دنیاطلب سایه افکنده است به دورند. این افراد راهی انتخاب کرده اند که پیامبران خدا و بندگان
صالح پیموده اند و هرگز حاضر نیستند یک روز از زندگی پاک و بی آلایش شان را با مادیات و منافع دنیوی عوض
کنند. حضرت علی(ع) می فرمایند:

الزُّهدُ فِی الدنیا الرّاحَهُ العُظْمی

ساده زیستی در دنیا بزرگ ترین آسایش است.

احتیاط

انسان در عین تلاش برای تصمیم گیری در امور زندگی، لازم است همیشه جانب احتیاط را در نظر گیرد تا
خدای نکرده در چاهی که ناخودآگاه با دست خود می کَنَد نیفتد و راه احتیاط این است که برای انجام دادن هر کاری
علاوه بر بذل دقت، از دیگران هم نظر خواهی کند. گاهی لازم است که کار را طوری آغاز کنیم که اگر لازم شد
بتوانیم آن را رها کنیم، نه آنکه از اول تمام پل ها را پشت سرمان خراب کنیم و در تنگنا قرار گیریم. حضرت
علی(ع) می فرمایند:

لاخَیْرَ فی عَزْمٍ بلا حَزْمٍ

تصمیم قاطع بدون دوراندیشی سودی ندارد.

راستگویی

راستگویی از بهترین صفات انسانی است، همچنان که دروغگویی بدترین صفت است. متأسفانه بعضی از مردم
طوری به دروغگویی عادت کرده اند که اگر در شبانه روز چند بار دروغ نگویند، احساس آرامش و شادی نمی کنند.
کسانی که دروغ می گویند در حقیقت دچار عقده حقارت اند و چون می بینند مردم به آنها بی اعتماد شده اند، با گفتن
دروغ توجه دیگران را به خود جلب می کنند. در این میان به انسان هایی بر می خوریم که هرگز زبان خود را به دروغ
نمی آلایند. حضرت علی(ع) می فرمایند:

اَلصِّدْقُ اَقْوی دَعائِمِ الایمانِ

راستگویی قوی ترین ستون ایمان است.

سؤال مغرضانه

گاهی پرسیدن برای یادگیری است که کار خوب و پسندیده ای است و در فرهنگ اسلامی به آن سفارش شده
است؛ گاهی هم سؤال کردن برای رسوا کردن و جاهل نشان دادن طرف مقابل است، که البته این روش، کاری
ناجوانمردانه و غیرانسانی است؛ زیرا این گونه پرسش ها تنها برای دگرآزاری است که از نظر اسلام ناپسند و
مذموم است. حضرت علی(ع) می فرمایند:

اِذا سَأَلْتَ فَاسْأَلْ تَفَقُّها وَلاتَسْأَلْ تَعَنُّت

وقتی از کسی چیزی می پرسید، برای فهمیدن باشد نه برای غرض ورزی.

زینت باطن

گرچه انسان باید ظاهری آراسته داشته باشد، اگر کسی در این مورد زیاده روی کند و همه چیز خود را فدای ظاهر
کند، نشانه نوعی اختلال روانی و ناکامی های گوناگون است. اسلام عزیز به زیبایی باطنی اهمیت فراوانی می دهد و
بر تقویت هرچه بیشتر اراده و ایمان، تأکید فراوان دارد. پس بکوشیم جزو کسانی باشیم که علاوه بر آراستگی ظاهر،
از باطنی نیکو و شایسته نیز بهره مندند. حضرت علی(ع) می فرمایند:

زینَهُ الْبَواطِنِ اَجْمَلُ مِنْ زینَهِ الظَّواهِر

زینت باطن بهتر از زینت ظاهر است.

رفع گرفتاری ها

از نعمت های بزرگ مراجعه اشخاص برای رفع گرفتاری هاست. نه تنها انسان نباید این مسأله را نوعی گرفتاری
و دردسر حساب کند، بلکه باید شکرگزار باشد که خدا چنین توفیقی را نصیب او کرده و خواسته است که گرفتاری
بنده ای به دست او حل شود. بی شک این توفیق نصیب هرکسی نمی شود، پس مبادا که از مراجعه مردم ناراحت
شویم و با آنها برخورد نامناسب کنیم. حضرت علی(ع) می فرمایند:

اِنَّ حَوائِجَ النّاسِ اِلَیْکُمْ نِعْمَهٌ مِنَ اللّهِ عَلَیْکُمْ فاغْتَنِمُوها وَ لاتَمَلُّوها فَتَتَحَوَّلُ نِقْمَهً

روی آوردن مردم به شما برای رفع حوائج نعمتی است از خدا، پس آن را غنیمت بشمارید و از آن ملول نشوید
تا این نعمت به عذاب بدل نشود.

مبارزه با مشکلات

بعضی ها در برابر حوادث و مسائل ناگهانی چنان دچار وحشت می شوند که قدرت کم ترین کاری را ندارند. در
این هنگام بهترین راه برای انسان این است که سعی کند آرامش خود را حفظ کند و جوانب قضیه را بررسی کند تا
راه حل مناسبی بیابد. بی قراری کردن و اظهار ناراحتی نه تنها نتیجه بخش نیست، بلکه بر مشکل خواهد افزود.
حضرت علی(ع) می فرمایند:

کَمْ مِنْ صَعْبٍ تَسْهَلُ بِالرَّفُقِ

چه بسیار دشواری هایی که با آرامش آسان می گردد.

پیش قدمی در برآوردن نیازها

از نشانه های جوان مردی، این است که انسان پیش از اینکه حاجتی از او بخواهند، در برآوردن نیاز پیش قدم
شود. با این کار هم نیاز نیازمند تأمین می شود و هم آبروش حفظ می شود. با این عمل شخص نیازمند احساس عزّت
نفس می کند و شرمگین نمی شود. به راستی بین این دو گونه برخورد چه قدر فاصله است: کسی که در برآوردن نیازها
پیشقدم است و کسی که با منّت گذاشتن و آبروریزی در صدد تأمین حاجت کسی باشد. حضرت علی(ع)
می فرمایند:

اَفْضَلُ النَّوالِ ما وَصَلَ قَبْلَ السؤال

بهترین بخشش آن است که قبل از درخواستن باشد.

تأثیر معاشرت

یکی از بهترین راه های شناخت دیگران، این است که ببینیم آنها با چه کسانی معاشرت دارند. معاشرت خواه
ناخواه تأثیرگذار است. بسیاری از اوقات اگر بخواهیم در مورد دیگران تحقیق کنیم، نمی توانیم آن طور که باید و
شاید اطلاعات درستی کسب کنیم. در این موارد از راه معاشرت های افراد می توان به نتایج بهتری دست یافت.
حضرت علی(ع) می فرمایند:

اِخْتَبِروا النّاسَ بِاِخْوانِهِمْ

مردم را به معاشران و دوستانشان بشناسید.

اخلاص

اخلاص یعنی این که انسان هدف الهی را با اهداف دیگر در نیامیزد؛ به طور مثال وقتی می گوییم این کار را برای
خدا انجام می دهم در واقع نیز چنین باشد. البته افرادی هستند که کارها را از روی اخلاص انجام می دهند، ولی باید
پذیرفت که در طول تاریخ مخلصان گروه ناچیزی بوده اند و غالبا بیش از مخلصان واقعی، با مدعیان اخلاص سر و
کار داشته ایم. حضرت علی(ع) همگان را به اخلاص سفارش نموده، می فرمایند:

اَخْلِصُوا اِذا عَمِلْتُمْ

چون کاری می کنید، اخلاص داشته باشید.

تنبلی و کسالت

یکی از بزرگ ترین عوامل بدبختی انسان ها تنبلی است. شما انسان های با استعدادی را می شناسید که اگر
بخواهند در فنون مختلف فعالیت کنند، می توانند به بهترین موفقیت ها نائل گردند، ولی نه تنها موفقیتی ندارند که
برعکس، حتی به قدر کم استعدادترین انسان ها هم کاری از پیش نبرده اند. اینها به سبب تن پروری و خودداری از به
کار بردن استعدادهای خویش، به موجوداتی عاطل و باطل تبدیل شده اند. حضرت علی(ع) می فرمایند:

مَنْ دامَ کَسَلُهُ خابَ اَمَلُهُ

کسی که پیوسته در تنبلی و تن پروری باشد، کامیاب نخواهد شد.

احترام به بزرگ سالان

نباید فراموش کنیم که وظیفه انتقال فرهنگ گذشتگان و نسل های گذشته به ما، بر دوش بزرگ سالان است. در
حقیقت نسل گذشته و نسل های گذشته زمینه زندگی کنونی ما را فراهم آورده اند. بنابراین بی انصافی است که نسبت
به آنها بی اعتنا باشیم و از آن همه لطف و صفای خالصانه آنها هیچ نگوییم و آنها را به حال خود بگذاریم. این
ناسپاسی را نه خدا می پسندد و نه وجدان آگاه و فطرت آدمی. حضرت علی(ع) در این باره می فرمایند:

وَقِّروا کِبارَکُمْ یُوقِّرُکُمْ صِغارُکُمْ

بزرگ ترهایتان را گرامی بدارید تا کوچک ترها شما را گرامی بدارند.

طمع کاری

برخی از مردم که اراده محکم و استواری ندارند، خواسته ها و هوس هایشان را بی فکرانه دنبال می کنند و کاری
ندارند که آن چیز به سود آنهاست یا به زیانشان. این گونه انسان ها معمولاً ظاهربین اند و ثبات عقیده ندارند و
تجربه های مکرر هم نمی تواند آنها را از دام طمع برهاند. چنین کسانی نه از کار کنونی خود سود می برند و نه از
اقدامات بعدی شان نتیجه مطلوبی به دست خواهند آورد. امام علی(ع) می فرمایند:

لا تَطْمَع فی کُلِّ ما تَسْمَعُ فَکَفی بِذلِکَ حُمْق

به هرچه می شنوید طمع نکنید که این نشان حماقت است.

عصبانیت

گاهی اوقات مسائلی پیش می آید که ناملایم و ناراحت کننده است. در این حال است که انسان باید کوشش کند
تا از کوره در نرود، لختی درنگ کند و با تفکّر و تعقّل خود را کنترل کند. بدیهی است چنین تأملی موجب کاهش
تحریک عصبی می شود و شخص خشمگین را از اتخاذ تصمیم های آنی باز می دارد. حضرت علی(ع) در توصیه به
خویشتن داری فرموده است:

اَلْحِلْمُ یُطْفِی ءُ نارَ الْغَضَبِ وَالْحِدَّهُ تُؤْجِحُ اِحْراقَهُ

خویشتن داری آتش خشم را خاموش می کند، و تندی شعله های عصبانیت را مشتعل می سازد.

کنجکاوی

انسان های دقیق، سعی می کنند که نسبت به مسائل زندگی و امور طبیعت کنجکاو باشند. آنها سطحی نگر
نیستند، بلکه تلاش م