پاورپوینت کامل نگاهی انتقادی به مهمترین آثار مقتل نگاری معاصر ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل نگاهی انتقادی به مهمترین آثار مقتل نگاری معاصر ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل نگاهی انتقادی به مهمترین آثار مقتل نگاری معاصر ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل نگاهی انتقادی به مهمترین آثار مقتل نگاری معاصر ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

مقدمه

مقتل نگاری بخش مهمی از تاریخ نگاری اسلامی است و تحول و دگرگونی هایی را پشت سر گذاشته است که در این پژوهش به آن پرداخته می شود.

این نوشتار، درباره منابع و آثاری است که شیعیان درباره تاریخ عاشورا و شرح شهادت امام حسین علیه السلام و یارانش نگاشته اند؛ اعم از آنکه به نام مقتل باشد یا به نام دیگری و بنابراین شامل عاشوراپژوهشی می شود. مقاله حاضر درصدد معرفی و دسته بندی تلاش های امروز درباره مقتل نگاری است که آن را در سه دسته ترجمه یا بازآفرینی مقاتل پیشین، جمع آوری و بازنویسی مقتل مستند به سبک پیشینیان، و بررسی نقادانه گزارش های مقتل های پیشین و بازآفرینی مقاتل جامع می توان تنظیم کرد. در این پژوهش، بیش از دوازده مقتل معرفی شده است.

مقتل در لغت و اصطلاح

«مقتل» بر وزن مَفْعَل، اسم مکان از ریشه «قتل»، به معنای قتلگاه و کشتنگاه است. (رافعی، ۱۴۱۴، ص۴۹۰). اما در اصطلاح تاریخ نگاری، مراد از «مقتل» شرح علل، انگیزه ها، وقایع پیرامونی، جزئیات، حوادث مقارن و پیامدهای کشته شدن فرد یا افراد مشخصی است که به نوعی، در یک برهه زمانی، منشأ تحول در ابعاد مختلف فکری، سیاسی، فرهنگی، نظامی یا اجتماعی بوده اند. (قهرمانی شایق، ۱۳۹۴، ص۳۹).

مقتل الحسین علیه السلام، نوعی تک نگاری تاریخی است که در آن به شرح جریان شهادت امام حسین علیه السلام و یارانش و در یک کلام، به واقعه کربلا (از آغاز تا پایان) پرداخته شده است. البته اینکه بر بسیاری از آثار یادشده عنوان مقتل اطلاق شده، به این علت است که مقتل نویسان و مورخان تاریخ عاشورا، اخبار مربوط به واقعه عاشورا و کیفیت نبرد و شهادت امام حسین علیه السلام و یارانش را در یک جا جمع کرده و آن آثار، محل گردآوری آن اخبار شده است. بنابراین تعبیر «مقتل الحسین علیه السلام» به معنای مکان اخبار گردآوری شده درباره واقعه عاشورا به ویژه شهادت امام حسین علیه السلام است (رنجبر، ۱۳۸۶، ص۱۶۵).

تفاوت عاشورانگاری با مقتل نگاری

عاشورانگاری دارای محتوای مقتل نگاری اصطلاحی است، با این تفاوت که آثاری را نیز که شامل حوادثی دیگر، افزون بر گزارش عاشوراست، در بر می گیرد و محتوای مقتل، بخشی از موضوع کتاب، و نه تمام آن بوده است (پیشوایی و دیگران، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۴۳).

پیشینه پژوهش

آثار بسیاری درباره مقتل نگاری در سال های اخیر منتشر شده که به معرفی و نقل مقتل های نوشته شده تاکنون پرداخته اند؛ هرچند که به طور اختصاصی به مقتل شیعه نپرداخته اند. مقاله «سیری در مقتل نگاری»، اثر محمدجواد صاحبی، از مهم ترین این آثار است که به طور بسیار مختصر، سیر مقتل نویسی در شیعه را بیان کرده است (صاحبی، ۱۳۷۴، ص۲۶۲).

معرفی و نقد منابع عاشورا از سیدعبدالله حسینی، کتابی پرتتبع و جامع است که با نگاهی انتقادی و پس از بیان کلیاتی درباره منابع عاشورا در فصل اول، با ارائه دسته بندی محتوایی، به معرفی و نقد مقاتل تا دوره معاصر پرداخته است (گزارش های تاریخی، گزارش های رجالی، گزارش های داستانی، گزارش های تخیلی، گزارش های جعلی). نویسنده تنها گزارش های تاریخی را دارای اعتبار و ارزش دانسته که در سه گزارش «ابومخنف با روایات متعدد از طبری، مفید، ابوالفرج و. . . »، «گزارش (بی اعتبار) حصین» و «گزارش ابومعشر با راویان دیگر» منحصر است (حسینی، ۱۳۸۶، ص۷). وی در فصل چهارم با عنوان گزارش های جعلی، روایت عمار دهنی، روایت أمالی صدوق و مقتل جابر جعفی را جای داده و در فصل پنجم با عنوان گزارش های داستانی الفتوح ابن اعثم، مقتل الحسین خوارزمی، روضه الواعظین، مناقب آل ابی طالب، لهوف، مثیر الاحزان، و در فصل ششم که آن را گزارش های تخیلی نامیده، نور العین، دلائل الامامه، منتخب طریحی و اسرار الشهاده را جای داده است. همین طور که از عناوین مشخص است، ملاک این تقسیم بندی روشن نیست و برخی از کتب را در دو فصل جای داده و برخی از کتاب ها را که می توانستند در دو فصل قرار گیرند، تنها در یک فصل قرار داده است.

به نظر می رسد معیارهای ارزیابی نویسنده و داستانی یا مجعول دانستن روایت نزد نویسنده، چندان استوار نیست. ایشان خردگریزی را با خردستیزی در نقل گزارش ها یکسان ترجمه کرده که باعث شده در این اثر کمتر نوشته ای از گزند تیغ تیز نقد نویسنده محترم در امان بماند. نویسنده، روایات منسوب به ائمه را به دلایلی چند، که خود از آن مطمئن است، انکار کرده، آن چنان که اگر قرآن کریم نیز کتاب مقتل بود، بعید نبود به دلیل نقل داستان و وجود رؤیا در آن، از سوی نویسنده محترم نقد شود. در عین حال معرفی منابع مختلف در این کتاب و نقل نقد های بجا، همچنین رد نقدهای تندروانه، از ویژگی های این پژوهش است.

آثار دیگری نیز در زمینه مقتل نگاری تولید شده است که در این پژوهش راهگشا بود؛ اما به منظور رعایت اختصار از ذکر آنها خودداری می کنیم.

مقتل نگاری و نگاشته های عاشورا در عصر کنونی (سده اخیر)

در عصر کنونی، روند نگارش مقتل در شیعه همچنان ادامه یافته؛ هرچند رویکرد های آن تااندازه ای تغییر کرده است؛ زیرا علاوه بر به خدمت گرفتن مقتل برای فلسفه گریه کردن و گریاندن محض، رویکرد الگوگیری از عاشورا در ابعاد مختلف اجتماعی، سیاسی و فرهنگی نیز بیشتر مورد توجه قرار گرفته و تحت تأثیر حرکت های اصلاحی درون شیعه، جریانی ایجاد شده است تا وقایع کربلا را بازشناسی، و چهره واقعی آن را برای الگوگیری جوامع مختلف، ترسیم کند. بر این اساس می توان نوشته های دو قرن اخیر را در چند دسته جای داد:

۱- ترجمه و گردآوری مطالب مقاتل پیشین و بازآفرینی آن؛

۲- جمع آوری و نگاهی دوباره به منابع مختلف؛

۳- بررسی نقادانه مقتل های پیشین و بازآفرینی مقتل های جامع نگر با توجه به همه منابع معتبر.

نظر به اینکه آثار انتشاریافته در سده اخیر، به خصوص پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، به شدت فزونی یافته و با توجه به محدودیت حجم مقاله، در ادامه تنها به ذکر نمونه هایی برتر از این تلاش ها بسنده می شود.

۱- ترجمه یا بازآفرینی مقتل های پیشین

الف) وقعه الطف، (بازسازی مقتل ابومخنف)

این کتاب، گزارش های ابومخنف به روایت طبری از واقعه کربلاست که یکی از استادان معاصر تاریخ اسلام، آن را انتخاب، و در مجموعه ای منسجم، منتشر کرده است. گردآورنده دانشمند پس از مقدمه ای مبسوط درباره ابعاد مختلف شخصیت ابومخنف و کتاب و راویانش و اثبات مخدوش بودن انتساب مقتل ابی مخنف موجود، به ابومخنف، (یوسفی غروی، ۱۳۶۷، ص۸ ۶۶). گزارش های ابومخنف را از واقعه عاشورا از مرگ معاویه تا بازگشت اهل بیت: به مدینه، از متن طبری گزینش کرده و ارائه داده است. این ارائه به همراه پاورقی های مفصل و تصحیح متن است که با کروشه مشخص شده است. ازجمله خدمات استاد در این پاورقی ها عبارت اند از: اعراب کلمات سخت خوان، معرفی شخصیت هایی که در متن از آنها نامبرده شده و ارائه کارنامه و سابقه مختصر آنها به گونه ای که می توان ترجمه چهره های برجسته یاران سیدالشهدا و لشکریان عمر سعد را در این پاورقی ها یافت (ر. ک: همان، ۱۳۶۷، ص۸۸، ۹۳، ۹۵ و. . . )، مقایسه برخی از گزارش های ابومخنف و مقاتل دیگر با روایت طبری (برای نمونه ر. ک: همان، ۱۳۶۷، ص۷۵، ۸۱ و ۸۵)، ارائه توضیحات روشنگرانه در موارد مبهم (ر. ک: همان، ۱۳۶۷، ص۸۹)، توضیح اصطلاحات و ضرب المثل های متن (برای نمونه ر. ک: همان، ۱۳۶۷، ص۱۰۸، ۱۱۰ و ۹۵)، ارائه تحلیل های مختصر و در حوصله پاورقی پس از نقل گزارش های مهم. (همان، ۱۳۶۷، ص۱۱۵) و تکمیل نواقص مهم گزارش ابومخنف، مانند نقل مقتل حضرت ابوالفضل از ارشاد مفید با تذکر فقدان این قسمت در روایت طبری از ابومخنف (همان، ۱۳۶۷، ص۲۴۵).

این کتاب را با مجموعه توضیحات و پاورقی های آن می توان یکی از متقن ترین آثار موجود در زمینه مقتل دانست؛ هرچند ارائه توضیحات در قالب پاورقی و حاشیه نگاری، کار را اندکی بر مخاطب دشوار کرده و او را برای یافتن مطلب، سردرگم می کند. ترجمه روان و نسبتاً دقیقی از این کتاب، با قلم آقای دکتر جواد سلیمانی، با عنوان نخستین گزارش مستند از نهضت عاشورا، منتشر شده است. دکتر جودکی نیز تلاشی پس از استاد یوسفی غروی در زمینه گزینش مقتل ابومخنف از متن طبری داشته است که با نام نخستین مقتل مکتوب امام حسین علیه السلام منتشرشده است.

ب) تصحیح و منبع شناسی کتاب الملهوف

دکتر مصطفی صادقی کاشانی، در بخش اول این کتاب به نسخه شناسی و مباحث کلی و در بخش دوم به ذکر متن ملهوف، با اختلافات نسخ آن، پرداخته است. نویسنده در بخش اول بیان می کند که در حین کار برای منبع شناسی کتاب ملهوف، روشن شد که بخشی از مطالب این کتاب از سید نیست و در همه نسخه ها نیز مشترک نمی باشد؛ اشکالی که با مراجعه به نسخ خطی نمایان تر شد. وی با مقایسه ۵۷ نسخه خطی و سنگی به تصحیح انتقادی کتاب لهوف پرداخته و بااینکه نام «ملهوف» را درست می داند، اما نام مشهور «لهوف» را برای آن به کار برده است (صادقی کاشانی، ۱۳۹۵، ص۲۲).

نویسنده اوج استفاده و ارجاع به لهوف را از دوره صفویه می داند که علاوه بر موج توجه به مقتل در این دوره، به اعتبار و جایگاه سید بن طاووس نیز بازمی گردد (همان، ۱۳۹۵، ص۲۶). ایشان معتقد است که لهوف و مثیر الاحزان، هر دو تحریری از کتاب سومی هستند و نه لهوف و نه مثیر با توجه به یکدیگر نگاشته نشده اند (همان، ۱۳۹۵، ص۱۳).

نتیجه این تحقیق، استخراج سی اختلاف عبارتی و نقلی، با چشم پوشی از خطاهای املایی و قلمی است. برخی از این اختلافات عبارت اند از: جمله «لایوم کیومک»، حضور فرشتگان نزد امام، گزارش معمر بن مثنی مبنی بر اعزام گروهی برای ترور امام به مکه، جمله مشهور مشیت (ان الله شاء ان یراک)، نام بردن از حضرت رقیه در خطاب به زنان اهل حرم، چگونگی شهادت کودک صغیر و. . . (همان، ۱۳۹۵، ص۳۷).

نویسنده محقق این کتاب بر این باور است که غالب حذفیات از نسخ مختلف لهوف، مطالبی است که منبع اصلی آنها در دسترس نیست و معرکه آرای عاشوراپژوهان و مورد اختلاف است و نتیجه می گیرد دست کم بیست روایت از کتاب لهوف محل تردید جدی است. درباره این اضافات دو احتمال وجود دارد: یا از اضافات نساخان و کاتبان است، یا ویرایش بعدی نویسنده است؛ هرچند که شاهدی ندارد (همان، ۱۳۹۵، ص۳۸). از آنجا که این کتاب مبتنی بر لهوف است و ویرایشی جدید از آن ارائه داده و کتاب لهوف نیز مورد توجه جامعه است، در ادامه به خود این کتاب نیز می پردازیم. این کتاب، اللهوف علی قتلی الطفوف، اثر سید رضی الدین ابوالقاسم علی بن موسی ابن جعفر بن طاووس (۵۸۹ م ق) است که آن را «ملهوف» نیز گفته اند. ولی به گفته آقابزرگ، «لهوف» مشهورتر است (آقابزرگ تهرانی، ۱۴۳۰، ج۲۲، ص۲۲۳). سید ابن طاووس، از چهره های برتر فقهی، کلامی و معنوی، از خاندانی مشهور از شیعه حله است (کلبرگ، ۱۳۷۱، ص۱۹). او آثار بسیاری دارد، ازجمله لهوف که آن را پس از مصباح الزائر و جناح المسافر، برای برطرف کردن نیاز مسافران به مقتلی مختصر، به دلیل تنگی وقت زائران، نگاشته است (ابن طاووس، ۱۳۴۸، ص۱۱).

سید، ساختار و فصول این اثر را همانند ابن نما در سه مسلک تدوین و نگارش کرده است: مسلک نخست: امور متقدم بر جنگ، مسلک دوم: شرح نبرد روز عاشورا و امور نزدیک به آن، و مسلک سوم: حوادث پس از شهادت. برخی از محققان گمان دارند که ابن طاووس مطالب مقتل خود را از ابن نما گرفته است. البته ابن طاووس نه تنها در هیچ جای این اثر به این نکته اشاره نکرده، بلکه چنان که گفته شد او در جای دیگر گفته است که هیچ کس بر او در نگارش چنین کتابی سبقت نگرفته است (رنجبر، ۱۳۸۶، ص۸۳). افزون بر اینکه این ادعا با توجه به تفاوت گزارش های این دو اثر از نظر محتوا و نوع چینش مطالب، پذیرفته نیست؛ چراکه گزارش های ابن طاووس مختصرتر و از تعابیر خود نویسنده است، وی غالب گزارش ها را نقل به مضمون، و با قلم خود گزارش کرده است.

در این کتاب، هرچند تلاش شده تا چینش حوادث منطقی باشد، موارد خطایی هم دیده می شود؛ مانند طلب آب و اتمام حجت پیش از حوادث تاسوعا و ذکر عبور زنان از مصرع شهدا و سخنان حضرت زینب هنگام غارت (ابن طاووس، ۱۳۴۸، ص۱۳۳) که ظاهراً مربوط به بعد از عاشوراست. برخی از گزارش های منحصربه فرد سید ابن طاووس از این قرارند:

حدیث مشیت؛ یعنی جمله مشهور حضرت از قول رسول خدا۹ «ان الله شاء أن یراک قتیلا وان الله شاء أن یراهنّ سبایا»؛

نقل جزئیات بیشتر از مقتل امام مانند گزارش اصابت سنگ به پیشانی امام و به دنبال آن اصابت تیر سه شعبه به قلب و بیرون آوردن آن و به زمین آمدن و خواندن دعای «بسم الله و بالله. . . » (همان، ۱۳۴۸، ص۱۲۰)؛

نقل نسبتاً کامل خطبه های طولانی امام، ازجمله خطبه ای که در مکه قرائت کرد و از شهادت خود خبر داد «خط الموت علی ولد آدم. . . » (همان، ۱۳۴۸، ص۶۰).

از جمله منابع سید بن طاووس را می توان «اصل (به معنای کتاب حدیثی در یک موضوع) احمد بن حسین بن عمر بن بریده» که از آن نام برده و مقتل ابن اعثم دانسته اند (همان، ۱۳۴۸، ص۶۳).

۲- جمع آوری و نگارش مقتل مستند به سبک پیشینیان

الف) لواعج الاشجان

نویسنده این کتاب سیدمحسن امین، فقیه، ادیب و شرح حال نگار شیعی اهل جبل عامل لبنان است و پس از محدث نوری، یکی از مجتهدان پیشگام تصحیح روش عزاداری در سوگ امام حسین علیه السلام به شمار می رود. اعیان الشیعه مهم ترین اثر دانشنامه ای وی، مشتمل بر معرفی علما و بزرگان شیعه است.

کتاب لواعج الاشجان (داغ مصیبت ها) از مقدمه و سه مقصد و یک خاتمه تشکیل شده است. مؤلف در مقصد اول به طور خلاصه از مرگ معاویه تا دعوت کوفیان، مطالبی بیان کرده و مقصد دوم کتاب را به واقعه روز عاشورا اختصاص داده است. حدود یک چهارم از مباحث آخر کتاب نیز به پس از شهادت و نقل خطبه های اهل بیت: در کوفه و شام اختصاص دارد. مؤلف در خاتمه از دو موضوع جداگانه گفت وگو کرده که یکی محل دفن سر مقدس، و دیگری اطلاع امام از شهادت خود است (امین، ۱۴۳۶، ص۵۴).

متن تصحیح شده این کتاب توسط استاد منذر حکیم با معرفی منابع آن منتشر شده است. این کتاب دارای متنی روان و به عربی معاصر است و مؤلف محترم دغدغه ارائه مقتلی بدون خدشه و صحیح داشته (همان، ۱۴۳۶، ص۲۵۴). امین در این کتاب، رجزها یا مرثیه های متناسب با مصائب را آورده است (ر. ک: همان، ۱۴۳۶، ص۱۵۴ و ۱۷۷). وی از نقل خواب یا گزارش های مختلف منابع، با حذف نقاط تعارض، ابایی نداشته و آمارهای مبالغه آمیز را ذکر کرده است؛ برای نمونه تعداد کشته شدگان به دست حبیب بن مظاهر را ۷۲ نفر ذکر کرده که حتی مصحح دانشمند نیز نتوانسته منبعی برای آن بیابد (همان، ۱۴۳۶، ص۱۵۷)؛ هرچند در مواردی آن را با «قیل» نیز آورده است.

این کتاب با دو عنوان اشک و ماتم در سوگ سبط نبی خاتم و امام حسین علیه السلام و حماسه کربلا به فارسی ترجمه و منتشر شده است (ویکی شیعه، مقاله لواعج الاشجان).

ب) مقتل الحسین

نویسنده این کتاب، سیدعبدالرزاق بن محمد موسوی مُقَرَّم (م۱۳۹۱ق) از دانشمندان محقق و نویسندگان معاصر است که کتاب هایی درباره خاندان پیامبر۹ و تاریخ اسلام نگاشته است

(مقرم، ۱۳۷۷، ص۱۷). مقرم در این کتاب در مقدمه ای طولانی به مسائل و بحث های پژوهشی درباره

امام حسین۷ و قیام آن حضرت پرداخته است و سپس در متنی روان و ادبی و با انشای خود، به نقل حوادث کربلا به صورت تاریخ تحلیلی پرداخته است. متن ادبی، زیبا و پرشور این مقتل باعث شده تا بسیاری از مقتل نویسان از متن مقرم در کتاب های خود استفاده کنند. همچنین در پاورقی های این کتاب، به تناسب مطالب، بحث های فقهی، لغوی و ادبی نیز ارائه شده است (برای نمونه رک: همان، ۱۳۷۷، ص۱۴۱ و ۱۵۰).

وی در بخش اصلی، بیشتر مطالب خود را از کتب و مقتل های مختلفی چون مقتل خوارزمی، مثیر الاحزان، نفس المهموم، تذکره الخواص، تاریخ طبری، ارشاد المفید، لهوف و أمالی صدوق نقل کرده؛ هرچند گاه مطالبی را از منابعی موهون چون اسرار الشهاده و منتخب طریحی (همان، ۱۳۷۷، ص۱۶۳) آورده است. مؤلف، در اثنای کتاب، اشعار و مراثی شاعران معاصر را (به زبان عربی فصیح و عامیانه) ضمیمه کرده است. ترجمه مقتل مقرم، با عنوان های چهره خونین حسین سیدالشهدا۷، داستان کربلا و سالار کربلا، حسین بن علی علیه السلام به بازار عرضه شده است (ویکی شیعه، مدخل مقتل مقرم).

پژوهشگر سخت کوش رجال شیعه، شیخ محمود دریاب، بخش عاشورای این کتاب را همراه مقدمه ای در باب عزاداری برای سیدالشهدا و با حذف مطالب زائد بر اصل گزارش ها و گزینش گزارش های معتبر، در قالب کتاب تحقیقی، با نام یوم عاشورا منتشر کرده است (دریاب، ۱۳۸۱، ص۲۰).

ج) مقتل الشمس

استاد محمدجواد صاحبی در این کتاب تلاش داشته تا اثری منقح، مبنی بر نقل و به دور از تحریف را با توضیح و تحلیل مناسب که برای طیف گسترده باسوادان، قابل فهم باشد به نگارش در آورد و ضمن تکیه بر منابع و روایات معتبر، همت خود را بر جمع بین روایات و نه حذف آنها نهاده است. وی تلاش داشته متنی یک دست از گزارش نهضت حسینی، بدون کنکاش ها و استدلال های تاریخی در رد یا پذیرش گزارش ها ارائه دهد. (صاحبی، ۱۳۷۵، ص۱۵). این کتاب با معرفی مختصر امام حسین علیه السلام، به عنوان رهبری نهضت، آغاز شده و پس از ارائه تحلیل اجمالی از تلاش های امام در دوران معاویه، به مرگ معاویه و حوادث مربوط به نهضت تا بازگشت کاروان اسیران به مدینه پرداخته است.

متن این کتاب، بسیار روان و دقت ترجمه درخور ستایش است. اما خطاها یا لغزش هایی نیز در آن یافت می شود؛ مثلاً نویسنده محترم، عبارت «رکب المسناه» را که به معنای راه رفتن بر سیل بند و آب گیر با اسب است، به غلط «سوار شتر مسناه» ترجمه کرده است (صاحبی، ۱۳۷۵، ص۲۳۸)، زیرا در وسط معرکه و هنگامی که بیشتر یاران حضرت شهید شده اند، اصلاً جایی وجود ندارد که امام از اسب جنگی پیاده، و بر شتر سوار شود.

همچنین عبارت شمر را که گفت: «اعبد الله علی حرف. . . »، چنین ترجمه کرده است: «خدا را برحرفی می پرستم». البته در پرانتز توضیح راهگشایی داده است: «از خدا پرستی دور باشم» (همان، ۱۳۷۵، ص۱۹۴) که برگرفته از آیه قرآن است {وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَعْبُدُ اللهَ عَلی حَرْفٍ فَإِنْ أَصابَهُ}. درحالی که مقصود از «حرف»، معنای لغوی آن یعنی کناره است و سخن شمر به این معناست که «در لبه کفر، خداپرستی می کنم، اگر سخنت راست باشد. . . ».

همچنین جمله استغاثه و دعایی «یا محمداه صلی علیک ملیک السماء» را این گونه ترجمه کرده است: «ای محمدی که فرشتگان آسمان برتو درود می فرستند» (همان، ۱۳۷۵، ص۲۵۱). درحالی که باید این گونه باشد: «ای محمد، به فریاد رس، درود پادشاه آسمان برتو باد».

تلاش مؤلف محترم برای جمع بین روایات مختلف، گاه کار را مشکل کرده است؛ برای نمونه، وی درباره طفل ذبیح امام حسین علیه السلام به سه ذبیح قائل شده است که در تاریخ پذیرفته نیست. همچنین سن علی اکبر را به تقلید از مقاتل، هجده تا ۲۳ سال ذکر کرده که هجده، برخلاف مشهور تاریخ است. همچنین مؤلف، جملاتی را آورده که تنها با گزارش های دیگر می توان آن را فهمید ولی به ذکر اصل جمله بسنده کرده است؛ مانند این جمله که حضرت عباس علیه السلام به برادرانش توصیه می کند به جنگ بروند و خیرخواهی کنند و در ادامه می گوید: «چراکه شما فرزندی ندارید» (همان، ۱۳۷۵، ص۲۳۸). درحالی که این جمله از نقلی دیگر است که به ارث بری عباس علیه السلام از برادرانش مربوط می شود و جای نقد دارد.

با اینکه بنای نویسنده بر نوشته ای یکنواخت بوده، از سلیقه ناهماهنگ ارباب مقاتل تقلید کرده که و هنگام نقل جنایت برخی از جانیان، عقاب دنیوی یا کیفری که به دست مختار دیدند را نیز بازگو می کند (همان، ۱۳۷۵، ص۲۴۴).

د) نفس المهموم

نویسنده این کتاب، شیخ عباس قمی (۱۲۹۴ ۱۳۵۹ق)، محدثی دانشمند و باتقوا، و در نقل و نگارش حدیث، دقیق و باتقوا بود. آقابزرگ تهرانی که همراه و هم شاگردی وی در نجف بود، در وصف او می گوید: «او را نمونه انسان کامل یافتم» (آقا بزرگ طهرانی، ۱۴۳۰، ج۱۵، ص۹۹۸). شیخ عباس فردی پرکار بود؛ به طوری که بیش از هشتاد اثر به زبان های عربی و فارسی در موضوعات مختلفی ازجمله عقاید، فقه، شرح حال معصومان، رجال و درایه، تاریخ، مقتل، آداب و عبادات، ادعیه و اخلاق تحریر کرده است (قمی، ۱۴۲۱، ص۳).

وی انگیزه خود را از تألیف نفس المهموم، جمع آوری اخبار معتبری دانسته است که از راویان معتبر رسیده و شیخ عباس خود از آنها روایت کرده است. (بر اساس اجازات روایتی که داشته) این کتاب مشتمل بر یک مقدمه و پنج باب است که باب اول شامل موارد مقدماتی چون برخی از صفات امام و ثواب گریستن بر آن حضرت، باب دوم شامل متن اصلی مقتل یعنی وقایع مربوط به قیام عاشورا از مرگ معاویه تا شهادت امام حسین علیه السلام، باب سوم در وقایع پس از شهادت امام شامل شیون زنان حرم، غارت خیام و اهل بیت: در کوفه و شام، باب چهارم شامل گریه آسمان و زمین و اهل آن بر امام حسین علیه السلام و مراثی شاعران در مصیبت آن حضرت و. . . و باب پنجم شامل فضل زیارت آن حضرت، تاریخچه ای از قبر و حرم مطهر و خاتمه ای در ذکر توابین و قیام مختار است (همان، ۱۴۲۱، ص۶۳۹).

احاطه شیخ عباس بر منابع مختلف و استفاده اش از کتب دیگری غیر از مقاتل، مانند کتب انساب، باعث شده مقتلی جامع، با ارائه جزئیات بسیاری از مصائب، ارائه دهد و حتی الامکان در ارائه گزارش ها و روایات مختلف بکوشد. با این حال اعتماد وی به منابعی چون مقتل بحار باعث شده که برخی مطالب مورد تردید نیز به این مقتل افزوده شود. وی در مواردی نیز از اشعار شاعران علاوه بر رجزها و اشعار متن مقتل استفاده کرده و علاوه بر گزینش و ترجیح برخی گزارش ها و نقد برخی دیگر، در پاره ای موارد به ایراد توضیحاتی به تناسب مطلب پرداخته است؛ چنان که پس از مقتل حضرت ابوالفضل، تذییل مفصلی درباره شجاعت دارد (همان، ۱۴۲۱، ص۳۱۱).

ترجمه های متعددی از این کتاب باقی مانده است؛ ازجمله: ترجمه میرزاابوالحسن شعرانی با عنوان دمع السجوم، ترجمه محمدباقر کمره ای، با عنوان رموز الشهاده، ترجمه ای با نام بر امام حسین علیه السلام چه گذشت؟، از جواد قیومی اصفهانی و ترجمه علی نظری منفرد.

مرحوم شیخ عباس قمی در کتاب منتهی الآمال نیز که درباره زندگی معصومان: است، در قسمت زندگی و مقتل امام حسین علیه السلام، مقتلی را با همان سبک و سیاق نفس المهموم، ولی به زبان فارسی و با اختصار بیشتر، فراهم آورده است (همو، ۱۳۷۹، ج۱، ص۸۴۱).

ه) موسوعه کلمات الامام الحسین علیه السلام

این موسوعه، حاصل تلاش جمعی از محققان پژوهشکده باقرالعلوم، وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی است که مجموعه ای از گزارش ها و روایت، درباره زندگی امام حسین علیه السلام از ولادت تا شهادت، واقعه کربلا و همچنین سخنان آن حضرت را شامل می شود (گروه حدیث پژوهشکده باقرالعلوم، ۱۳۸۵، مقدمه). ترجمه این اثر نیز با عنوان فرهنگ جامع سخنان امام حسین علیه السلام چاپ و منتشر شده است.

این موسوعه که با هدف تبیین جایگاه ویژه و مقام و منزلت امام حسین علیه