پاورپوینت کامل زیارتگاه های عراق در آینه کتاب بیان منازل سفر عراقین ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل زیارتگاه های عراق در آینه کتاب بیان منازل سفر عراقین ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل زیارتگاه های عراق در آینه کتاب بیان منازل سفر عراقین ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل زیارتگاه های عراق در آینه کتاب بیان منازل سفر عراقین ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

درآمدی بر سنّت تصویرپردازی زیارتگاه های عراق در نسخه های خطی

سنّت تصویرپردازی اماکن مقدس در اسلام، پیشینه نسبتاً کهنی دارد و به نوعی می توان گفت کارکردی معادل عکس در زمان حاضر داشته است. به نظر می رسد سنّت تصویرپردازی زیارتگاه های عراق، در آغاز با محوریت تصویرپردازی دو آستان مقدس امام علی علیه السلام در نجف اشرف و امام حسین علیه السلام در کربلا شکل گرفته و پس از تسلط پادشاهان عثمانی بر عراق، دایره گسترده ای از زیارتگاه ها، به ویژه زیارتگاه های بغداد را در بر گرفته است. با این حال به نظر می رسد که تصویرپردازی زیارتگاه های عراق، تحت تأثیر سنّت تصویرپردازی مساجد مقدس (به طور خاص مسجدالحرام و مسجدالنبی) و دیگر اماکن مقدس حرمین شریفین بوده است.

با توجه به اسناد و مدارک موجود می توان گفت که سنّت تصویرپردازی مسجدالحرام و مسجدالنبی نسبت به تصویرپردازی اماکن مقدس عراق پیشینه کهن تری دارد؛ چنان که لااقل از اواخر سده ششم و اوایل سده هفتم، نمونه هایی از این دست تصاویر، از جمله تصویر مسجدالحرام که روی سنگ نوشته ای در مقبره و زیارتگاهی در موصل وجود داشته، و نیز تعدادی طومارِ گواهینامه حج، حاوی تصاویر مساجد و مشاعر مقدسه مکه و مدینه، که امروزه در موزه هنر ترک و اسلام در استانبول نگهداری می شود، به دست ما رسیده است. نمونه های دیگری از تصاویر مسجدالحرام و مسجدالنبی و گاه مسجدالاقصی نیز از سده های بعدی، در برخی نسخه های خطی یا آثار هنری دیگر همچون دیوارنگاره ها باقی مانده است.

از کهن ترین آثار حاوی تصاویر اماکن مقدس عراق، یک طومارِ گواهینامه حج، متعلق به آسیای میانه، از سال ۸۳۷ قمری است که امروزه در موزه هنر اسلامی در دوحه، پایتخت قطر، نگهداری می شود. این طومار، در کنار تصاویر مساجد مقدس (مسجدالحرام، مسجدالنبی، مسجدالاقصی) و نیز حرم حضرت ابراهیم علیه السلام در شهر الخلیل فلسطین، دو تصویر از حرم امام علی علیه السلام و حرم امام حسین علیه السلام را نیز در بر دارد که در نوع خود بسیار ارزشمند و منحصر به فرد است. احتمالاً این طومار یا طومارهای مشابه آن، الگویی بوده برای طومارهایی که در سده های بعدی تولید شده اند، که از آن جمله می توان به طومار متعلق به سیدمحمد چشتی در موزه آقاخان در تورنتو اشاره کرد.

از برجسته ترین و مشهورترین آثار دارای تصاویر اماکن مقدس عراق، کتاب بیان منازل سفر عراقین، اثر نصوح مَطراقچی است که از منظر تاریخ هنر دوره عثمانی، اهمیت بسزایی

دارد و به عنوان اثری حاوی نگاره هایی از برخی عتبات ائمه: و شمار دیگری از زیارتگاه های عراق، بیش از سایر آثار مشابه خود شهرت یافته است. احتمالاً تحت تأثیر همین کتاب،

آثار مشابه دیگری حاوی تصاویر زیارتگاه های عراق در قلمرو عثمانی پدید آمده است

که ما از میان آنها، نسخه ای از یک دعانامه مصوّر را سراغ داریم. این دعانامه فاقد تاریخ

کتابت است؛ اما به نظر می رسد به سده یازدهم هجری متعلق باشد و در حال حاضر به شماره Hs. or. 14072 در کتابخانه دولتی برلین نگهداری می شود.

نصوح مَطراقچی و کتاب بیان منازل سفر عراقین

سلطان سلیمان قانونی (حکومت: ۹۲۶-۹۷۴ق. ) فرزند سلطان سلیم، از مقتدرترین پادشاهان عثمانی است که در فاصله سال های ۹۴۰ تا ۹۴۲ قمری، لشکرکشی های گسترده ای به ایران، عراق و شام داشت. او در این لشکرکشی ها به شماری از شهرهای مناطق غربی ایران، همچون خوی، تبریز، زنجان، سلطانیه، همدان و قصرشیرین رسید و در عراق نیز شهرهایی همچون سامرا، بغداد، حلّه، کربلا و نجف را در نوردید. نصوح مطراقچی که در این لشکرکشی سلطان را همراهی می کرد، گزارشی از این سفر را همراه با تصاویر شهرها و منزلگاه های واقع در مسیر حرکت اردوی سلطان عثمانی در قالب کتابی به نام بیان منازل سفر عراقین سلطان سلیمان خان آماده، و به دربار پادشاه تقدیم کرد.

نصوح بن قَرا گوز بوسنوی، یا نَصوح بن عبدالله سَلاحی مَطراقی (م. ۹۷۱ق. /۱۵۶۴م. )، که بیشتر به «نَصوح مَطراقچی» شهرت دارد، اصالتاً از شهر ویسوکو در بوسنی امروزی بوده است. او در فنون و علوم متعددی همچون تاریخ نگاری، فنون نظامی، ریاضیات، خوشنویسی و نگارگری دست داشته است. معاصر وی، مصطفی عالی افندی (م. ۱۰۰۸ق. )، در کتاب خود، مناقب هنروران، وی را مقدّم و پیشوای خطاطان ولایت روم برشمرده است که اسلوب ایرانی خط دیوانی را به شکلی تغییر دادند تا خواندن آن آسان گردد؛ همچنین او را ماجد آن طَرز، و استاد ماجد مَطراق بازان توصیف کرده است. (عالی افندی، ۱۳۶۹، ص۹۸)

نصوح مطراقچی تألیفاتی در موضوعات مختلف دارد؛ از جمله: جمال الکُتّاب و کمال الحُسّاب (در ریاضیات)، نگاشته در ۹۲۳ قمری، مجمع التواریخ (ترجمه تاریخ طبری)، نگاشته در ۹۲۶ قمری، جامع التواریخ (بخش دیگری از ترجمه تاریخ طبری)، تحفه الغُزاه (در فنون نظامی)، نگاشته در ۹۳۶ قمری، عمده الحساب (در ریاضیات)، نگاشته در ۹۳۹ قمری، مجموع منازل یا بیان منازل (در تاریخ)، نگاشته در ۹۴۳ قمری، فتح نامه قَرابوغدَن (در تاریخ)، نگاشته در ۹۴۵ قمری، سلیمان نامه (در تاریخ) که در سه بخش تألیف شده است: بخش اول آن حوادث سال های ۹۲۶-۹۴۴ قمری را شامل می شود؛ بخش دوم، تاریخ فتح شیکلوش و استرگون و استونی بلگراد است و حوادث سال های ۹۴۹-۹۵۰ را شامل می شود؛ بخش سوم نیز شامل حوادث سال های ۹۵۰-۹۵۸ قمری است. (Atasoy، ۲۰۱۵، pp. 18-24)

تنها نسخه خطی شناخته شده از بیان منازل سفر عراقین، امروزه به شماره ۵۹۶۴ در کتابخانه دانشگاه استانبول نگهداری می شود. این نسخه دارای ۱۰۹ برگ (۲۱۸ صفحه) در قطع ۲۳×۳۱- ۵ سانتی متر است که ۱۳۲ صفحه آن مصوّر است. بیان منازل از مشهورترین نمونه های آثار مصوّر دوره عثمانی، به ویژه در سده دهم هجری به شمار می آید و در کنار دیگر آثار این دوره که حاوی تصاویر شهرها و مناظر است همچون کتاب بحریه، اثر پیری رییس (م. ۹۶۰ق. )، دریانورد برجسته عثمانی که در همین دوره زمانی می زیسته جایگاه ویژه ای در تاریخ هنرِ تصویرپردازی و نگارگری عثمانی دارد.

کتاب بیان منازل سفر عراقین، برای نخستین بار به کوشش حسین یوردایدین در سال ۱۹۷۶ میلادی از سوی سازمان تاریخ ترک در آنکارا به صورت چاپ عکسی (فاکسیمیله) منتشر شده و در سال ۲۰۱۴ میلادی، برای بار دوم، تجدید چاپ شده است. چاپ عکسی جدیدی از آن نیز با کیفیتی مناسب تر نسبت به چاپ سازمان تاریخ ترک، به ضمیمه پژوهش مفصلی به قلم نورهان آتاسوی به زبان انگلیسی، حاوی شرح و توضیح مفصل نگاره های کتاب، در دو جلد (یک جلد حاوی متن پژوهش، و جلد دیگر حاوی چاپ عکسی نسخه خطی کتاب)، از سوی مؤسسه MASA در سال ۲۰۱۵ میلادی در استانبول منتشر شده است.

همچنین ترجمه عربی بیان منازل، به قلم صبحی ناظم توفیق و به کوشش عماد عبدالسلام رؤوف، با عنوان رحله مطراقی زاده از سوی المجمع الثقافی در سال ۲۰۰۳ میلادی در ابوظبی منتشر شده است. رؤوف همچنین در اثر دیگری با عنوان العراق کما رسمه المطراقی زاده، که از سوی «مرکز کربلاء للدراسات والبحوث» در سال ۲۰۱۵ میلادی منتشر شده، به شرح و توضیح مفصل نگاره های مربوط به عراق و زیارتگاه های آن در این کتاب پرداخته است. در زبان فارسی نیز نگاره های مربوط به ایران، در قالب کتاب مستقلی به عنوان بیان منازل، با مقدمه رحیم رئیس نیا، از سوی سازمان میراث فرهنگی در سال ۱۳۷۹ در تهران منتشر شده است.

نگاره های زیارتگاه های عراق در کتاب بیان منازل

نگاره های کتاب بیان منازل، تصاویری از شهرها، دشت ها و کوه های کشورهای ترکیه، سوریه، عراق و ایران کنونی را در بر دارد. نگاره های حاوی تصاویر مربوط به عراق، از برگ ۴۲پ نسخه آغاز می شود که در کنار تصویر قلعه ایکی امام و قصر شیرین در بالا و میان صفحه، تصویر قصبه «خانکیه» (شهر خانقین امروزی) در خاک عراق ترسیم شده است، و تا برگ ۷۴پ و ۷۵ر که حاوی تصویر شهر «آلتون کوپری» (امروزه واقع در میان کرکوک و اربیل) و دشت مجاور آن است، پایان می یابد.

مهم ترین مناطق تصویرپردازی شده در این کتاب عبارت اند از: شهر بغداد (برگ ۴۷پ ۴۸ر)، قریه و قلعه مسیب (برگ ۶۲ر)، آستان امام حسین علیه السلام و شهر کربلا (برگ ۶۲پ ۶۳ر)، برّیه نجف و بحر نجف (برگ ۶۳پ و ۶۴ر)، آستان امام علی علیه السلام و شهر نجف (برگ ۶۴پ ۶۵ر)، شهر کوفه و برّیه کوفه (برگ ۶۵پ ۶۶ر)، محروسه حلّه (برگ ۶۷پ ۶۸ر)، خان بیرنص و قلعه برانی (برگ ۶۸پ ۶۹ر) و برخی از دیگر قصبه ها، قلعه ها و روستاهای واقع در مناطق شمالی بغداد همچون قصبه توق (احتمالاً داقوق) و کرکوک (برگ های ۷۲ر ۷۵ر).

برخلاف نگاره های مربوط به آناتولی، شام و ایران در کتاب بیان منازل که تقریباً به طور کامل، تصاویر شهرها و مناظر طبیعی را شامل می شود، بخش قابل توجهی از نگاره های مربوط به عراق، در کنار تصاویر شهرها و مناظر، به تصاویر شماری از زیارتگاه های این سرزمین اختصاص یافته است. زیارتگاه های تصویرپردازی شده در بیان منازل، تقریباً به زیارتگاه های واقع در شهرهای بغداد، حلّه، کربلا، نجف و کوفه منحصر است و به نظر می رسد عمدتاً زیارتگاه هایی را شامل می شود که در زمان پدید آمدن کتاب (سده دهم هجری)، شهرت قابل توجهی داشته اند.

بیشتر زیارتگاه ها، در ۲۵ صفحه پیاپی نسخه بیان منازل (برگ های ۴۹ر تا ۶۱ر) ترسیم شده اند. بیشتر این صفحات، با نوارهایی که حاوی شرح زیارتگاه هاست، به سه ردیف و گاه به دو ردیف تقسیم شده است که در هر نوار، تصویر یک یا دو یا حتی سه زیارتگاه ترسیم شده است. با این حال، تصاویر برخی زیارتگاه های شاخص، از جمله دو آستان مقدس علوی و حسینی و نیز دو مزار عبدالقادر گیلانی و شیخ مکارم، افزون بر این قسمت، در لابه لای تصاویر شهرها و مناظر نیز ترسیم شده است.

زیارتگاه های عراق در کتاب بیان منازل به اشکال متنوعی ترسیم شده اند. شمار قابل توجهی از زیارتگاه ها به شکل بناها یا برج – مقبره هایی با بدنه های مربّع، مدوّر و هشت ضلعی، و با گنبدهای کروی، شلجمی، مخروطی و گاه حتی اورچین یا مضرّس نمایش داده شده اند. برخی از زیارتگاه ها نیز به صورت بناهایی با دو یا سه گنبد، یا ترکیبی از دو یا چند بنای متصل به یکدیگر با شکل بدنه و گنبد متمایز، و گاه به شکل مجتمع های معماری باشکوهی دارای حصار بیرونی و چندین دروازه و گنبد و مناره، نمایش داده شده اند.

در ارتباط با تصویرپردازی زیارتگاه های عراق در کتاب بیان منازل سفر، نکته قابل ملاحظه این است که برخی اماکن مقدس و زیارتگاه هایی همچون مسجد کوفه و دو آستان امام علی علیه السلام و امام حسین علیه السلام که قبور و مقام های چندین تن از شخصیت های مقدس را در بر دارد، به تفکیک شماری از شخصیت های دارای قبر یا مقام در این اماکن، به صورت زیارتگاه های مستقلی تصویرپردازی شده است؛ از باب مثال، قبور امام علی و حضرت آدم و نوح: که در کنار یکدیگر در آستان مقدس علوی قرار دارد، به صورت ساختمان هایی مستقل نمایش داده شده است.

ظاهراً علت این شکل از تصویرپردازی زیارتگاه ها را باید چنین تفسیر کرد که نصوح مطراقچی، احتمالاً بر اساس فهرستی که از زیارتگاه ها در اختیار داشته و شاید خود یا شخص دیگری، این فهرست را در طول این سفر تهیه کرده، پس از بازگشت از سفر نظامی سلطان سلیمان، بر اساس تصوّر ذهنی خود این زیارتگاه ها را ترسیم کرده است و در تصویرپردازی قبور یا مقام هایی را که در یک مکان مقدس قرار داشته اند، صرفاً بر اساس تفکیک عناوین این قبور و مقام ها در فهرست خود و بدون توجه به وقوعشان در یک مکان، آنها را به شکل زیارتگاه های مستقلی نمایش داده است. ازاین رو باید به این مسئله توجه داشت که نگاره های کتاب بیان منازل سفر را نمی توان به چشم داده هایی قطعی نگریست و هم ردیف متون و اسناد تاریخی، برای آنان ارزش قائل شد. بلکه این نگاره ها با توجه به اینکه در دلِ یکی از مهم ترین کتاب های مصوّر و سلطنتی دوره عثمانی قرار گرفته اند و در عین حال از نخستین تلاش ها برای تصویرپردازی زیارتگاه های عراق، از جمله عتبات ائمه: به شمار می آیند، بیشتر از منظر هنر اسلامی، به ویژه نگارگری دوره عثمانی ارزش پیدا کرده اند.

زیارتگاه های تصویرپردازی شده در بیان منازل

در برگ های ۴۹ر تا ۶۱ر از نسخه خطی بیان منازل که به تصاویر زیارتگاه های عراق اختصاص دارد، در مجموع تعداد هفتاد زیارتگاه در قالب ۶۲ نگاره نمایش داده شده است. به نظر می رسد در معرفی و نامگذاری برخی از زیارتگاه ها دقّت کافی وجود نداشته و ماهیت و موقعیت شماری از آنها نیز امروزه بر ما پوشیده است. به هر حال در ادامه به ارائه فهرست زیارتگاه های تصویرپردازی شده در نسخه بیان منازل و شرح اجمالی ماهیت و موقعیت این زیارتگاه ها پرداخته ایم.

برگ ۴۹ر

۱- مزار شیخ عبدالقادر گیلانی: محیی الدین عبدالقادر بن موسی گیلانی (م. ۵۶۱ق. )، از مشایخ مشهور تصوّف است و طریقت منسوب به وی، «قادریه»، از رایج ترین طریقت های صوفیان به شمار می آید. زیارتگاه وی که در محله «باب الشیخ» در سمت شرقی بغداد قرار دارد، از دیرباز از مهم ترین و بزرگ ترین زیارتگاه های بغداد بوده است.

برگ ۴۹پ

۲- مزار امام محمد غزالی: ابوحامد محمد غزالی (م. ۵۰۵ق. ) از مشاهیر متکلّمان مسلمان است که در زادگاه خود طوس از دنیا رفته است. با این حال مزاری نیز منسوب به وی در بغداد وجود داشته است. برخی از پژوهشگران عراقی احتمال داده اند که این مزار در اصل «رباط ابن غزال» در محله «قطیعه» در منطقه «باب الازج» بغداد بوده که بعدها با ویران شدن رباط و تصحیف نام «ابن غزال» به «غزالی»، به مزاری منسوب به امام محمد غزالی تبدیل شده است. (رؤوف، ۱۴۳۶ق/۲۰۱۵م، ص۱۲۹)

۳- مزار شیخ شهاب الدین سهروردی: شهاب الدین ابوحفص عمر بن محمد بکری سهروردی (م. ۶۳۲ق. )، از مشایخ برجسته تصوف در اواخر دوره عباسی و مؤسس طریقت «سهروردیه»، از طریقت های صوفیانه رایج به شمار می آید. ساختمان تاریخی مقبره وی تاکنون در قبرستان وردیه در سمت شرقی بغداد باقی مانده و دارای گنبد مضرّس (اورچین) است.

۴- مزار شیخ ابوالنجیب سهروردی: ضیاءالدین ابوالنجیب عبدالقاهر بن عبدالله بکری سهروردی (م. ۵۶۳ق. )، عمو و استاد شهاب الدین سهروردی، از مشایخ مشهور تصوف در سده ششم است که قبر وی تاکنون در یکی از حجره های مدرسه نجیبیه، که امروزه به مؤسسه بیت الحکمه تبدیل شده، باقی مانده است. (الراوی، ۱۴۲۷ق/۲۰۰۶م، ص۳۶۴)

برگ ۵۰ر

۵- مزار شیخ سراج الدین: این زیارتگاه در منطقه صدریه بغداد قرار دارد و بخشی از این منطقه با انتساب به این مزار، به نام محله سراج الدین شناخته می شود. این زیارتگاه به باور شماری از پژوهشگران، مدفن سراج الدین محمد بن عبدالله واسطی رفاعی (م. ۸۸۵ق. )، از مشایخ طریقت رفاعیه در سده نهم هجری است که دارای تألیفاتی نیز بوده است. (همو، ص۱۹۲؛ رؤوف، ۱۴۳۶ق/۲۰۱۵م، ص۱۳۴؛ السامرائی، بی تا، ص۱۴)

۶- مزار شیخ محمد نعمانی: این زیارتگاه امروزه به نام مسجد نعمانی، در شارع الکیلانی، منشعب از شارع الرشید، در سمت شرقی بغداد قرار دارد. به گفته عماد عبدالسلام رؤوف، کتاب بیان منازل نخستین منبعی است که در آن از این زیارتگاه یاد شده است. با این حال درباره شخصیت مدفون در آن، اطلاعی در دست نیست. (رؤوف، ۱۴۳۶ق/۲۰۱۵م، ص۱۳۵)

۷- مزار شیخ محمد فتاوی: درباره این زیارتگاه و شخصیت مدفون در آن، در منابع تاریخی اطلاعی در دست نیست.

برگ ۵۰پ

۸- مزار شیخ ابوالورد زُهّادی: درباره این زیارتگاه و شخصیت مدفون در آن، در منابع تاریخی اطلاعی در دست نیست.

۹- مزار شیخ برهان الدین: عماد عبدالسلام رؤوف این مزار را منطبق بر قبری دانسته است که نظمی زاده به وجود آن نزدیک مدرسه مستنصریه بغداد اشاره کرده و محل آن، حجره ای متصل به مسجد قبلانیه بوده که امروزه قبری در آن به چشم نمی خورد. (همان، ۱۴۳۶ق/۲۰۱۵م، ص۱۴۰) طبق احتمال دیگر، شاید این مزار بر مسجد برهان الدین، از مساجد قدیمی بغداد منطبق باشد که به فقیه شافعی، احمد بن علی الوکیل معروف به ابن برهان (م. ۵۲۰ق. ) منسوب بوده است. (عباده، ۲۰۰۴م، ص۳۱۹و۳۲۰)

۱۰- مزار شیخ فضلون عابد: درباره این زیارتگاه و شخصیت مدفون در آن نیز اطلاعی در دست نیست.

برگ ۵۱ر

۱۱- مزار شیخ ابراهیم: درباره این مزار اطلاعی در دست نیست.

۱۲- زیارتگاه های شیخ سَکران و قلیچ ارسلان و جومرد قصّاب: مقصود از شیخ سَکران، محیی الدین محمد بن سَکران (م. ۶۶۷ق. ) از زاهدان و صوفیان سده هفتم است که در رباط خود در روستای «مبارکه» از توابع «خالص» در سمت شرقی بغداد به خاک سپرده شد (ر. ک: کتاب الحوادث، ۲۰۱۵م، ص۳۹۷؛ السامرائی، بی تا، ص۳۷و۳۸) و این زیارتگاه تا امروز در قبرستان جدید رصافه در منطقه راشدیه بغداد باقی مانده است. (بحرالعلوم و خامه یار، ۱۳۹۴، ج۱، ص۴۶۴)

مقصود از مزار قلیچ ارسلان، چنان که عماد عبدالسلام رؤوف نیز اشاره کرده (رؤوف، ۱۴۳۶ق/۲۰۱۵م، ص۱۴۵)، مقبره سلجوقه خاتون (م. ۵۸۴ق. ) دختر قلیچ ارسلان سلجوقی و همسر خلیفه عباسی، الناصر لدین الله (خلافت: ۵۷۵-۶۲۲ق. ) است که نزدیک مزار منسوب به عون و معین، فرزندان امام علی۷، در سمت غربی بغداد قرار داشته و گویا در دوره های متأخر به پدرش قلیچ ارسلان منسوب شده است. (ر. ک: جواد و سوسه، ۱۴۳۲ق/۲۰۱۱م، ص۱۶۵و۱۶۶)

مقصود از «جومرد قصّاب» نیز شخصیت افسانه ای معروف به «جوانمرد قصّاب» است که در باورهای اهل فتوّت و جوانمردان، یکی از هفده تن کمربسته‎های امام علی علیه السلام بوده و در بغداد، زیارتگاهی برای وی، نزدیک یکی از دروازه های بغداد وجود داشته است. (نظمی زاده، ۲۰۱۲م، ص۳۷۱؛ همچنین ر. ک: عباده، ۲۰۰۴م، ص۱۰۹)

۱۳- زیارتگاه های ابوامامه لبانی و شیخ رمزی عفّانی: درباره این دو مزار و صاحبان آنها، اطلاعی به دست نیامد.

برگ ۵۱پ

۱۴- مزار قنبرعلی: این زیارتگاه تا امروز در محله ای به همین نام در منطقه رصافه بغداد باقی مانده و به قنبر، غلام امیر مؤمنان علی علیه السلام منسوب است که به دستور حجّاج بن یوسف ثقفی به شهادت رسید. مزار قنبرعلی لااقل از نیمه دوم سده نهم هجری شناخته شده بوده؛ با این حال از نظر تاریخی انتساب آن به قنبر، غلام امام علی علیه السلام، پذیرفتنی نیست. (برای آگاهی بیشتر، ر. ک: خامه یار، ۱۳۹۳، ص۸۱-۸۶)

۱۵- مزار ام کلثوم، دختر امام علی علیه السلام: به غیر از بیان منازل، در سایر منابع تاریخی اشاره ای به این مزار پیدا نشد و از نظر تاریخی نیز انتساب مزاری به دختران امام علی علیه السلام در بغداد پذیرفتنی نیست.

۱۶- مزار هدیه دختر امام حسین علیه السلام: گویا همان مزاری است که عبدالحمید عباده به نام «ستّ هدیه» از آن یاد کرده؛ گرچه آن را قبر یکی از کنیزهای خلفای عباسی دانسته است. (عباده، ۲۰۰۴م، ص۲۱۳)

برگ ۵۲ر

۱۷- مزار مادر امام موسی کاظم علیه السلام: در منابع تاریخی، اشاره ای به چنین زیارتگاهی به چشم نمی خورد. اما عماد عبدالسلام رؤوف اشاره کرده است که این مزار در گذشته در محله «کولات» قرار داشت و محل آن بعداً در محدوده میدان «النهضه» بغداد قرار گرفت. (رؤوف، ۱۴۳۶ق/۲۰۱۵م، ص۱۵۳)

۱۸- مزار سیدابراهیم: به باور نگارنده، شاید مقصود از آن، زیارتگاه معروف به سیدابراهیم یا شاه ابراهیم باشد که گویا در گذشته، از سوی زائران شیعه و ایرانی، به عنوان مزار ابراهیم بن عبدالله محض زیارت می شده و بعداً نیز به ابراهیم بن امام کاظم علیه السلام منسوب گشته است. (عباده، ۲۰۰۴م، ص۱۰۷و۱۰۸) اگرچه مزار دیگری نیز به نام ابراهیم یمانی (از نوادگان امام هفتم) در خیابان شیخ عمر بغداد وجود دارد. (ر. ک: بحرالعلوم و خامه یار، ۱۳۹۴، ج۱، ص۳۸۱)

۱۹- مزار شیخ ظهیرالدین: در منابع تاریخی به این زیارتگاه و شخصیت مدفون در آن اشاره ای نشده است.

برگ ۵۲پ

۲۰- مزار یوشع بن نون: این زیارتگاه در قبرستان «شونیزیه» در سمت غربی بغداد قرار دارد و در گذشته مورد توجه یهودیان عراق بوده است. (الآلوسی، ۱۴۳۱ق/۲۰۱۰م، ص۱۳۲؛ عباده، ۲۰۰۴م، ص۴۶۸)

۲۱- زیارتگاه امام موسی کاظم علیه السلام: همان طور که می دانیم مدفن شریف امام هفتم شیعیان در کاظمین، در شمال بغداد قرار دارد.

برگ ۵۳ر

۲۲- زیارتگاه امام محمد جواد علیه السلام: چنانکه می دانیم، مدفن شریف آن حضرت در کنار جد بزرگوارشان در آستان مقدس کاظمین قرار دارد؛ اما در کتاب بیان منازل، تصویر مزار این دو امام، به تفکیک از یکدیگر ترسیم شده است.

۲۳- زیارتگاه امام علی هادی علیه السلام: مدفن شریف امام دهم شیعیان، در آستان مقدس عسکریین در سامرا قرار دارد.

۲۴- زیارتگاه امام حسن عسکری علیه السلام: مدفن شریف امام یازدهم شیعیان در کنار پدر بزرگوارشان در سامرا قرار دارد؛ اما در کتاب بیان منازل، تصویر مزار این دو امام، به تفکیک از یکدیگر ترسیم شده است.

برگ ۵۳پ

۲۵- مزار امام ابوحنیفه: ابوحنیفه نعمان بن ثابت کوفی (م. ۱۵۰ق. )، پایه گذار مذهب حنفی، از مذاهب چهارگانه اهل سنت است که قبر وی در سمت شرقی بغداد، همواره از مهم ترین