پاورپوینت کامل ویژگیهای علمی، معنوی و سیاسی فقیه محقق مقدس اردبیلی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل ویژگیهای علمی، معنوی و سیاسی فقیه محقق مقدس اردبیلی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل ویژگیهای علمی، معنوی و سیاسی فقیه محقق مقدس اردبیلی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل ویژگیهای علمی، معنوی و سیاسی فقیه محقق مقدس اردبیلی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

>

۵۴

هر کدام از فقها و علمای بزرگوار ما، در زندگی علمی خود دارای ویژگیهایی بوده اند; که به واسطه آن خصوصیات و ویژگیها از
سایرین تمیز داده می شوند .

شخصیت گرانقدر مورد بحث ما که نام او همچون خورشید بر تارک قداست و تحقیق، فروزان، و بی نیاز از توصیف و تعریف است، از
خصایص و امتیازاتی برخوردار است که او را برجسته و ممتاز ساخته و در ردیف فقهای صاحب مکتب قرار داده است .

در زیر به ویژگیهایی که حضرت محقق اردبیلی دارا بوده، اشاره ای گذرا می کنیم;

اما پیش از آن، پاره ای از اقوال علما و بزرگان در باره ایشان را یادآور می شویم:

اقوال علما در باره محقق

شیخ یوسف بن احمد بحرانی معروف به صاحب حدائق در کتاب خود لؤلؤه البحرین آورده است:

مولا احمد اردبیلی، عالم عامل، محقق مدقق، زاهد عابد و متورعی که در زهد و پرهیزکاری بی همتا و دارای مقاماتی بوده و از او
کراماتی نیز نقل شده است . . . و او که رحمت خدا بر او باد مجتهدی صرف بود همچون علامه حلی (رحمه الله علیه). ^(۱)

شیخ حر عاملی مؤلف امل الآمل او را «عالم، فاضل، مدقق، عابد، موثق، پرهیزکار، عظیم الشان، جلیل القدر» خوانده است . ^(۲)

سید مصطفی تفرشی در نقد الرجال خود آورده است:

موقعیت وی در جلالت و وثاقت و دیانت، مشهورتر از آن است که یادآوری شود، و شخصیت او والاتر از آن است که پرگار عبارت ما،
حول محور او به گردش درآید . او متکلمی فقیه، عظیم الشان، جلیل القدر، رفیع المنزله و در روزگار خود از همه اعلام پرهیزکارتر
و عابدتر و متقی تر بوده است . ^(۳)

صاحب مقابس الانوار شیخ اسدالله کاظمی، ذیل کسانی که از شهید ثانی روایت می کنند، محقق را نام برده و تعبیرات ذیل را به
کار برده است:

شیخ اجل، اکمل، افضل، اعلم، اوحد، اورع، اتقا، ازکا، ازهد، اسعد، فقیه، مفسر، متکلم، متبحر، بلند مرتبه، قوی برهان و . . . . ^(۴)

صاحب روضات الجنات سید محمد باقر خوانساری اصفهانی، می نویسد:

احمد بن محمد اردبیلی معروف به مقدس اردبیلی، عالمی فقیه و متکلمی صمدانی بود . مقام وثاقت و جلالت و فضل و کمال و
زهد و دیانت و پرهیزکاری و امانت داری او بالاتر از آن است که

در حوصله بیان ما باشد . مقدس اردبیلی در ذات قدسی و صفات ملکی، مانند شجاعت نبی و ولایت وصی و سخاوت حاتم طائی
ضرب المثل بوده و کمتر عالمی از آن جهت به پایه او می رسیده است . ^(۵)

علامه مجلسی ضمن شرح مشایخ حدیث ملا عبدالله حسین تستری، محقق را «شیخ الطائفه » و «ازهد مردم » در زمان خود خوانده
است . ^(۶) و نیز در کتاب الاربعین در ذکر سلسله سند، محقق را «شیخ اعلم ازهد اورع اتقا» نامیده است . ^(۷)

نیز مجلسی در مقدمه بحار الانوار می گوید:

محقق اردبیلی در قداست نفس و زهد و فضل به مقام نهایی رسید . در میان متقدمان و متاخران علما، شخصیت بزرگی چون او
سراغ ندارم . خداوند او را با ائمه طاهرین علیهم السلام یکجا گرد آورد . کتب او دارای بالاترین مراتب دقت نظر و تحقیق است . ^(۸)

صاحب ریحانه الادب محمد علی مدرس آورده است:

محقق، بسیار جلیل القدر و عظیم الشان، فقیه، عابد، متکلم، زاهد، محقق، مدقق، قدسی السمات، ملکوتی الصفات، در کلمات
اجله به عالم ربانی موصوف، به مقدس و مقدس اردبیلی و محقق اردبیلی معروف، در زهد و ورع و تقوا و عبادت و وثاقت بی بدل،
اورع و اتقا و اعبد و ازهد اهل زمان خود بود . کراماتی در کلمات اکابر بدو منسوب و به فرموده مجلسی در بحار و صاحب حدائق در
لؤلؤه البحرین مقدس اردبیلی در فضل و زهد و ورع و تقوا به غایت رسیده و نظیر او در متقدمین و متاخرین مسموع نگردیده و
کتابهای او در نهایت دقت و تحقیق . و از کسانی می باشد که به فیض ملاقات حضرت ولی عصر علیه السلام نایل و ملوک وقت در
همه گونه تجلیلات وی اهتمام تمام داشته اند . . . . وبالجمله، جلالت و عظمت و دارای مراتب اخلاقیه و علمیه و عملیه بودن مقدس
و اهتمام او در قضای حوائج مردمان، مشهور جهان و محتاج به اقامه شاهد و برهان نمی باشد . ^(۹)

در معارف الرجال از شیخ محمد حزرالدین، در خصوص جناب محقق چنین می خوانیم:

شیخ احمد بن محمد اردبیلی نجفی، مشهور به مقدس اردبیلی فردی موثق، عادل، محقق، فقیه و اصولی است . زهد و پارسایی و
شایستگی او روشن تر از آن است که مخفی ماند . دارای رتبه بلند، منزلت رفیع و صاحب کرامات روشن بود . او فقیه نجف در زمان
خود و بلکه فقیه امامیه در عصر خویش بود و جزو علمای برجسته امامیه به شمار می رفت . ^(۱۰)

محدث نوری در خاتمه مستدرک الوسائل خود آورده است:

عالم ربانی و فقیه محقق صمدانی، مولا احمد بن محمد اردبیلی که درخت علم و تحقیقاتش را انوار قدسی و زهد و خلوص و
کرامات پوشانده است . ^(۱۱)

سید نعمت الله جزائری در الانوار النعمانیه می نویسد:

مولا احمد اردبیلی عطرالله ضریحه، رتبه بلندی در علم داشت و در زهد و تقوی و پرهیزگاری به بالاترین درجه خود رسید . ^(۱۲)

محدث قمی نیز آورده است:

شیخ اجل، عالم ربانی و محقق فقیه صمدانی ملا احمد بن محمد اردبیلی نجفی که در ورع و تقوا و زهد و قدس به مرتبه ای رسید
که توصیف نشود و به او مثل زده شود . ^(۱۳)

حال او در وثاقت و جلالت و فضل و نبالت و زهد و دیانت و پارسایی و امانت، مشهورتر از آن است که قلم به آن احاطه یابد و یا به
رشته تحریر درآید . عالمی متکلم، فقیهی عظیم الشان، جلیل القدر . دارای منزلتی رفیع، پرهیزکارترین افراد زمانه خود و
عابدترین و با تقواترین آنها بود . ^(۱۴)

آقای علی دوانی نوشته است:

ملا احمد اردبیلی نجفی در میان فقها و دانشمندان معروف به محقق اردبیلی و نزد عموم مشهور به مقدس اردبیلی است و از
مشاهیر فقها و محققین دانشمندان ماست . در فقه و اصول و حکمت و کلام، استاد مبرز و در زهد و قدس و تقوا، یگانه روزگار بوده
است . ^(۱۵)

آقای محمد رضا حکیمی در تاریخ العلماء عبرالعصور المختلفه می نویسد:

حال او در وثاقت و جلالت و فضل و نبالت و زهد و دیانت و پارسایی و امانت مشهورتر از آن است که ما به آن برسیم و یا به وصف
درآوریم . چگونه این کار ممکن است، در حالی که قداست ذات و ملکوتی بودن صفاتش از مواردی است که در عالم بدان مثال زنند
همانند اخلاق ذاتی نکوی پیامبر و شجاعت وصی پیامبر و بخشندگی حاتم طائی . ^(۱۶)

با توجه به اقوالی که از علمای بزرگ و شرح حال نویسان در خصوص محقق آوردیم، روش می شود که شخصیت ایشان از نمونه های
بارز و والا و نادر انسانی است و به قول شاعر:

صبر بسیار بباید پدر پیر فلک را

تا دگر مادر گیتی چو تو فرزند بزاید

نگاهی به زندگی این رادمرد فرزانه و وقایع و کراماتی که از ایشان نقل کرده اند و نیز نظر به کتب و رسائل علمی – تحقیقی آن
بزرگوار، گویای این حقیقت است که محقق در عین حال که ضرب المثل زهد و پرهیزکاری و تقواست، نیز، از محققان و فحول علما
و فقهای شیعه است . او، هم «مقدس » است و هم «محقق » و به عبارت دیگر در دو سنگر علم و فضل و قدس یعنی تحقیق و تقدس
مبارز بوده است .

حال به بیان پاره ای از ویژگیهای ایشان می پردازیم:

۱ – زهد و تقوای بسیار

تقوا معیار کرامت و شخصیت انسان و ارج و قرب او در پیشگاه ذات اقدس اله و نیز بهترین زاد و توشه برای راه صعب العبور قیامت
و عامل روشنایی دل و سبب بهره مندی از قوه تمییز و فرقان حق و باطل است . جناب محقق نیز به تمام معنی، متقی بود . او
فقیهی پارسا، نمونه ای بارز از تقوا و ورع، مجسمه ای از زهد به معنای واقعی آن و مثالی از ترک دنیا و خدمت به مردم است . او در
زهد و ورع و تقوا

و عبادت به آخرین درجه رسیده و بی بدل و مانند بود . در روزگار خود از همه اعلام پرهیزکارتر، عابدتر و متقی تر بوده است . او،
عظیم الشان و دارای جلالت قدر و منزلت رفیع بود . او ضرب المثل تقوا و قداست، است . مثل او در میان متقدمان و متاخران
شنیده نشده است، به نحوی که از کثرت زهد و تقوا و ورع در میان مردم و علما معروف به «مقدس » و «مقدس اردبیلی » گردید .

۲ – آشنایی با فلسفه

این مطلب از دقت و توجه در کتب و رساله های محقق و نیز وصف علما راجع به حضرت ایشان، که او را از حکما دانسته اند، به
دست می آید . او علوم معقول مثل فلسفه و کلام را نزد مولانا جمال الدین محمود که از شاگردان محقق جلال الدین دوانی بود، در
شیراز گذراند .

برخی، کتاب مهم فقهی ایشان، مجمع الفائده و البرهان را که در شرح ارشاد الاذهان الی احکام الایمان علامه حلی است بیشتر
فلسفی می دانند تا فقهی و عقیده دارند که این چنین شرحی از طریقه فقها خارج است . صاحب روضات الجنات، این داوری را غیر
قابل توجه دانسته است . ^(۱۷)

اگر چه این نحوه قضاوت از جانب بعضی در باره مهمترین کتاب ایشان، از عدالت و نیز ذوق به دور است، لیکن در عین حال دور از
واقعیت نیست و طرح مباحث فلسفی در این کتاب، نشانگر تسلط محقق به مباحث فلسفی است .

از کتب فلسفی او شرح الهیات تجرید قوشچی و شرح الهیات شفاء ابن سینا را می توان نام برد .

۳ – آشنایی با علم کلام

محقق، از متکلمان عصر خود نیز به شمار می آمده و گفتیم که آن را نزد مولانا جمال الدین محمود شیرازی فرا گرفته است . آثار
کلامی او مثل استیناس المعنویه، اصول دین، رساله اثبات واجب، رساله اثبات الامامه، رساله ای راجع به این که افعال الله معلل به
اغراض است، عقاید الاسلام، النص الجلی فی امامه مولانا علی علیه السلام، و نیز حدیقه الشیعه بیانگر مبرز بودن او در علم کلام
است .

۴ – آشنایی با علم هیئت و نجوم

محقق، علم هیئت و نجوم را نزد دایی خود مولی «الیاس » اردبیلی که از منجمان و ریاضی دانان عصر خود و مورد مراجعه عوام و
خواص بوده، فرا گرفته است . محقق مباحثی را پیرامون قبله بعضی از بلاد ایران بخصوص خراسان آورده و تصحیح قبله شهرهای
ایران خاصه خراسان را که به دست محقق کرکی انجام گرفته زیر سؤال برده است . با مطالعه مباحث قبله در کتاب مجمع الفائده
والبرهان و نیز زبده البیان و نگرشی عمیق که ایشان در مسائل مربوط به قبله دارد، بسیاری مطالب روشن می شود . محقق،
مباحث پردامنه فقهی – نجومی را کم فایده و بی ارج دانسته و می فرماید: «من مساله قبله را سهل ترین امر ممکن می دانم » . ^(۱۸)

محقق، تقلید را در باب قبله تجویز کرده است . ما در فصل بعد به مطالب ایشان پیرامون قبله می پردازیم .

۵ – کثرت احتیاط و شدت ورع

محقق، علی رغم استنباطات قوی که در فقه داشت، زیاد، احتیاط به کار می برده است . محقق اردبیلی هنگامی که به کربلا مشرف
می شد، احتیاط کرده و جمع بین قصر و اتمام می کرده; موارد ذیل با یک نگاه اجمالی از جلد اول کتاب مجمع الفائده والبرهان
محقق استقصا شده است:

«فانی اظن . . . علی فهمی، اللهم لاتؤاخذنی بفهمی » ، (ص ۷۰).

«و مع ذلک، ینبغی الاحتیاط التام، فان الطریق صعب و ظنی لایغنی من جوعی فکیف جوع غیری . فکذا فی جمیع الابواب مهما
امکن سیما فی هذا الزمان » ، (ص ۸۳).

«و اما الموصی به الذی اوصی به دائما، فهو الاحتیاط مهما امکن . . . فلا تنسی » ، (ص ۹۹).

«و الاحتیاط طریق السلامه » ، (ص ۱۰۴).

«و الاحتیاط واضح لو امکن; اذ ظنی لایغنی عن جوعی، فکیف عن جوع غیری » ، (ص ۱۰۵).

«و الاحتیاط معلوم » ، (ص ۱۰۶ و ۱۰۷).

«و بالجمله، هذا الذی فهمته، اللهم لاتؤاخذنی بما فهمته و ان کنت مقصرا و کان باطلا فی الواقع; فان جودک و کرمک یسعنی و
یجرانی و الحمدلله رب العالمین » ، (ص ۱۲۵).

«و الاحتیاط جید» ، (ص ۱۳۴).

«و هو الذی افهمه و الله یعلم » ، (ص ۱۳۷).

«هذا ما فهمته فانا معذور» ، (ص ۱۵۹).

«و الاحتیاط اولی ان امکن » ، (ص ۲۰۳).

«هذا ما وصل الیه نظری القاصر» ، (ص ۲۲۸).

«و احتط مهما امکن » ، (ص ۳۰۲).

۶ – سعه صدر و تواضع و فروتنی علمی او

علم و مسائل مربوط به علوم مختلف، جایگاهی حساس است . داشتن سعه صدر در مباحث علمی ضروری است . در عنوان کردن
مسائل، بی طرفی الزامی است و از سوی دیگر پرهیز از غرور نابجای علمی لازم است . به عبارت دیگر، علم نباید حجاب اکبر انسان
شود و به جای شخصیت معنوی دادن به فرد، از او یک آدم مغرور بسازد .

در زندگی محقق بزرگوار، از غرور و پرخاش و تحکم خبری نیست . محقق، در هنگام تصنیف شرح ارشاد، صفحات آن را بین
شاگردانش، بالاخص شیخ حسن صاحب معالم و سید محمد صاحب مدارک تقسیم می کرد و از آنان درخواست مطالعه و اصلاح
عبارات آن را می کرد و معترف بود که بعضی از عبارات شرح ارشاد غیر فصیح است . این مطلب، مبین «مهذب بودن » و عدم غرور
علمی اوست .

نیز در مباحثات علمی که رخ داده است سعه صدر و فروتنی خاص او را شاهدیم . قضیه مباحثه با شاگردش ملا عبدالله شوشتری و
نیز ماجرای مباحثه اش با شیخ بهائی مشهور است .

او نمونه کامل تواضع علمی بود که درس و علم را فقط برای خدا می خواند و نه برای خوش آمد خلق خدا، و باید که اینچنین کند
علم با صاحب خود ورنه آن علم نیست که خود، نادانی است و جهل، بل جهل مرکب است . علم به سان همان درخت میوه است که
هرچه پربارتر باشد و میوه برآن فزون تر باشد، درخت خمیده تر خواهد شد و عالم هر چه علمش بیش باشد باید از اخلاص و
صمیمیت و صداقت بیشتری در آموختن و آموزش علم برخوردار باشد . در برخورد با متعلم و شاگرد، سعه صدر داشته باشد و در
مباحثات و تدریس علوم از غرور علمی، که خود حجاب اکبر است و بسیار ناپسند، پرهیز کند . در این صورت است که او را باید
«عالم » نامید .

۷ – آمیختن درایت فقهی با قداست دینی

با وجود احتیاط و ورعی که در عمل به کار می برد و در زندگی اجتماعی او مشهود است و مشهورتر از آن است که به بیان درآید،
وقتی به سلسله فتاوی ایشان نظر می کنیم، می بینیم که در بیان فتوا بسیار محققانه عمل می کرد . روش شجاعانه محقق همراه با
صفات قدسی او، به نوآموزان فقه می آموزد که درک اجزای شریعت محمدی، تنها در سایه فهم و شناخت روح دیانت به دست می آید
.

محقق، تقوا را با درایت، و تقدس را با تحقیق آمیخته بود و در هر دو جناح علمی و تقوایی ممتاز بود . او با ایمانی استوار و دانشی
گسترده و عمیق، تیزبینی و درایت فقهی را با قداست و تقوای الهی توام ساخته بود . او آمیزه ای شگفت بود . مجموعه ای از تقدس و
تحقیق . آری، او عشق و عقل را در یک منزل با هم فرود آورد . او بعد عرفانی و اخلاقی را با بعد فقهی و اصولی توامان کرده بود .
عنوان او را اگر «مجتهد عارف » بنامیم، نکو گفته ایم .

۸ – توجه به مردم و تفسیر شریعت، سازگار با زندگی اجتماعی مردم

با نگرش به مجموعه فتاوای محقق و سیر استدلالهای ایشان، این نکته به دست می آید که حضرت محقق، شریعت و احکام مبتنی
بر آن را، سازگار و مطابق با زندگی اجتماعی مردم (به طوری که مستلزم عسر و حرج نباشد) تفسیر می کرده است، به نحوی که
در آنها، احساس تناقض و تضاد بین زندگی و دینداری پدید نیاید . او تکالیف مردم را در قبال حضرت سبحان، عاری از مشقتها و
عسر و حرج ها می دید .

تاکید ایشان بر لزوم حکم حاکم در اثبات حجر سفیه و اینکه تا قبل از حکم حاکم شرع مبنی بر محجور بودن سفیه از تصرفات،
معامله با وی و تصرفات او صحیح و مجاز است، نمونه ای از نگرش عمیق محقق است . محقق در این زمینه می نویسد:

اگر صرف سفاهت موجب ممنوعیت از تصرفات باشد، معاملات و ازدواجها مشکل خواهد بود; زیرا اکثر مردم یا وضعیت رشد عقلی
آنان ناشناخته است و یا سفاهت آنان معلوم و یقینی است . ^(۱۹)

همچنین حکم ایشان در عدم وجوب اعاده اعمال بر مخالفی که مستبصر شود – چرا که این، برایش تکلیف سخت و دشوار است – ^(۲۰)
کفایت علم اجمالی در صلح، ^(۲۱) ماهیت نیت و آن را صرفا عمل با نیت خالصانه برای خدا دانستن بدور از هرگونه تفصیل، ^(۲۲) حکم
ایشان به استفاده از یکی از اطراف علم اجمالی در شرایطی که احتمال نجاست در هر یک مساوی با دیگری باشد، ^(۲۳) از دیگر
نمونه هاست . محقق، با این نگرش عمیق توانسته است در عین حفظ دین و مبانی آن و احکام مذهبی، زندگی دنیوی مردم و
دین داری آنان را سازگار کند و پندار غلط ناهمسازی دین و دنیا و تعارض این دو با هم را از بیخ و بن برکند .

ایشان، در باب قبله وسعت نظر دارند و آن را سهل ترین امر ممکن دانسته و می فرمایند:

معقول نیست که شارع چیزی را واجب کند و در آن دقت را لازم بشمرد و تقلید را در آن نادرست و ناروا بداند و از طرفی ریشه و
اصل عبادات یعنی نماز را به آن منوط کند و ذبح حیوانات و دفن مردگان را به آن مشروط نماید و در عین حال، راهی علمی نشان
ندهد و یا آن را به عهده علم هیات و نجوم واگذارد، دانشی که یک عمر بذل فرصت و تحصیل را می طلبد . براستی چگونه می توان
از نوبالغان و پیرزنان درمانده و بلکه اکثریت مردان و زنان، قبله را با آن دقت و تفصیل طلبید؟ ^(۲۴)

محقق با این دید وسیع، تقلید در قبله را جایز می داند .

ایشان در جای دیگری می فرمایند:

کل من فعل ما هو فی نفس الامر . . . فانه یصح ما فعله، و کذا فی الاعتقادات . ^(۲۵)

هر کس عملی را انجام دهد که حکم واقعی و نفس الامری اوست . . . کار او صحیح است . و اعتقادات نیز چنین هستند .

۹ – فروتنی در مقابل مردم و اهتمام به برآوردن حوایج آنان

بالا رفتن علم نباید منجر به بالانشینی ها شود، بلکه باید منجر به تواضع بیشتر گردد و الا، آن علم نیست که کمال جهل است . علما
باید نمونه های اعلای فروتنی و سخاوت باشند .

با مطالعه اجمالی، سیر زندگی محقق و وقایعی که در حیات او اتفاق افتاده است، تواضع خاص او نسبت به مردم عادی که برخاسته
از روح بلند و همت قدسی وی بود، دریافت می شود .

ماجرای درخواست یکی از زوار حرم اباعبدالله علیه السلام که او را نمی شناخت، مبنی بر شستن لباسها در قبال اخذ وجه و قبول
محقق بدون ناراحتی و شستن لباسها و تحویل آنها به آن زائر، و وقتی بعضی افراد، آن زائر را مذمت کردند، فرمود: «حقوق برادران
مؤمن بیش از اینهاست » ، ^(۲۶) و رد نکردن عطیه افراد، از نمونه های خوبی است که نشانگر اوج همت او بود .

سخاوت، سیره انبیای عظام و اولیای کرام و معصومان و پیروان مکتب آنان است و ما، در زندگی محقق، او را از نظر بخشش و
سخاوت، بسیار بلندنظر می یابیم، به طوری که در مواقع حساس به داد مردم نیازمند می رسیده، چنان که منقول است در ایام
قحط سالی، خوراکی های موجود در منزل را، بین مستمندان و فقرا و مردم تقسیم می کرد . نیز عمامه گرانبها و هدایایی که به او
عرضه می شد، به دیگران می بخشید .

این نمونه ها و بسیاری موارد دیگر، حاکی از روح قدسی اوست و چه زیبا گفته است صاحب روضات الجنات آنجا که او را در سخاوت
به حاتم طائی تشبیه کرده است! ^(۲۷)

۱۰ – روش فقهی خاص

محقق، پایه گذار مکتب فقهی خاصی در فقه گردید . او در فقه روشی کاملا مستقل و مخصوص به خود داشت; گرچه در اساس فقه
تحولی ایجاد نکرد، لیکن نوع نگرش او به منابع شناخت احکام و طرز استفاده او از قواعد فقهی و اصولی و نوع بهره برداری او از
روایات شریفه، همراه با جرات و شجاعت او در بیان فتاوا، او را صاحب مکتب خاصی در فقه گردانید، به طوری که در دوره صفویه و
پس از آن، گروهی از بهترین فقها را، پیرو روش فقهی خود کرد . محقق به آرا و انظار پیشینیان توجهی نمی کرد و تنها بر فکر و
اجتهاد خود متکی بود . اجتهاد او تحلیلی و تدقیقی و تحقیقی بود . روایات را مورد تاکید بسیار قرار می داد و در مواردی که اقوال
فقهای پیش از او با برخی روایات مخالف بود، تردیدی در رد نظریات آنان به خود راه نمی داد . روش استقلالی و آزادانه، موشکافی ها،
تدقیق ها و شجاعت او مکتبش را ممتاز ساخت .

او فتاوای خود را مبتنی بر آیات شریفه قرآن مجید و روایات رسیده از ائمه معصومین صادر می کرد و با اتکا بر اجتهاد خود و توجه
به قواعد عمومی، بالاخص تاکید بر اصل شریعت سهله سمحه، به استنباط احکام واقعی الهی، در موضوعات مستحدثه می پرداخت .

او محقق و مدقق بود و به نوشته برخی علما، در امور بدیهیه نیز شک می کرد و به

تحقیق می پرداخت . کتب فقهی او خاصه مجمع الفائده والبرهان و زبده البیان و کتب و رسالات دیگر فقهی او مثل رساله طهارت
خمر، رساله در خراج، رساله ای دیگر در حرمت خراج، رساله در صلاه و صوم، مناسک حج، تعلیقات بر خراجیه محقق کرکی،
تعلیقات و حواشی بر قواعد علامه حلی، تعلیقات و حواشی بر تذکره علامه حلی، رساله در تحقیق آیه حیض و دیگر کتب و
رساله های او، بیانگر روش فقهی اوست . آن که با کتب او آشنا و مانوس باشد به روش بحث فقهی او نیز پی خواهد برد .

۱۱ – تاثیرگذاری بر سایر فقها

حوزه علمیه نجف به دست توانای شیخ طوسی تاسیس گردید و با احیای دوباره اجتهاد به وسیله ابن ادریس حلی و بعدها ظهور
بزرگانی از مکتب فقهی شیخ طوسی همچون محقق حلی و علامه حلی، این حوزه از شکوفایی علمی خاصی برخوردار شد و محقق
اردبیلی در چنین حوزه ای به تعلیم و تعلم پرداخت . در دوران صفویه، مرکزیت فقه و فقاهت به حوزه علمیه اصفهان انتقال یافت و در
همان زمان حوزه علمیه نجف به وسیله محقق اردبیلی و دیگر اکابر احیا شد که تا امروز نیز ادامه دارد . ^(۲۸) در حقیقت، امتناع او از
آمدن به ایران، علی رغم اصرار فراوان شاهان صفوی، باعث احیای حوزه نجف، در مقابل حوزه اصفهان گشت .

محقق اردبیلی، در حوزه علمیه نجف در زمره گوهرهای درخشنده ای بود که به آن مرکز علمی بزرگ اسلامی، ارزش و اعتبار و
روشنی می بخشید . لیکن شعاع وجود محقق به آن حوزه محدود نگشت . بلکه آثار قلمی و شاگردان تربیت شده مکتبش،
تدریج حضور او را در سایر حوزه های علمی اسلامی نیز مجسم ساختند . او با به جا گذاشتن خدمات ارزنده و یادگارهای قلمی و
تربیت شاگردانی بزرگ، حق بزرگی برگردن دانش پژوهان دارد .

مکتب فقهی او در دوره صفویه، گروهی از بهترین فقها را پیرو خود ساخت . سید محمد عاملی صاحب مدارک، شیخ حسن عاملی
صاحب معالم، ملا عبدالله شوشتری، محمد مؤمن سبزواری، ملا محسن فیض کاشانی و علامه مجلسی از آن جمله اند . صاحب
جواهر، از صاحب مدارک و سبزواری و فیض (که روش آزادیخواهانه محقق را پسندیده و در فقه خود از روش او متاثر بودند) به
عنوان «اتباع المقدس » یاد می کند، چرا که روش متهورانه و آزادیخواهانه و بی اعتنایی آنان را به آرا و افکار پیشینیان نمی پسندید . ^(۲۹)

ملا محسن فیض کاشانی که دارای مسلک اخباری معتدلی بود، در فقه اخباری خود، از روش فقهی محقق بهره می جست و
همانند او شجاعانه به بیان فتوا می پرداخت . لذا می بینیم که در بسیاری موارد که محقق با فقهای پیشین شیعه اختلاف نظر دارد،
او نیز مانند پیروان محقق بخصوص صاحب مدارک و محقق سبزواری با وی هم فکر است .

علامه مجلسی نیز به آرا و بیانات محقق و شاگرد برومندش صاحب مدارک علاقه مند بوده و از آن دو در آثار خود بسیار نقل کرده
است .

۱۲ – ابداع اصل سهولت

اصل و قاعده سهولت از قواعد عام و کلیدی دین است وبازگو کننده روح دیانت و مذاق شریعت است . مبانی این اصل مهم در
قرآن و روایات آمده است و اصولیان و فقهای بزرگوار ما معمولا آن را ذکر نکرده اند و یا آن را تحت عنوان قاعده نفی حرج دانسته اند
. در حالی که با یک نگاه دقیق، تفاوتهای منطقی بین این قاعده و قاعده نفی حرج و دیگر قواعد مشابه آشکار می شود .

با نگاهی اجمالی به قرآن کریم و روایات شریفه و احکام اسلامی، این اصل را رعایت شده می بینیم که حکایت از منت الهی و لطف
خاص او بر امت اسلام است .

حضرت محقق، عنایت خاصی به این اصل داشته است و باید او را مبدع این اصل دانست، به نحوی که مکرر در فتاوای خود، به این
اصل استشهاد کرده است .

با توجه به کتب فقهی محقق و استدلالها و فتاوای ایشان، درمی یابیم که ایشان این قاعده عام و اصل قرآنی را در موارد متعدد و
فراوان جزء مبانی فقهی خود قرار داده و برآن اساس به استنباط احکام الهی از منابع معتبر پرداخته و به صدور فتوا اقدام کرده
است .

اینک به نمونه هایی از فتاوای ایشان و استفاده و استشهاد به «اصاله السهوله » اشاره می کنیم:

محقق به جواز تیمم در اول وقت فتوا داده است و پس از بیان استدلالهای خود بر این مدعا می فرماید:

گمان می کنم رعایت تنگی وقت در جواز تیمم به دشواری و مشقت می انجامد، در حالی که شریعت اسلامی ما دیانت سهل و
آسان گیری است . ^(۳۰)

نیز محقق قائل به طهارت آب استنجا و قابلیت مجدد آن برای تطهیر است . او پس از بیان ادله خود نوشته است:

دلیل بر این مدعا، اجماع و روایات است همچنین قانون نفی حرج و نیز اصل سهولت