پاورپوینت کامل شیوه های تحصیل و تدریس در حوزه های علمیه ۱۱۴ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل شیوه های تحصیل و تدریس در حوزه های علمیه ۱۱۴ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۱۴ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل شیوه های تحصیل و تدریس در حوزه های علمیه ۱۱۴ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل شیوه های تحصیل و تدریس در حوزه های علمیه ۱۱۴ اسلاید در PowerPoint :

>

۲۸۹

درآمد

حوزه های شیعه آبشار پر برکت علم و معرفت است که بیش از هزار سال است ندای قرآنی «فلولا نفر من کل فرقه . . .» ^(۱) را لبیک
می گوید و علوم و معارف را از گنجینه های علم الهی یعنی قرآن و اهل بیت استخراج می کند و با اندیشه ای زلال بیابان های تشنه
فکر بشری را سیراب می کند .

آری، حوزه، غنی ترین و با سابقه ترین دانشگاه سرزمین های اسلامی است . هر چند مکان آن از مدینه تا نجف، سامرا، قم، اصفهان،
مشهد و . . . در تغییر بوده، ولی این محفل علمی همیشه پویا بوده و به رشد و بالندگی و تکامل خویش ادامه داده است .

اکنون که ما حوزویان، میراث دار این ذخیره پر بها هستیم، چه نیکوست که آن را شکوهمندتر از همیشه حفظ کنیم و با
برنامه ریزی دقیق، نظام آن را بالنده تر کنیم .

برای رسیدن به این هدف، لازم است به گذشته پر بار حوزه نظر کنیم و عوامل رشد و ترقی آن را جستجو کنیم تا رمز پیشرفت و
تکامل آینده را به دست آوریم .

عالمان بزرگ شیعه، در حوزه های عراق چگونه تدریس کردند که مرحوم آخوند خراسانی رحمه الله را پروریدند، شیوه های
تدریس مرحوم میرزای شیرازی رحمه الله چگونه بود که در مکتب سامرا مجتهدان برجسته ای پرورش یافتند و روش تحصیل
بزرگان ما چگونه بوده است که در مدت کوتاهی مراتب بالای علمی را طی می کردند و همچون شیخ اعظم انصاری رحمه الله ،
علامه طباطبائی رحمه الله کتاب های پر ارزشی برای ما به یادگار گذاشتند .

ما در این نوشتار، رویکردی توصیفی به شیوه های تدریس، تحصیل، مباحثه و نگارش در سلف صالح خواهیم داشت و به نقاط قوت
و ضعف هر روش اشاره می کنیم .

مراحل تحصیل در حوزه های علمیه

در حوزه های علمیه شیعه، هر طلبه به طور معمول سه مرحله درسی را طی می کند:

الف) مرحله مقدمات

در نظام فعلی حوزه علیمه قم، این مرحله شامل پایه های اول تا سوم است و هدف اصلی در این دوره، آموزش ادبیات عرب (صرف،
نحو، معانی و بیان و) . . . و آشنایی با دروس پایه مثل منطق و فقه است که به طور معمول از کتاب های جامع المقدمات، سیوطی،
مغنی و تلخیص های آن، المنطق و یا تلخیص المنطق و . . . استفاده می شود .

هدف های فرعی در این مرحله، بالا بردن اطلاعات عمومی مثل ادبیات فارسی و مستدل شدن و تثبیت عقاید در طلاب است .

ب) مرحله سطح

در نظام فعلی حوزه، این مرحله شامل پایه های چهارم تا دهم است . در این دوره اهداف زیر تعقیب می شود:

۱ – بالا بردن قدرت فهم متون فقهی و اصولی;

۲ – آشنا شدن با روش های استنباط از آیات و احادیث;

۳ – خواندن یک دوره کامل فقه و اصول;

۴ – تعمیق عقاید و گسترش اطلاعات عمومی طلاب به وسیله دروس عمومی .

در این دوره به طور معمول در علم اصول کتاب هایی نظیر: معالم الاصول یا اصول الاستنباط، اصول الفقه، رسائل، کفایه الاصول
تدریس می شود .

در علم فقه، کتاب هایی نظیر شرح لمعه و مکاسب تدریس می شود .

این مرحله بین چهار تا هفت سال طول می کشد که زمان آن بستگی به استعداد و تلاش طلاب دارد .

پ) مرحله درس خارج

این مرحله عالی ترین دوره دروس حوزوی محسوب می شود که با هدف مجتهد شدن طلاب در دو رشته فقه و اصول و توان
استنباط احکام از منابع اصیل (کتاب، سنت، عقل، اجماع) برپا می شود و معمولا متن درسی خاصی ندارد . ولی برای نظم
بخشیدن به مطالب، مباحث براساس کفایه الاصول در اصول فقه و جواهر الکلام، تحریر الوسیله و عروه الوثقی در فقه طرح می شود
و در حقیقت این دوره تحقیقاتی حوزه محسوب می شود .

در سال های اخیر، رشته های تخصصی تفسیر و کلام و تبلیغ نیز در کنار فقه و اصول تشکیل شده است که متخصصان و محققانی
در آن رشته ها تربیت می کنند .

از آنجا که رسیدن به قوه اجتهاد بستگی به استعداد و تلاش شخصی افراد دارد، لذا زمان این دوره برای افراد متفاوت است . ولی
این دوره دست کم شش سال طول می کشد .

شیوه های تدریس در درس های مقدمات و سطح

غالب اساتید در این دوره از یک الگوی تدریس پیروی می کنند که شش مرحله را در بردارد:

۱ – مطالعه قبل از تدریس، که شامل مطالعه کتاب درسی و حواشی و شروح آن می شود .

۲ – روخوانی درس با رعایت کامل قواعد ادبیات که گاهی قسمتی از آن به عهده شاگردان گذاشته می شود .

۳ – بیان مطالب درس به صورت دسته بندی شده و به اصطلاح «خارج درس » .

۴ – تطبیق مطالب گفته شده با متن کتاب مورد تدریس به صورت جمله به جمله .

۵ – بیان مطالبی خارج از کتاب (از حواشی و شروح یا نظریات خاص استاد) که در ضمن درس بیان می شود; ولی برخی اساتید
برای جلوگیری از مشوش شدن ذهن طلاب، آن مطالب را در پایان درس ذکر می کنند .

۶ – پاسخ گویی به سؤالات شاگردان در سه مرحله .

الف) قبل از شروع درس; ب) در حین درس; پ) بعد از درس .

بررسی: نقاط قوت و ضعف فراوانی برای این دو دوره گفته شده که به برخی از آن ها اشاره می کنیم .

الف) نقاط قوت

۱ – وجود اساتید مجرب و توانمند در حوزه های علمیه در دوره سطح و مقدمات .

۲ – اهمیت دادن به مباحث اخلاقی در کنار تدریس علوم حوزوی .

۳ – بالا بردن قدرت هوش و فهم طلاب از طریق دقت در عبارات پیچیده کتاب های درسی .

۴ – به کار بردن مدل واحد در آموزش کتاب های درسی به طوری که گاهی یک عبارت کوتاه یا مثال در ادبیات، فقه یا اصول به
صورت ضرب المثل در می آید و مطالب زیادی را به شنونده القا می کند .

ب) نقاط ضعف

۱ – عدم توجه کافی به ادبیات معاصر عرب .

۲ – استفاده از کتاب های قدیمی و در پاره ای موارد ناقص و مغلق که موجب محروم ماندن طلاب از روش های جدید آموزشی و
دور ماندن آن ها از تحقیقات جدید در عرصه آن علوم می شود .

البته، در سال های اخیر گام های مؤثری در رفع این دو اشکال برداشته شده است . ولی هنوز قسمتی از مشکل باقی است .

۳ – استفاده از اساتیدی که دوره «تربیت مدرس » را برای رشته مورد تدریس نگذرانده اند که موجب ناکامی برخی از اساتید و
تغییر سریع آنان و اتلاف وقت طلاب می شود .

۴ – عدم توجه به تدریس تاریخ فقه و اصول که در نتیجه، عدم شناخت طلاب از سبک های خاص فقه و اصول را به دنبال دارد .

۵ – نبودن مثال های مناسب در کتاب های اصول .

۶ – طولانی بودن دوران سطح که موجب خستگی و دلسردی برخی طلاب می شود .

۷ – استفاده کمتر از روش های کمک آموزشی برای تدریس دوره سطح در حال حاضر بیشتر از روش سمعی استفاده می شود .

۸ – عدم توجه کافی به تفسیر و علوم قرآن در دروس حوزه .

شیوه های تحصیل در دوره مقدمات و سطح

در این مورد، شیوه های مختلفی وجود دارد که کامل ترین آن ها شیوه ای است که شامل مراحل زیر می شود:

۱ – پیش مطالعه: یعنی مطالعه کتاب درسی مربوط پیش از شروع درس استاد که موجب می شود تا شاگرد آمادگی ذهنی و
حساسیت روحی پیدا کند و مطالب را در کلاس زودتر دریافت کند و اشکالات علمی و با ارزشی مطرح سازد .

هر چند ممکن است در پیش مطالعه در روزهای اول ۲۰% مطلب فهمیده شود، ولی کم کم زیادتر می شود .

۲ – حضور در درس: حضور در کلاس موجب برکات علمی و معنوی است; هر چند می توان از نوار نیز استفاده کرد، ولی این مورد
برای مواقع ضروری مناسب است .

۳ – مطالعه درس پس از تدریس استاد که با مراجعه به حواشی و کتاب هایی که در شرح آن کتاب درسی نوشته شد همراه است و
موجب تعمیق فهم مطالب می گردد و طلبه را برای مباحثه آماده می سازد .

۴ – مباحثه مطالب تدریس شده که موجب تثبیت آن در ذهن می گردد و ابهامات درس را برطرف می کند . این مطلب از
امتیازات حوزه است که بسیاری از مراکز علمی از آن بی بهره اند .

۵ – خلاصه یا شرح نویسی: پس از مراحل فوق، طلاب پر تلاش اقدام به خلاصه نویسی کتاب های مفصل می کنند . همان گونه که
بر کتاب های موجز و مختصر شرح می نویسند تا مطالب در ذهن آن ها تثبیت و در دفتر ثبت شود .

تذکر: برخی از طلاب ممکن است بعضی از مراحل فوق را حذف کنند که در دراز مدت موجب ضعف علمی آنان می گردد .

بررسی: در مورد شیوه تحصیل دوره مقدمات و سطح حوزه نقاط قوت و ضعف فراوانی گفته شده که به برخی از آن ها اشاره
می کنیم:

الف) نقاط قوت

۱ – آزادی طلاب در انتخاب درس و استاد .

۲ – مباحثه کردن .

۳ – تعلیم ادبیات عرب به طور عمیق و مستدل .

۴ – بحث و مناظره بین استاد و شاگرد با رعایت احترام استاد .

۵ – آزادی طلاب در جهت رشد علمی و جهش های علمی متناسب با استعداد خویش .

۶- اهمیت دادن به تزکیه نفس .

۷ – میسر بودن تدریس همراه با تحصیل برای طلاب در طی دوره سطح .

۸ – آشنایی طلاب با سبک استدلال فقیهان سلف .

ب) نقاط ضعف

۱ – ضعف حافظه طلاب; چرا که در این دوره بر قدرت فهم تکیه می شود و کمتر بر حفظ مطالب و قواعد تاکید می شود .

۲ – ضعف قدرت نگارش به دلیل اجباری نبودن نوشتن مقالات و مطالب تحقیقی (البته این دو مطلب در سالهای اخیر تا حدودی
در حال جبران شدن است).

۳ – طولانی بودن دوران تحصیل در مقدمات و سطح .

۴ – تعداد افراد در کلاس ها از حد معمول و متعارف زیادتر است که موجب پایین آمدن کیفیت درس می شود .

شیوه های تدریس درس خارج

روش های تدریس خارج را از چند جهت می توان تقسیم کرد:

اول: از جهت شکل درس

الف) سبک سامرایی (شاگرد محوری) ; ب) سبک کلاسیک (استاد محوری) ; پ) سبک دو مرحله ای; ث) تحقیق جمعی .

دوم: از جهت محتوا و کیفیت درس

الف) ترتیب و چینش درس:

۱ – روش قدما; ۲ – روش آیه الله بروجردی رحمه الله; ۳ – روش امام خمینی رحمه الله; ۴ – روش سه بخشی; ۵ – روش چهار
بخشی .

ب) سبک های خاص در فقه:

۱ – سبک فقه الحدیث; ۲ – فقه مبتنی بر اصول; ۳ – فقه مقارن; ۴ – فقه پویا (هماهنگ با زمان و مکان). پ) سبک های خاص در
اصول:

۱ – سبک فلسفی; ۲ – سبک عرفی .

سوم: از جهت خصوصیات درس

الف) زمان مطلوب یک دوره اصول:

۱ – دوره های طولانی; ۲ – دوره های کوتاه; ۳ – زمان استنباط .

ب) زمان مطلوب یک دوره فقه و لزوم تخصص در آن .

پ) زمان و مکان مطلوب هر جلسه درس .

ث) تعداد شاگردان در هر جلسه درس .

ت) تعداد جلسات درس در طول سال تحصیلی .

اول: شیوه های تدریس درس خارج از جهت شکل درس

در باره این شیوه ها توضیح مختصری می دهیم و به نقاط قوت و ضعف آن ها اشاره می کنیم .

۱ – سبک سامرائی یا مکتب سامرا و یا روش شاگرد محوری

این روش درس خارج میرزای شیرازی بزرگ رحمه الله است که بعدا در کربلا ادامه یافت، ^(۲) که متاسفانه اکنون در حوزه های
علمیه به فراموشی سپرده است . در این شیوه میرزای بزرگ رحمه الله فرعی فقهی را مطرح می کرد و تمامی مطالب مربوط به آن
را به کمک شاگردان و با بحث های طرفین مورد بررسی قرار می داد و حتی چیزی را به عنوان «اصول موضوعی » نمی پذیرفت .

در این سبک شاگردان محور بحث هستند و استاد سخنران جلسه نیست، بلکه در پایان به جمع بندی نظریات و نتیجه گیری
می پردازد .

در این روش شروع درس مشخص بود، اما پایان آن روشن نبود و گاهی تا هفت ساعت ادامه می یافت . ^(۳)

۲ – سبک کلاسیک (استاد محوری)

این روش متاخران حوزه نجف و قم است و امروزه متداول ترین روش تدریس در حوزه علمیه قم است .

در این سبک، استاد یک فرع فقهی یا اصولی را مطرح می کند و اقوال و دلایل آن را بررسی می کند و در پایان نظر خویش را بیان
می کند .

در این شیوه استاد فعال است و مانند یک سخنران عمل می کند و شاگردان کمتر فعال هستند . ^(۴) این سبک خود به چند قسم
فرعی تقسیم می شود که عبارتند از:

الف) استاد محوری با بحث های نامنظم;

ب) استاد محوری با تکیه بر اصطلاحات;

پ) استاد محوری همراه با نظم در مطالب و ساده گویی;

ث) استاد محوری همراه با نوشتن درس و پخش آن بین طلاب .

۳ – سبک دو مرحله ای

در این شیوه درس در دو جلسه برگزار می شود: در جلسه اول، استاد به صورت روش استاد محوری مطالب را بیان می کند و به
شاگردان کمتر فرصت سؤال و اشکال داده می شود . ولی جلسه دوم به صورت شاگرد محوری اداره می شود تا افراد کم استعداد یا
ضعیف بتوانند کمبود خود را جبران کنند .

این شیوه، از جهت کیفیت برگزاری جلسه دوم درس به چند قسم فرعی تقسیم می شود که عبارتند از:

الف) روش مرحوم آخوند خراسانی رحمه الله : در این شیوه، شاگردان قوی و مستعدتر، درس استاد را برای شاگردان ضعیف، در
جلسه دوم تقریر می کنند و آن را مورد بحث و بررسی قرار می دهند تا طلاب ضعیف بتوانند بهتر از درس استفاده کنند و
ابهام های درس برای آن ها برطرف شود . ^(۵)

مرحوم آیه الله بروجردی رحمه الله نیز اصرار داشتند تا همین شیوه را در قم پیاده کنند که عملی نشد . ^(۶)

ب) روش مرحوم آیه الله سید محمد باقر درچه ای رحمه الله : ایشان صبح ها در مسجد نو اصفهان، درس فقه و اصول تدریس
می کردند و عصرها هم همان درس را برای افرادی که در کلاس صبح حضور نداشتند و یا درس را خوب درک نکرده بودند تکرار
می کردند .

پ) روش جلسه پرسش و پاسخ همراه با درس روزانه: در این شیوه، استاد بعد از جلسه اول درس، ساعتی را تعیین می کند تا
شاگردان در کنار او جمع شوند و پاسخ گوی سؤالات و اشکالات آنان می شود .

ت) روش مرحوم اصفهانی (کمپانی) رحمه الله : در این شیوه، استاد، درس را چند روز قبل می نویسد و متن آن تکثیر می شود و
در اختیار طلاب قرار می گیرد . این روش موجب می شود تا طلاب فرصت پیش مطالعه و دقت و اشکال پیدا کنند و خود را برای
بحث با استاد آماده کنند و در حقیقت این جزوه ها جای یک جلسه درس را می گیرد . این شیوه برای اولین بار به دست مرحوم
کمپانی در نجف اجرا شد ^(۷) و اکنون نیز در حوزه علمیه قم، برخی از اساتید معظم درس خارج از این روش استفاده می کنند .

ث) استفاده از نوار درسی قبل از درس استاد: برخی از اساتید درس خارج که قبلا یک دوره درس را القا فرموده اند و به صورت نوار
درآمده است . شاگردان می توانند قبل از درس از نوار استفاده کنند و به پیش مطالعه درس بپردازند و خود را برای سؤال و اشکال
در جلسه درس استاد آماده کنند .

۴ – سبک تحقیقی جمعی

در این روش، استاد و شاگرد اصطلاحی مطرح نیست و چند نفر یک موضوع فقهی یا اصولی را انتخاب می کنند و مورد مطالعه و
بررسی قرار می دهند .

آنگاه در یک جلسه علمی، یافته های خود را با دیگران در میان می گذراند و به نظریات همدیگر اشکال می کنند و یا در مقابل
اشکالات دیگران از نظریات خود دفاع می کنند، و در نهایت هر کس یک نظری را انتخاب می کند . این شیوه خود به چند صورت
انجام می گیرد:

الف) بدون حضور استاد;

ب) با حضور یکی از اساتید درس خارج;

پ) همراه با متن ثابت، مثل جواهر الکلام در فقه;

ت) بدون متن ثابت، لیکن گاهی یک نفر در یک موضوع تحقیق می کند و حاصل آن تکثیر می شود و در اختیار دیگران قرار
می گیرد تا محور بحث قرار گیرد .

این سبک مورد توجه مرحوم عیاشی و علامه مجلسی رحمه الله بوده است ^(۸) و اکنون نیز در جلسات استفتای برخی مراجع مورد
عمل واقع می شود که از با برنامه ترین و جالب ترین آن ها جلسه تحقیق جمعی مقام معظم رهبری (دامت برکاته) است . ^(۹)

در دانشگاه ها نیز برای تدوین پایان نامه ها، وقتی استاد راهنما تعیین می کنند، در حقیقت همین روش را دنبال می کنند .

بررسی: هر کدام از این شیوه ها امتیازات خاص خود را دارد، هر چند ممکن است اشکالاتی را نیز در پی داشته باشد .

در این نوشتار کوتاه، فرصت آن نیست که تمامی نقاط قوت و ضعف بیان شود و مورد ارزیابی قرار گیرد ولی ما به برخی از آن ها
اشاره می کنیم و قضاوت را به عهده خوانندگان گرامی می گذاریم .

البته انگیزه ما از طرح این مباحث خرده گیری بر کسی نیست، بلکه زحمات طاقت فرسای همه اساتید معظم و آیات عظام درس
خارج که بحق پرچمداران فقه آل محمد صلی الله علیه وآله هستند، قابل تقدیر است .

پس به نقل برخی از نقاط ضعف و قوت از زبان بزرگان حوزه اکتفا می کنیم .

الف) نقاط قوت

۱ – برخی امتیازات مکتب سامرا

مجتهدپروری مکتب سامرا معروف است و لذا افرادی مثل آخوند خراسانی رحمه الله ، میرزای نائینی رحمه الله، شهید شیخ
فضل الله نوری قدس سره، سید محمد فشارکی و . . . از دست پروردگان این مکتب هستند . ^(۱۰)

فعال کردن شاگردان که امروزه مورد توجه روان شناسان تعلیم تربیت است، ^(۱۱) امتیاز دیگر این مکتب است . همان طور که توجه به
تحقیق و دقت و تکیه بر فکر کردن، از نقاط قوت این روش است .

۲ – سبک استاد محوری

اداره کلاس درس به صورت منظم و مرتب و نظم در بیان (در برخی اقسام فرعی آن) از نقاط قوت این سبک است .

همان طور که مشخص بودن موضوع درس، موجب می شود تا مباحث به زودی به نتیجه برسد و بحث از موضوع خارج نشود .

۳ – سبک دو مرحله ای

فعال بودن شاگردان در جلسه دوم درس باعث می شود تا عمل یادگیری بهتر صورت گیرد، همان طور که این جلسات موجب
پرورش اساتید قوی برای آینده حوزه و معرفی چهره های با استعداد می شود . همچنین، شاگردان را به مطالعه و دقت برای حضور
در جلسه دوم وادار می کند .

۴ – سبک تحقیقی جمعی

این شیوه، برای افرادی که چند سال درس خارج گذرانده اند و کسانی که بیرون از حوزه ها مشغول فعالیت هستند بسیار مفید
است و افراد را به فعالیت علمی مفیدی می کشاند و پیشرفت بیشتری را به دنبال دارد و سبک مجتهدپروری است، لذا بزرگان بر
اجرای آن اصرار دارند . ^(۱۲)

در حقیقت اگر این سبک تحت نظر استاد صورت پذیرد همان، سبک سامرایی است .

ب) نقاط ضعف

به هر کدام از این شیوه ها اشکالاتی وارد کرده اند که احتیاج به بررسی دقیق دارد . تا بتوانیم قضاوت صحیحی ارایه دهیم .

۱ – در مکتب سامرایی: نپذیرفتن اصل موضوعی در بحث و مشخص نبودن زمان پایان درس موجب بی نظمی در بحث و خستگی
شاگردان می گردد .

۲ – در روش استاد محوری: فعال نبودن شاگردان و عدم فرصت کافی برای سؤال و اشکال کردن و نامنظم بودن یا مغلق گویی در
برخی از اقسام فرعی این شیوه می تواند به عنوان اشکال مطرح شود .

۳ – در سبک دو مرحله ای: این روش