پاورپوینت کامل قم در دو قرن نخست هجری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل قم در دو قرن نخست هجری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل قم در دو قرن نخست هجری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل قم در دو قرن نخست هجری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

>

شهر باستانی قم، که احیای آن را بعد از آن که به دست اسکندر ویران شد به قباد ساسانی نسبت می دهند، به سال ۲۳ قمری، به دست اعراب فتح شد. با مهاجرت گسترده ی شیعیان به قم در پایان سده ی سوم این شهر، به شهری شیعی مذهب بدل شد و این تحول مذهبی موجب شکوفایی آن شد. در مقاله ی حاضر ضمن اشاره ای گذرا به موقعیت جغرافیایی و جغرافیای تاریخی قم در عهد باستان و قرون اولیه ی هجری، به چگونگی فتح این شهر توسط اعراب مسلمان پرداخته شده و پیآمدهای سیاسی، مذهبی اجتماعی ناشی از استقرار قبایل عرب شیعی در این شهر طی قرن های اول و دوم هجری مورد بررسی قرار گرفته است.

جغرافیای تاریخی قم

شهر مذهبی قم که امروزه در ۱۴۵ کیلومتری جنوب شهر تهران بر سر جاده ی تهران – اصفهان واقع است ۲ از نواحی قدیمی ایالت ماد یا جبال بوده است. در دوره ی ساسانی، قم یکی از نواحی اصفهان بود. قباد (د:۵۳۱م)، اصلاحات مذهبی و عمرانی زیادی در این منطقه انجام داد۳ که باعث توسعه ی ارضی و فرهنگی و سیاسی ناحیه ی قم شد. این اصلاحات قم را به صورت یکی از بهترین و آبادترین مواضع در مملکت قباد درآورد۴.

از جمله اقدامات قباد اصلاحاتی در ادغام آتشکده ها و کاستن تعداد آنها بود. او آتش آذرجشنسف را در قم حفظ کرد۵. آتش آذرجشنسف، در آتشکده ی مزدجان تا اواخر قرن سوم قمری هم چنان دوام آورد، تا این که به سال ۲۸۲ قمری برون / بیرون ترکی این آتشکده را ویران ساخت و آتش آن خاموش گردید.۶ تا نیمه ی اول قرن دوم قمری هم چنان حدود ۳۰ آتشکده در قم وجود داشت.۷ تحقیقات جدید نیز مطالب فوق را تأیید می کند. ماکسیم سیرو می نویسد:

بنابر روایات، شهر قم را که همیشه مرکز مهم ارتباطات بوده، حلقه ای از آتشگاه ها در بر می گرفته است. او به بقایای چندین آتشکده در قم اشاره کرده است.۸

سابقه ی دو آتش مهم دین زردشتی، آتش مهرین و آتش آذرجشنسف، در قم، حاکی از اهمیت مذهبی و فرهنگی قم در دوره ی ساسانی است. قم این موقعیت خود را تا پایان قرن اول قمری تا حد زیادی حفظ کرد. هنوز یک قرن از اصلاحات مذهبی قباد در ایران، که بخش مهمی از آن در قم انجام شد، نگذشته بود که دین مبین اسلام ظهور کرد.

از دیگر اقدامات قباد، کارهای عمرانی و توسعه ی ارضی قم بود. به نوشته ی حمزه اصفهانی (د: ۳۶۰ق)۹ اصفهان، استانی به نام ری داشت. قباد، استان دیگری بر آن افزود و آن را استان «ایرانوثارث کواذ» نامید؛ چون ناحیت قم در غایت خرابی بود و به دست قباد ساسانی آباد شد، «ویران آباد کرد قباد» نام گرفت.۱۰ سرانجام استان ایرانوثارث کواذ دوره ی ساسانی، در اواخر قرن دوم قمری، به صورت چند دهستان کوچک تابع شهر قدیمی قم که بسیاری از منابع اسلامی ۱۱ آن را به غلط شهری اسلامی معرفی کرده اند، درآمد. بنای اولین مساجد

بسیاری از این آتشکده ها ویران گردید و به جای آن مسجد ساخته شد. در محل یکی از آنها در قم، مسجد عتیق ساخته شد.۱۲ فقط آتشکده ی مزدجان، به دلیل واقع شدن در منطقه ی کوهستانی و سکونت عده ی قابل توجهی از مجوس در مسیر آن، تا اواخر قرن سوم قمری دوام آورد.۱۳نویسنده ی تاریخ قم درباره بنای اولین مسجد در قم می گوید:

نخستین مسجد که بدین ناحیت نهادند، مسجدی بود که در قریه ی جمکران بنا شد. اعراب بنی اسد، در اطراف این مسجد منزل گرفتند. سعیدبن جبیر، صحابی معروف پیامبر خداصلی الله علیه وآله وسلم نیز ۶ ماه در جمکران نزد این اعراب به سر برد.۱۴

مسجد جامع جدید توسط ابوالصدیم، در سال ۱۹۶ قمری بنا شد.۱۵مسجد دیگری به نام مسجد «سعدآبادی»، در بازار قم بوده است که در آن نماز جمعه می خوانده اند.۱۶ محل اقامت و عبادت حضرت معصومه علیها السلام در قم نیز از آثار معروف بوده است. حسن بن محمد بن حسن قمی (د: ۳۷۸ق) می نویسد:

آثار محراب عبادت حضرت معصومه علیها السلام، هنوز در قم باقی است ۱۷که بعدها به «ستّیه» معروف شد.۱۸

به نوشته ی یعقوبی (د: ۲۷۸ق)، قم مجموعه ای از دو شهر بزرگ منیجان و شهر کوچک کمیدان بوده است.۱۹ همو شهر قم یا کم دوره ساسانی را شهر قدیمی منیجان دانسته است.۲۰ حسن بن محمد بن حسن قمی (د: ۳۷۸ق) نیز، با تصریح به این مطلب، از منیجان به عنوان خود شهر قم یاد کرده است.۲۱ به گفته ی یعقوبی، وجود هزار گذر و کوچه و ده ها میدان و چندین پل در منیجان که، در دوره ی اسلامی مرکز شهر قم و محل سکونت بزرگان و اشراف عجم بوده، حاکی از عظمت شهر قم است؛ و همو، به یکی از دژهای عجم در منیجان اشاره کرده است.۲۲ اهمیت جغرافیایی قم در ناحیه ی جبال

واقع شدن قم بر سر جاده ی خراسان، که مسیری تجاری و راه کاروان های حج بود، باعث رونق تجارت در قم بود. اصطخری ۲۳ می نویسد: از دروازه چینِ ری، به سوی قم می روند. ابودلف ۲۴ در سفر خود به ماوراءالنهر، از این راه، از قم به ساوه رفت. همسایگی قم با ری، که همه ی راه های بزرگ بازرگانی دنیا به آن ختم می شد، باعث رواج بازرگانی در قم بود.۲۵

شهر قم در قلب کویری وسیع، همواره بزرگ ترین نقش را در دایر نگه داشتن خط مواصلاتی بین جنوب و شمال ایران به عهده داشته است. پرورش اسب های برید در قم ۲۶ بدین منظور بوده است. یعقوبی می نویسد:۲۷ و راه ها به ری و اصفهان و کرج و همدان از قم جدا می شود. دیر گچین که توسط انوشیروان در قم ساخته شده بود،۲۸ نقش مهمی در حرکت کاروان ها داشت. بدون وجود این کاروان سرا عبور از بیابانِ بین قم و ری امکان پذیر نبود.۲۹ تمصیر قم و مهاجرت اعراب

گزارش منابع عربی از روند تمصیر [شهر شدن ] قم، مقارن با کوچ مداوم دسته های عرب، حاکی است که سرانجام این امر منجر به غلبه ی عنصر عرب بر عجم و اسکان آنها در این نقطه از ایران شد. اوج این غلبه که هم چنان با ورود عرب همراه بود، نقطه عطفی در ارتقای شهر قم در سازمان سیاسی و تقسیمات منطقه ای دستگاه خلافت عباسی به حساب می آمد. اولین گروه های عرب، به فرماندهی ابوموسی اشعری، در سال ۲۳ قمری، با جنگ و زور ناحیت قم را فتح کردند.۳۰ اعراب بنی اسد نیز، از اولین دسته های عرب بودند که در جمکران قم سکونت گزیدند.۳۱ هجوم گسترده ی اعراب اشعری به قم، همراه با اقداماتی بود که آنها برای کسب سلطه ی کامل بر همه ی منابع مالی و اقتصادی بر مردم بومی قم انجام دادند؛ از جمله ی این کارها قتل عام سران مجوس بود. با توجه به مطالب مزبور، می توان ورود اعراب اشعری در سال ۸۵ قمری به قم را فتح دوم این شهر به حساب آورد.۳۲ اعراب اشعری در طی یک قرن، اقدامات زیادی در جهت تحول قم از یک پادگانشهر عربی به صورت یک شهر عربی انجام دادند.

حمزه بن الیسع اشعری، به سال ۱۸۹ قمری نظر موافق هارون، در مورد کوره قراردادن قم را به دست آورد.۳۳ در حقیقت اعراب اشعری، به عنوان اقطاع داران دولت عباسی در قم درآمدند. حمزه بن الیسع اشعری، در قم منبر نهاد. پسر او یسع بن حمزه، با انجام اولین مساحی قم، استقلال جغرافیایی آن جا را محقق ساخت. در این مساحی، همان مرزهای استان ایرانوثارث کواذ دوره ی ساسانی ملحوظ گردید و قم به بیش ترین حد توسعه ی ارضی خود رسید. این شهر، از نمونه های بارز توسعه ی شهری در قرن سوم قمری است. در این قرن، قم به صورت یک شهر آباد و معتبر شیعی در آمد. توسعه ی قم در روایات ائمه علیهم السلام

توسعه ی قم در روایات ائمه علیهم السلام به صورت پیش گویی آمده است. حسن بن محمد بن حسن قمی می نویسد: در روایات شیعه آمده است که قم در عمارت، کثرت مردم، قیمت زمین آن، به نوعی برسد که آن مقدار که اسبی را بر آن ببندند، به هزار درهم باشد. در این روایات، تعابیری چون «زهراء»، «کوفه کوچک»،۳۴ «تکیه گاه قائم آل محمدعلیهم السلام»،۳۵ «محل انتظار کشیدن قائم آل محمدعلیهم السلام»،۳۶ «محل امنیت و راحت مؤمنان»،۳۷ «معدن آل محمدعلیهم السلام»؛۳۸ «بحر»؛۳۹ «قطعه ای از بیت المقدس»؛۴۰ «آشیانه آل محمدعلیهم السلام»،۴۱ «مأوای فاطمیین»۴۲ به شهر قم اطلاق شده است. شاخص ترین آنها، نام «زهرا» است که حضرت علی علیه السلام در مورد قم پیش گویی کرد؛ و قم را شهری که محل خروج بهترین مردم از حیث نسب است، معرفی کردند.۴۳ واقعیت سفر حضرت معصومه علیها السلام و مهاجرت های آل ابی طالب به قم، در آغاز قرن سوم قمری، مفاد این روایات را تأیید می کند و آن را از انتقاداتی که بر مجموع روایات مربوط به فضایل شهرها وارد شده است، مستثنی می سازد و نیز مطالبی که در منابع معتبر جغرافیایی در مورد آبادانی قم آمده است، به نوعی مفاد روایات مزبور را تأیید می کند.

مقدسی (د: ۳۷۵ق)، قم را یکی از زیباترین شهرهای جبال دانسته است.۴۴ کلام او گویای روند موفق توسعه ی شهر قم است. گزارش های متناقضی در مورد تعداد رساتیق قم وجود دارد. این اختلاف، گویای تجدید حیات و آبادانی در منطقه ای است که در قرن اول و دوم قمری، یک دوره ویرانی را تجربه کرده است. پیدایش شهر جدید قم

شهر قم، چنان که ذکر شد، از دیرباز موقعیت یک شهر بزرگ را در دوره ی ساسانی کسب کرده بود، اما با ویرانی های متعددی که در اثر مهاجرت اعراب به وجود آمد، یک مرکز تجمع جمعیتی با بافت «روستا – شهر»، در این منطقه شکل گرفت.۴۵ گزارش تاریخ قم،۴۶ از تعداد قابل توجهی از آبادی ها در این ناحیه، حاکی از این مطلب است. مهاجرت اعراب و سپس دسته ای خاص از آنها، یعنی طالبیان، که فرهنگ تشیع را با خود به همراه آوردند، توسعه ی جدید شهر قم را با تحول بزرگ فرهنگی در این منطقه از جبال، مقرون ساخت.شهر قم در شکل جدید خود، با همان عناصر مادی معماری ایرانی و در چارچوب فرهنگ و هنر ایرانی شکل گرفت؛ مساجد متعددی ساخته شد و رعایت قبله در ساخت خانه ها و سایر اماکن و نام گذاری مراکز و معابر و میادین شهر به نام های اسلامی، باعث شد که شهر قم در نیمه ی اول قرن سوم قمری، چهره ی اسلامی به خود گرفت. تاریخ قم از ۵ پل و ۷ میدان نام می برد که به نام بزرگان عرب اشعری بود؛۴۷ با وجود این، آثار عجم در قم هم چنان چشم گیر بود. به برخی از این آثار اشاره می کنیم: ساختمان «دیر گچین» که در اکثر منابع اسلامی از آن نام برده شده است،۴۸ ایوان و درگاه بزرگی که بزرگ ترین بنای عجم بعد از ایوان مدائن بوده است ۴۹ آثار «قلعه ی یزدان افشان»،۵۰ «قلعه ی جمکران»،۵۱ «دژ باذان» [صاحب یمن ]،۵۲ زندان ها،۵۳ مساجد،۵۴ محل دواوین و اماکن دولتی ۵۵ و محل استقرار والیان که در سراهای به جا مانده از بزرگان عجم برپا شده بود.۵۶

از شهر قم همواره به عنوان شهر دارای برج و بارو و دیوار نام برده اند.۵۷ دیوار قم به سال ۲۱۰ قمری به دست علی بن هشام، فرستاده ی مأمون، خراب و با خاک یکسان گردید.۵۸ تاریخ قم از دروازه ها و راه های متعدد قم نام برده است؛ معروف ترین آنها راهی بود که از دروازه ی خراسان به قم می رسید۵۹و قم را در مسیر جاده ی معروف خراسان قرار می داد. خانه های آجری قم، به ویژه سرداب های قم، دارای شهرت تاریخی است.۶۰ و کاربرد تزیینات نقاشی و تزیینات زیبای آجری در سراهای آنها رایج است.۶۱ طبقات اشراف آل سعد، سراهای بسیار زیبایی احداث کرده بودند۶۲ و پل های مستحکم ۶۳ با یازده طاق و برج و بارو و کوشک های استوار در قم بنا می شد.۶۴ بقایای فرهنگ بومی در قم

چنان که اشاره شد، قم از دیرباز در بین شهرهای ایران موقعیت فرهنگی مهمی داشت. تاریخ قم در مورد اولین ملاقات عبدالله و احوص اشعری، رؤسای اولین دسته ی اعراب اشعری که به قم آمدند، با مخسرهان، پسر یزدانفار، در اواخر قرن اول قمری می نویسد: مخسرهان، با گروهی از اهل کتاب و قلم به استقبال این دو رفتند.۶۵ این مطلب نشان می دهد که طبقه ای از دبیران ساسانی و دهقانان عجم در قم به سر می بردند. وجود دیوان آب و دیوان خراج و ثبت مسائل مربوط به آن، نیاز به دبیرانی مجرب را ایجاب می کرد و با وجود غلبه ی عرب، هنوز تا نیمه ی قرن چهارم، اصطلاحات بومی مربوط به دیوان خراج و دیوان آب به زبان فارسی و به گویش قمی، رایج بود.۶۶تقویم یزدجردی ۶۷ در کنار تقویم قمری در قم معمول بود و در همه ی امور دیوانی و حساب رسی و انواع معاملات به کار می رفت. مردم قم بسیاری از آداب و رسوم ملی را حفظ کرده و زندگی خود را با اجرای برخی از این مناسبت ها و اعمال و رسوم می گذراندند.۶۸ همه ی مشاغل و اصنافی که لازمه ی بافت یک شهر است، در قم مشغول به کار بودند. اصطلاحات بومی بسیاری در اطراف این مشاغل وجود داشت که در کتاب تاریخ قم به آنها اشاره شده است. در فهرست تاریخ قم از منجمان،۶۹ قومشان،۷۰بنایان، گچکاران،۷۱ مسّاحان،۷۲ نقّاشان،۷۳ کاروان داری،۷۴ اهل بازار،۷۵ سازندگان کالاهای مختلف،۷۶ پرورش دهندگان اسب،۷۷ نجاران،۷۸ صنعتگران،۷۹صرّافان،۸۰ دبیران و کاتبان ۸۱یاد شده است. بهره برداری از معادن گچ و آهک و تولید انبوه آجر نیز از جمله مشاغل رایج در قم بود.۸۲ کشاورزی قم

دشت وسیع و حاصل خیز و آب کافی، قم را به صورت قطب محصولات کشاورزی در منطقه ی جبال در آورده بود؛ چنان که این دشت به «کبود دشت» معروف شده بود.۸۳ یعقوبی می نویسد: قم در مرغزاری وسیع به اندازه ی ده فرسخ است.۸۴ بنا به گزارش برخی از منابع ۸۵ انبوهی از باغ ها و درختان میوه و درخت پسته و فندق و زیتون و کشتزارهای وسیع آبی،۸۶ قم را به صورت شهری خرم و سرسبز در آورده بود. کشاورزی قم دایر و پر رونق بود. انواع سبزی و میوه در آن جا تولید می شد.۸۷ گردو، پسته، فندق، بادام، زیتون ۸۸ و به ویژه زعفران، از اقلام مهم محصولات کشاورزی قم بوده است. ابن عبدربه (د: ۳۲۸ق)،۸۹ و صاحب کتاب حدود العالم ۹۰ صدور زعفران از قم را تأیید کرده اند. زعفران قمی در متون قدیم پهلوی ذکر شده است ۹۱ و ثعالبی (د: ۴۲۹ق) به آن اشاره دارد.۹۲ ادریسی (د: ۵۴۸ق) به کثرت محصول پسته و فندق قم و صدور آن به نقاط مختلف تصریح کرده است.۹۳ حمیری می نویسد: در این نواحی، تنها در قم پسته و فندق وجود دارد.۹۴ وضع اقتصادی و محصولات

حاصل گزارش های متعدد و متناقض در مورد معیشت مردم قم نشان می دهد که سطح زندگی مردم در شهری که زمانی آن را از شدت سرسبزی کبود دشت می نامیدند،۹۵ در اثر ستم اقوام مهاجم، به ویژه تجاوزات مستمر خلافت عباسی و ویرانی های ناشی از آن در طی سه قرن نخست قمری، دچار نوسانات فاحش اقتصادی بوده است.۹۶ دعبل در شعر خود از کرامت و عزّت مردم قم در عین فقر یاد کرده است.۹۷ اصطخری (د: ۳۴۶ق) می نویسد: مردم قم تنگ معیشت باشند.۹۸ امّا مقدسی ۹۹ و ابن حوقل (د: ۳۶۷ق)۱۰۰ و حسن بن محمدبن حسن قمی،۱۰۱به وسعت معیشت مردم قم اشاره دارند. قم در میان سه قطب بزرگ صنعت سفال سازی، یعنی ری، کاشان و ساوه واقع شده بود و صنعت سفال سازی در آن رواج داشت ۱۰۲ تاریخ قم به وجود کارخانه های متعدد در قم اشاره دارد.۱۰۳بافت انواعی از پارچه ی دیبا۱۰۴ و کرباس ۱۰۵در قم رایج بود. بازار قم محل رفت و آمد مسافران بود. تاریخ قم از بعضی سراهای این بازار، از جمله سرای لگام سازان نام برده است.۱۰۶در این بازار نماز جمعه برگزار می شده است.۱۰۷

مقدسی (د: ۳۷۵ق)،۱۰۸ به صدور بَز،۱۰۹ صندلی و لگام اسب و زعفران فراوان از قم اشاره دارد. محصولات کشاورزی از اقلام عمده ی صادرات قم بود که به آن اشاره شد. نمک از جمله اقلام صادراتی قم بود که از کوه ملاحه استخراج می شد۱۱۰ یعقوبی، به این کوه اشاره دارد.۱۱۱ نظام آبیاری و دیوان آب

اهمیت دیوان آب قم به حدی است که منابع، تنها به دو دیوان آب در شرق اسلام: قم و مرو۱۱۲ اشاره دارند. رواج کشاورزی و مشاغل مربوط به آن باعث تشکیل دیوان آب مستقل و گسترده در قم شد.۱۱۳

گزارش مفصل تاریخ قم از چندین کاریز و جوی و رود در قم نشان می دهد که به میزان کافی آب برای کشاورزی و شرب در آن جا وجود داشته است.۱۱۴ آسیاب های آبی زیادی در قم وجود داشت که برخی از آنها هم چنان تا نیمه ی دوم قرن چهارم قمری دایر بوده است.۱۱۵ اصطخری می نویسد: آب رودخانه ی بزرگ قم، در بهار و تابستان جاری بوده است.۱۱۶شبکه ی منظمی از کاریزها در قم جریان داشت.۱۱۷ آب شرب مردم قم از طریق چشمه هایی که در شبکه ای از کاریزها جاری بود، تأمین می شد.۱۱۸ از جمله منابع تأمین آب شرب مردم قم استفاده از برکه هایی بود که آب باران را در آن ذخیره می کردند۱۱۹ و منبع مهم تر تأمین آب شرب مردم قم، مخازن مخصوصی بود که در آن برف و یخ و آب باران و چشمه ها را ذخیره می کردند.۱۲۰تاریخ قم، عمر مفید کاریزها را تا پایان روزگار عجم دانسته است. دخالت اعراب در مسائل آب قم از عوامل مهم تخریب نظام آبیاری قم بود. تاریخ قم در مورد نزاع احوص اشعری با دهقانان قم و نواحی آن به طور مبسوط سخن گفته است.۱۲۱ اوضاع سیاسی قم

هارون الرشید، برای انجام اصلاحات و مقابله با شورش ها و توطئه هایی که در ایران جریان داشت، به سال ۱۸۹ قمری عازم ری شد.۱۲۲او در جمادی الاولای آن سال در آن جا فرود آمد و به مدت چهار ماه در آن شهر توقف کرد. دولت عباسی از ارتباطات مستحکمی که بین بزرگان قم و صادقین علیهما السلام و امام کاظم علیه السلام برقرار شده بود، آگاهی داشت. از نیمه ی دوم قرن دوم قمری ائمه علیهم السلام سازمانی از نمایندگان و وکلای خود را در قم سامان دادند.

منابع از ارتباط مالی و فرهنگی مردم قم با ائمه علیهم السلام خبر داده اند و آنها را اولین کسانی معرفی کرده اند که خمس و هدایای بسیاری برای ایشان فرستادند.۱۲۳ از جمله افرادی که مورد عنایت امام صادق علیه السلام بود عمران بن عبداللَّه قمی بود.۱۲۴ منابع رجالی از تعداد زیادی از اصحاب و یاران امام رضاعلیه السلام نام برده اند که برخی از آنها به طور مستقیم مورد حمایت و توثیق امام علیه السلام قرار می گرفتند. از شاخص ترین این چهره ها از زکریا بن آدم ۱۲۵ و یونس بن عبدالرحمن ۱۲۶ به عنوان وکیل خاص امام رضاعلیه السلام نام برده شده است؛ هم چنین از برخی از افراد نام برده اند که اموری را در رابطه با امام علیه السلام (مانند امور مالی) انجام می داده اند. کتاب اختصاص از درگیری دو نفر به نام های میمون بن یوسف النحاس و مسافر از وکلای امام رضاعلیه السلام در مسئله ی مالی یاد کرده که اختلاف آنها را زکریا بن آدم، حل کرده است.۱۲۷

تجمع طالبیان در قم و فعالیت های آنها در آن جا، دولت عباسی را به شدت نگران می ساخت و آنها را مجبور می نمود برای جلوگیری از ادامه ی تحرکات طالبیان در قم دست به اقداماتی بزنند. عنایت زیاد رشید به قم، با توجه به جایگاه ممتاز این شهر در جغرافیای سیاسی منطقه بود؛ قم در همسایگی ری [محمدیه ] قرار داشت و این موقعیت مهم ایجاب می کرد دولت عباسی سیاست فعالی را درباره ی آن اتخاذ کند. بحران خراج

از جمله اقدامات هارون برای اعمال منظم و عادی سلطه ی خود در قم، رسمیت بخشیدن به ذراع رشیدی به جای ذراع شابوری ۱۲۸ و جداکردن دیوان قم از اصفهان و الحاق آن به دیوان ری بود.۱۲۹ بحران قم تابع بحران خراج و بحران قدرت در دستگاه خلافت عباسی بود. دستگاه خلافت، همواره از نیروی نظامی ری و اصفهان و ساوه برای سرکوب مردم قم بهره می گرفت. عبداللّه بن کوشید، حاکم اصفهان، در کسب خراج قم با شکست مواجه شد و عزل گردید؛۱۳۰ لذا هارون یکی از خدمت گزاران دولت عباسی، به نام حمزه بن یسع اشعری را در قم صاحب اختیار گردانید۱۳۱ وی به هارون قول داد، مردم قم را مطیع خلیفه سازد. خلفای عباسی از طریق اعراب اشعری، مقاصد اداری و مالی خود را در قم تحمیل می کردند.

به دلیل درآمد سرشار قم، که به همین سبب اعراب از آغاز ورود به قم آن را «ماه البصره» نامیدند،۱۳۲ کارگزاران خلافت عباسی، سیاست حجاج را در مورد گرفتن خراج از قم پیشه کردند. در طی قرن سوم با چندین لشکرکشی به قم، هشت بار آن جا را مساحت کردند.۱۳۳ این اقدامات، اوضاع اقتصادی و اجتماعی قم را دچار آشوب و اضطراب دایمی نمود. نوسانات فاحشی که در منحنی مبلغ خراج قم در قرن سوم وجود دارد، حاکی از این مطلب است. با مرگ هارون (۱۹۳ق)، بحران خراج به طور موقت فروکش کرد و تحت تأثیر حوادث ناشی از جنگ امین و مأمون قرار گرفت.۱۳۴ آثار جنگ امین و مأمون در ناحیه قم

چند لشکرکشی و جنگ بزرگ در اطراف قم، این منطقه را به صورت یک ناحیه ی بسته ی نظامی درآورده بود. در این جنگ ها، مقدمه ی سپاه امین مدتی در ساوه مستقر شد۱۳۵ و همه ی رفت و آمدها را تحت کنترل خود درآورد. حکومت مرو نیز، دستور حفاظت شدید از مرزهای جبال را صادر کرد و هرگونه عبور و مرور را تنها با مجوز و همراه با تفتیش کامل و بازرسی مجاز شمرد.۱۳۶

در روایتی از امام صادق علیه السلام، تصویری از آنچه در این روزگار در اطراف قم در حال روی دادن بود، ارائه شده است. در این روایت،۱۳۷ سخن از مقابله ی شمشیرهای خراسان با بغداد در نزدیکی ری است. در طریق این روایت، عبد الله بن سنان وجود دارد که او این روایت را از امام صادق علیه السلام نقل کرده است. همه ی منابع رجالی شیعه او را توثیق کرده و از اصحاب جلیل القدر امام صادق علیه السلام شمرده اند.۱۳۸ متن روایت نیز، مؤی