پاورپوینت کامل شخصیت و آثار ابن قتیبه ی دینوری ۹۹ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل شخصیت و آثار ابن قتیبه ی دینوری ۹۹ اسلاید در PowerPoint دارای ۹۹ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل شخصیت و آثار ابن قتیبه ی دینوری ۹۹ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل شخصیت و آثار ابن قتیبه ی دینوری ۹۹ اسلاید در PowerPoint :

>

قرن سوم هجری از نظر گسترش علوم معقول و فرهنگ اسلامی، یکی از اعصار درخشان تاریخ تمدن اسلامی است که خود مدیون کوشش دانشمندان بسیار است.

یکی از این عالمان ابن قتیبه دینوری (۲۱۳ – ۲۷۶ ق)، مؤلف ده ها کتاب در موضوعات علوم اسلامی، ادب و تاریخ نگاری است که علی رغم معروفیت زیاد، خود و آثارش کم تر مورد توجه بوده اند. ابن قتیبه مؤلف چند اثر برجسته ی تاریخی همچون عیون الاخبار، المعارف و… نیز هست که به خاطر شخصیت علمی نویسنده و قدمت آثارش از مهم ترین منابع تاریخی درباره ی اوضاع سیاسی، فرهنگی و نظامی سه قرن نخست اسلامی و حتی قبل از اسلام به شمار می روند.

در این مختصر ضمن بیان احوال ابن قتیبه، آثار تاریخی او به بحث گذاشته شده است.

الف) احوال ابن قتیبه

ابن قتیبه از بزرگان ادب، تاریخ و علوم دینی، و در اغلب علوم و فنون متداول زمان خود دارای اثر و تألیف است. با وجود آن که او در حیات علمی فرهنگی قرن سوم چهره ای مهم محسوب می شود، از زندگی اش چندان اطلاعی در دست نیست و مجموع آنچه تذکره نویسان در شرح حال او آورده اند، بیش تر از چند سطر نیست که آن هم درباره ی کیفیت مرگ او است.

ابومحمد عبداللَّه بن مسلم بن قتیبه دینوری (مروزی) پدرش مسلم از اهالی مرو بود؛۱ بدین سبب او را مروزی نیز گویند.۲ او در سال ۲۱۳ متولد شد، اما در محل ولادت او اتفاق نظر نیست. ابن ندیم ولادت او را در کوفه آورده است،۳ در حالی که خطیب، زادگاه او را در بغداد می داند.۴ منابع متأخر نیز معمولاً هر دو قول را نقل کرده اند، لیکن زادگاهش هر کجا باشد، سکونتش در بغداد امری قطعی است؛ شهری که در آن عهد، کعبه ی آمال دانشمندان اسلامی بود. او قبل از آن که عهده دار منصب قضا در دینور گردد در بغداد ایام را می گذرانید و آخرین بار که از حضور او در این شهر یاد شده، سال ۲۳۱ بوده است.۵ ابن خلکان می نویسد:

او کتاب ادب الکاتب را برای ابوالحسن عبیداللَّه بن خاقان تصنیف کرد.۶

و این عبیداللَّه بن خاقان او را به قضاوت دینور منصوب نمود.۷ ابن خاقان، از سال ۲۳۶ تا قتل متوکل در سال ۲۴۷ وزیر متوکل بود.۸ مستعین او را در سال ۲۴۹ به مکه تبعید کرد۹ و در عهد معتمد (۲۵۶) مجدداً به وزارت منصوب شد.۱۰ با این حساب او دوبار بین سال های (۲۳۶ – ۲۴۷ ق) و (۲۵۶ – ۲۶۳ ق) وزارت را بر عهده داشت.

اگر سال های اولین دوره ی وزارت ابن خاقان، ملاک قاضی شدن ابن قتیبه در دینور باشد، او باید این منصب را ۱۱ سال عهده دار بوده باشد. عکاشه در این باره می نویسد: قضاوت او در دینور بین سال های ۲۳۲ قمری از بیعت با متوکل تا قتل او در سال ۲۴۷ قمری می باشد.۱۱ تاریخ شروع آن قضاوت را نمی دانیم و لیکن او بر این شغل بود تا زمانی که ابن خاقان در سال ۲۴۷ از وزارت بر افتاد. آذرتاش آذرنوش مدت قضاوت او را در دینور ۱۷ سال آورده است و با توجه به ولادت، آغاز آن را در ۲۷ سالگی و سرانجام آن را در ۴۴ سالگی می داند.۱۲ اگر آغاز قضاوت او را در ۲۷ سالگی بدانیم، که منطبق با سال ۲۴۰ خواهد بود، پس پایان قضاوت او در سال ۲۵۷ است که دیگر ربطی به قضیه ی وزارت عبیداللَّه بن خاقان نخواهد داشت. بدین ترتیب پذیرش مطالب عکاشه در این خصوص سهل تر از قول نویسنده ی دایره المعارف است.

به هر حال او مدت ها در دینور ماندگار شد و از فحوای مطالب ابن ندیم استنباط می شود که او غالب کتاب هایش را در دینور نگاشته و ابن ندیم سال ها بعد چون کتاب التفقیه را ناقص یافت از مردم جبال سراغ آن را می گرفت که پاسخ مثبت شنید.۱۳

در منابع متقدم از زمان بازگشت او به بغداد اشاره ای نکرده اند، اما محققین جدید ورود او را به بغداد در یکی از سال های ۲۵۷، ۲۵۹، ۲۶۶ حدس زده اند۱۴ و شاید سال ۲۵۷، که منطبق بر آغاز دومین دوره ی وزارت عبیداللَّه بن خاقان است، صحیح تر به نظر برسد.

نکته ی قابل توجه دیگر آن که لزومی ندارد پایان قضاوت او را هم زمان با پایان اقامتش در دینور بدانیم؛ شاید او سال ها در آن شهر بدون منصب بوده باشد؛ و شهرتش به دینوری حکایت از اقامت طولانی او در این شهر ایالت جبال دارد، به طوری که بیرونی او را ابی محمد جبلی خوانده است.۱۵

ابن قتیبه در شهر بغداد کتاب هایش را بر دیگران می خواند.۱۶ ابن ندیم ۱۷ سال وفات او را ۲۷۰، خطیب،۱۸ ۲۷۰ یا ۲۷۶، ابن خلکان نیز علاوه بر آن اقوال، سال ۲۷۱ را نوشت، لیکن سال ۲۷۶ را صحیح دانسته است.۱۹

خطیب بغدادی در روایتی کیفیت مرگ او را این چنین می نویسد:

او به طور ناگهانی فریاد کشید و بی هوش گردید و درگذشت.

و در ادامه در روایتی دیگر به نقل از ابراهیم بن محمد بن ایوب بن بشیر الصائغ، شاگرد ابن قتیبه، می آورد که هریسه خورد و حرارتش بالا گرفت و سپس فریادی کرد و تا وقت نماز ظهر بی هوش شد، سپس ساعتی درد کشید و بعد از آن آرام گرفت و تشهد را ادامه داد تا در هنگام سحر درگذشت و این در اول رجب سال ۲۷۶ قمری بود.۲۰ استادان و شیوخ ابن قتیبه

خطیب بغدادی می نویسد:

او از اسحاق بن راهویه (متوفی ۲۳۷ ق)، محمد بن زیاد الزیادی (متوفی ۲۶۰ قمری)، ابی الخطاب زیاد بن یحیی الحسائی (متوفی ۲۵۴) و ابو حاتم سجستانی (متوفی ۲۵۵) روایت کرد.۲۱

لیکن اگر منابع روایتی او را در کتاب هایش به خصوص عیون الاخبار و المعارف، ملاک قرار دهیم فهرست افرادی که ابن قتیبه از آنها روایت کرده بسیار زیاد هستند و کسانی که ابن قتیبه از آنها روایت کرده است اغلب از مشاهیر و علمای برجسته عراق در اواخر قرن دوم و اوایل قرن سوم هستند. بر اساس منابع روایتی در آثارش بخصوص عیون الاخبار و المعارف ثروت عکاشه نام ۲۶ نفر از استادان و مشایخ او را فهرست کرده است.۲۲

معروف ترین استاد و شیخ او اسحاق بن راهویه است. اسحاق ابن راهویه الحنظلی المروزی، معروف به ابن راهویه در سال ۱۶۶ قمری در مرو زاده شد۲۳ و به حجاز، عراق، یمن و شام مسافرت کرد.۲۴ وی از بزرگان اصحاب احمد بن حنبل ۲۵ و به قولی از اصحاب شافعی (متوفی ۲۰۴ ق) بوده است.۲۶ ابن ندیم کتاب های السنن فی الفقه، مسند و تفسیر او را نام می برد.۲۷ ابن راهویه در آخر عمر در نیشابور سکنا گزید.

مسعودی ۲۸ سال وفات او را ۲۳۸ قمری و ابن خلکان ۲۳۰ و ۲۳۷ قمری نقل کرده اند.۲۹

ابن قتیبه از دو نفر از معروف ترین علمای نحوی و لغوی، یعنی ابوحاتم سیستانی سهل بن محمد۳۰ و ابوالفضل عباس بن فرح مشهور به ریاشی ۳۱ نیز بهره گرفته است. شاگردان ابن قتیبه

ابن قتیبه شاگردان و راویان زیادی داشت. خطیب بغدادی پنج نفر از کسانی را که از او روایت کرده اند نام می برد و می نویسد:

احمد پسرش،۳۲ عبیدللَّه بن عبدالرحمن السکری ۳۳ (متوفی ۳۲۳ ق)، ابراهیم بن محمد بن ایوب الصائغ ۳۴ (متوفی ۳۱۳ ق)، عبدللَّه بن احمد بن بکیر التمیمی (متوفی ۳۲۴ ق) و عبداللَّه بن جعفر بن درستویه الفارسی ۳۵ (متوفی ۳۳۵ ق) از او روایت کرده اند.۳۶

از شاگردان دیگر او باید از قاسم بن اصبغ الاندلسی (۲۴۷ – ۳۴۰ ق) نام برد که در سال ۲۷۴ قمری به مشرق مسافرت کرد و از ابن قتیبه کتاب المعارف و شرح غریب الحدیث را فرا گرفت.۳۷ عکاشه نام ۱۳ تن از شاگردانش که هر کدام یک یا چند اثر او را روایت کرده اند فهرست نموده است.۳۸ ب) آثار ابن قتیبه

ابن قتیبه کتاب های زیادی تألیف کرده است و تعدادی از آنها اکنون در دست اند و بعضی نیز چاپ شده اند. ابن ندیم ۳۹ فهرست نویس مشهور، ۳۴ کتاب، خطیب بغدادی ۴۰ (که کم تر متذکر آثار صاحب ترجمه می شود) ۷ اثر، ابن خلکان ۴۱ ۱۴ عنوان، ابن عماد۴۲ ۱۱ کتاب و اسماعیل پاشا حدود ۳۸ اثر از او نام می برند۴۳ که غالباً تکرار نوشته های ابن ندیم است. برای سهولت، کتاب های ابن قتیبه را در جدولی نشان می دهیم.

منابعی که آثار ابن قتیبه را ذکر کرده اند.۴۴%%

ردیف نام کتاب های ابن قتیبه

ابن ندیم (قرن ۴) خطیب (قرن ۵) ابوریحان (قرن ۵) ابن خلکان (قرن ۷) ابن عماد (قرن ۱۱) اسماعیل پاشا (قرن ۱۲) آثاری که از ابن قتیبه درکشورهای مختلف چاپ شده است

۱ معانی الشعرا الکبیر * * به کوشش عبدالرحمن، حیدرآباد ۱۹۴۹

۲ عیون الشعر * *

۳ عیون الاخبار * * * * * بروکلمان در ویماربرلین،۱۸۹۸م؛ زکی عدوی،قاهره،۱۳۳۹ق.

۴ التفقیه * * *

۵ الحکایه * * لیدن ۱۹۰۰، قاهره ۳۵۵، ۱۲۰۰ و ۱۳۴۷ق

۶ ادب الکاتب * * * * *

۷ الشعر و الشعرا * * بارها چاپ شده احمد شاکر ۱۹۳۵ در قاهره

۸ الخیل * * *

۹ الجامع النحو * * *

۱۰ مختلف الحدیث * *

۱۱ اعراب القرآن * * * *

۱۲ دیوان الکتاب * *

۱۳ فوائدالدور * *

۱۴ خلق الانسان * *

۱۵ القرائت *

۱۶ المراتب *

۱۷ المراتب من * عیون الشعر

۱۸ التسویه بین * به کوشش کرد علی، ۱۳۲۱. العرب و العجم

۱۹ الانواءِ ۱* به کوشش پلا و حمیداللَّه، حیدرآباد، ۱۳۷۵ق

۲۰ المشکل( مشکل القران) * به کوشش احمد صقر، قاهره، ۱۳۷۳ق

۲۱ دلائل النبوه *

۲۲ اختلاف تاویل * قاهره، ۱۳۲۶ق. الحدیث

۲۳ المعارف * وستنفاد،گوتنیگن ۱۸۵۰م.محمد الصاوی،بیروت،۱۹۷۰م وعکاشه ۱۹۶۰م

۲۴ جامع الفقه *

۲۵ اصلاح غلط ابی عبیده فی غریب حدیث *

۲۶ المسائل و الجوابات * قاهره، ۱۹۴۹م.

۲۷ العلم *

۲۸ المسیر و القداح * * * به کوشش محب الدین خطیب، قاهره، ۱۳۴۳ق و ۱۳۸۵ق.

۲۹ حکم الامثال * *

۳۰ الاشربه * * * به کوشش محمد زاهد کوثری قاهره ۱۳۴۹ق.

۳۱ جامع النحو الصغیر * به کوشش رضا حبیب، تونس، ۱۹۷۰

۳۲ الرد علی المشبهه * *

۳۳ غریب الحدیث * * * * * به کوشش احمدصقر، قاهره، ۳۷۳ق / ۱۹۵۴م

۳۴ ادب الشعر * *

۳۵ غریب القران ۲* * * *

۳۶ تعبیر الرویا ۳* *

۳۷ طبقات الشعر * * *

۳۸ تقویم لسان *

۳۹ مناظر النجوم ۵*

%%

ج) کتاب های تاریخی ابن قتیبه

آثار ابن قتیبه متنوع و در موضوعات مختلفی چون ادب، تاریخ و مذهب است که به تناسب بحث به دو اثر تاریخی او اشاره می شود. ۱. کتاب المعارف:

این کتاب در واقع یک دایره المعارف تاریخی در عصر خود محسوب می شود و از سرگذشت رجال قرن اول تا نیمه ی اول قرن سوم هجری، که هر کدام به نحوی در حیات سیاسی و علمی آن ایام مؤثر بوده اند، سخن رفته است. در این کتاب از پیامبرصلی الله علیه وآله و اصحابش و از خلفا، اشراف، فرماندهان بزرگ، رهبران قیام ها، تابعین، محدثین، فقها، راویان اشعار، اخباریان و… یاد شده است.

ابن قتیبه در مقدمه ی کتاب انگیزه ی تألیف آن را این گونه بیان می کند:

دیدم که بسیاری از اشراف از نسبشان بی اطلاع اند و اسلاف خود را نمی شناسند؛ و از قریش کسانی بودند که نمی دانستند در چه موقعیتی از قرابت با پیامبر هستند، یا از ابنای ملوک العجم که حال پدران و زمانشان را نمی شناختند؛ و دیدم افرادی را که خود را به اشخاصی منتسب می کردند در حالی که عقبی نداشت، مانند مردی که خود را از اعقاب ابوذر می دانست درحالی که او را دنباله ای نبود.۴۵

بدین گونه او به سان سایر مؤلفین اخبار، به بحث در مورد ابتدای خلقت پرداخته و طبعاً برای ورود به بحث از تورات استفاده نموده و از قصه ی آدم و ابنای او آغاز و از انبیا چون: ادریس، نوح و عیسی علیهما السلام یاد کرده است. آن گاه از انساب عرب و از تیره ی عدنان و قبیله ی قریش و سپس از قبایل یمنی (حمیر و کهلان) یاد کرده، به دنبال آن به بحث درباره ی محمدصلی الله علیه وآله پرداخته است و در واقع اهمیت کتاب بیش تر از این جا آغاز می شود که با شرح حال مختصری از نزدیکان آن حضرت به احوال و غزوات پیامبر پرداخته، پس از ذکر خلفای راشدین، از ۱۵۰ تن از اصحاب رسول صلی الله علیه وآله یاد کرده است و آن گاه درباره ی خلفای اموی و عباسی تا عهد معتمد (۲۵۶ ق) و از اشراف قبایل، سران نظامی و سیاسی قرن اول و دوم، مانند حجاج بن یوسف، مختار، قطری خارجی، نصربن سیار و… و سپس از تابعین، فقها، اصحاب حدیث و قرّاء، راویان اخبار و اشعار و انساب و جغرافیای بصره، جزیره العرب و سایر مناطق و از ایام العرب، ادیان جاهلی ملوک یمن و شام و ملوک عجم به خصوص ساسانیان به طور فشرده مطالبی را عرضه کرده است.

تمام موارد فوق هر چند به اختصار آمده، شخصیت نویسنده و قدمت اثر ارزش کتاب را دو چندان کرده است. کتاب المعارف در نوع خود یکی از بهترین کتب تاریخی و از معروف ترین آثار ابن قتیبه محسوب می گردد که مشتمل بر اخباری است که در آن عصر مورد علاقه مردم بود. تاریخ تألیف کتاب المعارف

تاریخ تألیف کتاب را نمی دانیم، لیکن با قراین می توان گفت این اثر را در حوالی ۲۵۲ قمری هنگام سکونت در دینور تألیف کرده است. ابن قتیبه در مقدمه ی کتاب تصریح می کند که تاریخ خلفا را تا عهد مستعین (۲۴۸ – ۲۵۲ ق) آورده است،۴۶ در حالی که در متن موجود از سه نفر پس از مستعین، یعنی معتز (۲۵۲ – ۲۵۵ ق) مهتدی (۲۵۶ – ۲۵۵ ق) و معتمد (۲۷۹ – ۲۵۶ ق) یاد شده است؛۴۷ و در مورد اخبار خلفا آخرین خبر همان بیعت با معتمد در روز سه شنبه ۱۴ روز باقی مانده از رجب سال ۲۵۶ است. در این خصوص عکاشه می نویسد:

ابن قتیبه کتاب را در عهد مستعین تألیف کرد و کتاب نزد او باقی ماند تا ایام معتز، مهتدی و معتمد را درک کرد، و ابن قتیبه درگذشت در حالی که معتمد تا سال ۲۷۹ در خلافت بود.۴۸

بدین ترتیب احتمالاً او اصلاح مقدمه ی کتاب را که در عهد مستعین نوشته بود فراموش کرد و یا شاید ناسخین در افزودن این سه نفر به کتاب المعارف دست داشته اند، هم چنان در پاره ای از نسخ تا عهد معتمد (۳۲۰ – ۲۹۵ ق) نیز افزوده شده است.۴۹

موضوع دیگر آن که، کتاب المعارف را مأخوذ از کتاب المحبر محمد بن حبیب ۵۰ (متوفی ۲۴۵ ق) دانسته اند۵۱ و عکاشه پس از مقابله ی فهارس هر دو کتاب می نویسد: کتاب المعارف با کتاب المحبر، از عناوین مشترکی برخوردارند، لیکن از نظر ترتیب، المعارف با آن مخالف است. گرچه عده ای می گویند این کتاب ابن حبیب نیست بلکه او آن را جمع کرده همان گونه که ابن قتیبه آن را جمع نموده… و انصاف آن است که ابن قتیبه جز آنچه ابن حبیب آورده مطلبی ندارد، لیکن در اغلب موارد (در طول و تفصیل) با آن اختلاف دارد و ابن قتیبه – آن گونه که از المعارف بر می آید – آن را یا از شیوخ خود شنیده و یا از روایت های دیگران اخذ کرده است.۵۲ ۲. کتاب عیون الاخبار:

از مشهورترین کتب ابن قتیبه، کتاب عیون الاخبار است. این کتاب را در ده فصل جداگانه تقسیم کرده و هر فصل متأخر را به فصل قبل منضم دانسته است.۵۳ این فصول دهگانه بر حسب گفتار و تنظیم مؤلف این گونه است:۵۴

و اما کتاب اول از کتاب های دهگانه «کتاب السلطان» است و در آن اخباری از موقعیت سلطان و حالات مختلف او از سیرتش و آنچه مورد احتیاج مصاحبان اوست از آداب صحبت و… نقل شده است.

و کتاب دوم «کتاب الحرب» که این ضمیمه ی کتاب سلطان است، و در آن اخباری از آداب جنگ و حیله های آن و توصیه هایی به سپاهیان از تعداد و سلاح و چهارپایان و آنچه در سفر و مسیر لازم می آید و… از اخبار ترسوها و اعمال شجاعان و حیله های جنگ و اخبار شهرها و… آمده است.

و کتاب سوم «کتاب السودد» است و در آن اخباری از راه های بزرگی و بزرگواری در جوانی و وسایل آن در بزرگی و از همت نیک و… اختلاف اراده و از کبر، عجب، غضب و فقر و تجارت، خرید و فروش… و از افعال اشراف و بزرگان… قید گردیده است.

کتاب چهارم «کتاب الطبائع و الاخلاق» است و در این کتاب که ضمیمه ی کتاب سودد است از اخبار در همانندی های مردم در طبایع و اخلاق های زشت، مانند حسد، سعایت و… و از طبایع حیوانات، از مردم و جن، چهار پا و درندگان و پرندگان