پاورپوینت کامل عصر محنه در تمدّن مسلمانان ۷۱ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل عصر محنه در تمدّن مسلمانان ۷۱ اسلاید در PowerPoint دارای ۷۱ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل عصر محنه در تمدّن مسلمانان ۷۱ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل عصر محنه در تمدّن مسلمانان ۷۱ اسلاید در PowerPoint :

>

بررسی تاریخ جریان های فکری نقش مهمی در شناختِ تحولاتِ سیاسی و اجتماعی تاریخ اسلام ایفاء می کند. معتزله یکی از مهمترین گرایش های فکری قرون اولیه اسلامی هستند که ویژگی برجسته ایشان عقل گرایی آنها بود. ایشان که نقش به سزایی در باروری اندیشه اسلامی بازی کردند در بخشی از عصر عباسیان یعنی دوران خلافتِ مأمون، معتصم و واثق به عنوانِ ایدئولوژی حاکم بر مخالفانِ خود که عمدتاً فقها و محدثان اهل سنت بودند سخت گیری آغاز کرده و با ابزار قدرت، سعی در اشاعه تفکر خود نمودند که واکنش هایی در پی داشت. دوره مورد بحث که به «محنه» معروف گشت موضوع بررسی مقاله حاضر است.

مقدمه

محنه یا محنت، عنوانی است که اکثر نویسندگان و مورخانِ متقدم و متأخر، برای محاکم تفتیشِ عقاید عصر مأمون، معتصم و واثق به کار می برند. این دوره، عموماً دامن گیر فقها و محدثانِ اهل سنت شده و بدین خاطر جمهور اهل سنت، آن را شرّ و بلایی برای اسلام و مصیبتی برای مسلمین می دانند.۱ محنه، پی آمدهای دیگری نیز در پی داشت که چندان توجهی بدان نشده است و کسانی که در نوشته های خود بدان اشاره کرده اند، بدون بررسی علل و عواملِ ایجاد آن، تنها به سیر حوادث تاریخی توجه داشته اند.

با نگاهی به تاریخ، روشن می گردد که تفتیش عقاید – انگیزیسیون – سابقه ای طولانی دارد و از دوره ی باستان به یادگار مانده است، و یادآور شکنجه های هولناک، کتاب سوزان، در آتش افکندن جسم مردم و مهم تر از همه، در هم شکستن روح و عزّت انسان ها و به سخره گرفتن فکر و آزادی شان است.۲

وقتی سخن از تفتیش عقاید به میان می آید، آدمی بی اختیار، قرون وسطای اروپا را به یاد می آورد، و این سؤال مطرح می شود که آیا محنه و جریان آن، نوعی تفتیش عقاید بود؟ آیا بین آن چه در اروپای مسیحی گذشت با آن چه در عصر عباسی روی داد، شباهتی وجود دارد؟

این دوره، با صدور حکمی از جانب مأمون، که به معتزله اجازه می داد تا به تفتیش عقاید مردم پرداخته، هر کس از قضات، محدثین و کارکنان دیوان که به خلق قرآن – مخلوق و محدث بودن قرآن – معتقد نبود را از مشاغلِ خود اخراج نمایند؛ آغاز گردید.۳

اکثر پژوهش گرانِ معاصر که در نوشته های خود، اشاره ای به این جریان نموده اند، از آن با عنوان نوعی تفتیش عقاید نام برده اند. نویسنده ی کتاب عصرالمأمون از محنه، با عنوان دادگاهِ تفتیش عقاید نام می برد.۴

فیلیپ حتّی در این زمینه می نویسد:

قضیه ی خلق قرآن، محک عقیده ی مسلمانان شد و قاضیان نیز باید شخصاً این امتحان را می گذرانیدند، که این خود نوعی تفتیش عقاید بود و همه ی کسانی را که منکر این عقیده بودند به محاکمه می کشیدند…. ۵

هم چنین دکتر مشکور آورده است:

اداره ی ویژه ای به نام محنه که گونه ای انگیزیسیون بود، تأسیس شد و عده ای از علما برای بازجویی، به آن احضار شدند.۶

پژوهش گران غربی که به بررسی این دوره علاقه نشان داده اند، این مقطع از تاریخ اسلام را دوره ی تفتیش عقاید می دانند.۷ تفتیش عقاید در جهان اسلام، تنها به این مورد، محدود نمی شود بلکه در عصر اموی نیز اقداماتی در زمینه ی مقابله با عقایدِ تشیع صورت گرفته بود، ولی باید اذعان نمود که محاکمِ محنه، نخستین محکمه های منظم، در تاریخ اسلام می باشند که برای محاکمه ی مخالفان و سرکوب ایشان توسط دستگاه خلافت عباسی، ایجاد شد. معنای لغوی و سیر تاریخی محنه

محنه در لغت به معنی آزمایش، بلیه، بلا، داهیه، آفت، فتنه، سختی و… می باشد،۸ مانند سختی و شکنجه ای که پیروان علی علیه السلام و اهل بیت علیهم السلام، دچار آن شدند.۹ هم چنین از کلمه ی محنه،۱۰ آزمون یا محاکمه، آزردن، ضایع کردنِ شخصیت، شلاق زدن، تهدید کردن نیز استنباط می شود.۱۱

محنه در معنای دیگر، به آزمون عقیده ی قضات، شهود و محدثین، با قوانین و سؤالاتِ کلامی نیز گفته می شود و۱۲ اسمی شده برای عملِ تفتیش و آزمون عقیده ی قضات و شهود و محدّثین، در امر محدث و مخلوق بودن یا ازلی و قدیم بودن قرآن.۱۳

منظور از محنه در این جا، عبارت از دستگاه تفتیش عقایدی است که با هم کاری معتزله، توسط مأمون در اواخر حکومتش، برای امتحان مخالفانِ عقیده ی رسمی حکومت به وجود آمد و تا زمان روی کار آمدن متوکل، ادامه یافت.

با توجه به گزارش های منابع موجود، مأمون در سال ۲۱۲ قمری نظریه ی مخلوق بودنِ قرآن را اعلام کرد و قائل به مخلوق بودن آن شد، ولی به این علت که زمینه مساعد نبود، به اعلام و تبلیغ رسمی آن اقدام نکرد. او نیاز به زمان داشت تا رسماً عقیده ی خود را در این مورد ابراز نماید. بالاخره مأمون در اواخر حکومت خود، چهار ماه قبل از مرگش، طی نامه ای که به بغداد فرستاد، آن را رسماً اعلام و قوای حکومتی و لشکری خود را، برای پیش برد آن به کار بست. این جریان مخالفان این عقیده و حتی کسانی که در مقابل آن سکوت کرده بودند را به سختی و گرفتاری دچار ساخت. این جریان، با تبعیت معتصم و واثق، تا سال (۲۳۴ ق) ادامه یافت.۱۴ منابع تاریخی رسمیت عقیده ی خلق قرآن را، در ذیل حوادثِ سال ۲۱۸ ق، ذکر کرده اند.

مأمون از زمان اعلام این دستور تا زمان مرگش، در بغداد حضور نداشت و درگیر جنگ با امپراتوری بیزانس بود. از برخی منابع، بر می آید که وی قبل از آن که رسماً دستور محنت را صادر نماید، به امتحان در مورد قرآن می پرداخت. از برخی گزارش های تاریخی این گونه به دست می آید که محنه از رقه یا دمشق آغاز شده است.۱۵ در ربیع الاول سال ۲۱۷ قمری، ابو مسهر دمشقی، که از فقهای دمشق بود در مورد خلقِ قرآن، مورد امتحان قرار گرفت و نظر رسمی حکومت را پذیرفت و اقرار به مخلوق بودن قرآن نمود.۱۶

جریان رقه بدین صورت بود که در سال ۲۱۸ قمری مأمون از رقه، نامه ای حاوی دستورالعمل ایجاد محکمه ای برای امتحان، به حاکم بغداد نوشت که محنه نام گرفت و از سال (۲۱۸ ق/ ۸۳۳م تا ۲۳۴ ق/ ۸۴۸م) ادامه یافت.۱۷ در نامه آمده بود که تمام پیشوایانِ بزرگ و علمای فقه و تفسیر را در یک مجلس جمع کنند و از آن ها در مورد عقیده ی رسمی حکومت، آزمایش و سؤال نمایند و جواب هر یک از ایشان را اطلاع دهند.۱۸ فرمان، تمام قضات، محدثین، معلمان قرآن، مؤذنین، علما و شهود را شامل می شد و در رابطه با خلق قرآن، امتحان گردیدند.۱۹

سختی بزرگی که برای علما به وجود آمد،۲۰ این بود که اکثر ایشان، یا از روی اعتقاد و یا بنا به مصلحتِ وقت، با خلیفه اظهار موافقت نمودند. اکثر آنها به دلیل ترس آن را پذیرفتند و تنها تعداد معدودی، شروع به مخالفتِ با آن نمودند.

علی رغم کوشش های شُرطه ی بغداد، که آزمایش قاضیان و محدثان، بر عهده ی آنان بود، سیاستِ خلیفه، با مقاومت سختی از سوی برخی فقها روبه رو شد؛ بیش تر کسانی که مورد پرسش قرار گرفته بودند به مخلوق بودن قرآن اعتراف کردند، اما اغلب این اعترافات، تنها زبانی و از روی ترس بود. زیرا در پرسشنامه ی رسمی، ایشان به خاطر گمراه کردنِ مردم، مورد حمله قرار گرفته بودند،۲۱ و مأمون دستور داده بود هر کس به مخالفت با آن بپردازد دستگیر شود.۲۲

از نوشته های ابن مسکویه بر می آید که، مأمون همراه نامه ای که فرستاده بود عده ای از جمله: محمّد بن سعد واقدی، یزید بن هارون، یحیی بن معین و زهیر بن حرف را فرستاد تا شاهد اجرای آن باشند.۲۳

بعد از وصول نامه ی اولِ ۲۴ مأمون، حاکم بغداد دستور احضار عده ای از فقها و بزرگان شهر را صادر و دستور خلیفه را به اطلاع آنها رساند و جواب های هر یک را برای مأمون فرستاد. از جمله ی ایشان می توان قاضی القضات بشر بن ولید، مقاتل، احمد بن حنبل، قتیبه و علی بن جعد را نام برد. به عقیده ی مورّخین، که عمدتاً اهل سنت می باشند، این عمل، بدعت بزرگی به شمار می آید که اکثر علما با اکراه به آن تن دادند و پذیرش عقیده ی رسمی حکومت، بیش تر به خاطر حفظ جانشان بوده است.۲۵

سال ۲۱۸ قمری سخت ترین سالی بود که در ایام محنه بر فقها و علما گذشت، مأمون شدیداً بر ایشان سخت گرفت و مخالفان نظریاتش را مورد ضرب و شتم قرار داد. وضع چنان شد که دوران وحشتِ طاقت فرسایی، بر مردم و علمای اهل سنّت مستولی شد، تا این که چند سال بعد، متوکل عباسی وضع را به سود ایشان تغییر داد.۲۶

مأمون عقیده داشت، آنهایی که قائل به مخلوق بودنِ قرآن نیستند، باید از شرک خود باز گردند، در غیر این صورت خونشان ریخته خواهد شد. مرگ زود هنگام مأمون به وی اجازه نداد تا این اقدام را به نتیجه ی دلخواه برساند. او در حین مرگ، به جانشینش معتصم توصیه نمود تا اقداماتش را دنبال نماید.۲۷ معتصم، حاکمی معتزلی مذهب بود، ولی برخلاف مأمون، چندان در علوم وارد نبود و فردی عامی و دارای ذوق سپاهیگری بود….۲۸ در زمان وی سخت گیری نسبت به عقاید مخالف ادامه یافت و معتزله نزد دستگاه خلافت، تقرّب بیش تری

یافتند.۲۹ وی، احمد بن ابی دؤاد ایادی را که از معتزلیانِ معروف بود منصب قاضی القضاتی داد۳۰ و بشر بن ولید را که از جمله ی قضات بود به علّت عدم پذیرش مخلوق بودن قرآن، در خانه ی خود حبس نمود.۳۱

معتصم، در دنباله ی اقداماتش، به سال ۲۱۹ قمری نامه ای مبنی بر ادامه ی امتحان در مورد خلق قرآن صادرنمود.۳۲ طبری که کامل ترین خبر را نسبت به منابع دیگر ارائه داده، متن نامه را در کتاب تاریخ خود، ثبت کرده است ولی در آن، هیچ اشاره ای به محنت نشده است.۳۳

اکثر مورخین، دوره ی معتصم را، عصر گسترشِ محنه می نامند،۳۴ ولی هیچ اشاره ای بر وقایع و حوادث و جریاناتی که روی داد، نمی کنند، حتی گاهی، اخباری متضاد در برخی منابع آمده است.۳۵ به نظر می رسد اخباری که مورخین، در تواریخ خود ثبت نموده اند، بیش تر به خاطر ماجرای احضار احمد بن حنبل، بنیان گذار فقه حنبلی، به محکمه ی محنه، در سال ۲۲۰ قمری باشد که وی به علت مخالفت با عقیده ی رسمی حکومت، شدیداً شکنجه گردید.

از افرادی که نقش عمده ای در این وقایع بر عهده داشته عبدالملک بن زیات، از معتزلیانِ معروف بود که به مقام وزارت معتصم نیز رسیده بود.

با مرگ معتصم، واثق در سال ۲۲۷ قمری جای وی را گرفت. خلیفه ی جدید نیز، معتزلی مذهب بود. او اصول و مبادی اعتقادی معتزله را ترویج می نمود و در بسط و گسترش آن می کوشید. وی مردم را ملزم نموده بود تا عقیده ی مخلوق بودن قرآن را بپذیرند.۳۶ تحت حمایت واثق، ابن ابی دؤاد که هم چنان منصب قاضی القضاتی را داشت، قدرت و نفوذ زیادی کسب کرد. اکثر مورخین، گسترش و شدت محنه را در این دوره، نتیجه ی نفوذ ابن ابی دؤاد، بر واثق ۳۷ می دانند. منابع موجود، در اخبار خود عصر واثق را دوره ی ضرب و شتم و بلا نام می برند.۳۸ از فحوای برخی منابع، چنین استدلال می شود که پای مردم عادّی نیز به جریان محنه کشیده شد.۳۹ به علت دستور ابن ابی دؤاد به قضات سایر شهرها، که مردم را در مورد مخلوق بودن قرآن، امتحان کنند، عده ی زیادی زندانی شدند.۴۰

به کارگزاران و حاکمان ایالات، تأکید شد کسانی را که تا آن زمان امتحان نشده اند به دادگاه فرا خوانده شوند، که از نتایج امر اطلاع چندانی وجود ندارد.۴۱ در همین زمان، جماعتی از علمای مصر، برای امتحان به بغداد فرا خوانده شدند که ابو یعقوب بویطی از جمله ی ایشان بود. گفته می شود نامه ی واثق به محمّد بن ابی لیث،