پاورپوینت کامل «قُرّاء» و نقش ایشان در تحولات قرن اول هجری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل «قُرّاء» و نقش ایشان در تحولات قرن اول هجری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل «قُرّاء» و نقش ایشان در تحولات قرن اول هجری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل «قُرّاء» و نقش ایشان در تحولات قرن اول هجری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

>

با ظهور اسلام و آغاز وحی، گروهی در جامعه اسلامی شکل گرفت که به قُرّاء مشهور شدند. آنان از بزرگان و خواص جامعه اسلامی به شمار می آمدند. شناخت قرّاء و بررسی نقش آنان در تحولات فرهنگی، سیاسی قرن اول هجری محور اصلی بحث حاضر است.

در بعد فرهنگی، قاریان، رهبران اندیشه و کارگزاران تولید و نشر علوم مختلف، از جمله: قرآن، تفسیر، فقه، حدیث، تاریخ و ادبیات عرب، در تمدن اسلامی بودند. آنان با حضور خود درمناطق تازه فتح شده، در جامعه پذیری آن نواحی نقش مهمی ایفا کردند. در تعامل با حکومت ها، گاهی با ایفای نقش های مشروعیت بخشی و حمایتی به استحکام آنها کمک می کردند و گاهی با ایفای نقش انتقادی و اعتراضی، به رویارویی با آنان می پرداختند و در این مسیر مشقت هایی را متحمل شدند؛ گروهی مورد ضرب و شتم قرار گرفتند و عده ای از آنان تبعید یا کشته شدند.

مقدمه

در هر جامعه ای، یکی از نقش آفرینان اصلی در تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، خواص و نخبگان آن جامعه اند. در تاریخ اسلام گروه های مختلفی از بزرگان نقش آفرین بوده اند. از میان آنها نقش قاریان قرآن برجسته تر است، چرا که آشنایان و حاملان قرآن موقعیت ممتازی در میان مسلمانان داشته و از خواص و بزرگان جامعه اسلامی بوده اند.

در این مقاله به نقش و عملکرد قاریان قرآن، از جنبه های فرهنگی، فکری و سیاسی در جامعه اسلامی، خواهیم پرداخت. قاریان قرآن که برای آموزش قرآن و هم چنین شرکت در غزا و فتوحات به مناطق مختلف فرستاده می شدند، آن سرزمین ها را به کانون های علمی تبدیل می کردند. با توجه به گسترش قلمرو اسلامی در قرن اول، شهرهای مکه، مدینه، کوفه، بصره، شام و بیت المقدس از مراکز مهم نشر و آموزش قرآن، در آن دوران بوده است. حضور قاریان قرآن و تشکیل آموزشگاه های قرآن، این شهرها را به مراکز علمی و هم چنین هسته مهم ایجاد حرکت ها و تحولات سیاسی و فکری تبدیل کرد. بررسی این تحولات و نقش قاریان در شکل گیری آن موضوعی است که در این مبحث به آن اشاره خواهیم کرد. قُرّا و جایگاه آنان در جامعه اسلامی

قرائت و تلاوت آیات قرآن، یکی از دغدغه های مهم مسلمانان از ابتدای نزول وحی بوده است. از همان آغاز، عده ای پیوسته به این امر همت گماشته و عهده دار قرائت قرآن و آموزش آن در جامعه اسلامی شدند. در طول تاریخ اسلام آموزش قرآن از نسلی به نسل بعد ادامه داشت. در همان قرن، نخست گروهی به نام «قرّاء» شکل گرفتند. در کتاب های لغت تعریف های گوناگونی از آنان ارائه شده است. در برخی از آنها آمده است: «قرّاء» از مصدر «قرائت» و جمع «قاری» است.۲ قرائت به معنی تلاوت و قاری به معنای تلاوت کننده است.۳ قاری به معنای خوش خواننده قرآن، مرد پارسا، زاهد و عبادت کننده نیز آمده است.۴ هم چنین تَقَرَّأء: تَفَقَّهَ وتَقَرَأ: تَنَسَّک (قَرَأتُ ای صِرْتُ قارئاً ناسکاً) قرّاء و قرائت به معنی تفقه نیز آمده است؛۵ عبادت کرد و زهد ورزید نیز از معانی آن است. از معانی گوناگون که در کتاب های لغت برای قرّاء آمده است برمی آید که قرائت در لغت تنها به معنی خواندن نیست، بلکه یک بار معنوی را نیز به همراه دارد و قاری بودن با زاهد و عابد بودن همراه است. بی شک مفهوم «قرّاء» در قرن های مختلف با هم تفاوت داشته است.۶ به عنوان نمونه، در ابتدای قرن سوم، «قرّاء» عموماً به کسانی اطلاق می شود که قرائت خاصی از قرآن داشته اند، قرّاء سبعه، قرّاء ده گانه، قرّاء چهارده گانه در این دوران بوده اند. این دسته بندی از ابن مجاهد نقل شده و روشن می کند که ملاک دسته بندی او قرائت های مختلف است.۷

در دوره فاطمیان «قرّاء» به کسانی می گفتند که در رکاب خلیفه فاطمی در شب های عرفه به قرائت قرآن مشغول بودند. گروهی نیز به «قرّاء الحضره» مشهور بودند که در مجالس خلیفه و همراه وی بودند و آیاتی مناسب حال، قرائت می کردند؛ مثلاً اگر خلیفه بر کسی غضب می کرد، آیات مربوط به عفو را قرائت می کردند.۸ اما در این جا، مفهوم قرّاء در نخستین سده اسلامی مورد بحث است.

آیات قرآن در سینه مسلمانان حافظ قرآن و نیز در صحیفه های دست نوشته آنان وجود داشته و همواره عده ای از صحابه به منظور عبادت و تفقه در دین، به طور مدام به تلاوت قرآن اشتغال داشتند، که در زمان پیامبرصلی الله علیه وآله و خلفا، جمعیت بزرگی را تشکیل می دادند.۹

ابوعبیده قاسم بن سلام، نخستین کسی است که در باب قراءات، کتابی نوشته است،۱۰ او تعداد فراوانی از قاریان و حافظان قرآن را نام برده که همه از صحابه رسول خداصلی الله علیه وآله بودند. وی در کتاب یاد شده از قرّاء به ترتیب زیر یاد کرده است:

از مهاجرین: خلفاء اربعه، طلحه (د: ۳۶ه)، سعد بن عبید (د: ۵۱ ه )، عبداللَّه بن مسعود (د: ۳۲ه)، حذیفه سالم بن معقل (د: ۳۵ه)، ابوهریره (د: ۵۹ه)، عبداللَّه بن سائب (د: ۷ ه )، عبادله اربعه: عبداللَّه بن عباس (د: ۶۸ه)، عبداللَّه بن عمر (د: ۶۳ه)، عبداللَّه بن زبیر (د: ۷۳ه) و عبداللَّه بن عمرو بن عاص (د: ۶۵ه) و نیز از ام سلمه (د: ۶۳ه)، حفصه (د: ۴۵ه)، عایشه (د: ۵۸ه)، سالم مولی ابی حذیفه (د: ۱۲ه)، عمرو بن عاص (د: ۵۸ه)، معاویه (د: ۶۰ه) و… را نام برده است.

از میان انصار: ابی بن کعب (د: ۲۰ه)، ابوالدرداء (د: ۳۲ه)، زید بن ثابت (د: ۴۵ه)، ابوزید، انس بن مالک (د: ۹۱ه)، عباده بن صامت، معاذ بن جبل (د: ۳۳ه)، مجمع بن جاریه که در زمان خلافت معاویه وفات یافت، فضاله بن عبیده و مسلمه بن مخلد را نام برده است. این عده در زمان پیامبرصلی الله علیه وآله موفق به حفظ قرآن شده بودند.۱۱

برخی قاریان را صاحبان سبک و شیوه خاص قرائت دانسته اند:

«قراءات جمع قرائت است و آن مصدر سماعی برای قرّاء می باشد و در اصطلاح شیوه خاصی است که یکی از امامان قرائت برای تلاوت و نطق به قرآن برگزیده باشد… و این وجه تمایزی که در میان قاریان قرآن است یا در نطق به خود حروف است و یا در نطق به هیئت حروف».۱۲

بر این اساس، آغاز علم قرائت و پیدایش جمعی به نام «قاریان» به عصر صحابه منتسب می شود. برخی نیز قاریان را کسانی می دانند که صاحب کرسی تعلیم و تدریس قرآن بوده اند، از جمله در تعریفی آمده است: «قرّاء جمع قاری و به معنی خوانندگان، دانشمندان به علم قرآن و آگاهان به قرآن است»۱۳ صحابه، قرآن را از پیامبرصلی الله علیه وآله می آموختند و سپس خود، مأمور آموزش به دیگران بودند.۱۴

ابن مسعود یکی از استادان برجسته قرآن بود. نقل شده است که علم قرائت از او آغاز شد. وی مصحفی داشت که ترتیب آن با مصحف های دیگر متفاوت بوده است.۱۵ ابن مسعود شاگردان زیادی تربیت کرد؛ در کوفه شماری از بزرگان تابعین، چون اسود بن یزید، زر بن جیش، عبید بن قیس، ابوعبدالرحمن سلمی، ابو عمرو شیبانی، زید بن وهب و… از محضر او قرائت آموختند و تا چندی قرائت او در کوفه غالب بود.۱۶

بلاشر «قرّاء» صحابه را به سه دسته تقسیم می کند:

1. حافظان قرآن؛ بلاشر شمار حافظان قرآن را در زمان پیامبرصلی الله علیه وآله هفت نفر می داند: عبداللَّه بن مسعود، ابوالدرداء، معاذ بن جبل، ابی بن کعب، زید بن ثابت، سالم مولی حذیفه و أبو زید بن سکن.
2. قاریان قرآن؛ که تعداد آنان بیش از حافظان است که در کتاب «القراءات ابوعبیده» پیش از این بدان اشاره کردیم.
3. کاتبان قرآن، که مسئولیت جمع آوری، تنظیم و کتابت قرآن بر عهده آنان بود. پیامبرصلی الله علیه وآله، این گروه چهل نفره را برای این امر برگزیده بود. برخی از این افراد عبارتند از: [امام ] علی بن ابی طالب علیه السلام، ابوبکر، عمر، عثمان، زید بن ثابت، ابی بن کعب، خالد بن ولید، ثابت بن قیس، ابان بن سعید، خالد بن سعید، أرقم بن اُبی، حنظله بن ربیع، عبداللَّه بن ابی سرح، زبیر بن عوام، عبداللَّه بن رواحه، محمد بن مسلمه، عبداللَّه بن عبداللَّه بن ابی، عبداللَّه بن ارقم، حنظله الاسیدی، علاء الحضرمی، جهم بن الصَّلْت، معیقب بن ابی فاطمه، شرحبیل بن حسنه، معاویه بن ابی سفیان، عمرو بن عاص و مغیره بن شعبه.۱۷ اولین قاری

برخی از تاریخ نویسان «سعد بن عبید» را اولین قاری دانسته اند.۱۸ و برخی نیز مصعب بن عمیر را اولین کسی دانسته اند که پس از اعزام به مدینه لقب قاری یافت ۱۹، اما به نظر می رسد نخستین قاری را باید خود پیامبرصلی الله علیه وآله دانست، چرا که اولین معلم قرآن پیامبرصلی الله علیه وآله بود که قرآن را از جبرئیل آموخت و به صحابه آموزش داد.۲۰ ظهور و پیدایش قُرّا

قرائت قرآن که با وحی بر پیامبرصلی الله علیه وآله آغاز شد، تا ابتدای قرن سوم هجری که با تلاش «قرّاء سبعه» شکل رسمی به خود گرفت، مراحلی طی کرد:۲۱

1. نزول وحی: این مرحله با وارد کردن قرآن بر قلب نبی اکرم صلی الله علیه وآله از جانب جبرئیل با نزول آیه: إقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّک الَّذِی خَلَقَ خطاب به آن حضرت آغاز شد.
2. آموزش پیامبرصلی الله علیه وآله به صحابه: دوره ای که پیامبرصلی الله علیه وآله قرآن را با هدف دعوت به اسلام به مردم یاد داد. از عثمان بن مظعون و ابن سعد و اُبی بن کعب روایت شده که رسول خداصلی الله علیه وآله ده آیه برای آنان قرائت می فرمود و آنان از این ده آیه فراتر نمی رفتند مگر آن که راه و رسم عمل به ده آیه نخست را از پیامبرصلی الله علیه وآله می آموختند و پیامبرصلی الله علیه وآله قرآن کریم و عمل به مضامین آن را با هم به آنان می آموخت.۲۲
3. آموزش صحابه به دیگران: در این دوره عده ای از مسلمانان آیات قرآن را به دیگران تعلیم می دادند. این دوران با فرستادن مصعب بن عمیر به مدینه آغاز شد. وی به همراهی ابن ام مکتوم (عبداللَّه بن مسعود) قرآن را به مردم مدینه یاد می داد.۲۳

رسول گرامی اسلام بعد از مدتی عمار و بلال را نیز به مدینه فرستادند. هنگامی که مکه فتح شد، معاذ بن جبل را برای تعلیم قرآن در آن جا گماشت و نیز هر کس که از مکه به مدینه مهاجرت می کرد، نبی اکرم صلی الله علیه وآله او را به یکی از حافظان قرآن می سپرد تا کلام اللّه را به وی آموزش دهد.۲۴ در زمان ورود مصعب به مدینه از «دار القراء» سخن گفته شده است.۲۵ اشاره به «دار القراء» در مدینه بیانگر امتیاز این گروه در بین مردم و هم چنین وجود مرکزی، همانند مدرسه یا مؤسسه برای آموزش قرآن بوده است. هر چند برخی از نویسندگان برآنند که این نام گذاری پس از استقرار قاریان و معلّمان قرائت در مدینه پدید آمده است.۲۶ البته قبل از آن که «دار القراء» در مدینه پدید آید، مصعب بن عمیر به «مُقری ء» مشهور بود. نبی اکرم صلی الله علیه وآله در عقبه اولی، وی را برای تعلیم قرآن به اوس و خزرج، به مدینه گسیل داشت.۲۷ وی با مسلمانان مدینه نماز می گذارد و او با هفتاد نفر از بیعت کنندگان، با پیامبرصلی الله علیه وآله به حج رفت. در برخی از روایات آمده که مصعب، اوّلین کسی است که در مدینه نماز جمعه به پا داشته است.۲۸

آموزش زنان نیز در برنامه و دستور کار قاریان بوده است؛ ام سلمه، حفصه و عایشه، از زنان قاری بودند. در روایتی آمده است: خباب بن ارت برای آموزش قرآن به فاطمه دختر عمر بن خطاب، نزد او آمد و شد داشت.۲۹ «ام ورقه» دختر عبداللَّه بن حارث یکی از بانوان أصحاب بود که قرآن را جمع کرده و پیامبرصلی الله علیه وآله با او دیدار کرده و لقب شهیده به او داده بود.۳۰ عایشه از غلام خود، «ابا عمرو» قرآن می آموخت.۳۱ زنان پیامبرصلی الله علیه وآله نیز به تلاوت قرآن و شنیدن آن اهتمام داشته اند. زنان بسیاری حافظ قرآن بودند، گرچه باب مستقلی به آنان اختصاص نیافته است.۳۲

4. مرحله چهارم، با پدید آمدن گروهی آغاز می شود که تلاوت آیات قرآن و تدریس آن از اشتغالات عمده زندگانی آنان بود.۳۳ اینان به «قرّاء» موسوم بودند. اولین کسانی که به تعلیم قرآن پرداختند، عبارت بودند از علی علیه السلام، عثمان، ابی بن کعب، زید بن ثابت، عبداللَّه بن مسعود و ابوموسی اشعری.

برخی این مرحله را آغاز نام گذاری و پیدایش اصطلاح «قرّاء» می دانند. در این مرحله به حفظ و نگهداری قرآن عنایت خاصی می شده است. هر شخصی سعی داشته قرائتی که فکر می کرده همان قرائت پیامبرصلی الله علیه وآله است، را ترویج کند. از این رو، مسأله اختلاف قراءات پدید آمد. پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: قرائت قرآن را از چهار نفر بیاموزید: عبداللَّه بن مسعود، سالم مولی حذیفه، معاذ بن جبل و ابی بن کعب.۳۴ و اگر کسی می خواهد قرآن را همان گونه که نازل شده با طراوات و شادابی تلاوت کند، باید آن را بر طبق قرائت ابن ام مکتوم؛ یعنی عبداللَّه بن مسعود بخواند.۳۵ همین طور از پیامبرصلی الله علیه وآله نقل شده است: «اقرأ بِاُبّی بن کعب» قرآن را از ابی بن کعب یاد بگیرید. چرا که قرائت او بهتر از دیگران است. ابومنذر ابی بن کعب از قرّاء بزرگ بود. وی به همراه علی علیه السلام از بیعت سقیفه خودداری کرد.۳۶ لقبش «سید القراء» و از بزرگان صحابه انصاری بود. او هم چنین از أصحاب عقبه ثانیه بود که در بدر، احد و خندق، رسول خداصلی الله علیه وآله را همراهی می کرد.۳۷

در میان انصار، هفتاد جوان به «قرّاء» مشهور بودند که شب هنگام به ناحیه مدینه می آمدند و به تعلیم قرآن و اقامه نماز می پرداختند و تا صبح بیدار بودند. صبحگاه برای خانه های پیامبرصلی الله علیه وآله آب شیرین و هیزم می آوردند. خانواده هایشان گمان می کردند که آنها در مسجدند و اهل مسجد تصور می کردند که در خانه هایشان هستند. آنان، همان کسانی بودند که مدتی بعد در کنار بئر معونه به شهادت رسیدند. واقعه ای که در ماه صفر در سی و ششمین ماه هجرت پیامبرصلی الله علیه وآله اتفاق افتاد.۳۸

5. مرحله پنجم: در این مرحله علاقه مندان به صحابه رجوع می کردند تا قرآن را فراگیرند، اینها طبقه دوم قاریان را تشکیل می دادند. این مرحله، دوره تابعین را دربرمی گیرد.

در نیمه دوم قرن نخست هجری، گروهی از تابعان در مکه، مدینه، کوفه و بصره مدارس قرائت تشکیل داده بودند:۳۹ ابوهریره، عبداللَّه بن سائب، عبداللَّه بن عیاش، ابوالعالیه ریاحی و… از قاریان برجسته این دوره اند که از شاگردان اُبی بن کعب به حساب می آیند.

مغیره بن شهاب مخزومی از عثمان، علقمه بن قیس و اسود بن یزید نخعی از أبو مسعود و ابوعبداللَّه سلمی از عثمان و علی علیه السلام و ابن مسعود کسب قرائت کرده اند. در این مرحله که قرائت به عنوان یک ماده درسی درآمد و مکان هایی برای تعلیم قرآن تشکیل شد، وجوه مختلف قرائت قرآن پیش آمد. شیوع پدیده اختلاف قراءات تا نیمه نخست قرن اول هجری ادامه داشت و صحابه هر کدام صاحب قرائت و مصحف ویژه بودند. این امر در زمان عثمان به یک سان کردن مصحف ها و اعلام یک مصحف به عنوان قرائت رسمی منجر شد.

6. مرحله ششم: پس از یک سان کردن مصحف ها، به دستور عثمان شماری از قاریان به همراه مصحف عثمان به شهرهای گوناگون فرستاده شدند. هدف از اعزام آنان ترویج مصحف عثمان و یک نواخت کردن قرائت ها بود. هر قاری، افزون بر ترویج قرائت قرآن، در جهت گیری های سیاسی و اجتماعی منطقه ای که در آن حضور داشت، نقش محوری ایفا می کرد. فرستادگان عثمان عبارت بودند از:
7. عبداللَّه بن سائب (د: ۷۰ه) به مکه؛
8. ابوعبدالرحمن سلمی (د: ۴۷ه) به کوفه، قبل از وی ابن مسعود از طرف عمر، معلم قرآن آن شهر بود؛
9. عامر بن عبد قیس (د: ۵۵ه) به مدینه؛
10. مغیره بن ابی شهاب مخزومی (د: ۷۰ه) به شام؛
11. زید بن ثابت (د: ۴۵ه) به مدینه.۴۰

به این ترتیب، در هر شهری قاریانی پدید آمدند که قرائت خود را از این صحابه می گرفتند. کم کم این شهرها به مراکز مهم قرائت تبدیل شدند. قاریان مهمی که در این مناطق شهرت و اعتبار زیادی داشتند، به شرح زیر است:

در مکه: عبید بن عمیر (د: ۷۴ه)، مجاهد بن جبر (د: ۱۰۳ه)، طاووس بن کیسان (د: ۱۰۶ه)، عطار بن ابی رباح (د: ۱۱۵ه)، عبداللَّه بن ابی ملیکه (د: ۱۱۷ه) و عکرمه مولی ابن عباس (د: ۱۰۲ه) مشهور بودند.

در مدینه: معاذ بن حارث معروف به معاذ القاری (د: ۶۳ه)، سعید بن مسیب (د: ۹۴ه)، عروه بن زبیر (د: ۹۵ه)، عمر بن عبدالعزیز (د: ۱۰۱ه)، عطاء بن یسار (د: ۱۰۷ه)، ابن شهاب زهری از قاریان برجسته این شهر بودند.

در کوفه: عمرو بن شرحبیل (د: ۶۰ه)، علقمه بن قیس (د: ۶۲ه)، مسروق بن اجدع (د: ۶۳ه)، عبید بن عمرو سلمانی (د: ۷۲ه)، ابوعبدالرحمن سلمی (د ۷۴ه)، زر بن جیش (د: ۸۲ه)، سعید بن جبیر (د: ۹۵ه) عامر بن شراحیل شعبی (د: ۱۰۵ه)، عمرو بن میمون (د: ۷۵ه) و نخعی در دانش قرائت از شهرت بیشتری برخوردار بودند.

در بصره: عامر بن عبد قیس (د: ۵۵ه)، ابوالعالیه رفیع بن مهران ریاحی (د: ۹۰ه)، حسن بصری (د: ۱۱۰ه)، محمد بن سیرین (د: ۱۱۰ه)، قتاده بن دعامه (د: ۱۱۷ه) و ابو رجاء از قاریان بزرگ به شمار می آمدند.

در شام نیز مغیره بن ابی شهاب مخزومی (د: ۷۰ه) و حلیفه بن سعد صاحب ابی الدرداء شهرت داشتند.۴۱

این مرحله، نیمه دوم قرن اول و نیمه اول قرن دوم را دربرمی گیرد. این افراد در هر منطقه دانشمندانی شدند که مردم به آنها اقتدا و از قرائت آنها پیروی می کردند. در پایان قرن دوم با پیدایش قرائت های مختلف، عالمان بر آن شدند که به این وضعیت سامان دهند؛ بنابراین از میان قراءات، هفت قرائت را از هفت قاری مورد تأیید قرار دادند.

پراکندگی قرّاء در جغرافیای اسلامی

از مراکز مهم تجمع قاریان مکه، کوفه، مدینه، شام و بصره بود. البته مراکز دیگری، چون حِمص، فلسطین، یمن و… نیز وجود داشت، ولی این پنج شهر به دلیل تحولات مهم سیاسی اهمیت بیشتری داشتند. کوفه، پس از مدینه، مهم ترین شهری بود که مردم آن به قرآن و قراءات اهتمام می ورزیدند.۴۲ از حسن بصری روایت شده:

«از رسول خداصلی الله علیه وآله شنیدم زمینی فتح خواهد شد که بصره نامیده می شود؛ از حیث قبله با ثبات ترین زمین هاست. قاریان و عبادت کنندگان آن شهر بهترین قاریان و عابدان هستند.»۴۳

قاریان این مراکز، مرجع مردم و پاسخ گوی سؤالات فقهی، عقیدتی و قرآنی آنان بودند. در زمان رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله، علی(علیه السلام)، ابوموسی اشعری و معاذ بن جبل، برای آموزش قرآن به یمن مسافرت کرده اند. معاذ بن جبل در ابتدا قاضی یمن بود و سپس به شام رفت، مصحفش در شام و حمص رواج داشت. او فقیه، مفتی و قاری بود و در سال ۱۸ه بر اثر طاعون در شام درگذشت.۴۴ مردم حمص بنا بر قرائت مقداد نیز تلاوت می کردند، مردم دمشق پیرو قرائت اُبی بن کعب بودند و اهالی کوفه نیز قبل از عبداللَّه بن مسعود پیرو قرائت ابوموسی اشعری بودند.۴۵ در زمان خلفا، برخی از قاریان برای «غزا» به مرزهای شام و کوههای جبل عامل رفتند و برخی نیز به این مناطق تبعید شدند.

با این که نمی توان تعریف جامع و مانعی از قاریان ارائه داد، از آنچه گفته شد چنین به نظر می رسد که واژه «قرّاء» بر طیف گوناگونی که به نحوی با قرآن پیوند داشته اند، اطلاق می شده است؛ خواننده قرآن با صوت خوش، حافظ قسمتی از قرآن، حافظ کلّ، کاتب قرآن، جمع کننده قرآن، معلم قرآن، مفسر قرآن، آشنا به تنزیل و تأویل قرآن و عامل به قرآن از جمله این مراتب اند. بر همین اساس، در بررسی و تحلیل عملکرد قاریان نیز تحلیل های مختلفی صورت گرفته است. اروپاییان «قرّاء» را تلاوت کنندگان قرآن می دانند.۴۶ در حالی که عده ای شکل گیری آنان را از زمان حضور سیاسی در جامعه و انجام دادن فعالیت های سیاسی می پندارند و آغاز شکل گیری گروهی به نام قاریان را از زمان شورش بر ضد عثمان و بعدها طغیان آنان در برابر امام علی علیه السلام در جریان حکمیت می دانند. نقش قُرّا در گسترش فرهنگ اسلامی

بن مایه های هر مکتب بر شالوده های فکری و عقیدتی آن استوار است. قرآن، محور و دستورالعمل نهضت جهانی اسلام بود، خصوصاً با عنایت ویژه ای که اسلام نسبت به یادگیری قرآن و علوم دیگر داشت، قاریان منشأ و منبع دیگر دانش ها شدند. بر همین اساس، بسیاری از نویسندگان، آنان را بنیان گذاران علوم و نهضت علمی در اسلام دانسته اند. قاریان انتقال دهنده فرهنگ اسلامی از دوره پیامبرصلی الله علیه وآله به نسل های بعدی جهان اسلام بودند. آنها به عنوان خواص و نخبگان، جامعه اسلامی محور حرکت های فکری، عقیدتی، اجتماعی و سیاسی جامعه شدند. از این رو، نقش آنان در تحولات فکری قرن اول، از چند جنبه قابل بررسی است: قراء و قرآن

محوری ترین عملکرد قرّاء در پاسداری از میراث اسلامی، حفظ و صیانت خود قرآن است. قرائت قرآن، تعلیم قرآن به دیگران، حفظ قرآن از تحریف، تفسیر قرآن، نوشتن قرآن و گردآوری قرآن، از جمله مسؤولیت های مهم قاریان برای تحقق این هدف بود. از دیگر کارکردهای قاریان، نقطه گذاری و اعراب قرآن بود؛ اولین کسی که قرآن را نقطه گذاری کرد «ابوالاسود دوئلی» بود. قراء و حدیث نبوی

قاریان قرآن برای حفظ احادیث از نسیان و فراموشی به ثبت احادیث پرداختند و برای آموزش حدیث و روایات به شهرهای مختلف سفر می کردند تا از علم و دانش استادان فن استفاده کنند. چرا که شناخت حدیث و راویان حدیث اهمیت بسیاری داشت. عروه بن زبیر، ابن شهاب زهری و عامر شعبی از راویان مشهور این دوران بودند. شاگردان ابن مسعود علاوه بر قرائت، به آموزش حدیث نیز اهتمام داشتند. ابراهیم نخعی، علقمه بن قیس، مسروع بن اجدع، عبیده السلمانی، حارث بن قیس و عروه بن شرحبیل از آن جمله اند.۴۷ ابوالعالیه ریاحی به کثرت حدیث و ثقه بودن شهرت داشت.۴۸ درباره مجاهد بن جبر آمده است: «فقد کان عالماً ثقه کثیر الحدیث.»۴۹ «ابوالبختری طائی» کثیرالحدیث بود و از أصحاب رسول خداصلی الله علیه وآله روایت می کرد.۵۰ اعمش، علی بن مدینی، طاووس، سلیمان بن یسار از قاریانی بودند که به حفظ، بیان و شناخت اسناد حدیث اهتمام داشته اند. قراء و فقه

اصولاً علم فقه از قاریان نشأت گرفت. آنان به سبب شناخت قرآن و تفسیر و آشنایی با حدیث پیامبرصلی الله علیه وآله و آموزش قرآن، مرجع مردم بودند و مردم برای شناخت احکام به آنان مراجعه می کردند. با گسترش دامنه مسائل و پرسش های جدید، علم فقه به گونه ای مستقل شکل گرفت. بنا به گفته یعقوبی، فقیهان در دوران عثمان عبارت بودند از: علی علیه السلام، عبداللَّه بن مسعود، ابی ب