پاورپوینت کامل تاریخ طب تونسی در دوره حفصی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل تاریخ طب تونسی در دوره حفصی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل تاریخ طب تونسی در دوره حفصی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل تاریخ طب تونسی در دوره حفصی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

>

حفصیان از جمله سلسله های بربر شمال آفریقا بودند که از ۶۲۵ه تا ۹۸۳ه، در افریقیه (طرابلس الغرب، تونس، الجزایر شرقی) حکومت کردند. طب دوره حفصی، که از ترکیب مکتب سنتی قیروان و طب آندلسی و ایرانی پدید آمد، شاه راه انتقال دانش طبی مسلمانان به اروپا و مرحله ای نهایی از پیشرفت تاریخ طب اسلامی بوده است. در این مقاله به دست آوردهای این دوره، در زمینه های صیدله، تشریح، وصف و تشخیص بیماری ها، علم تغذیه، حفظ الصحه و درمان با آب گرم می پردازیم. بروز اپیدمی وبا و طاعون در اروپا و افریقیه، از حوادث درخور توجه دوره حفصی است که آثار علمی، سیاسی و فقهی در برداشت.

مقدمه

افریقیه از سال ۶۲۵ه تا ۹۸۳ه دوره ای از تعالی فرهنگ دینی را پشت سرگذاشت؛ با توسعه مراکز آموزش سنتی مسلمانان، انبوهی از متون علمی و دینی تولید شد. عهد حفصیان، دوره ای از شکوه و عظمت علوم و معارف اسلامی، به ویژه در زمینه طب است. حفصیان، حکومتی دینی داشتند و رؤسای آن ها در آغاز در شمار علمای دینی محسوب می شدند و به آموزش و انتشار فرهنگ و تمدن اسلامی اهمیت می دادند. افریقیه، میراثی عظیم از دست آوردهای تمدنی اغالبه، فاطمیان، زیریان، مرابطین و موحدین را در خود ذخیره کرده بود و هفت قرن جلوه گاه فرهنگ و تمدن اسلامی بود. حفصیان، صاحبان این میراث عظیم، از دانشمندان، فقها و محدثان مهاجر از آندلس و مصر استقبال کردند و شهرهای بزرگ افریقیه، تونس، پایتخت دولت حفصی؛ بجایه، قطب فرهنگی جهان اسلام و قیروان، مرکز سنتی فرهنگ و تمدن اسلامی، محل آموزش و انتشار علوم و معارف اسلامی شد.

در طول چهار قرن حکومت حفصیان، شخصیت های برجسته ای در شاخه های مختلف علوم و معارف پدید آمدند که آثار آنها شهرت جهانی یافت؛ ابن خلدون تونسی، برای معرفی این تمدن کفایت می کند. در تاریخ علم طب اسلامی و صیدلیه، از مدرسه خاص طبی افریقیه باید نام برد. در دوره حفصیان، میراث طب مسلمانان، از شرق، آندلس و افریقیه در هم آمیخته شد و سنت طبی مسلمانان تداوم پیدا کرد. از وجوه بارز فرهنگ و تمدن اسلامی در دوره حفصی، برتری و حیات طب اسلامی است.

در اندیشه اطبای حفصی، نگرش علمی به طب و جدا کردن آن از خرافات، درخور توجه است. میراث این مدرسه در عهد حفصیان به نهایت گسترش و تکامل خود رسید و تونس پل انتقال طب اسلامی به اروپا شد. این مدرسه، بخشی اساسی از مدرسه طبی مسلمانان در افریقیه و مرحله نهایی تکامل طب مسلمانان است که در غرب جهان اسلام صورت گرفت. طب در افریقیه پیش از عهد حفصی

در افریقیه، ملتقای تمدن ها از طب بربرها، سیاهان، رومی ها،(۲) فنیقی ها، اعراب، ایرانیان یاد کرده اند.(۳) دوره اغالبه، نقطه عطفی در تاریخ طب افریقیه بود و بسیاری از بنیادهای طب سنتی افریقیه، در این عصر نهاده شد.(۴) از طبیبان بی شماری در دوره اغلبی نام برده اند.(۵) بیت الحکمه قیروان، از مراکز گسترش و آموزش در دوره فاطمی بود و طبیبان افریقیه در مصر و شام و سائر نقاط پراکنده شدند. در عصر زیریان، شخصیت های سرشناسی در طب و داروشناسی ظهور کردند. هجوم اعراب هلالی موجب توقف روند رشد طب در افریقیه شد که تا پایان عصر مرابطین ادامه داشت.(۶) در عهد موحدین، طب اسلامی به نقطه اوج خود دست یافت.(۷)

در دوره سلطنت حفصیان، جریان طب در افریقیه رو به احیاء گذاشت و در سراسر عصر حفصی، هم چنان رو به پیشرفت بود.(۸) برونشویک به پیشرفت طب در دوره حفصی و برتری طب اسلامی اشاره کرده؛(۹) او، اقدام مستنصر حفصی در ارسال طبیب به صقلیه را دلیل بر تقدم طب اسلامی و عقب ماندگی طبی اروپا در آن دوره، دانسته است.(۱۰)

حفصیان با استفاده از ثروت و قدرتی که از موحدین به ارث برده بودند، باعث پیشرفت فعالیت های اقتصادی و تجاری شدند و فضای مناسبی جهت پیشرفت برخی علوم، از جمله طب فراهم کردند. رشد چشمگیر و مستمر طب در افریقیه در دوره حفصی، حاکی از سهم بالای افریقیه، در تمدن غرب اسلامی است.(۱۱) مدرسه طبی قیروان

در سال ۱۵۰ هجری، برای نخستین بار، یکی از پزشکان دانشگاه ایرانی جندی شاپور به نام یوحنا بن ماسویه طب اسلامی را وارد قیروان کرد.(۱۲) مدرسه طبی قیروان رنگ خاصی از سنت طبی داشت که آن را از سایر مدارس طبی متمایز می کرد.(۱۳) دکتر احمد بن میلاد، دو ویژگی اساسی برای مدرسه طبی قیروان ذکر کرده است:

1. عربی بودن؛
2. غیر دینی بودن.

اما به نظر می رسد ویژگی هایی که ایشان در خصوص مدرسه طب قیروان بیان کرده، مبتنی بر حقایق تاریخی نیست؛ طب قیروان نه لائیک بود و نه عربی، چون خصوصیاتی که از تاریخ طب قیروان طب ثبت کرده اند نشان می دهد که طب قیروان تا حد زیادی «ایرانی» با رنگ «مذهبی» بوده و این ویژگی ها از صفات بارز طب افریقیه در دوره حفصی است. نفوذ طب ایرانی

عمده ترین ویژگی طب افریقیه، به ویژه مدرسه طبی قیروان، صبغه ایرانی آن است. آغاز نفوذ ایران از هنگام تأسیس بیت الحکمه قیروان بود که به عنوان مرکز ترجمه کتاب های طبی فعالیت می کرد. با انتقال مدرسه طبی بغداد ( مدرسه طبی جندی شاپور) به قیروان، میراث طبی ایران به افریقیه راه پیدا کرد. نخستین بار یوحنا بن ماسویه، پزشک ایرانی دانشگاه جندی شاپور، که حامل سنت ایرانی طب بود، به همراه مهلبی سردار دولت عباسی، در سال ۱۵۰ هجری وارد قیروان شد. این مدرسه طبی نفوذ خود را هم چنان تا دوره حفصی حفظ کرد. بهترین گواه بر این مطلب آثاری است که پزشکان افریقیه حفصی بر اساس کتاب های اصلی طب ایرانی، پدید آوردند، برخی از این آثار عبارتنداز:

1. کتاب قانون ابن سینا که احمد صقلی (د: ۸۲۸ه ) آن را خلاصه کرد و با نام المختصر الفارسی، به ابی فارس عبدالعزیز، امیر حفصی، هدیه کرد.(۱۴) پرداختن به قانون ابن سینا و شرح ارجوزه او در طب و به کارگیری شیوه و افکار ابن سینا و آثار رازی در طب تونسی – که محمد بن الدهان (۸۵۳ه ) بخشی از کتاب المنصوری رازی را نزد قلصادی در تونس خواند(۱۵) – خود دلیل بزرگی بر سلطه طب ایرانی در دوره حفصی است.
2. طبیبان افریقیه، شرح های متعددی بر ارجوزه و قانون ابن سینا در دوره حفصی نوشته اند که عبارتنداز:

الف) شرح احمد بن مهنا بر ارجوزه ابن سینا؛(۱۶)

ب) شرح عمران بن علی بن بدوح بر قانون ابن سینا؛(۱۷)

ج) ادویه مفرده در قانون ابن سینا که ابن اندراس (د: ۶۷۴ه ) آن را در رجزی به نظم آورد؛ وی، رجز دیگری در طب بر اساس برخی گیاهان داروئی ارائه داد. از ابن اندراس، طبیب مخصوص المستنصر بالله (خلیفه اول حفصی) به عنوان ابن سینای زمان نام برده اند.(۱۸)

د) محمد الدهان (د: ۸۵۳ه) ارجوزه ابن سینا را نزد قلصادی، عالم طبیب آندلسی، در تونس خواند؛(۱۹)

ه) کتاب الاطبّاء شرحی است که احمد صقلی بر ارجوزه ابن سینا نوشت.(۲۰)

3. احمد بن الغَشَّا، معجم موضوعی بر اساس کتاب المنصوری رازی تدوین کرد. او در این کتاب انبوهی از الفاظ فارسی را به کار گرفت و ریشه های فارسی کلمات را نشان داد.(۲۱)
4. نفوذ طب ایرانی از طریق آثار رازی را در جای دیگر نیز می توان مشاهده کرد؛ نخستین آثار در «حفظ الصحه» – که از موضوعات اساسی طب تونسی در افریقیه دوره حفصی است – به وسیله طبیبان ایرانی نوشته شد. رازی که طبیبان دوره حفصی به آثار او توجه می کردند، «حفظ الصحه» را بخش مستقلی از طب دانسته است.
5. آثار ابن جزار، از منابع مهم مدرسه طب و صیدلیه در قیروان بود. نکته ای که محققان به آن توجه کرده اند، تأثیر پذیری بالای کتاب های ابن جزار از منابع طب ایرانی است. در منابع کتاب های ابن جزار، نام پزشکان ایرانی دیده می شود؛ ابراهیم مراد می نویسد: ابن جزار که رکن اصلی و اساسی مدرسه طب قیروان بوده در کتاب های خود ۶۸ بار به آثار یوحنا بن ماسویه، طبیب دانشگاه ایرانی جندی شاپور(۲۲) و چند طبیب دیگر ایرانی استناد کرده است.(۲۳)
6. از جمله طبیبان قیروان، متیمم است. او پس از آن که در اصفهان طب و نجوم آموخت، به وطن خود بازگشت. ابوالعباس امجد در عهد مستنصر حفصی از اصفهان به افریقیه رفت و و پس از سکونت در بجایه، به طبابت مشغول شد.(۲۴) ابوالحسن مروزی، پزشکی ایرانی بود که از مرو به افریقیه رفت.(۲۵) بنابراین، واقعیت تاریخی نشان می دهد که مدرسه طب قیروان ایرانی التأسیس و اسلامی البقاء بود. طب اسلامی قیروان

ویژگی دوم که احمد بن میلاد به طب قیروان نسبت داده غیر دینی بودن آن است. او در نفی صفت دینی از طب قیروان می نویسد: «طب قیروان رنگ مسیحی، رنگ یهودی و رنگ اسلامی نداشته و از صبغه تصوف و عوارض آن، دعا و استغاثه به اولیاء و صالحین خالی بوده است».(۲۶)

مهم ترین دلیل بر لائیک نبودن طب قیروان، حضور مسلط طب یهودی در کنار طب اسلامی و قدمت آن بر طب اسلامی است. برای آگاهی از این حضور، همین بس که به داستان انگیزه طب خواندن مازری توجه کنیم. مازری، صاحب مدرسه سنتی قیروان در کلام، فقه و طب بود. او برای معالجه خویش به اطباء یهودی مراجعه می کرد. در یکی از مراجعات انگیزه بالایی جهت خواندن طب برای او پیدا شد.(۲۷)

برونشویک نیز راه مبالغه پیموده و از مدرسه طبی اسلامی – یهودی در قیروان یاد کرده است، اما علی رغم مبالغه، دیدگاه برونشویک صحیح تر است. برونشویک بر یهودی – اسلامی بودن طب قیروان اصرار دارد و حرف او در مقابل نظر دکتر احمد بن میلاد است و لائیک بودن طب قیروان را نفی می کند(۲۸) در هنگامی که سنت طبی یهود در حال گسترش بود، مسلمانان موفق شدند طب اسلامی را به اوج شکوه برسانند. از داستان امام مارزی(۲۹) این طور می توان استفاده نمود که وی تصمیم گرفت سلطه طب یهودی را بر قیروان در هم بشکند. او که فقیه بلند پایه مالکی و در مسائل فقهی مرجع فتوا بود، با تحقیقات طبی به جایی رسید که در طب هم مرجع شد. مازری فقیه و طبیب مدرسه قیروان با دید شرعی به طب نگاه می کرد.

اما آیا سنت طبی اسلامی – یهودی قرن چهار و پنج هجری، در دوره حفصی نیز هم چنان برقرار بوده یا خیر؟ این سئوال را برونشویک مطرح کرده است. او این احتمال را بعید دانسته است.(۳۰) در عین حال، اطبای یهود هم چنان در محافل بالای طبی در دوره حفصی مطرح بوده اند. ابن قنفذ از طبیب ابی الحجاج یوسف آندلسی قرمونی به عنوان طبیب مخصوص ابی العباس حفصی نام برده که شاگرد ابن الزرزار یهودی بوده است.(۳۱) اطباء یهودی در دوره حفصی، در انتقال طب به اروپا نیز مفید واقع شدند.(۳۲) با این وصف، هرگز طب قیروانی مجرد از دین و فرهنگ مذهبی نبوده است. اسحق بن عمران، بنیان گزار سنت طبی قیروان می کوشید تا آن را با فلسفه بیامیزد. طبیبان قیروان در دوره حفصی نیز طب را با فقه تلفیق کردند. ابراهیم بن مزغیش(۳۳) و محمد البلوی (بکوش) مفتی، فقیه و طبیب، از طبیبان قیروان در دوره حفصی بودند.(۳۴)

بنابراین، سنت جاری در طب قیروان، همواره طبی با رنگ مذهبی بوده است و نباید برای نفی حضور سنت طبی یهود در قیروان، آن را لائیک بدانیم، زیرا با اقدامات مازری، سنت طبی مسلمانان در قیروان چنان گسترش پیدا کرد که در قرن های بعدی (در دوره حفصی) شاهد نوعی طب شرعی در افریقیه هستیم که بحث آن خواهد آمد برونشویک، با اشاره به این موضوع می نویسد: در دوره حفصی ما شاهد مجموعه ای از طبیبان متبحر و مشهور در شهر بجایه، تونس و قسنطینه هستیم که همه آنها مسلمان بودند و یهودی در بین آنها نیست، ویژگی این اطباء، تضلع و تبحر در شریعت و فقه و طب بود.(۳۵)

علاوه بر مطالب یاد شده، فرهنگ حاکم بر گذشته افریقیه به ویژه قیروان نشان می دهد که این سرزمین، حداقل در دوره اسلامی، با تعصب مذهبی روبه رو بود که با لائیک بودن منافات دارد. با توجه به فرهنگ مردم افریقیه در اعتقاد به زیارت قبور، کرامات اولیاء و…، فرض لائیک بودن طب قیروان – خصوصاً هنگامی که افریقیه در اوج اعتقاد به سر می برد – منتفی می شود. دباغ درباره زندگی مازری و دیگران گفته است که در وسایل شخصی او اشیایی پیدا شد که نشان می داد او قصد داشته به شیوه های غیر طبی، مانند کیمیا، به مداوا بپردازد. این جمله نیز سخن دکتر احمد بن میلاد را نقض می کند که طب قیروان را فارغ از گرایش های خاص غیر طبی همچون ادعیه و اوراد، می دانست. فلاسفه و فقهاء طبیب

از جمله ویژگی های طب تونسی که می توان آن را یک دست آورد به حساب آورد، آمیختگی آن با یکی از شاخه های علوم نظری بود. اطبایی از میان فقها، فیلسوفان، مورخان، ادیبان و شاعران بزرگ در افریقیه ظهور کردند و تلفیق میان ادب، فلسفه و طب، ریشه سنتی در افریقیه داشت. از اسحق بن عمران، طبیب افریقی، به عنوان بنیان گزار این شیوه (تلفیق طب و فلسفه) در افریقیه نام برده اند.(۳۶) ویژگی ابن جزار نسبت به اطباء زمان خویش، آمیختن عقیده با فلسفه بود؛ او به شیوه اطباء فیلسوف، چون رازی و ابن سینا عمل می کرد.(۳۷) ابن اندراس، طبیب مخصوص مستنصر حفصی نیز به شیوه ابن سینا و رازی، عمل می کرد. وی از اطباء فیلسوف بود.(۳۸) قلصادی(۳۹) و تیفاشی(۴۰) از دانشمندان علوم عقلی در دوره حفصی، به طب پرداختند.(۴۱) احمد بن شعیب فاسی، متوفای تونس (۷۴۶ه) از جمله اطبای افریقیه بود که بین طب و فلسفه و ادب جمع کرد. او این شیوه را در تونس آموخته بود.(۴۲)

حضور فقهای بزرگ در عرصه طبابت، باعث پیوند بین مبانی شرع و طب شد و نوعی طب شرعی در تونس پدید آمد.(۴۳) برخی از محققان، این امر را یک پدیده بارز در تاریخ طب اسلامی قلمداد کرده اند.(۴۴) این سنت در دوره حفصی استمرار یافت و «ابن قوبع» تونسی مظهر واقعی این پدیده در میان اطبای افریقیه در قرن هشتم هجری معرفی شده است. او علاوه بر آن که مفسر، نحوی، شاعر و لغوی بود، در تونس حوزه درسی در طب داشت. وی پس از مهاجرت به مصر و شام، در آن جا شیخ مالکیه لقب گرفت. او مدتی در بیمارستان منصوری دمشق مشغول به کار شد و در مدرسه منکوتمریه به تدریس طب پرداخت. ابن قوبع متأثر از اندیشه ابن سینا و مروج آراء او بود. وی مدتی نیز نایب قاضی القضاه مصر شد. او در زبان عربی متخصص بود و آثاری در باب علوم قرآن و نحو از وی به جا مانده است. طب نبوی در دوره حفصی

توجه به غذا و خواص آن در آیینه احادیث نبوی، از مسائل مهمی بود که توجه اطبای افریقیه را به خود جلب کرد. مَرْداسی (د: ۹۱۴ه) کتاب الذخیره السنیه فی شرح الاطعمه السنیه را تحریر کرد که در حقیقت تعلیقی بر کتاب ابن بشکوال قرطبی (۵۷۸ه) بود که در خصوص احادیث نبوی در نجوم، صید، اسماک، انواع مشروبات و توابل و تطبیق آن با آراء حکما نوشته شده بود.(۴۵) ابن خلدون حدیث نبوی المعده… را در مقدمه شرح کرده است.(۴۶) طبیب سنوسی نیز به شکل مبسوط و دقیق به توجیه علمی این حدیث پرداخته است.(۴۷) تیفاشی نیز کتابی به نام الوافی فی الطب الشافی بر اساس سنت نبوی در باب طب نوشت.(۴۸) فقهاء بدن

در دوره اغلبی (مقارن با اوایل قرن سوم هجری) گروهی از شیوخ زاهد و معتبر، به شکل غیر تخصصی به مطالعه طب پرداختند و تجربیاتی در زمینه امور اولیه طب به دست آوردند. این افراد، معالجه و جراحی بیماران جنگ ها را بر عهده داشتند و به فقهاء بدن معروف بودند.(۴۹) این وضعیت در افریقیه هم چنان رو به رشد بود، به طوری که در کتاب های تراجم عنوان هایی، مانند فقیهٌ، مشارک فی الطب و…، بارها درباره برخی از علمای افریقیه (در دوره حفصی) به کار رفته است.(۵۰) فقیه ابن عرفه (شیخ الاسلام دولت حفصی) از جمله این افراد بود.(۵۱)

مازری، فقیه قیروان، که او را در زمره آخرین شیوخ افریقیه در زمینه تحقیق و دقت نظر در فقه دانسته اند، نمونه بارز فقهای طبیب بود. او همان گونه که در فقه فتوا می داد، در طب نیز صاحب نظر بود. مازری چندین فتوا در باب قصاص اعضاء بدن دارد که نشان می دهد یک طبیب در مسائل فقهی فتوا داده است.(۵۲) فتوای او در خصوص امتحان «برص»، بیانگر تبحر امام مازری در طب بوده است.(۵۳) از وی درباره زن بکری سؤال شد که زوج او دچار برص است و… کار به محکمه قضاء کشید و… مازری در جواب گفت: این بیماران باید امتحان شوند، چون شخص کم تجربه در تشخیص بیماری دچار اشتباه می شود.(۵۴)

فقیه دیگر قیروان، که در دوره حفصی سرآمد طب شد، محمد سنوسی (د: ۸۳۵ه) است. محمد بن یوسف بن عمر بن شعیب السنوسی، فقیه، محدث و طبیب بود. کار مهم او تحقیق علمی حدیث پیامبر(ص) درباره معده «المعده بیت الداء و الحمیه رأس الدواء» بود به نام بیان ما تضمنه کلمه خیر البریه من غامض اسرار الصناعه الطبیه.(۵۵) ابن خلدون در مقدمه این حدیث را بر اساس مبانی طب سنتی، به طور مفصل توضیح داده است.(۵۶) از احمد قسنطینی نیز به عنوان فقیه مشارک در طب نام برده اند.(۵۷) غبرینی نیز از مجتهدانی بودکه به طب پرداخت.

امراض شایع در افریقیه در دوره حفصی

وبا

از بیماری های بسیار شایع در سراسر قرون وسطی که بیشترین خسارت را در کشورهای حوزه مدیترانه به بار آورد، وبا و طاعون بود. طاعون در سال های ۸۴۹، ۸۵۷، (۵۸) ۸۷۱، ۸۷۳ و ۸۹۹ه (۵۹) از مصر شروع شد و سراسر غرب اسلامی را فرا گرفت.(۶۰) در قرن هشتم هجری بزرگ ترین موج این بیماری، به نام وبای سیاه (الوباء الاسود)، سراسر مدیترانه و اروپا را فرا گرفت. کثرت جمعیت و جابه جایی انبوه آن که به بهانه حج و تجارت به شرق و غرب رفت و آمد می کردند، علت شیوع گسترده وبا و طاعون در تونس بود(۶۱) که در محل اتصال راه حج و بازرگانی شرق و غرب، واقع شده بود. برونشویک می نویسد: بعد از مسئله تغذیه و آثار منفی آن در شیوع بیماری، اختلاط، تراکم زباله و نبودن وسائل حفظ بهداشت عمومی، از علل عمده شیوع بیماری ها در افریقیه بود.(۶۲) او با استفاده از دیدگاه ابن خلدون که معتقد بود «روستاها از حیث عوامل منفی ذکر شده، از شهرهای دوره قرون وسطی بهتر است» این گونه نتیجه گیری کرده است که وبا و طاعون در بلاد بربر، هر ده یا پانزده سال یک بار رخ می داد و انبوهی از مردم را می کشت.(۶۳) بسیاری از مورخان از این امراض فراگیر تنها با نام «وبا» یاد کرده اند. در آن زمان، اطباء دوایی برای آن بیماری واگیردار نداشتند، با این حال، طبیبان افریقیه، اقداماتی در راه مبارزه با طاعون و وبا، انجام داده بودند؛ آنها تنها راه مقابله با دمل طاعون را استفاده از گِل ارمنی می دانستند. در آن اوضاع، اطبای تونسی، آثار گوناگونی در خصوص وبا و طاعون عرضه کردند:

1. عبدالقاهر تونسی (د: ۸۹۹ه ) کتابی با عنوان تدبیر المسافرین و مرض الطاعون نوشت؛(۶۴)
2. در زمان شیوع وبا و طاعون در مورد احکام کفن و دفن و معاشرت با مبتلایان به طاعون بین طلاب علوم دینی اختلاف ایجاد شد و لذا علماء تونس در صدد پاسخ به آن برآمدند. از جمله افرادی که در این باب اثری پدید آورد، حسن بن خطیب از خانواده بنی قنفذ بود. او و پسرش صاحب کتاب الفارسیه فی مبادی الدوله الحفصیه از کارگزاران و مقربان حفصیان و از فقهای بنام قسنطینه بودند. او کتابی با عنوان «المسنون فی احکام الطاعون» در خصوص احکام فقهی طاعون نوشت؛(۶۵) او در این کتاب از اختلاف طلبه ها در خصوص حکم فقهی فرار از کسی که مرض طاعون دارد بحث کرده و احکام کفن و دفن این افراد را ذکر کرده و احادیث وارد در خصوص آن را آورده است. این فقیه در وبای سال ۷۵۰ه مرد.
3. رصَّاع نیز کتابی در باب احکام فقهی وبا نوشت؛(۶۶)
4. صقلی کتابی با عنوان رساله فی تحفظ من مرض الوبا نوشت؛
5. محمد آندلسی رساله ای درباره وبا با عنوان رساله فی تحقیق الوباء نوشت.

شیوع وبا باعث شد منابع سنتی افریقیه، بحث های مبسوطی در خصوص علل وبا مطرح کنند. در این منابع درباره منشاء بیماری وبا سه دیدگاه طرح شده است:

1. دیدگاه طبی، که معتقد است وبا ناشی از تعفن هوا و نوعی مرض معدی است.(۶۷) از این بیماری شایع (وبا)، با عنوان تب تیفوسی،(۶۸) تب مرداب (حمی المستنقعات، مالاریا)(۶۹) و تب تیفوئید(۷۰) نیز یاد می کردند. از عوامل شکست لوئی نهم در جنگ صلیبی هشتم، شیوع بیماری تیفوئید در لشکر او بود. لوئی از اولین قربانیان آن بود. به نوشته وزیر سراج، عده زیادی از لشکر لوئی در اثر شیوع وبا تلف شدند.(۷۱)
2. علت وبا، تلاقی کواکب است.(۷۲)
3. دیدگاه ماوراء طبیعی که وبا را انتقام خدا از بندگان گنه کار می داند.(۷۳) امراض شایع در افریقیه در گزارش لئون

لئون افریقی(۷۴) نیز به امراض شایع در افریقیه اشاره کرده و تعدادی از آنها را ذکر نموده است:(۷۵)

1. قرع که به طور معمول در سر کودکان و زنان بالغ دیده می شد.
2. سردرد که اکثر مردم به آن مبتلا بودند.
3. بیماری های دندان که ناشی از نوشیدن آب سرد بعد از غذای گرم بود.
4. امراض معده که بیشتر مردم از آن رنج می بردند و به اشتباه آن را بیماری قلب می پنداشتند.
5. اسهال و دردهای شدید معده که بسیاری از مردم به آن مبتلا بودند و این نیز به سبب آب سردی بود که می نوشیدند.
6. الم النساء (بوزلوم) و الرکب به علت آن که بدون پوشیدن شلوار روی زمین می نشستند و بدن آنها برهنه روی زمین قرار می گرفت، بین آنها به وفور دیده می شد.
7. بیماری نقرس در بین آن ها چندان شایع نبود و برخی از رؤسای آنها که به شرب خمر و خوراک مرغ و غذای مشهی و کسالت آور عادت داشتند دچار نقرس می شدند.
8. افراط در خوردن زیتون و گردو و غذاهای خشن، باعث بیماری لاعلاج جرب می شد.
9. نشستن روی زمین در زمستان باعث می شد افراد با مزاج دموی، دچار سرفه دردناک و تند بشوند. گاهی مردم از شدت سرفه در هنگام
   
    اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی، به دوستانتان معرفی کنید.
     راهنمای خرید:

   • همچنین لینک دانلود به ایمیل شما ارسال خواهد شد به همین دلیل ایمیل خود را به دقت وارد نمایید.
   • ممکن است ایمیل ارسالی به پوشه اسپم یا Bulk ایمیل شما ارسال شده باشد.
   • در صورتی که به هر دلیلی موفق به دانلود فایل مورد نظر نشدید با ما تماس بگیرید.