پاورپوینت کامل مالک اشتر و اوضاع زمانه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل مالک اشتر و اوضاع زمانه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل مالک اشتر و اوضاع زمانه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل مالک اشتر و اوضاع زمانه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

>

تحقیق درباره شخصیت­های تأثیرگذار جهان اسلام در قرن اول هجری برای نشان دادن تصویری نسبتاً واضح و درعین حال واقعی از اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن روزگار ضروری است. مالک بن حارث نخعی، معروف به مالک اشتر، یکی از بزرگان و صاحب نفوذان شهر کوفه بود. وی در دوران خلافت عمر (پس از تأسیس کوفه در سال ۱۷ه)، عثمان و حضرت علی(ع) در این شهر اقامت داشت، ولی نفوذ و تأثیر وی بر حوادث و وقایع جهان اسلام در همه این دوره­ها یک سان­نبود، در این مقاله سعی شده است نقش و جایگاه مالک در حوادث این دوران مهم بیست ساله، تجزیه و تحلیل شود.

خاستگاه

مالک بن حارث، معروف به مالک اشتر، از شاخه نخع قبیله مذحج و معروف ترین صحابی امام علی(ع) است. نسب وی در منابع این گونه ذکر شده است: مالک بن حارث بن عبدیغوث بن مسلمه بن ربیع بن حارث بن جزیمه بن سعد بن مالک بن نخع.[۱] هرچند بعضی از منابع، نام حارث بن جزیمه را در شجره نامه مالک ذکر نکرده­اند،[۲] نسب وی تا ربیع، در آنها هماهنگ است. در برخی منابع متأخرتر[۳] و هم­چنین در شماری از پژوهش­ها[۴] نام او و پدرش، به اشتباه، مالک بن حرث، مالک بن اشتر و اشتربن حارث آمده است. به دلیل زخمی که در جنگ یرموک به پلک چشم مالک وارد شد، وی از آن زمان به بعد به اشتر معروف گردید و مردم، اغلب وی را با نام اشتر و نه مالک، می­شناختند[۵] و ظاهراً در جنگ بزرگ صفین به افعی عراقیان و قوچ عراق نیز معروف شد.

اسلام آوردن مالک

از زندگانی مالک تا زمانی که نمایندگان پیامبر(ص) به یمن آمده و مردم را به اسلام دعوت نمودند، در منابع خبری ذکر نشده است. واقدی نقل می­کند: زمانی که حضرت علی(ع) برای تبلیغ اسلام از سوی پیامبر به یمن و میان قبایل آن فرستاده شد، برخی از بزرگان شاخه نخع قبیله مذحج اسلام آوردند که از جمله آنان مالک بن حارث بود، آنها آن حضرت را در اقدامات نظامی در مذحج همراهی نمودند. [۶] پس از آن یمنی­ها آخرین نمایندگانی بودند که در نیمه محرم سال یازده هجری به حضور رسول الله رسیدند، آن گروه دویست نفره، در یمن با معاد بن جبل بیعت کردند و مسلمان شدند. [۷] مالک از بزرگان نخع بوده، ولی دقیقاً مشخص نیست که موفق به دیدار پیامبر شد یا نه. با توجه به این که هرکس اگر حتی یک بار پیامبر را ملاقات نموده باشد جزء صحابه محسوب می­گردد و از مالک در اکثر منابع با نام تابعی یاد شده است[۸] و از طرفی مالک، خود را در شمار تابعین می­داند،[۹] بنابراین ظاهراً مالک جزء دیدار کنندگان با پیامبر نبوده است؛ هرچند که مسلمان شدندش به دست علی(ع)، در دوره رسالت پیامبر بوده است.

اولین برخورد و آشنایی مالک با امام هم مربوط به همین دوران؛ یعنی اواخر حیات پیامبر می­باشد، در واقع ارتباط میان مالک و علی(ع) در دوره­های بعد، بی­مقدمه نبود. مالک تحت تأثیر رفتار نماینده پیامبر(ص) قرار گرفت. ابوالحسن(ع) در جمع آوری زکات، برای یمنی­ها مشقت ایجاد نمی­کرد و با آنان مدارا می­نمود،[۱۰] آن حضرت با حرکت­های نظامی، تبلیغی، اقتصادی و قضایی، زمینه تحکیم دولت حضرت رسول(ص) را فراهم نمود. وی حکومتی کوتاه مدت با اختیارات کامل مالی در سرزمین مذحج و همدان به وجود آورد و در این مناطق، مالک بن حارث به دست ایشان مسلمان شد و بلافاصله آن حضرت را در اجرای ماموریتش همراهی نمود. مالک پس از پیکار اجنادین با خاندان خود، به نزد علی(ع) در مدینه آمد و بعد از آن، ابوبکر وی را به سمت شام فرستاد.[۱۱] درخشش مالک در جبهه روم و مقابله با قهرمانان رومی در منابع نمایان است، برعکس، در اوایل خلافت ابوبکر و جنگ با اهل رده، آن چنان که باید و شاید ذکری از اشتر در میان نیست.

اولین تلاش و کوشش مالک در فتح شام، مربوط به دوران فرماندهی خالدبن ولید بود؛ زیرا در نبرد تن به تن با یک فرمانده رومی به او خطاب می­شود که تو از یاران خالد هستی؟ و مالک جواب می­دهد: نه، من از یاران رسول الله هستم.[۱۲]

مالک در نبرد معروف یرموک، توان رزمی فوق­العاده­ای از خود نشان داد. [۱۳] چنان­که سیزده تن از سپاهیان رومی را کشت.[۱۴] در همین جنگ تیری یا ضربتی بر گوشه چشمش وارد آمد و پس از بریدن رگ چشم، پلک وی برگشت و به اشتر معروف شد.

از سخنان صعصعه بن صوحان به معاویه بن ابی سفیان (در دوران تبعید مالک و یارانش در شام) چنین استنباط می­شود که مالک در فتوح عهد شیخین نقش و جایگاه مهمی داشته است. صعصعه در اعتراض به زندانی نمودن مالک، خطاب به معاویه گفت: آثار و فضایل اشتر در جهاد و تقویت دین بر تو پوشیده نیست.[۱۵] نبرد قادسیه، آغاز حضور مالک در عراق و جبهه ایران است. درست قبل از شروع این جنگ، اشتر با سپاهی به فرماندهی قیس بن هبیره یا هاشم بن عتبه بن ابی وقاص، به قادسیه آمد. ظاهراً این سپاه قبلاً از عراق به شام رفته بود، اما مالک قبلاً جزء این سپاه نبود و در منابع نقل شده است که کسانی، چون اشتر، جای کشته­های سپاه عراق را پر نمودند.

ظاهراً مالک بعد از نبرد قادسیه در عراق باقی ماند و پس از تأسیس شهر کوفه از بزرگان و اشخاص موثر مذحجی و بلکه یمانی این شهر گردید. هرچند حضور مالک در نبرد قادسیه و نبردهای دیگر مسلمانان با ساسانیان در منابع مشهود نیست، از سخنان مالک به سعید بن عاص می­توان فهمید که وی در فتوح مسلمانان در جبهه ایران نیز نقش موثری داشته است. مالک در اعتراض به سعید، حاکم کوفه در عهد عثمان، گفت: «عراق را که خداوند به وسیله شمشیر غنیمت ما کرده تو بوستان خودت و قومت می­دانی».[۱۶] مالک و حوادث عصر عثمان

در دوران خلافت عثمان، امارت ایالت­های مختلف جهان اسلام به دست بنی­امیه افتاد. خلیفه، حکومت شهرهای مختلف را به خویشان خود سپرد؛ به این ترتیب که کوفه را به ولید بن عقبه، برادر مادری خود؛ بصره را به عبدالله بن عامر، پسر دایی­اش؛ و مصر را به ابن ابی سرح، برادر رضاعی خویش، واگذار کرد و شام هم­چنان در دست معاویه باقی ماند. در برابر این انتصاب­های جدید، تا زمانی که کارگزاران خلیفه دست به اقدامات ناشایست نزده بودند، جامعه اسلامی آرام بود. شروع شورش در کوفه، شهری که مالک از بزرگان آن محسوب می­گردید، در اعتراض به عشرت طلبی و می­گساری­های ولید بن عقبه بن ابی معیط صورت گرفت. ولید، آشکارا اهل عیش و نوش بود و این رفتارها در شهری که بسیاری از مسلمانان با سابقه در آن حضور داشتند و پایگاه جهاد کنندگان در راه خدا بود، تحمل­پذیر نبود. ولید، افزون بر این که از طلقاء (آزاد شدگان) محسوب می­شد، در برابر مسلمانان حتی ظواهر را هم رعایت نمی­کرد؛ ماجرای شرب خمر او و انجام دادن نماز صبح با حالت سکر و خواندن چهار رکعت به جای دو رکعت،[۱۷] اوج بی­مبالاتی وی را نشان می­داد. این اعمال و رفتارها خشم بسیاری از مردم را برانگیخت. سرانجام شورش مردم کوفه و رفتن برخی از بزرگان آنها از جمله مالک به مدینه، به عزل ولید و انتخاب سعید بن عاص به جانشینی وی، منجر شد.

سعید بن عاص در ابتدای ورود به کوفه اقدامات ولید را نکوهش کرد، ولی بی­تدبیری و کوته فکری او در برخورد با سرشناسان شهر و بیان سخنان تفرقه افکن، موج جدیدی از اعتراض­ها را برانگیخت. نخستین اقدام ناشیانه سعید، مسخره کردن هاشم بن عتبه بود؛ در حالی که هاشم چشمش را در جنگ یرموک و پس از چابک سواری­ها از دست داده بود، سعید با لحنی تحقیرآمیز وی را اعور خواند و پس از گفت­و­گو و مشاجره با او، دستور داد وی را کتک بزنند و منزلش را بسوزانند. [۱۸] تمسخر، هتک حرمت و رفتار خشونت­آمیز حاکم عثمان با هاشم بن عتبه، موجب اعتراض برخی از کوفیان شد، اما اعتراض جدی­تر زمانی بود که سعید در جلسه­ای که برخی از بزرگان کوفه حضور داشتند، اعلام کرد: «عراق بوستان قریش است».[۱۹] مالک اشتر در اعتراض به سخنان سعید گفت: سواد را که خداوند در سایه شمشیر و سرنیزه غنیمت ما نموده بوستان خودت و قومت می­دانی! بعد از این سخنان، بین ماموران سعید و طرفداران اشتر منازعاتی در گرفت. یمانیان و عدنانیان و حتی ایرانی­های زیادی در شهر کوفه ساکن بودند که در میان آنها تعداد یمانی­ها بیشتر بود. از اعراب شمالی نیز گروه­های متعددی در کوفه می­زیستند که قریش فقط قسمتی از آنها را تشکیل می­دادند، در فتوحات هم، جنوبی­ها نقش برجسته­تری داشتند. با این حال، سعید سخنانی تفرقه آمیز که مال دوستی و تعصبات قبیله­ای وی را نشان می­داد، به زبان می­راند. مسلماً بزرگان یمانی و جهادگرانی که به این سخنان اعتراض کردند، از تسلط تدریجی قریش بر املاک و غنایم جهادگران نگران و ناراحت بودند. بی­تدبیری سعید در گفتن سخنانی چنین تفرقه افکن، در میان مردم شهری که بافت قبیله­ای داشت و بی­توجهی به حرکت و اعتبار جهادگران و اهداف آنها باعث شورش­های جدی در عهد امارت وی گردید. کشمکش سعید بن عاص و ناراضیان و اعتراض آنها به سخنان و عملکرد او در پایان به نامه­نگاری سعید و خلیفه منجر شد. عثمان دستور داد رهبران و افراد شناخته شده شورش را به شام (نزد معاویه) تبعید نمایند. در شام، معاویه ابتدا تبعیدیان را به عنوان «سران» ستایش و پس از آن، به دلیل مخالفت آنان با والیان و قریش نکوهش نمود، شورشیان و از جمله مالک نیز، درباره دلایل شورش و اعتراض­ها سخن گفتند.

مالک برای آن که نشان دهد که برای ارزش­های دینی به پا خواسته و سخنان معاویه در خصوص اطاعت از حاکمان، مطابق دستور قرآن نیست، چنین گفت: «ای معاویه ما از آن جمله نیستیم که برهان خدای را پشت پا زنیم و بی­فرمانی کنیم، اگر ائمه ما طریق حق روند و ما پیروی نکنیم کتاب خدا را پشت سرانداخته باشیم»[۲۰] معاویه از سخنان اشتر عصبانی شد و او و عمروبن زراره را که از وی دفاع نمود، به زندان انداخت. [۲۱] پس از اصرار یاران اشتر و آزادی وی، معاویه در نامه­ای به عثمان خواستار بازگشت شورشیان به کوفه شد.

در مرحله دوم، مالک و یارانش به حمص تبعید شدند. دقیقاً مشخص نیست که از دمشق به حمص فرستاده شدند و یا پس از اعتراضات مجدد به دستور عثمان از کوفه روانه حمص گردیدند، آن چه مسلم است رفتار عبدالرحمن بن خالدبن ولید، حاکم حمص، در مقایسه با رفتار معاویه با آنها با خشونت و تحقیر بیشتری – همراه بود. [۲۲] بنابر برخی نقل­ها، رفتار سخت عبدالرحمان، شورشیان را رام نمود و آنان توبه کردند و در نزد عبدالرحمن باقی ماندند،[۲۳] اما شواهد و قرائن حاکی از آن است که عوض نشدن رفتار والیان، مردم کوفه را خشمگین نمود و منزلت شورشیان را در نزد ایشان بالا برد و درست در زمانی که حاکمان عثمان با هدف مشورت برای آرام کردن شورش­ها و نارضایتی­ها به مدینه رفته بودند، اشتر و همراهانش ابتدا عازم مدینه شدند و پس از مذاکرات ناموفق با خلیفه، راهی کوفه گردیدند و در غیاب سعید بن عاص، بر شهر تسلط یافتند. مردم کوفه با مالک هم پیمان شدند که مانع ورود سعید به شهر شوند. در نتیجه این اقدام کوفیان، ابوموسی حاکم کوفه شد که هم مورد نظر کوفیان بود و هم عثمان با حکومت او مخالفتی نداشت.

یکی از حوادث دوره خلافت عثمان که در اندیشه و نگرش مالک درباره خلیفه سوم تأثیر گذار بود، تبعید ابوذر به ربذه و جان دادن وی در آن بیابان خشک و سوزان و در اوج تنهایی بود که با حضور مالک در مراسم دفن او مصادف شد. درباره حضور اشتر برای دفن ابوذر حدیثی نقل شده که نشان از فضیلت مالک اشتر است. براساس این روایت، هنگام مرگ ابوذر، تنها همسر یا دخترش با او بود، و وی از تنهایی خود و از این که پارچه­ای برای کفن ابوذر به همراه نداشت، ناراحت بود، ابوذر به وی دلداری داد و گفت: از پیامبر شنیده است که در هنگام مرگ، گروهی از مومنان بر جنازه­اش حاضر می­شوند.[۲۴] ام ذر گوید: «از تپه­های ریگی بالا می­رفتم و می­نگریستم و باز برای پرستاری او بر می­گشتم در همین حال بودیم که ناگاه از دور مردانی پیدا شدند که هم­چون کرکس بودند و مرکب­هایشان ایشان را شتابان پیش می­آورد.[۲۵] بنابر برخی روایت­ها، وقتی آنها به کنار ابوذر رسیدند وی از دنیا رفته بود، اما بر طبق نقل دیگر، وی سخن پیامبر(ص) را به ایشان گفت و به آنها بشارت داد، از جمله افراد حاضر در کاروان، مالک اشتر و حجربن عدی بودند[۲۶] ابوذر به آنها سفارش کرد که تنها کسی وی را کفن نماید که امیر، سالار گروه، و یا مامور برید و نقیب نباشد.[۲۷] در میان کاروانیان، تنها شخصی از انصار سالار و مامور نبود و همو، وی را در ردای خویش و دو جامه دیگر دفن کرد.[۲۸] براساس این نقل­ها مالک و حجر که از بزرگان مذحج و کنده بودند، نمی­توانستند ابوذر را دفن نمایند، ولی براساس روایت­های منابع شیعی، منظور ابوذر این بود که نماینده خلیفه؛ شامل امیر، برید و نقیب عهده دار دفن وی نباشند و مالک اشتر وی را کفن کرد و آن گروه به امامت وی بر ابوذر نماز گزاردند و او را دفن کردند.[۲۹] پس از دفن ابوذر، مالک درباره ایمان این صحابی و اعتراض­های او و نیز تبعیدش سخنرانی نمود.[۳۰]

مالک اشتر را از شورشیان برضد عثمان و فرمانده معترضان کوفی دانسته­اند، حتی بعضی نام وی را جزء قاتلان عثمان ذکر کرده­اند.[۳۱] ابن شبه نمیری در تاریخ مدینه المنوره نقل­های متضادی در خصوص اقدامات مالک در محاصره عثمان آورده است. براساس یکی از این روایت­ها، مالک می­خواست عثمان را از بند محاصره شورشیان برهاند. براساس روایتی دیگر، مالک مانع از عملی شدن اقدامات صفیه جهت پراکنده کردن محاصره کنندگان گردید.[۳۲] حضور مالک در جریان محاصره خانه عثمان مسلّم است. برطبق برخی نقل­ها، وی مخالف به­کارگیری خشونت برضد خلیفه بود،[۳۳] ولی شواهد و قرائن دیگر حاکی از رضایت مالک از کشته شدن خلیفه به دلیل بدعت­گذاری در دین است. مالک در خطبه خویش برای مردم کوفه درباره عثمان گفت: «پس از آن مردی به خلافت رسید که کتاب خدا را پشت سرانداخت… ما نابودی او را بر نابودی دین و دنیای خود ترجیح دادیم».[۳۴] در شعر مالک در هنگام مبارزه با محمدبن روضه نیز به این موضوع اشاره شده است.[۳۵] مالک در دوران خلافت علی(ع)

مالک اشتر یکی از تلاش کنندگان برای بیعت مردم با علی(ع) بود و به آن حضرت فرمود: ای امیرمومنان با تو بیعت می­کنم که بیعت مردم کوفه به عهده من باشد.[۳۶] او در ابتدای خلافت امام علی(ع) خطاب به مردم فرمود: «ای مردم این است وصی اولیاء و وارث علم انبیاء آنکه در راه خدا بس گرفتاری کشید و امتحان داد، آنکه برای او کتاب خدا به ایمان گواهی داد و پیامبرش به بهشت رضوان کسی که فضایل او به حد کمال رسید و در سابقه و برتریش نه اواخر شک دارند و نه اوائل»[۳۷] سخنان مالک که دربرگیرنده بیان فضایل علی(ع) می­باشد حاکی از آشنایی او با امام قبل از خلافت ایشان است و چنان که در صفحه­های پیشین ذکر شد، مالک در مأموریت علی(ع) در یمن، تحت تأثیر رفتار ایشان قرار گرفت.

نظر مالک درباره بیعت و حرکت برای از بین بردن فتنه جمل این بود که بر اعراض کنندگان از بیعت و جهاد سختگیری شود و آنها زندانی شوند.[۳۸] علی با یارانش مشورت می­نمود، ولی تصمیم نهایی را بر اساس ارزش­ها و اصولی که به آن اعتقاد داشت اتخاذ می­نمود.

مالک نیز مشورت­هایش را قبل از صدور رأی نهایی ارائه می­داد، وی در این زمینه می­گوید: «بر ماست قبل از این که سخن بگویی سخن بگویم و چون عازم شدی دیگر سخن نمی­گوییم…»؛[۳۹] بنابراین نظر وچیا واگلری که می­گوید: اشتر همواره در میان گروه خویش بود و به خود اجازه می­داد نظر و خواسته­اش را بر علی تحمیل نماید،[۴۰] درست نیست. برخلاف نظر مالک، کسانی که برای جهاد آماده نشدند زندانی نشدند و یا جریر به سفارت نزد معاویه فرستاده شد و بسیاری از موارد مشابه را می­توان ذکر نمود. یکی از اقدامات مهم مالک قبل از نبرد جمل، موفقیت وی در هماهنگ نمودن کوفیان برای پیوستن به علی(ع) بود. بعد از این که فتنه­انگیزی طلحه و زبیر و اغلب مردم بصره آشکار شد، امیرالمومنین نمایندگانی برای یاری گرفتن از مردم کوفه، به آن شهر فرستاد که موفقیت چندانی در هماهنگ نمودن آنان نداشتند. جنگ با ام­المومنین و حواری رسول خدا(ص)[۴۱] بسیاری را دچار شک و شبهه نموده بود و از طرفی ابوموسی اشعری، اولین حاکم علی(ع) در کوفه، نیز از حرکت مردم این شهر برای جهاد ممانعت می­نمود، علی(ع) عماره بن شهاب را به حکومت این شهر برگزید، ولی مردم، به­جز ابوموسی، به کس دیگری راضی نمی­شدند و عماره را به شهر راه ندادند. [۴۲] مالک برای بسیج کوفیان به آن­جا رفت و با بهره­گیری از نفوذ قبیله­ای و خطبه­ای که ایراد نمود، توانست مردم را به یاری امیرالمومنین برانگیزد، افرادی که قبل از آن مردد بودند، با آمدن اشتر به کوفه برای پیوستن به علی(ع) تمایل پیدا کردند و حتی برخی بر آن شدند تا وسایل ابوموسی را غارت کنند که مالک آنها را از این کار بازداشت.[۴۳] به این ترتیب، مأموریت حساس مالک اشتر با موفقیت انجام گرفت و با کمک سپاه کوفه شورش در هم شکسته شد و عراق تحت اختیار علی(ع) درآمد. مالک، در نبرد جمل فرماندهی جناح راست سپاه علی(ع) را برعهده داشت[۴۴] و بسیاری از پهلوانان لشکر جمل، مثل خباب بن عمرو و عبدالرحمن بن عتاب بن اسید، و به روایتی عمروبن یثربی را از پا در آورد. همآوردی مالک با عبدالله بن زبیر نیز معروف و مشهور است؛ با این­که مالک زخمی کاری برعبدالله وارد ساخت، با فریادهای «اقتلونی و مالکا»ی ابن زبیر، از روی وی بلند شد و به جنگ با یاران ابن زبیر پرداخت،[۴۵] عبدالله نیز زخمی در بین کشتگان افتاد.

مالک، قبل و بعد از واقعه صفین، حکومت منطقه حساس جزیره (منطقه شمالی میان دو رود) را برعهده داشت؛ دلیلش هم روشن است: منطقه مرزی با شام باید در دست سرداری توانا، لایق، زیرک و هوشیار قرار می­گرفت؛ بنابراین، سخن وچیاواگلری که مدعی است علی(ع) برای خلاص شدن از شرایطی که طرز تلقی منفی وی درباره متارکه جنگ به وجود آورده بود اشتر را به موصل فرستاد،[۴۶] صحیح نیست؛ زیرا مالک، قبل از صفین هم حاکم جزیره بود[۴۷] و اعتماد علی(ع) به مالک بعد از صفین بیشتر هم شد. [۴۸] مالک، در حالی که حاکم این منطقه حساس بود، مشاور علی(ع) نیز محسوب می­شد. او در زمان حرکت برای پیکار صفین به کوفه آمد و مثل بسیاری دیگر از سرداران علی(ع) در تشویق مردم برای حرکت و جهاد خطبه­ای خواند. هنگامی که مردم رقه از ساختن پل بر رود فرات برای سپاه امام علی(ع) خودداری کردند، با سخنرانی مالک[۴۹] و راهکارهای مناسب او، این کار را انجام دادند. به محض آن که زیاد بن نضر و شریح بن هانی، فرماندهان پیش­تاز علی(ع)، به وی اطلاع دادند که با پیش­تازان معاویه رویارو شده­اند، امام مالک را به نزد آنها فرستاد و بر آن دو فرماندهی داد.[۵۰] مالک در اتحاد سپاه، حفظ روحیه، ایجاد انگیزه­های معنوی و قومی برای پیکار، جواب دادن به همآوردی شهسواران نقش مهمی در حفظ موقعیت سپاه و کسب پیروزی داشت. در یکی از روزهای جنگ صفین که جناح راست سپاه علی(ع) پا به فرار گذاشتند، سخنرانی مالک، در نکوهش فرار آنها، غیرت جنگی سپاهیان را تحریک کرد و شکست را به پیروزی تبدیل نمود.[۵۱] پس از این تغییر و تبدیل، حضرت علی(ع) در خطبه­ای برای سپاهیانش چنین فرمود: «همانا از جای کنده شدن شما و بازگشتتان در صفها را دیدم… سرانجام سوزش سینه­ام فرو نشست که در واپسین دم دیدم آنان را راندید، چنان که شما را راندند و از جایشان کندید چنان که از جایتان کندند…»[۵۲]

معاویه از میان سرداران علی(ع) بیش از همه از مالک، پیکارها و همآوردی­هایش وحشت داشت. روزی که عبدالله بن بدیل، یکی از پهلوانان برجسته سپاه علی(ع)، کشته شد، معاویه که بر جنازه وی حاضر شده بود، گفت: «خدایا مرا بر اشتر نخعی و اشعث کندی نیز پیروز بگردان».[۵۳] از اواسط نبرد صفین به بعد، معاویه درباره اشعث حساسیت نشان نمی­داد و اغلب از جانب مالک نگران بود. در اواسط نبرد صفین، معاویه به یاران قریشی خویش گفت که برخی از یاران علی مرا اندوهگین کرده­اند و از پنج سردار علی(ع) نام برد،[۵۴] در حالی که از اشعث خبری نبود. در سخنان اشعث نیز تمایلاتی مبنی بر توقف جنگ دیده می­شد. وی در جواب نامه معاویه اظهار داشت که علت حمایت او از عراقیان، سکونت در آن منطقه است.[۵۵]

معاویه سرداران بزرگ خویش را به نبرد اشتر می­فرستاد، اما نتیجه نمی­گرفت؛ عبیدالله بن عمر در مصاف با مالک شکست خورد؛[۵۶] عمروبن عاص زخمی شد و فرار کرد[۵۷] و مروان از نبرد با وی اکراه داشت.[۵۸] برخی از مواقع نیز مالک از فرزندش ابراهیم می­خواست برای مقابله با قهرمانان جوان سپاه معاویه، با آنان هم­آوردی نماید.[۵۹] اوج شهرت و هنرنمایی مالک مربوط به لیله الهریر در جنگ صفین است؛ وی در آغاز حمله سرنوشت ساز خویش در اواخر صفین خطبه­ای خواند و ضمن بیان ویژگی­های منحصر به فرد علی(ع)، سپاهیان را به اطاعت از خویش فرا خواند: «… چون تنور جنگ تفته شود و گرد از آوردگاه بر آید و نیزه­ها برهم شکند و. .. فرمانم را بپذیرید و به دنبالم باشید».[۶۰] مالک در لیله الهریر، فرماندهی جناح راست سپاه امیرالمومنین(ع) را بر عهده داشت، شجاعت، صدای رسا و نفوذ قبیله­ای وی باعث شد تا پیروی از ناحیه وی آشکار شود، او در این شب سه نیزه در سینه شامیان شکست. مالک در حمله سرنوشت ساز خویش، در حالی که به سوی شامیان پیش­روی می­کرد به یارانش می­گفت که به اندازه پرتاب تیرها و نیزه­های او پیش­روی نمایند و بعد از خستگی شدید مذحجیان، نیروهای داوطلب از قبایل متعدد را جمع نمود و سرانجام توانست آثار پیروزی نهایی را آشکار سازد، در این هنگام علی(ع) به خطبه ایستاد و گفت: «کار شما و دشمن بدین قرار است که می­بینید و جز واپسین دم دشمن باقی نمانده است…»[۶۱]

پیش­روی­های سپاه علی(ع)، معاویه و عمرو را به وحشت انداخت، در سپاه امام نیز برخی، از این پیش­روی­ها راضی و خوشحال نبودند؛ شماری از اشراف قبایل، مثل اشعث بن قیس، پیروزی علی را به صلاح خویش نمی­دانستند، بنابراین در حالی که مالک برای به زانو در آوردن سپاه معاویه همه تلاش خویش را انجام می­داد، اشعث از لزوم ترک جنگ سخن می­گفت[۶۲] و معاویه نیز پس از این که قرآن­ها را بر سر نیزه نمود، از سخنان اشعث بیشترین بهره را برد، وی گفت: اگر ما دست از پیکار برنداریم، رومیان و پارسیان بر فرزندان و زنان شامیان و عراقیان طمع خواهند بست.[۶۳] شعار تن دادن به حکمیت قرآن (پیشنهاد عمروبن عاص)، در حالی مطرح شد که دو سپاه از پیکارهای پیاپی به شدت خسته شده بودند و شامیان که نشانه­های شکست نهایی­شان آشکار شده بود، چاره کار را در این شعار یافتند.

وقتی سپاهیان علی(ع) شب هریر را به صبح رساندند، سحرگاهان چیزهایی پرچم­گون در برابر صفوف شامیان دیدند و چون آفتاب برآمد فهمیدند که قرآن­ها بر نیزه­ها رفته است. پیش­بینی عمرو درست بود؛ بین سرداران علی(ع)، در ادامه پیکار اختلاف ایجاد شد؛ گروهی موافق[۶۴] و عده­ای مخالف[۶۵] ادامه جنگ بودند، اکثریت سپاه هم بانگ توقف جنگ را سر می­دادند، در این حال، مالک با نیروهای داوطلب، جنگ را ادامه می­داد. مخالفان ادامه جنگ پس از مدتی، با محاصره علی(ع)، از وی خواستند تا مالک را از صحنه نبرد فرا خواند. علی(ع) تلاش زیادی کرد تا آنان را قانع کند که این حیله است و معاویه و عمرو اهل حکم قرآن نیستند[۶۶] و اگر بودند در ابتدای جنگ و قبل از خون­ریزی­ها دعوت به حکمیت قرآن را می­پذیرفتند، ولی فایده­ای نداشت. حضرت علی(ع) به ناچار، یزید بن هانی را به نزد اشتر فرستاد و وی را فرا خواند، فرمان امام به یزید از راه دور و با صدای بلند بود، به دلیل این که ایشان در محاصره مخالفان جنگ قرار داشت، مالک به ابن هانی گفت که به نزد علی برو و به وی بگو: «… من از خداوند امیدوار