پاورپوینت کامل مبانی و سازوکارهای دگرگونی فرهنگی در عصر نبویص ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل مبانی و سازوکارهای دگرگونی فرهنگی در عصر نبویص ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل مبانی و سازوکارهای دگرگونی فرهنگی در عصر نبویص ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل مبانی و سازوکارهای دگرگونی فرهنگی در عصر نبویص ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

>

حاصل بیست سال دعوت علنی و تبلیغات مستمر پیامبر(ص)؛ فرو پاشی نظام جاهلی بود. این تلاش بی وقفه از یک سو باورهای ریشه­دار و عادت­های انعطاف ناپذیر حیات قبیله­ای را ویران نمود و از سوی دیگر بر ویرانه های آن، هنجارها، الگوها و ارزش­هایی همنوا با ساخت جامعه اسلامی ایجاد کرد. در این مسیر دشوار آموزه­های قرآنی و تعالیم وحیانی و فعالیت­های فرهنگی پیامبر اکرم(ص)، در دگرگونی اجتماعی نظام جاهلی مؤثر افتاد. وی با ابزارهای اخلاقی مبتنی بر اعتماد سازی عمومی، انگاره­های فرهنگ اسلامی را ترویج و تقویت نمود و با تصحیح ارتباطات فردی و تغییر رفتار جمعی، ظرفیت­های اجتماعی را برای تحقق درونی­سازی ارزش­ها توسعه بخشید. در این میان، عامل مؤثر در تسریع این روند و هنجارهای اسلامی، مجموعه احکام قرآنی شامل وظایف،تکالیف و حقوق فردی و اجتماعی بود که با تأکیدها و نظارت پیامبر اکرم(ص)فرایند فرهنگ پذیری و اجتماعی شدن نیز محقق شد. نوشتار حاضر چگونگی دگرگونی فرهنگی و درونی­سازی ارزشی در عصر نبوی(ص) را مورد بررسی قرار می­دهد.

مقدمه

انوار تابناک دین مبین اسلام در حالی تابیدن گرفت که افق تیره و تار جاهلیت تمامی جزیره العرب را در نوردیده بود. انحطاط اخلاقی، ناهنجاری­های اجتماعی، افکار و افعال برخاسته از حماقت و سفاهت[۱]، تبعیت از هنجارهای زشت و ناستودنی سنتی ویژگی­هایی به شمار می­آمد که بر خشم و تسلیم ناپذیری در مقابل کلام الهی دامن می زد. در این شرایط نامراد، پیامبری(ص)پا به عرصه وجود نهاد که با تعالیم وحیانی و آموزه­های قرآنی نظام جاهلی را هدف قرارداد و فرهنگ آن را با مجموعه ای از زیر ساخت­های معمول، به چالش فراخواند.

جریان تبلیغات و تعلیمات الهی پیامبر(ص)، طی بیست سال دعوت علنی مدام و مستمر انجام گردید و سنت های قومی و قبیله ای را متلاشی نمود. در پی این دگرگونی اساسی، انقلاب نوبنیاد اسلامی با فرهنگی جدید و ارزش و هنجارهایی متفاوت بنا شد. ده سال نخستِ دعوت علنی رسول اکرم(ص) در کانون آغازین آن، یعنی مکه چندان پرتوفیق جلوه ننمود، [۲]اما خیلی زود همچون نهالی نورسته بر یثرب نیز ریشه دوانید و از آن­جا به همه جزیره العرب و بعدها به سایر کانون های تمدنی جهان آن روز منتقل شد. این تلاش بی وقفه که به اضمحلال نظام جاهلی و شکست ارزش­های حاکم بر آن منجر گردید، جریانی دو سویه بود. از یک سو باورهای ریشه­دار و عادات ناپسند جاهلی را ویران می­نمود و از سوی دیگر بر ویرانه­های آن، هنجارها، الگوها و ارزش­هایی همنوا با ساخت جامعه­ای اسلامی فراهم ساخت. تشکیل دولتی مقتدر در مدینه که ظاهراً نخستین توفیق سیاسی پیامبر (ص) بود، به تسریع روند تغییرات فرهنگی و جایگزین نمودن ارزش­های اجتماعی – اسلامی کمک نمود. تعالیم فراگیر قرآنی و مجموعه ای از سنت­های نبوی به همراه ایجاد دولت اسلامی و کار کرد آن به سرعت حیات شهری اسلامی(حضری) را جایگزین بدویت و حیات جاهلی نمود، زیرا این اصلاحات فرهنگی و تغییرات اساسی، نه تنها در باور و عقیده مسلمانان نمایان شد بلکه همه سنت­ها، آداب و رسوم و مناسبات اجتماعی آنان را نیز دگرگون نمود.

بی­تردید مهم­ترین عامل تغییرات فرهنگی در کنار ایجاد ارزش­های نو و هنجارهای بی بدیل اسلامی،خواست اجتماعی و همنوایی جمع، برای پذیرش آن فرهنگ جدید بود.علاوه براین، آن­چه می توانست به تداوم این فرهنگ پذیری و یا استمرار تحولات بینجامد، یگانگی اجتماعی و به دنبال آن کنترل اجتماعی بود.

بر این اساس، هدف مقاله حاضر، تحقیق درباره این سوالات اساسی است:

1. تغییرات فرهنگی عصر پیامبر(ص) متأثر از چه عواملی بود؟
2. عامل مؤثر در ایجاد دگرگونی های اجتماعی عصر پیامبر (ص) چه بود؟
3. سازو کار درونی سازی ارزشی در عصر نبوی(ص) چگونه بود؟

در پاسخ به این پرسش ها مهمترین فرضیات عبارتند از:

1. آموزه های قرآنی و تعالیم وحیانی پیامبر(ص) به تغییرات فرهنگی نظام جاهلی منجر شد.
2. سازوکارهای فرهنگی پیامبر اکرم(ص) در دگرگونی اجتماعی نظام جاهلی مؤثر بود.

۱ـ۳. کاربرد ابزار اخلاقی مبتنی بر اعتماد سازی عمومی عامل مؤثری درتقویت و تثبیت انگاره های فرهنگ اسلامی و درونی کردن ارزش ها بود.

۲ـ۳. ایجاد تکالیف فردی و جمعی در درونی­سازی ارزش­های جامعه اسلامی تأثیر بسزایی داشت.

کارآمد ترین مفهوم و رهیافتی که می توان به مدد آن موضوع کنترل اجتماعی و درونی­سازی ارزش ها را بررسی نمود آراء و نظریه­های کسانی است که قبلاً بدان توجه نموده­اند از جمله آنان به راس، دورکیم و مید می­توان اشاره نمود.

بررسی دقیق موضوع حاضر مستلزم تعریف واژگان است. از این رو، متناسب با چهارچوب نظری موجود ابتدا مفاهیمی مانند دگرگونی فرهنگی[۳]، دگرگونی اجتماعی[۴] کنترل اجتماعی[۵] و ارزش اجتماعی، [۶] تعریف و سپس به مجموعه عواملی که به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر تغییرات فرهنگی و کنترل اجتماعی تأثیر گذارند، پرداخته خواهد شد.

دگر گونی فرهنگی: مبادرت یک قوم به رها کردن سنت­ها، ارزش ها و رسوم کهن و پذیرش ارزش­های تازه به جای آنها است.[۷]

دگرگونی اجتماعی: این فرایند به تبدیل و دگرگونی­هایی اطلاق می­شود که در طول تاریخ در اصول زندگی جامعه و ملتی روی می دهد.

کنترل اجتماعی: سازوکارهایی که جامعه به وسیله آن تسلط خود را بر اشخاص اِعمال می کند و آنان را وا می دارد که با ارزش­ها و هنجارها ی جامعه همنوا شوند.[۸]

ارزش های اجتماعی:زیر بنای هنجارها، نهادها، و ساخت اجتماعی را تشکیل می دهند و چهارچوبه­هایی برای مشروع ساختن رفتارهای انسانی هستند،[۹] بنابر این تعریف، در اصطلاح جامعه شناسی، ارزش­ها به موضوعاتی اطلاق می شوند که مورد پذیرش همگان بوده­اند و ادراک، عواطف و افعال فرد را می­توانند در جهت­های معینی به جریان اندازند.[۱۰]

ارزش­های اجتماعی متناسب با تعاریف مختلف از آنها، با ویژگی های حیات اجتماعی جوامع متعدد نسبی مرتبط هستند و در هر فرهنگی تغییر می کنند. موارد “ارزش گذاری شده­ای” مانند هنجارها، آداب و رسوم، معتقدات، اخلاقیات، جزو ارزش­های فرهنگی و اجتماعی محسوب می شوند. بنابراین در بررسی حاضر به دلیل ارتباط تنگاتنگ مفهومی و عملیاتی عناصر فرهنگی و اجتماعی تغییرات مرتبط با آنها نیز در یک حوزه مطالعه قرار می­گیرند.

عوامل مؤثر بر تغییرات فرهنگی و دگرگونی های اجتماعی عصر نبوی

بعثت پیامبر اکرم(ص) به همراه مجموعه­ای از آموزه های قرآنی و تعالیم وحیانی، جامعه نوبنیاد اسلامی را به سمت تغییر و تحولاتی اساسی سوق داد که در نهایت منجر به دگرگونی در کل نظام اجتماعی و مناسبات فرهنگی جزیره العرب شد.فرهنگ جاهلی حاکم بر اجتماعات پراکنده یا متمرکز محدود در این سرزمین محصول حیات قومی و محصور در مناسبات محدود قبیله ای بود. مزید بر آن، محیط نامساعد جغرافیایی، بی­ساختاری اجتماعی، فقدان نگرش فرا قبیله­ای و رشد ارزش­های کهن نظیر حمیت و عصبیت در سایه روح قبیله ای تصور هرگونه تحولی را محال می نمود.از موانع مهم دیگر که سد راه تحولات بنیادین در چنین جامعه بسته ای می­گردید؛ نظام فکری شرک­آلود و بینش مشرکانه اعراب جاهلی بود. «الاعراب اشدّ کفراً و نفاقاً».[۱۱] این عامل ضمن محدود نمودن کنش فکری آدمی، در دست­یابی به عالی­ترین مرتبه کمال بشری، روح جمعی و وفاق اجتماعی را از میان برد و سودجویی فردی در سایه دیدگاه قبیله­ای را بر جامعه مستولی کرد.

علاوه براین، جمعیت ناهمگون و پراکندگی اجتماع صحراگرد بی سامان و محکوم به مراعات حیات قبیله­ای به دور از نظام شهرنشینی، یکی دیگر از عواملی بود که هرگونه تغییر جدی و بنیادی ویا سطحی در عصر نبوی را با مشکل مواجه می نمود. عدم درک صحیحی از نیازهای جمعی و حیات فردی، بی توجهی به نیازهای روحی و روانی در مسائل فردی و اجتماعی نیز از جمله عوامل شناخته شده مانع تغییرات فرهنگی در این عصر است.

در چنین شرایطی، پیامبر(ص) به رسالت مبعوث شد که با: «سیرته القصدُ، سنتهُ الرشدُ، کلامُهُ الفَصلُ و حُکمُهُ العَدلُ» همراه بود[۱۲]و کلام الهی در قالب آیات قرآنی بر بشر نازل گردید که واژه واژه آن کلید سعادت بشری قلمداد می­شود. بنابراین، نخستین عامل اساسی در ایجاد تحولات بنیادین اسلامی در جزیره العرب، قرآن کریم است که در نهایت اعجاز با محتوایی فوق بشری و دلنشین همه انسان­ها را به خدایی واحد فرا خواند و با القای نگرش توحیدی بُتان زشت و ناتوان مصنوع دست و فکر بشری را به سخره گرفت و عقل سلیم آدمی را به تفکر واداشت. بررسی آموزه­های شگرف این کتاب آسمانی و شیوه نزول آن ـ که خود یکی از عوامل مؤثر در تعمیق فرهنگ جدید اسلامی و تغییر نگرش فرهنگی بود ـ توانست در باروری، شکوفایی و توسعه فرهنگی، نقش مهم و تعیین کننده ای ایفا نماید. ویژگی­های برجسته قرآن و برنامه­های آموزشی، تبلیغی و ترویجی آن با مجموعه­ای از قوانین اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به همراه شیوه نزول تدریجی[۱۳] موجب شد تا انسان گم کرده راه با تأنی در اعجازش اندیشه کند وتعالیمش را فرا بگیرد[۱۴]و آدابش را به جای آورد.

لازمه فهم تأثیرگذاری فرهنگی آیات و آموزه های قرآنی، تقسیم آیات مکی و مدنی به دو بخش مجزاست.امتیازت آیات مکی که دو سوم کل قرآن را در بر می گیرد[۱۵]به موضوعاتی کلی اختصاص یافت که عمدتاً شامل اصول اعتقادات، اخلاقیات و قوانین دینی بود و در مواردی چون بیان توحید و نفی شرک، تطهیر عقیده و اثبات نبوت و باورمندی بر معاد خلاصه می شد. هرچند مطابق دسته­بندی های موجود، آموزه­ها و قوانین اجتماعی آیات مکی نسبت به آیات مدنی کمتر به نظر می رسد، [۱۶]اما به طور کلی می توان موارد ذیل را جزء امتیازت آیات مکی با محتوای اجتماعی بر شمرد که هریک نقش مؤثری در ایجاد دگرگونی و یا هدفمند ساختن جامعه برعهده داشته اند:

1. توصیه به وحدت و همبستگی اجتماعی؛[۱۷]
2. طرح قصص انبیاء و ملل گذشته[۱۸]با هدف عبرت آموزی و الگو سازی؛
3. التزام به حیات پس از مرگ با رویکرد معادی؛
4. توجه به توبه به عنوان ابزار تهذیب بشری؛[۱۹]
5. تشریح و تبیین خصال نیکو جهت قرب الی الله؛[۲۰]

امتیازات آیات مدنی که تنها یک سوم کل قرآن را شامل می­شود و با محتوای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و نظامی طی ده سال حضور پیامبر (ص) در مدینه بر ایشان نازل گردید[۲۱] عبارتند از:

تشریح قوانین و مقرارت عبادی شامل عبادات فردی و جمعی از جمله

1. اقامه نماز به شکل کامل آن بویژه نماز جمعه و احکام آن[۲۲]، نماز خوف [۲۳]و… با تجلیات و تأثیرهای اجتماعی،
2. روزه و آداب آن،[۲۴]
3. حج و احکام آن[۲۵]
4. زکات و مصارف آن[۲۶]
5. حلال و حرام، فرائض و احکام[۲۷]
6. جهادهای تدافعی و غزوات،[۲۸]

هریک از این آیات که با اهداف برنامه ریزی شده­ای در خصوص جامعه نبوی نازل گردید و به تدریج تغییرات اساسی را در جامعه ایجاد نمود.اهتمام به جدیت در رفتار سازمانی و اجتماعی به جای بی نظمی و هرج ومرج، تعهد و التزام به جای نابسامانی و بی هدفی و تحکیم بنیاد روابط متقابل اجتماعی به سرعت جامعه را به ترک سنن، آداب و مناسبات بی محتوای گذشته سوق داد و جهت­گیری رفتار اجتماعی را به سمت الگوهای آرمانی تسریع بخشید.علاوه بر نزول آیات، تلاش­های طاقت فرسای رسول اکرم(ص)، با طرح برنامه­های اخلاقی و آموزش روابط نظام­مند اجتماعی و فرهنگ سازی قرآنی نیز در فراهم کردن زمینه تغییرات اجتماعی و فرهنگی بسیار مهم و تعیین کننده بود. با این ملاحظه می توان به درستی دریافت که دومین عامل مؤثر در ایجاد دگرگونی اجتماعی و فرهنگی و هنجارسازی اسلامی سیره وسنت شخص رسول اکرم (ص) و مجموعه قول، رفتار و عملکرد آن حضرت بوده است. متناسب با این اهمیت، سنت نبی مکرم اسلام(ص) منشأ الهی برای تمسک مسلمانان به حبل المتین قرآن کریم گردید. بدین ترتیب مهم­ترین و کارآمد ترین ابزار پیامبر(ص) برای ایجاد تحول فکری و خَلق نظام ارزشی جدید، قرآن کریم و کلام الهی بود.

آموزه­ها و برنامه­های قرآن کریم موجب شد تا موانع اساسی فرهنگ پذیری نظیر جمود، خودبینی،کبر، سست اعتقادی، رفع و به جای آن تفکر، تعقل،[۲۹] تدبر[۳۰] جایگزین شود.مهم­ترین دستاورد چنین تلاشی، مذموم دانستن افکار تقلیدی، نفی وابستگی های قومی و قبیله ای و ترک بت پرستی بود.گسترش ارزش­های غائی قرآنی در مکه به دلیل تعمیق باورهای جاهلی و خلا اعتقادات راستین و البته حاکمیت قریش و تنگ نظری قبیله­ای، به کندی سپری شد.وجوداین موانع سخت و دشوار پیامبراعظم(ص) را مجبور کرد تاعلاوه بر سفرهای تبلیغاتی مانند سفر به طائف[۳۱] و یا اجرای گردهمایی­های فرهنگی نظیر عقبه اول[۳۲] و دوم[۳۳] به تربیت نقیبانی کارآمد مبادرت ورزد و آنان را به نواحی یثرب[۳۴] و یمن،[۳۵] اعزام نماید و یا در اقدامی تبلیغی و تدافعی دستور به مهاجرت به سمت حبشه[۳۶] و یا یثرب[۳۷] دهد. این بدان سبب بود که پیامبر اکرم(ص) هرگز از نقش تعیین کننده مهاجرت به عنوان مهم­ترین رکن دگرگونی و انتقال فرهنگ غافل نماند، شاید متناسب با همین رویکرد در احادیث بسیاری با تأکید بر اهمیت هجرت صحه نهاده است.«إنّ الجنه لا یدخلها إلا من هاجر».[۳۸] نکته جالب اینکه توصیه پیامبر (ص) به امر هجرت در این مورد خلاصه نمی­شود، زیرا ایشان مکرراً به عدم هجرت بعد از توطن و شهر نشینی اشاره می­فرماید. مذمت بازگشت به حیات جاهلی و یا صحراگزینی بعد از شهر نشینی؛[۳۹] موضوعی است که در امر موانع فرهنگ­پذیری اجتماعی، فوق العاده دارای اهمیت قلمداد می­شود.

مهاجرت و عزیمت پیامبراعظم(ص) به یثرب یکی از نقاط عطف تاریخ اسلام است، زیرا یثرب با دارا بودن ساختاری متفاوت از مکه به زودی کانون تحولات فرهنگی و دگرگونی­های اجتماعی عصر پیامبر(ص) گردید به گونه­ای که توفیقات چشمگیر پیامبراعظم(ص) در همه ابعاد سیاسی و اجتماعی در مدینه سریع­تر بوقوع پیوست. یکی از بهترین رخدادهای سیاسی که زمینه ساز تحولات فرهنگی این عصر به شمار می رود، تشکیل نظام سیاسی در مدینه بود. تأسیس دولت می توانست عاملی تعیین کننده در ایجاد دگرگونی­های فرهنگی، باشد و به کنترل اجتماعی کمک شایان توجهی بنماید. داشتن مشروعیت الهی «إن الحکم إلاّ للّه»[۴۰] و دارا بودن حمایت های مردمی و مقبولیت عامه از امتیازات دولت سیاسی پیامبر (ص) محسوب می شد.

بنابراین با فراهم شدن نظام کاریزمایی به رهبری پیامبر(ص)و تشکیل پایه های قدرت در مدینه، جد و جهد رهبری جامعه برای تقویت بنیاد نظامی و در نهایت سامان­دهی بخش تبلیغاتی ـ تعلیماتی با هدف گسترش و حاکمیت بخشیدن اسلام آغاز شد.از این پس مدینه کانون تربیت نقیبان و اعزام آنان برای اجرای تبلیغات در جهت گسترش آموزه­های اسلامی و تعلیم مبانی دینی گردید. نمونه های عالی قوانین اجتماعی اسلامی نظیر عقد قراردادهای متعدد،[۴۱] بستن پیمان برادری(مؤاخاه)،[۴۲] صدور احکام اسلامی و نظارت بر اجرای قوانین، طراحی نظام اداری ساده به منظور ثبت نامه­ها[۴۳]و پیمان­نامه­ها[۴۴] و در نهایت طرح ریزی و اجرای برنامه های تدافعی و یا جهادهای نظامی،همگی به منظور دگرگونی فرهنگی و در نهایت کنترل اجتماعی و درونی کردن ارزش­های دینی بود.

شیوه­های پیامبر برای ایجاد دگرگونی فرهنگی

برجسته ترین آثار و نتایج رسالت پیامبر (ص) ایجاد دگرگونی فرهنگی و جایگزین نمودن برنامه های اصلاحی و تربیتی به شمار می­آمد[۴۵] که ضمن نوسازی جامعه نوبنیاد مدینه، می­توانست به تحکیم انگاره های فرهنگی میان مسلمانان بینجامد. در این طریق رسول اکرم(ص) شیوه هایی را به کار گرفت که از میان آنها می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

1. شیوه سیاسی: تشکیل دولت اسلامی و تقویت ارکان سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و نظامی آن، مهم­ترین عامل و منبع توانایی در ایجاد دگرگونی­های همه جانبه به شمار می­آید. هرچند این شیوه سیاسی دو سویه بود؛ یعنی هم ابزار دگرگونی اجتماعی و به تبع آن تغییرات فرهنگی محسوب می­گردید، همچنین اهرمی برای ایجاد نظم اجتماعی و به دنبال آن کنترل اجتماعی و یا درونی کردن ارزشی قلمداد می­شد.

دولت اسلامی مدینه به دو شیوه تسلط اجتماعی خود را بر جامعه اعمال نمود. نخست با شیوه تسلط اجباری که با طرح قوانین و مقررات شهری، تعیین حقوق اجتماعی و دینی به طور مستقیم برجامعه نظارت داشت. دوم شیوه ترغیبی که به وسیله تشویق و ترغیب، انسان­ها را به سازگاری با هنجارهای اجتماعی و ارزش های اسلامی دعوت می نمود.

2. شیوه اجتماعی: طرح قوانین اسلامی و اقدامات اجتماعی چون عقدنامه­ها، پیمان­نامه­ها و صلح نامه­هایی که محتوای اجتماعی داشت و به ساماندهی فرهنگی و وفاق اجتماعی می­توانست بینجامد. به گونه­ای که در سایه سیاست خاص نبی مکرم اسلام(ص) مبنی بر عقد اخوت به زودی مردم یثرب و مهاجرین علاوه بر فرهنگ پذیری و هم­گرایی اسلامی به وفاقی مبتنی بر اصول برادرانه نایل آمدند، زیرا ایجاد تماس مستقیم و پیوند دینی با السابقون (مهاجرین) و نسل جدید (انصار )[۴۶] به فرایند فرهنگ پذیری مسلمانان و تسریع آن در مدینه افزود. هرچند سایر برنامه­های اجتماعی پیامبر(ص) نیز در تقویت بنیاد همبستگی اجتماعی عناصر نامتجانس در مدینه نیز مؤثر افتاد و به پایداری نظام اسلامی در مدینه کمک کرد.
3. شیوه فرهنگی: صرف نظر از وسعت معنایی و پیچیدگی تعاریف فرهنگ،[۴۷] می­توان به اختصار سیاست فرهنگی پیامبر اکرم(ص) را در موارد ذیل ذکر نمود:

۱ـ۳. تخریب نظام فکری و اخلاقی جاهلی و جایگزین کردن ارزش­های جدید فرهنگی منشعب از متن اسلام و متکی به آموزه­های قرآنی، در این روش مهم­ترین ابزار پیامبر موعظه، نصایح قرآنی برای تخریب و یا تصحیح آموزه های غلط جاهلی بود.

۲ـ۳. گفتار،رفتار و کردار پیامبر اکرم(ص)، شخصیت عالی، رفتار متعالی و سلوک مردمی پیامبر اکرم، جذابیت­های ویژه­ای را برای آن حضرت به عنوان رهبر جامعه اسلامی به ارمغان آورد.[۴۸] او دارای اخلاقی کامل و جامعِ تمام فضایل و کمالات انسانی بود که متناسب با آن پروردگار تبارک و تعالی او را این چنین می ستاید: «إِنّک لَعَلی خُلُق عَظیم ای پیامبر تو دارای بهترین اخلاق هستی.» «وَلَوْ کنْتَ فَظّااً غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِک اگر تندخو و سخت دل می بودی مردم از اطرافت پراکنده می شدند.»[۴۹]

با این توصیف، سیره عملی آن حضرت (ص)، اعم از صفات و اخلاق نیکو و برخورد ملایم با مردم و خانواده،[۵۰] او را «اسوه حسنه» و الگویی مناسب برای تمامی مسلمانان قرار داد تا با تمسک به سیره مبارکش به تغییر فرهنگی نایل آیند و نیز ارزش­ها و هنجارهای اجتماعی را در جامعه نهادینه نمایند. «لَقَدْ کانَ لَکم فی رَسُول اللّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ؛ در[ سیره و سخن] پیامبر خدا برای شما الگوی نیکویی است.» منابع نمونه های بسیاری از مناسبات خانوادگی پیامبر(ص) را ثبت کرده­اند از جمله ابن شهر آشوب در مناقب، (ج ۱، ص ۱۴۶) بخشی از سلوک پیامبر(ص) را این گونه می­نگارد: «رسول خدا صلی الله علیه و آله کفش خود را وصله می زد، پوشاک خویش را می دوخت، در منزل را شخصا باز می کرد، گوسفندان و شترها را می دوشید و به هنگام خسته شدن خادمش