پاورپوینت کامل زمینه­های تاریخی نگارش «الاحکام السلطانیه» از سوی ابن فرّاء ۸۶ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل زمینه­های تاریخی نگارش «الاحکام السلطانیه» از سوی ابن فرّاء ۸۶ اسلاید در PowerPoint دارای ۸۶ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل زمینه­های تاریخی نگارش «الاحکام السلطانیه» از سوی ابن فرّاء ۸۶ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل زمینه­های تاریخی نگارش «الاحکام السلطانیه» از سوی ابن فرّاء ۸۶ اسلاید در PowerPoint :

>

حسین بن فرّاء معروف به ابویعلی، از اساتید مکتب حنبلی در بغداد در اواخر خلافت القادر و القائم بود. پدر ابن فرّاء حنفی مذهب بود، اما بعد از مرگ پدرش تحت هدایت فقه حنبلی تربیت یافت و به این مذهب گروید. در زمان ابن فرّاء، آل بویه بر بغداد تسلط داشت و حتی القادر تنها با کوشش بهاءالدوله بویهی به خلافت رسید. در این دوره موقعیت و جایگاه خلافت به سبب تسلط آل بویه بر بغداد متزلزل شده بود، اما در زمان القادر و القائم اندکی بهبود یافت. شاید به همین علت القادر تصمیم گرفت تا با دعوت از برجستگان مذاهب فقهی اهل سنت، آنان را به تدوین فقه تشویق کند. از طرفی نهاد خلافت در رویارویی با نهاد سلطنت ضعیف شد. در چنین شرایطی ابن فرّاء کتابی در باره حکومت و تقویت خلافت نوشت. او در این کتاب سعی کرد نظریاتی در باره خلافت، وزارت و امامت ارائه کند و رابطه نهادهای وزارت و امارت را با خلافت خاطر نشان سازد تا شاید از این طریق بتواند نهاد خلافت را تقویت کند.

مقدمه

محمد بن حسین بن خلف بن احمد معروف به قاضی ابویعلی، از اساتید مکتب حنبلی[۱] در بغداد بود. او در اواخر خلافت القادر و دوره خلافت القائم زندگی می کرد. ابن فرّاء در محرم ۳۸۰ ق. به دنیا آمد و در رمضان ۴۵۸ ق. از دنیا رفت. پسرش ابوالقاسم عبدالله در جامع منصوریه بر او نماز خواند و او را در مقبره احمد بن حنبل دفن کردند.[۲] پدر ابن فرّاء حنفی مذهب بود و وظیفه سر دفتری را برعهده داشت؛ وی از پذیرش منصب قاضی القضاتی که المطیع لامرالله، خلیفه عباسی، و امیر معزالدوله دیلمی به او پیشنهاد کردند، خودداری کرد، ابن فرّاء بعد از فوت پدر، تحت تعلیم ابن حامد، از بزرگان فقه حنبلی قرار گرفت و بعد از مدتی یکی از برجسته ترین شاگردان استاد شد.[۳]

بعد از وفات ابن حامد «منصب شاهدی» را در نزد ابوعبدالله بن ماکولا[۴] به اصرار پذیرفت. در همین مدت و در سال ۴۲۹ ق. به تهمت آنکه در کتاب خود به نام الصّفات در باره خداوند تشبیه قائل شده بود، به شدّت مورد حمله گروهی از اشاعره قرار گرفت. حتّی گروهی از حنبلیان نیز او را ناپاک دانستند.[۵] در مدتی که عهده دار منصب شاهدی بود به حضور او در دو جلسه در محضر خلیفه اشاره شده است: یکی در سال ۴۳۲ ق. با گروهی از علما که در قصر خلیفه القائم برگزار شد تا مخالفان رأی و نظر خود را در باره کتاب او به نام ابطال التأویلات بیان کنند، و دیگری در سال ۴۴۵ ق. تحت ریاست «ابن مسلمه»[۶] در دارالخلافه تا نظر رسمی دستگاه خلافت را در اصول عقاید دینی به خصوص در باره صفات خداوند و غیر مخلوق بودن قرآن بیان کند.[۷] از این رو به نظر می رسد ابن فرّاء از اعتبار خاصی در دستگاه خلافت برخوردار بود و نظریات او تأثیر مهمی در تدوین و اجرای اوامر، از دیدگاه حاکمیت عباسی داشت. بعد از مرگ ابن ماکولا، منصب قاضی حریم یعنی محله قصر خلیفه القائم را با شروطی پذیرفت و تا پایان عمر در همین منصب باقی ماند.[۸] به همین دلیل همه حنبلیان به مدّت سه قرن، یعنی تا نیمه قرن ششم، او را قاضی مطلق می شناختند و این نشان دهنده اعتبار او در این فرقه مذهبی است.

تألیفات ابن فرّاء

ابن فرّاء تألیفات فراوانی دارد که بیانگر تبحر و احاطه او بر علوم زمانه خویش است. نوشته های او عبارتند از:

1. الاحکام السلطانیه: کتابی است حقوقی که با کتاب الاحکام السلطانیه ماوردی در بعضی موارد شباهت های زیادی دارد؛ اما با این وجود در زمینه های گوناگون از اثر ماوردی متمایز است. به نظر می رسد که شباهت این دو کتاب به دلیل این است که هر دو مؤلف از اطرافیان ابن مسلمه وزیر بودند با این تفاوت که ماوردی، شافعی و ابن فرّاء، حنبلی مذهب بود.
2. المُعتَمَد: این کتاب در علم کلام، از معروف ترین آثار ابن فرّاء و همچنین از نخستین آثار بزرگ در زمینه تألیفات حنبلی است.
3. ردیه هایی بر «کرّامیان»، «باطنیان» و «مُجسَّمه»: ابن فرّاء در مبارزات سیاسی و مذهبی زمان خود وارد شد و ردیه هایی بر تفکرات مخالفان نوشت. نویسنده در این کتاب به آن ردیه ها اشاره می کند؛ اما ظاهراً نسخه هایی از آنها اکنون در دست نیست.
4. از دیگر آثار ابن فرّاء می توان به احکام القرآن، نقل القرآن، ایضاح البیان، مسائل الایمان، المُقتَبس، مُختَصر المقتبس و عیون المسائل اشاره کرد.[۹]

کتاب الاحکام السّلطانیه در بیست باب تنظیم شده است: باب اول در مورد امامت (خلافت) است. باب های دیگر، نظریات موجود در باره شئون حکومتی از وزارت گرفته تا قضاء و جهاد را بر اساس فقه حنبلی بررسی کرده است. مهم ترین بخش های این کتاب در زمینه مباحث سیاسی، امامت (خلافت)، وزارت و امارت است. مقاله حاضر مبحث خلافت در الاحکام السّلطانیه را بررسی می کند؛ همچنین عقاید و اندیشه های سیاسی ابن فرّاء در باره این موضوع معرفی و دیدگاه های او و ماوردی با هم مقایسه می شود.

باب امامت (خلافت)

ابن فرّاء کتاب خود را با طرح مسئله «امامت[۱۰] (خلافت)» آغاز کرده است. او با استناد به نظر ابن حنبل که معتقد بود در صورتی که امام (خلیفه) حضور نداشته باشد فتنه به وجود خواهد آمد، بر لزوم وجود امام تأکید می کند. وی عقیده دارد که اگر امامت واجب نبود، مسلماً گفت وگوی مطرح شده در جریان سقیفه و تلاش های ابوبکر و عمر در زمینه جانشینی پیامبر۶ بیهوده بود.[۱۱]

به نظر می رسد حضور آل بویه شیعه مذهب در بغداد که دستگاه خلافت را زیر سیطره خود داشتند، ابن فرّاء را بر آن داشت که حضور خلیفه را امری واجب و ضروری بداند و دولتمردان و مردم را از خطر و فتنه ای که به سبب عدم حضور امام به عنوان ولی مسلمانان به وجود می آید، آگاه سازد.

مهم ترین عقاید ابن فرّاء در باره انعقاد امامت را می توان در چند مورد خلاصه کرد: اوّل اینکه ابن فرّاء ـ هما ن طور که اشاره شد ـ بر ضروری بودن حکومت اعتقاد داشت و این ضرورت را بر اساس «نقل» که پایه شرعی دارد می پذیرد. او آشکارا دیدگاه «عقلی» را در این باره ردّ می کند،[۱۲] چون معتقد است عقل نمی تواند به «وجوب» یا «اباحه» حکم کند یا حلال و حرام را تشخیص دهد.[۱۳] به نظر می رسد صراحت گفتار ابن فرّاء در پذیرش نقل و ردّ عقل بر اساس اعتقاد او به فقه «حنبلی» است که اعتبار و ارزشی برای «عقل» قائل نیست و بیشتر بر نقل احادیث و آیات قرآن تکیه دارد تا جایی که احمد بن حنبل پیشوای مذهب حنبلی توصیه می کند که در باره مسائل عقلی و کلامی از مناظره اجتناب شود و کسی «علم جدال» را نیاموزد. امّا ماوردی ضرورت وجود امام را بر اساس «اجماع» که پایه شرعی دارد می پذیرد. اگر چه ماوردی در ادامه می نویسد که گروهی آن را عقلی می دانند و دسته ای دیگر آن را شرعی به حساب می آورند.[۱۴]

دوم اینکه ابن فرّاء بر اساس عقاید اهل سنت بر «انتخاب» خلیفه تأکید می کند؛ این نظریه با اعتقاد شیعه که اصحاب «نَص»[۱۵] نامیده می شوند و معتقدند امام از طریق نصّ برگزیده می شود، مغایرت دارد. ابن فرّاء در باره چگونگی انتخاب خلیفه، عقد امامت را از سه راه ممکن می داند:

1. انتخاب «اهل حلّ و عقد» که دستاورد نظری ماجرای سقیفه است. در این باره ابن فرّاء لزوماً عقد امامت را با حضور نمایندگان تمامی مسلمانان جایز می داند.[۱۶] امّا ماوردی عقد امامت را از این طریق با حضور عامّه مردم یا بر اساس شورای عمر، شش نفر یا بر اساس عقد نکاح، سه نفر و یا بر طبق گفته عباس عموی پیامبر ـ که به امام علیu گفت: دست خویش را دراز کن تا با تو بیعت کنم ـ یک نفر جایز می داند.[۱۷] به نظر می رسد سخت گیری ابن فرّاء در باره عقد امامت، به عدم تساهل فقه حنبلی بر می گردد. اما ماوردی که شافعی مذهب است، راه های گوناگونی را برای عقد امت، مطرح می کند که این امر علاوه بر اینکه نشان دهنده تساهل بیشتر فقه شافعی نسبت به فقه حنبلی است، حاکی از شرایط نا مناسبی است که نهاد خلافت در این دوره به سبب تسلط آل بویه با آن مواجه است و ماوردی در تلاش است تا به هر شکل ممکن مشروعیتی برای آن کسب کند، حتی اگر این مشروعیت با حضور یک نفر صورت گیرد.
2. روش «استخلاف» یا تعیین از طریق «وصیت» که بر اساس انتخاب عمر به خلافت توسط ابوبکر، خلیفه اوّل، مشروعیت یافت. در این روش خلیفه احتیاجی به اجازه اهل حلّ و عقد ندارد.[۱۸] و اگر خلیفه جانشین خود را معرفی کند، مسلمانان مجبور به پذیرش هستند و این خلیفه، خلیفه شرعی و اسلامی است و پذیرش او وجوب دینی دارد. ابن فرّاء معتقد است پذیرش خلیفه بدین شکل مورد اجماع و اتفاق است و پذیرش عموم مسلمانان نشان می دهد که این راه و روش را صحیح دانسته اند.
3. استقرار خلیفه از طریق غلبه و پیروزی نظامی که بر عموم مسلمانان واجب است، حاکم پیروز را خلیفه و امام بدانند و از وی اطاعت و تبعیت کنند. مؤلف در مورد این شیوه می گوید:

کسی که بر مردم به وسیله شمشیر غلبه کند، به گونه ای که خلیفه مسلمانان گردد و امیرالمؤمنین نامیده شود، هرگز برای کسی که ایمان به خداوند و روز قیامت دارد روا نیست که شب بخوابد و او را امام خویش نداند، چه وی خلیفه نیکو کاری باشد و چه جنایتکار.[۱۹]

بی شک هیچ دلیل عقلی و شرعی برای مشروعیت حکومت حاکمی که با قهر و غلبه نظامی به قدرت رسیده است، وجود ندارد و ابن فرّاء با ارائه این نظریه در صدد مشروعیت بخشیدن به قدرت های حاکم و وضع موجود زمان خویش بود. به نظر می رسد نظریه اهل حل و عقد و استخلاف در این دوران رواج بیشتری داشته و ابن فرّاء، تلاش خود را بیشتر به این دو راه عقد امامت معطوف داشته است. از طرفی دیگر انتخاب یکی از این دو راه برای عقد امامت به عواملی چون وضع سیاسی جامعه، قدرت خلیفه و قدرت اطرافیان بستگی داشت. اگر خلیفه قدرت و اقتدار لازم داشت، می توانست شخصی را با میل و خواسته خود و بدون اجازه اهل حل و عقد به خلافت انتخاب کند؛ امّا اگر خلیفه به دلایلی چون شرایط نامساعد حکومت، عدم قدرت و مرگ نتواند جانشینی برای خود برگزیند، اهل حل و عقد می توانند برای او جانشینی انتخاب کنند.

ابن فرّاء سه شرط عدالت، دانش و اهل رأی و نظر بودن را برای انتخاب کنندگان امام لازم می داند؛ در حالی که برای شخص امام شرایطی چون قریشی بودن، داشتن صلاحیت قضاوت ـ یعنی آزاد، بالغ، عاقل، عالم و عادل بودن ـ توانایی انجام جنگ و فاضل ترین شخص در میان امّت از لحاظ عَلَمیت و تدین را ضروری می داند.[۲۰] چنین به نظر می رسد که ابن فرّاء با آوردن شرط «قریشی بودن» بر ادّعای بسیاری که در آرزوی خلافت بودند و برای کسب آن تلاش می کردند، خطّ بطلان می کشد و با این شرط، خلافت را مختصّ خاندان بنی عباس ـ که قریشی هستند ـ می داند و مهر تأییدی بر شعار مصلحتی «الائمه من قریش»[۲۱] در جریان سقیفه می زند.

ابن فرّاء بر اساس اقدام پیامبر۶ در «جنگ موته»[۲۲] و اقدام عمر در «جنگ نهاوند»[۲۳] حداکثر افرادی را که می توانند به ترتیب به ولایت عهدی انتخاب شوند، سه نفر ذکر کرده است؛ پیامبر در جنگ موته به ترتیب ابتدا زید بن حارثه، بعد از او جعفر بن ابی طالب و پس از جعفر، عبدالله بن رواحه را به فرماندهی سپاه اسلام برگزید.[۲۴] عمر نیز در جنگ نهاوند ابتدا نعمان بن مُقرّن، سپس حذیفه بن یمان و آن گاه نعیم بن مقرّن را به فرماندهی جنگ منصوب کرد.[۲۵] همچنین می توان به انتخاب دو ولی عهد هم زمان در قرن اول هجری اشاره کرد.[۲۶] که در آن، معاویه دوم با مروان برای خلافت شرط بست که بعد از او خالد بن یزید و سپس عمرو بن سعید بن عامر به خلافت برسند.[۲۷] به نظر می رسد انتخاب بیش از یک ولی عهد، راه حلی موقّت بود تا اختلافات انتخاب خلیفه وقت را از بین ببرد. نکته جالب توجه اینکه حاکمان سعی می کردند که ولی­عهدها را از گروه های متخاصم انتخاب کنند تا رضایت هر دو گروه را جلب کنند و به تَبَع آن درگیری و نزاع به حداقل برسد.

ابن فرّاء موانع مؤثر در عقد امامت را به دو دسته تقسیم کرده است: اول؛ عیب و نقص: مانند نابینایی، ناشنوایی و نداشتن دست و پا که امید رفع آن وجود ندارد؛ امّا در مورد عیب و نقصی که امید رفع آن وجود داشته باشد مانند اغما، شب کوری، نداشتن حس بویایی و چشایی، سخت شنوایی، قطع گوش ها و بریدن بینی را نمی توان مانع عقد امامت دانست.[۲۸]

دوم؛ حُجر و قهر: حُجر یعنی اینکه اطرافیان و یاران خلیفه بر او مسلّط شوند. در این صورت اگر احکام جاری باشد و بنا بر مقتضای عدل رفتار شود، عقد امامت پا برجاست، اما اگر اقدامات امام، خارج از حیطه عدالت باشد و احکام دینی جاری نباشد، عقد امامت باطل است.

قهر به معنای اسارت خلیفه به دست دشمن است. ابن فرّاء از دست رفتن آزادی امام به سبب اسارت و نبودن امید رهایی و فرار را مانع عقد امامت می داند.[۲۹] این امر سبب می شود تا امام نتواند بر امور مسلمانان نظارت داشته باشد. در چنین حالتی ملّت می باید برای نجات و رهایی امام خود بکوشند و تنها در صورت ناامیدی از رهایی او، اهل اختیار می توانند با شخص دیگری بیعت کنند؛ بنابراین از موارد پیش گفته این طور استنباط می شود که بین ملّت و خلیفه ارتباط مستقیم وجود دارد و هر کدام از آنها مکمّل یکدیگر هستند. به این طریق که امام وظیفه دارد عدالت را برقرار و احکام را در مورد ملّت اجرا کند و وظیفه ملّت، حفظ و حراست از خلیفه و نیز اطاعت پذیری از اوست. بدیهی است که این دو بدون یکدیگر مفهومی ندارند. خلیفه برخلاف داشتن شأن و مقام بالاتر نسبت به ملّت، به توانایی، قدرت و اعتماد مردم نیاز بیشتری دارد.

نکته قابل تأمّل در مورد خلیفه اسیر این است که تا زمانی که امیدی برای رهایی او وجود دارد و نیز شورشیان امامی بر نگزیده