پاورپوینت کامل نقش ضحّاک بن قیس فهری در تحولات سیاسی- نظامی قرن اول هجری ۱۰۵ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل نقش ضحّاک بن قیس فهری در تحولات سیاسی- نظامی قرن اول هجری ۱۰۵ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۰۵ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل نقش ضحّاک بن قیس فهری در تحولات سیاسی- نظامی قرن اول هجری ۱۰۵ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل نقش ضحّاک بن قیس فهری در تحولات سیاسی- نظامی قرن اول هجری ۱۰۵ اسلاید در PowerPoint :

>

هم زمان با شکل گیری حکومت اموی، برخی از سیاست مداران و دولت مردان برجسته بودند که در استحکام و تثبیت پایه های این حکومت تازه تأسیس اقدامات زیادی انجام دادند. ضحّاک بن قیس فهری یکی از این افراد بود که از زمان حکومت یزید بن ابی سفیان در منطقه شام، به این منطقه رفت و در خدمت حاکمان اموی به فعالیت پرداخت. نام ضحاک در رویدادهای زمان سه خلیفه نخست، جز در برخی فتوحات، ثبت نشده است. امّا مقارن خلافت امیرالمومنینu نقش برجسته او در قوام حکومت اموی نمایان می شود. ضحّاک در این دوره از فرماندهان معاویه در جنگ صفّین بود و پس از این جنگ نیز نقش مهمّی در غارت های منطقه عراق داشت. با به حکومت رسیدن یزید بن معاویه نقش ضحاک در حکومت اموی پررنگ تر شد و در زمان حکومت معاویه بن یزید می توان گفت که او بزرگ ترین و قدرت­مندترین رجل سیاسی این دوره بود. از همین زمان او به عبدالله بن زبیر که در مکه شورش کرده بود متمایل شد.

پس از آن که امویان در شورای جابیه بر حکومت مروان حکم توافق کردند، عازم جنگ ضحّاک بن قیس شدند. ضحّاک که از حامیان عبدالله بن زبیر کمک گرفته بود، در مرج راهط آماده جنگ شد؛ اما به شدّت شکست خورد و کشته شد.

نسب ضحّاک بن قیس فهری

ضحّاک بن خالد بن وهب بن ثعلبه بن وائله بن عمرو بن شیبان بن محارب بن فهر القریشی الفهری[۱] منتسب به فهر بن مالک بن نضر بن کنانه که قریش به او نسب می برند.[۲] مادر او امیمه دختر ربیعه بن حذیم ابن غانم بود.[۳] منابع تاریخی از یکی از خواهران او به نام فاطمه نیز یاد می کنند که بزرگ تر از ضحّاک بود و یکی از همسران اسامه بن زید بود که برای او جبیر، زید و عایشه را به دنیا آورد.[۴]

مورّخان کنیه های ابو انیس، ابو عبدالرحمان و ابو سعید را برای او ذکر کرده اند[۵] که از میان آنها کنیه ابو انیس از همه مشهورتر است.

دوران تولّد و نوجوانی

درباره تاریخ تولّد ضحّاک بن قیس نیز همچون بسیاری از رجال صدر اسلام، میان مورّخان اختلاف است؛ ولی همه بر این نکته اتفاق دارند که وی پیش از رحلت پیامبر(ص) به دنیا آمده است. منابع تاریخی تولّد او را از هفت سال تا یک سال پیش از رحلت پیامبر(ص) ذکر کرده اند.[۶] امّا از آن جایی که احادیثی نیز به او منتسب است به نظر می آید دست کم هفت سال پیش از رحلت پیامبر(ص) به دنیا آمده باشد، که این امر به عنوان یکی از امتیازات او به شمار می آید؛ چرا که پیامبر(ص) را دیده و نام وی در زمره صحابه ذکر می شود. [۷]

از دوران کودکی و نوجوانی ضحّاک بن قیس آگاهی چندانی در دست نیست. تنها در برخی موارد به ندرت به دوران کودکی و نوجوانی او یا فعالیت های پدرش پیش از اسلام اشاراتی شده است. برای نمونه، براساس روایت طبری از ابومخنف، حضرت علیu در اثنای جنگ صفین که به بیان برخی ویژگی­های معاویه و اصحاب او از جمله ضحّاک بن قیس می پردازد؛ می فرماید: آنها اصحاب دین و قرآن نیستند. من بهتر از شما آنها را می شناسم. من در کودکی و بزرگ سالی همراه آنها بوده ام. آنها در کودکی شرورترین اطفال و در میان سالی شرورترین مردان بودند.[۸] اگرچه چنین جملاتی آگاهی های چندانی از دوره نوجوانی و کودکی او به دست نمی دهد، امّا همین قدر می توان دریافت که وی از جوانی در زمره گروه بنی امیه بوده است.

هم چنین در مورد شغل پدر او یعنی قیس در جاهلیت روایت شده که روزی عقیل بن ابی طالب نزد معاویه بود و معاویه از او خواست که درباره یارانش سخنانی بگوید و آنها را وصف کند، عقیل در سخنان خود درباره قیس (پدر ضحّاک) گفت که او در زمان پیش از اسلام حیوانات نر را بر حیوانات مادّه می جهانید و از این راه امرار معاش می کرد.[۹]

برخی منابع تاریخی ضحّاک بن قیس را صحابی پیامبر(ص) دانسته و احادیثی را به او منسوب می کنند. براساس گزارش این منابع وی از پیامبر اکرم(ص)، حبیب بن مسلمه فهری و عمر بن خطّاب روایت کرده و افرادی چون تمیم بن طرف، حسن بصری، سعید بن جبیر از او روایت کرده اند.[۱۰]

از جمله احادیثی که از ضحّاک بن قیس روایت شده این است که، پیوسته بر مردم، حاکمی از قریش است.[۱۱] حدیثی که ابوبکر در سقیفه آن را دست آویز خود قرار داد و با این حدیث بود که توانست مانع ادّعای انصار در جانشینی پیامبر(ص)، شود. هم چنین نسایی نیز از وی یک حدیث درباره نماز بر میت روایت کرده است.[۱۲] اگر چه این منابع ضحّاک را صحابی پیامبر(ص) دانسته و احادیثی را نیز به او منسوب می کنند؛ امّا چنان که پیش از این ذکر شد، از آن جا که وی در خوش بینانه ترین حالت هم زمان با رحلت پیامبر(ص) حدّ اکثر هفت ساله بوده است، به نظر می رسد که پیامبر(ص) را درک کرده باشد؛ امّا به دلیل کمی سن نمی توانسته حدیثی را از ایشان به یاد داشته باشد و این احادیث را از دیگر اصحاب پیامبر(ص) شنیده؛ ولی راویان در سلسله سند خود نام راوی اصلی را نیاورده اند.

آغاز فعّالیت های سیاسی و نظامی

آن گونه که منابع گوناگون تاریخی اشاره کرده اند، ضحّاک از آغاز نوجوانی در فعّالیت های مختلف نظامی به ویژه در منطقه شام و مرزهای روم حضوری فعّال داشته و از همین زمان در پی تثبیت جایگاه خود در این منطقه بوده است. بررسی منابع گوناگون ما را در درک بهتر این مسئله یاری می کند.

نخستین گزارشی که از حضور ضحّاک بن قیس فهری در صحنه های سیاسی و نظامی خبر می دهد مربوط به فتح دمشق است که براساس برخی گزارش ها ضحّاک نیز در این فتح حضور داشته است.[۱۳] هم چنین ردّ پای ضحّاک را در زمان خلافت ابوبکر و عمر می توان در جنگ های با سپاه روم یافت. در اواخر دوران خلافت ابوبکر که عمروعاص برای جهاد روم نامزد شده بود، ضحّاک بن قیس از جمله کسانی بود که به همراه سی صد سوار به او ملحق شد.[۱۴]

در زمان خلافت خلیفه دوم نیز وقتی عمر پس از مرگ ابوعبیده جرّاح، معاذبن جبل و خالد بن ولید، زمام لشکر روم را به یزید بن ابی سفیان داد، در لشکرکشی او به سوی قیساریه، ضحّاک بن قیس فرماندهی میسره سپاه او را برعهده داشت. در این جنگ مسلمانان بر سپاه روم پیروز شدند.[۱۵] از همین زمان بود که ضحّاک بن قیس فهری در منطقه شام مستقر و همکاری او با خاندان اموی آغاز شد.

منابع تاریخی در بیان رویدادهای دوران خلافت خلیفه سوم اشاره ای به نقش و فعّالیت ضحّاک بن قیس فهری در این دوره نمی کنند و احتمالاً وی در این دوره هم چنان در شام و در خدمت حاکمان اموی بوده است.

ضحّاک بن قیس در دوران حکومت معاویه

هم زمان با آغاز خلافت امیرالمؤمنین علیu و شروع منازعات میان وی و معاویه، نقش برجسته سیاسی و نظامی ضحّاک نیز در تحوّلات این دوره نمایان می شود. وی در این زمان و پیش از آغاز جنگ صفّین از سوی معاویه به حکومت حرّان و مناطق اطراف آن منصوب شد. حضرت علیu نیز هم زمان مالک اشتر را برای سرکوبی مردم منطقه جزیره که با معاویه بیعت کرده بودند عازم این منطقه کرد. ضحّاک چون خبر حرکت اشتر را شنید، از مردم رقه کمک گرفت و با کمک آنها در نزدیکی حرّان با آنها وارد جنگ شد. چون جنگ تا شب به طول انجامید در آغاز شب، ضحّاک و یارانش شکست خوردند و شبانه عازم حرّان شدند و در آن جا در محاصره مالک قرار گرفتند. معاویه، عبدالرحمان بن خالد بن ولید را با لشکری به کمک ضحّاک فرستاد که این لشکر نیز در نزدیکی رقه به شدّت از اشتر شکست خورد.[۱۶]

براساس گزارش ابن اعثم کوفی، پیش از آغاز نبرد صفین، معاویه گروهی را برای گفت وگو با علیu فرستاد و ضحّاک بن قیس نیز یکی از اعضا بود.[۱۷] انتخاب او به عنوان نماینده در هیئت مذاکره کننده حاکی از این است که وی در این زمان از اشخاص برجسته و مورد اعتماد معاویه بوده است.

در طول جنگ صفین نیز ضحّاک نقش مهمّی برعهده داشت. او در سپاه معاویه فرماندهی پیاده نظام قلب لشکر را برعهده داشت.[۱۸] در اثنای جنگ صفین علیu گروهی را فرستاد تا از رسیدن نیروی کمکی به معاویه جلوگیری کنند و معاویه نیز ضحّاک بن قیس فهری را با گروهی به مقابله با آنها فرستاد که شکست خوردند.[۱۹]

پیش از آغاز جنگ نهروان دور جدیدی از فعالیت های نظامی ضحّاک آغاز شد. در این دوره معاویه که آگاه شد حضرت علیu بار دیگر قصد حمله به شام را دارد و در صدد جمع آوری لشکر است، به مسجد رفته و برای مردم سخنرانی کرد که ما با علیu عهد و پیمان بستیم و دو حکم قرار دادیم ولی او اکنون پیمان شکسته، پس برای جنگ آماده شوید. مردم نیز از نقاط مختلف در اطراف او گرد آمدند. معاویه برای غارت و ایجاد ناامنی در مناطق تحت حکومت علیu و جلوگیری از لشکرکشی مجدّد او به شام، گروه های مختلفی را به این مناطق اعزام کرد تا این اهداف او را به مرحله عمل در آورند.

نخستین دسته از این گروه ها به فرماندهی ضحّاک بن قیس به عراق حمله کرد. ضحاک از معاویه دستور داشت تا به ناحیه کوفه حمله کرده و آن نواحی را غارت کند و هر عربی را که در اطاعت علیu بود بکشد. طبق گزارش منابع تاریخی ضحاک با سه یا چهار هزار نفر عازم این منطقه شد. وی در طول راه اموال مردم را غارت کرده، هر عرب بدوی را که می دید می کشت تا به ثلبیه رسید. در آن جا افرادش قافله حاجیان را غارت کردند، و عمرو بن عمیس بن مسعود، برادر زاده عبدالله بن مسعود ـ صحابی رسول خدا(ص) با جمعی از همراهانش که عازم حج بودند به قتل رساند.[۲۰]

اوضاع عراق در این زمان بسیار نابسامان بود. علیu که نتیجه رأی حَکمین را درست نمی دانست و باور داشت اعلام نظر در رابطه با خلافت در صلاحیت دو حکم نبوده است، در صدد بود تا دوباره لشکری جمع کرده و به جنگ معاویه برود. از سویی دیگر، مردم عراق به بهانه های مختلف از این کار سرباز می زدند. گروهی از جنگ های پی درپی خسته شده بودند و گروهی دیگر خوارج را بهانه می کردند که پس از جنگ صفین از لشکر علیu جدا شده و با عقاید خاصّ خود در منطقه عراق به قتل و غارت مسلمانان می پرداختند. این استنکاف مردم عراق از حضور در جنگ به اندازه ای بود که حتّی برای مقابله با فرستادگان معاویه نیز به راحتی حاضر به جنگ نمی شدند.

علی u حجر بن عدی را با سپاهی به مقابله با ضحّاک فرستاد. حجر به تعقیب او پرداخت و در ناحیه تدمر به وی رسید، پس از ساعتی جنگ و پس از آن که از یاران ضحاک نوزده تن و از یاران حجر دو تن کشته شدند، شب شد و با توقّف جنگ، ضحّاک شبانه به شام گریخت.[۲۱]

پس از این جنگ نیز از آن جا که رقه، قرقیسیا و حرّان از قلمرو معاویه تحت حکومت ضحّاک بن قیس بود و منطقه نصیبین و اطراف آن از قلمرو علیu تحت حکومت مالک اشتر، پیوسته میان این دو جنگ بود.[۲۲]

پس از شهادت حضرت علیu و در ماجرای جنگ معاویه با امام حسنu نیز شاهد حضور ضحّاک در عرصه سیاست هستیم؛ وی در این زمان از رجال برجسته، قدرت مند و مورد اعتماد بنی امیه بود. معاویه به هنگام حرکت از شام به سوی عراق او را به جانشینی خود در شام برگزید.[۲۳]

در دوران حکومت معاویه، ضحّاک بن قیس حدود دو تا سه سال حکومت شهر کوفه را نیز برعهده داشت. از این دوره حکومت ضحّاک نیز آگاهی چندانی در دست نیست و منابع تاریخی حتی در تاریخ انتصاب و عزل او از حکمرانی این شهر نیز اختلاف دارند؛ امّا آنچه مورد اتفّاق منابع تاریخی است این که از زمان عزل عبدالله بن خالد بن اسید از حکمرانی کوفه تا زمان انتصاب عبدالرحمان بن عبدالله پسر ام حکم، خواهر معاویه به حکمرانی این شهر، ضحّاک حکمران این شهر بود و این مدت میان سال های ۵۳ تا ۵۸ ه ق بوده است.[۲۴]

ولایت عهدی یزید

ماجرای بیعت گرفتن معاویه برای یزید نیز از دیگر صحنه های تاریخی بود که در آن ضحّاک بن قیس فهری نقش بسیار مؤثّری ایفا کرد. در سال ۵۶ ه. ق. بود که نخستین بار مغیره بن شعبه ماجرای ولایت عهدی یزید را مطرح کرد و از معاویه خواست که او را به جانشینی خود برگزیند. معاویه که تا این زمان جانشینی یزید را آشکارا اعلام نکرده بود با نظر مغیره موافقت کرد.

مغیره بن شعبه و مروان حکم مأمور شدند تا مقدمات انتخاب یزید به ولایت عهدی را در دو شهر کوفه و مدینه فراهم کنند. این دو نفر در شهرهای تحت حکومت خود با سخنرانی و تبلیغات، مردم را به بیعت با یزید فراخواندند و جز گروه اندکی به رهبری حسین بن علیu، عبدالرحمان بن ابی بکر و عبدالله بن زبیر، مخالفت آشکاری با ولایت عهدی یزید نشد.

در سال ۵۹ ه. ق. گروه های مختلفی از مردم عراق و دیگر بلاد اسلامی به نمایندگی از مردم شهرهای خود نزد معاویه آمدند، معاویه که پیوسته در صدد بود برای فرزندش یزید بیعت بگیرد، این فرصت را مغتنم شمرد و بر آن شد تا این کار را در حضور این افراد که از نقاط مختلف آمدند، انجام دهد. از این رو از ضحّاک بن قیس درخواست کرد تا در جلسه که بدین منظور تشکیل می شود حضور یابد و پس از پایان سخنان معاویه، برخیزد و درباره یزید و بیعت با او سخن بگوید. ضحّاک نیز به درخواست معاویه عمل کرد و در جلسه مزبور حضور یافت و پس از اتمام سخنان معاویه برخاست و درباره اهمیت اسلام، حرمت خلافت، فضیلت یزید، آشنایی او با سیاست و ثمرات بیعت با یزید سخنانی گفت و مردم را به بیعت با او برای جانشینی معاویه برانگیخت. آن گاه عبدالرحمان بن عثمان ثقفی، عبدالله بن عضاه الاشعری و ثور بن معن سلمی طبق دستور و هم آهنگی قبلی معاویه برخاستند و سخنان ضحّاک را تصدیق کردند و بدین سان حاضران در آن جلسه طوعاً و کرهاً با یزید بیعت کردند.[۲۵]

نقش ضحّاک در تحوّلات پس از مرگ معاویه

ضحّاک بن قیس فهری که از رجال قدرت مند بنی امیه به شمار می آمد، از هنگامی که معاویه در بستر مرگ قرار گرفت تا زمان جلوس پسرش یزید بر تخت حکومت اموی، زمام حکومت و رتق و فتق امور رادر اختیار داشت.

هنگامی که معاویه در سال ۶۰ ه. ق. در بستر مرگ قرار گرفت، ضحّاک بن قیس فهری را ـ که در این زمان رئیس شرطه او بود ـ به همراه مسلم بن عقبه­مری فراخواند و به این دو وصیت کرد تا وصیت او را به پسرش یزید برسانند. او در قسمتی از وصیت خود به یزید در خصوص مردم حجاز گفته بود که آنها اصل تو هستند و هر کس از آنها نزد تو آمد، او را گرامی بدار و هر کس غایب بود، از او عهد بگیر. هم چنین درباره مردم عراق به یزید چنین سفارش کرد که اگر از تو خواستند که هر روز حاکم آنها را عوض کنی، این کار را انجام بده؛ چرا که عزل یک حاکم بهتر از آن است که هزار شمشیر علیه تو افراشته شود.[۲۶]

پس از مرگ معاویه، ضحّاک بن قیس در حالی که کفن معاویه را در دست داشت به مسجد آمده، بر منبر رفت و پس از حمد و ثنای خداوند، درباره معاویه گفت: او ستون و حدّ عرب بود. خدا به وسیله او فتنه را از بین برد و او را بر بندگان خود حکومت داد و توسّط او کشورها را فتح کرد، و لیکن اکنون او مرده است و این کفن اوست ما او را کفن کرده، دفن می کنیم و او را با عملش تنها می گذاریم و او در برزخ است تا روز قیامت.[۲۷]

ضحّاک هم چنین نماینده ای را نیز نزد یزید ـ که در این زمان در دمشق نبود ـ فرستاد و در نامه ای که برای او فرستاده بود، خلافت او را تهنیت و مرگ معاویه را تسلیت گفت و از او خواست به سرعت برای بیعت گرفتن از مردم بیاید.[۲۸] ضحّاک پس از آن بر معاویه نماز گزارد و او را به خاک سپرد.[۲۹]

در دوران حکومت یزید نقش و فعّالیت های ضحّاک چندان روشن نیست ومنابع تاریخی آگاهی های چندانی از این دوره به دست نمی دهند. شاید این امر به سبب حوادث تاریخی وحشتناکی است که در زمان حکومت یزید رخ داده و دیگر وقایع را تحت الشّعاع خود قرار داده است؛ امّا در زمان حکومت کوتاه مدّت معاویه بن یزید، بار دیگر نقش برجسته ضحّاک در حکومت اموی نمایان می شود. معاویه در طول دوران حکومتش پیوسته بیمار بود و دستور داد که در این مدّت ضحّاک با مردم نماز بگزارد. طبق گزارش ابن سعد او هم چنین وصیت کرد که پس از مرگ او نیز ضحّاک با مردم نماز بگزارد تا آنها از میان خود حاکمی برگزینند.[۳۰] چنین جایگاهی در نزد خاندان اموی نشان دهنده اوج قدرت ضحّاک در این دوره و در دستگاه حکومت اموی است.

آغاز گرایش ضحّاک به عبدالله بن زبیر

از زمان بیعت گرفتن معاویه برای فرزندش یزید، مخالفت جدّی عبدالله بن زبیر با حکومت اموی آغاز شد. قیام حسین بن علیu و ماجرای کربلا باعث شد تا ابن زبیر در مکه طرف داران بیشتری پیدا کند و بیش از پیش عَلَم مخالفت با حکومت یزید را بر پا دارد. جنبش ابن زبیر در واقع ادامه قیام اهل مدینه به شمار می آید. ابن زبیر از حادثه کربلا، قیام اهل مدینه و خلاء سیاسی و رهبری