پاورپوینت کامل تحلیل و بررسی موقعیت مدنی شهر واسط تا قرن سوم هجری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل تحلیل و بررسی موقعیت مدنی شهر واسط تا قرن سوم هجری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل تحلیل و بررسی موقعیت مدنی شهر واسط تا قرن سوم هجری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل تحلیل و بررسی موقعیت مدنی شهر واسط تا قرن سوم هجری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

>

هدف از این مقاله تحلیل جایگاه شهر واسط و بررسی عناصر مدنی این شهر می باشد. این مقاله با استفاده از روش وصفی – تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که شهر واسط چرا بنا نهاده شد و چه عواملی در رونق و گسترش آن مؤثر بود. واسط – بنا نهاده شده در سال ۸۴ ق. – نمونه ای از شهرهایی است که منطبق با معماری اسلامی و الهام گرفته از ارزش های اسلامی ساخته شده است. این شهر در ابتدا با هدف اسکان سربازان و لشکریان ساخته شد، اما به مرور زمان با پذیرفتن ویژگی های مدنی از حالت اردوگاه بیرون آمد و صورت یک شهر اسلامی پیشرفته را به خود گرفت. در این مقاله ضمن تحلیل برخی نظریات ساخت شهر به موقعیت جغرافیایی بین النهرین و ارتباط آن با شهرسازی اسلامی، زمینه های شکل گیری شهر واسط، نحوه بنای شهر، عناصر برجسته و مؤلفه های مدنی آن از جمله مسجد، دارالاماره، بازار، محلات و نحوه مکان گزینی شهر پرداخته شده است.

مقدمه

پیدایش شهر یکی از بزرگ ترین تحولات فرهنگ بشری و نقطه عطفی در تاریخ اجتماعی بوده است که موجب دگرگونی در روابط متقابل انسان با همنوعان خود شده است. در خصوص علل شکل گیری اجتماعات مدنی نظریات متعددی بیان شده است که شهر را از جوانب مختلف نقد و بررسی کرده اند. مهم ترین این دیدگاه ها دیدگاه قرآن کریم درباره شهر است که نقش غیرقابل انکار مذهب در روند توسعه شهری را ملموس تر نشان می دهد.

شهرسازی در اسلام بر اساس اصول معین و برگرفته از ارزش های والای دین اسلام شکل گرفته است. قوانینی که با استفاده از تجربیات تمدن های گذشته، نیازهای فردی، اجتماعی و معنوی جامعه را برآورده می سازد. پیاده کردن این اصول سبب می شد که تمامی شهرهای اسلامی از نوعی وحدت ترکیب برخوردار باشند و از دیگر شهرها متمایز گردند.

با گسترش اسلام تعداد مسلمانان غیر عرب (موالی) در سرزمین های اسلامی افزایش یافت و آنان جزء مهمی از بافت و ساخت جامعه اسلامی شدند. آنان با شرکت در فتوحات سعی داشتند جایگاه قبلی خود را بازیابند و حقوق از دست رفته خویش را اعاده کنند؛ همچنین آنان با فراگیری زبان عربی و علوم دینی از نظر علمی سرآمد عصر خود شدند و از این طریق توانستند در برابر اعراب به برابری دست یابند؛ اما اعراب و به ویژه امویان با تکیه بر عصبیت های قبیله ای، تفاوت های قومی و زبانی قصد سرکوب موالی را داشتند؛ از این رو رویارویی با موالی به صورت یک پدیده آشکار، جامعه اسلامی را در بر گرفت، حال آنکه بسیاری از ساکنان شهرها را موالی تشکیل می دادند و از آنجا که عمدتاً صاحبان حِرَف بودند سهم عمده ای از فعالیت های شهری را نیز بر عهده داشتند.

نمونه بارز این گونه شهرها واسط بود که حجاج بن یوسف ثقفی آن را در سال ۸۴ ه. و در عصر خلافت عبدالملک اموی بنا کرد. این شهر در میانه راه بصره و کوفه واقع شده و به همین دلیل به واسط یا شهر میانی شهرت یافته است. اوج رونق و آبادانی آن زمانی بود که به عنوان مقر حکومت حجاج برگزیده شد و افول آن مقارن با تصمیم عباسیان برای تأسیس پایتخت جدیدی برای خویش بود.

درباره شهر اسلامی تحقیقات زیادی صورت گرفته است، اما تعداد محدودی از آنها به طور اختصاصی به تحلیل وضعیت شهر واسط پرداخته اند؛ حال آنکه در مورد مبنای ساخت این شهر، اصول اسلامی حاکم بر آن و تأثیرپذیری آن از معماری تمدن های گذشته، خصوصاً تمدن کهن ایران، سؤالات بسیاری مطرح است؛ لذا مقاله حاضر بر آن است تا ضمن پاسخگویی به سؤالات مطرح شده، فضای کالبدی شهر را با نظریات جامعه شناسان و صاحب نظران تطبیق داده و به نقد و بررسی عناصر مدنی شهر واسط و تحلیل عملکرد حکام در تقسیم قبایل، ایجاد محلات، تفکیک بازارها و نحوه ایمن سازی شهر بپردازد.

ریشه یابی واژه «شهر»

دو واژه شهر و تمدن در زبان لاتین از یک ریشه گرفته شده اند. در زبان های بیگانه کلمه تمدن (civilization) از کلمه civito که در مقابل وحشی گری قرار گرفته و از واژه civiliz گرفته شده است. این کلمه نخستین بار در کتاب عادات و رسوم ملل قدیم اثر بولانژه فرانسوی به کار رفته است و گویای پیشرفت و ترقی افراد در اجتماعات شهری بوده است. این مطلب بیانگر این است که این دو مفهوم با یکدیگر مرتبط هستند. در زبان عربی نیز واژه «مدینه» از کلمه «دین» گرفته شده است که ریشه در زبان آرامی و سامی دارد. اکدی ها و آشوری ها نیز برای بیان مفهوم شهر از واژه دین به معنای قانون استفاده می کردند. کما اینکه واژه «دیان» در زبان آرامی و عبری به معنای «قضاوت» نیز آمده است. در قرآن کریم و احادیث و کتب لغت عرب نیز این معانی با هم هماهنگی دارند و واژه مدینه به معنای شهر با مدن و تمدن ارتباط لغوی دارد. در لسان العرب نیز واژه «مصر» در ابتدا مبین شهری مرزی و نظامی بوده است و واژه مدینه نیز از ریشه مَدَنَ و جمع آن مُدُن و مدائن به معنای محل سکونت است. در بسیاری از کتب تاریخی نیز واژه مصر و جمع آن امصار معادل واژه شهر به کار رفته است. مقدسی در احسن التقاسیم در تعریف مصر می گوید: «مصر به هر سرزمین جامعی اطلاق می شود که در آن حد به پا داشته شود و امیری در آن امارت کند و هزینه اش را به عهده گیرد و روستاهایش را گرد آورد».

چرایی وجود شهر

جواب مشخص و معینی برای این سؤال وجود ندارد. مورخان، جغرافی دانان، انسان شناسان و سیاست مداران دلایل مختلفی را برای ضرورت وجود شهر ارائه می دهند که تعریف هر گروه متناسب با دیدگاه و عقاید آن است. شهر به عنوان مرکز اداری و نظامی برای کنترل مملکت، شهر به عنوان محلی با برج و بارو برای حمایت در مقابل مهاجمان، شهر به عنوان مرکز تشکیل فرهنگ و تمدن و بالأخره شهر به عنوان محل تجارت و تمرکز فعالیت های اقتصادی، تعریف هایی هستند که در دوره های مختلف تاریخ دلایلی برای اثبات وجود شهر به حساب می آمده است. اما آنچه در همه شهرها با همه خصایص و ویژگی هایشان مشترک است، تمرکز و تجمع نیروهای انسانی در یک فضای مشخص است که با هدف برآورده ساختن خواسته های مشترکشان و در راستای متمدن شدن با هم به تعامل پرداخته و در جهت پیشرفت و رشد مدنی خود در تلاش اند.

در اندیشه اسلامی نیز مدنیت به عنوان یکی از ملزومات زندگی بشر یاد شده است. مدنیتی که مبنای آن وحی بوده است و انبیا از ابتدا به آن توجه داشته اند؛ لذا حضرت ابراهیم علیه السلام از خداوند تقاضای شهری امن را دارد و بنای مدنیت الهی را نیز از بنای کعبه و مسجد الحرام آغاز می کند و پس از آن پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم این سنت را تداوم بخشید و به منظور ارتقای بعد معنوی و مادی مردم، نخستین الگوی شهرسازی اسلامی را فراروی مسلمانان قرار دادند.

تاریخچه شهر

مورخان و جغرافی دانان با بررسی آثار بر جای مانده به این نتیجه رسیدند که نخستین شهرهایی که به دست بشر ساخته شد در سه بستر بزرگ تمدنی های باستانی، یعنی دجله ـ فرات، نیل و سند ایجاد شده اند. در اساطیر سومری از «اریدو» به عنوان نخستین شهری یاد شده که به دست بشر به یادگار گذاشته شده است. در حوزه جغرافیایی دجله و فرات، تمدن باستانی بین النهرین از مهم ترین و قدیم ترین تمدن هایی است که بستر شکل گیری شهرهایی است که در تاریخ این منطقه نقش برجسته و شاخصی داشته اند.

عوامل مهم پیدایش شهر

پژوهشگران و جامعه شناسان معتقدند علت گرایش انسان به زندگی شهری و اجتماعات مدنی میل طبیعی و گرایش ذاتی انسان به زندگی جمعی و تمایل او به رفع نیازهای زندگی و تداوم حیات می باشد. این مسئله به دلیل اهمیتش در زندگی اجتماعی بشر مورد توجه بسیاری از جامعه شناسان و پژوهشگران قرار گرفته است.

در پیدایش و شکل گیری شهر عوامل متعددی نقش دارند. حسین پاپلی یزدی به نقل از پرفسور هوفر می گوید: «شهر نتیجه ارتباط میان شش جنبه است: ساخت اقتصادی (تنوع فعالیت)، ساختار اجتماعی (تفاوت طبقات اجتماعی)، ساخت کالبدی (طرح ساختمان های عمومی)، موقعیت جغرافیایی، موقعیت قانونی و حیات سیاسی». امروزه به دلیل پیشرفت علم و صنعت عامل جغرافیایی نقش محدود تری یافته است، ولی دیگر عوامل همچنان مورد توجه واقع می شوند. شهر واسط نمونه ای از شهرهایی است که اگر چه در ابتدا به منظور رفع نیازهای نظامی و دفاعی ساکنان بنا گردید، اما با گذشت زمان صورت یک شهر واقعی با اصول و چارچوب های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و مذهبی را به خود گرفت.

نظریه های شهر و مبنای شکل گیری شهرهای اسلامی

درباره علل پیدایش شهرها چهارنظریه مطرح شده است:

1. نظریه هیدرولیک؛
2. نظریه اقتصادی یا رشد بازارها؛
3. نظریه دفاعی، شهر به عنوان یک پایگاه دفاعی؛
4. نظریه مذهبی یا پیدایش معابد و عبادتگاه ها.

بر اساس این نظریات، دیدگاه های دیگری نیز در خصوص علل شکل گیری شهر مطرح گردیده است که متناسب با موضوع پژوهش به برخی از آنها خواهیم پرداخت.

الف) نظریه ساخت شهر با تکیه بر عوامل جغرافیایی

اگر چه امروزه در بنای یک شهر عوامل طبیعی نقش محدودتری نسبت به گذشته ایفا می کند، اما این عامل در شکل گیری شهرهای اولیه نقش مهم و انکارناپذیری را ایفا می کردند. وجود تمدن های بزرگی چون مصر و بین النهرین و همجواری آنها با دو بستر بزرگ نیل و دجله و فرات گواه این امر است. پایه اولیه شکل گیری شهرهای اسلامی بین النهرین نیز بر همین اساس شکل گرفته است و حجاج بن یوسف نیز به هنگام ساخت شهر واسط به بعد طبیعی و موقعیت جغرافیایی شهر توجه وافری نشان داد.

ب) نظریه ساخت فرهنگی

امس راپاپورت از جمله اندیشمندان فرهنگ گراست. وی ساختار یک مجتمع زیستی را از نظر ویژگی های فرهنگی مورد دقت قرار داده و معتقد است عامل فرهنگی و به ویژه اعتقادات مذهبی مردم، اساس انتظام بخشی به زیستگاه های انسانی بوده است. او در این زمینه مذهب و مقدسات مردم را عامل نظم دهی به سکونت گاه های بشر دانسته است که غالباً به شیوه نمادگرایانه صورت می گرفته است. مسجد جامع، بازار، حمام های عمومی و محلات نمونه ای از عناصر فرهنگی ـ اقتصادی بوده اند که در شکل دهی به کالبد شهرهای اسلامی بین النهرین نقش مؤثری داشته اند. شهرهایی که مرکزیت آنها را مسجد شکل می دهد و این همان الگویی است که پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فراروی مسلمانان قرار دادند.

ج) نظریه نظم اندامواره وحدت در کثرت

نمونه بارز شهرهایی که بر این اساس ساخته شده اند، شهرهایی هستند که بر مبنای بنیادی ترین اصل اعتقادی اسلام یعنی توحید ساخته شده اند، چرا که معماری اسلامی کوشیده است تا در تمامی وجوه، نیل به وحدت و یگانگی را دنبال کند. مساجد اسلامی بهترین نمونه این معماری به حساب می آیند که دارای سه شاخصه نظم هندسی، نظم کالبدی و نظم هارمونیک می باشند که در عین کثرت گواه وحدت و انسجام در شهر نیز می باشند. در ترسیم فضای اولیه شهر واسط نیز به عنوان یکی از شهرهای اسلامی به این اصل اعتقادی توجه شده است. در این شهر، بازار حکم سر در بدن و مسجد جامع حکم قلب آن را ایفا می کرد که ارتباط منظمی با دیگر عناصر شهری اعم از محلات مسکونی، مراکز سیاسی و نظامی شهر داشت.

د) نظریه اسلام و شهر

این نظریه نیز در راستای دیدگاه و نظریه اخیر مطرح شده است؛ اما به دلیل اهمیت آن به صورت مجزا به آن می پردازیم. در قرآن کریم در اشاره به مراکز جمعیتی دو نوع نگرش و معیار مطرح شده است که یکی به مشخصات ظاهری شهر توجه دارد و دیگری به باطن و روح آن. کلماتی چون «قریه»، «مدین»، «مصر» و «حول» در ارتباط با ظاهر شهر و واژه «ام القری» در ارتباط با شهر مقدسی چون مکه استفاده شده است.

ریاض حسن در مورد مبدأ ایجاد شهرهای مسلمانان به دو سبک فرهنگی آنها اشاره می کند. او ابتدا ویژگی های بدوی اجتماعات قبل از اسلام را بر می شمرد و سپس به خصوصیات پیشرفته اجتماعات اسلامی می پردازد. و با این قیاس بر آن است تا به اثبات نقش دین در شکل گیری اجتماعات مدنی بپردازد. او بر این عقیده است که فرهنگ شهری نمی تواند بدون وابستگی به یک نظریه و چارچوب ماندگار به حیات خود ادامه دهد و انتقال از فرهنگ بدوی به فرهنگ شهری نیازمند ایده جدیدی بوده که اسلام آن را فراروی مسلمانان و جهانیان قرار داده است.

با توجه به این تعابیر نقش عمده مذهب در توسعه شهری انکارناپذیر است، چرا که «در حقیقت هر شهر محوری است از تجمع ارزش هایی که تمدنی را می سازند و در نتیجه تصویر جهان را [بر اساس یک جهان بینی] به وجود می آورند».

فوستل دوکولانژ نیز به عنوان یکی از پیشگامان نظریه تاریخی شهر بر این عقیده است که محوری ترین عاملی که منجر به استقرار انسان گردیده نهاد دین بوده است که کالبد شهر را با تأسیسات مذهبی متمایز می سازد.

در اندیشه قرآن نیز چه بسا بتوان این نکته را برداشت کرد که برپایی مدنیت و شکل گیری آن از سوی پیامبران به وسیله وحی بوده است. خداوند از زبان صالح پیامبر به قوم ثمود می فرماید:

… ای مردم، خدای یگانه را که جز او خدایی نیست پرستش کنید. او شما را از خاک بیافرید و برای عمارت و آباد ساختن زمین برگماشت….

حضرت ابراهیم علیه السلام نیز هنگامی که مأمور شدند تا خانواده خود را در مکه سکنا دهند، از خداوند خواستند تا آن سرزمین را مکان امنی برای ایشان و اهل او قرار دهند. بر اساس این آیات می توان به این نتیجه رسید که مدنیت یکی از اصولی بوده که در اندیشه الهی به دقت به آن پرداخته شده است. و حتی برخی از اصول اصلی آن همچون امنیت به عنوان مهم ترین نیاز جامعه و قداست به عنوان روح شهر مورد توجه واقع شده است. بر اساس نظریات ذکر شده می توان گفت شهرهای اسلامی شهرهایی هستند که بر اساس سه عنصر مذهب، حکومت و تجارت شکل گرفته اند؛ اما تجلی کالبدی این عناصر مسجد است که شهر اسلامی بر اساس آن مرکزیت می یابد. این شاخص در هر شهری که منسوب به اسلام باشد مدنظر قرار خواهد گرفت. همان طور که در شهر واسط نیز کارگزاران حکومت اسلامی آن را از نظر دور نداشته اند.

نظریاتی که مطرح شد عموماً مرتبط با نحوه شکل گیری شهر اسلامی است و به همین دلیل می¬توان شهر واسط را هم در پرتو آن بررسی کرد، چرا که مسلمانان به هنگام مکان یابی شهر به عوامل. جغرافیایی، فرهنگی و عقیدتی شهر توجه کردند. در ادامه به نحوه شکل گیری شهر واسط و تطبیق آن با نظریات مطرح شده می پردازیم.

بین النهرین خاستگاه جغرافیایی شهر واسط

در هر تمدن، شهرنشینی پدیده ای است اجتماعی که در آن ویژگی های فرهنگی، سیاسی، مذهبی و نوع تفکر جامعه ساکن در آن به صورت ملموس موجودیت می یابد.

تمدن بین النهرین به عنوان یکی از کهن ترین تمدن های جهان ارتباط وسیعی با پدیده شهرنشینی دارد و همواره به عنوان جایگاه تمدن باستانی شناخته شده است. بین النهرین یا میان دورود، ناحیه ای است در امتداد رودهای دجله و فرات و بین آن، که به دلیل منابع آبی فراوان به سرزمینی حاصلخیز و غنی تبدیل شده است. پس از ورود مسلمانان به بین النهرین این سرزمین به دو ناحیه عراق و جزیره تقسیم شد. مسلمانان در این سرزمین با دستاوردهای مدنی مردم آن آشنا شدند. و پس از انطباق با اصول اسلامی از آن ها بهره بردند و با استقرار در این منطقه اقدام به ساخت شهرهایی چون بصره، کوفه، واسط، بغداد و سامرا نمودند.

شهرسازی اسلامی در بین النهرین

اعراب مسلمان پس از ورود به سرزمین بین النهرین. به بهترین نحو از دستاوردهای آنها بهره بردند که بارزترین آن شهرسازی اسلامی بوده است. البته این امر بدین معنا نیست که شهرسازی اسلامی کاملاً منطبق با مدنیت بین النهرین است، چرا که مسلمانان قبل از آن با الگوی شهر اسلامی ـ مدینه ـ آشنا بوده اند.

آنچه وجه تمایز شهر اسلامی و شهرسازی بین النهرین را مشخص می کند ارتباط و اتصال مسجد به عنوان یک نهاد مذهبی، دارالاماره به عنوان یک مرکز سیاسی و بازار به عنوان شاخصه اقتصادی شهر می باشد. این در حالی است که در شهرهای بین النهرین انفصال و جدایی پرمعنایی میان قصر و معبد وجود داشت. البته در عصر کلدانی ها به عنوان آخرین اقوام ساکن در بین النهرین باستان، بر اثر نفوذ آشوری ها تا حدی بین معبد و قصر ارتباط و پیوند برقرار گردید.

نکته دیگر در خصوص بازار در شهر اسلامی و شهر بین النهرینی است. در شهر اسلامی همجواری مسجد و بازار بارزترین ویژگی شهر اسلامی می باشد که یکی از ابداعات مسلمانان است؛ حال آنکه در شهرهای بین النهرین بازار جزء کم اهمیتی از شهر است که ارتباط محدودی با معابد و اماکن مذهبی دارد.

نخستین تجربه ساخت شهر اسلامی در بین النهرین با ساخت کوفه و بصره آغاز گردید. شهر بصره در زمان خلیفه دوم به دست عُتبَه بن غَزوان بنا گردید. شروع ساخت آن را در سال ۱۴ ه. دانسته اند. این شهر در ابتدا با هدف ایجاد یک اردوگاه نظامی بنا شد، اما رفته رفته به شهری بزرگ تبدیل گردید که مسجد و دارالاماره هسته مرکزی آن را تشکیل می دادند.

پس از بصره، دومین شهری که مسلمانان بنیان نهادند، کوفه بود. این شهر نیز در زمان خلافت عمر بن خطاب تأسیس شد. مکان یابی شهر برعهده فرمانده سپاه سعد بن ابی وقاص بود. این شهر در سال ۱۷ ه.. بنا شد. معماری شهر کوفه ضمن تأثیر پذیری از معماری مدائن دارای هویت اسلامی بود. مرکزیت دادن به مسجد و اتصال نهاد مذهبی شهر به عناصر سیاسی و اقتصادی آن از مهم ترین ویژگی های این شهر می باشد.

سبک معماری بصره و کوفه، به عنوان مهم ترین شهرهای اسلامی در سه قرن نخست ه. ، در زمان امویان مورد تقلید حجاج بن یوسف ثقفی قرار گرفت و او این الگو را در شهر تازه تأسیس واسط پیاده نمود.

موقعیت جغرافیایی شهر واسط

شهر واسط در سال ۸۴ ه.. به دست حجاج بن یوسف ثقفی و در زمان خلیفه اموی عبدالملک ساخته شد. این شهر در میانه راه کوفه و بصره و در دو سوی دجله و فرات ساخته شد. پیش از اسلام نیز یکی از شهرهای مهم دوره ساسانی به نام «کسکر» در این منطقه واقع شده بود. حجاج شهر جدیدش را در یک موقعیت روستایی سرسبز ساخت و عملیات ساختمانی و عمرانی آن را با ساخت مسجد و دیگر تأسیسات شهری تکمیل کرد. واسط خاکی بسیار حاصلخیز داشت و غله بغداد را تأمین می کرد و به دلیل وفور محصولات کشاورزی، بازارهای آن نیز از رونق بسزایی برخوردار بود. و به دلیل داشتن ماهی خشک کرده که به آن «شِم» می گفتند شهرت بسزایی داشت.

موقعیت جغرافیایی مساعد شهر سبب شد تا زمینه توسعه و گسترش آن فراهم گردد. نهرهایی چون نهر قریش، نهر سیب و نهر بردودی نیز بر رونق و آبادانی این منطقه افزود و محلات و مناطق متعددی به شهر واسط ضمیمه گردید که معروف ترین آنها شهری به نام «رصّافه» بود که در ساحل چپ واسط بنا گردید و به معنای «سنگفرش» می باشد. نهر بان یا نهر آبان نیز در نزدیکی شهر واسط قرار داشت. این نهر پس از جدا شدن از دجله به بطائح یا مرداب ها سرازیر می شد. شهرت این نهر به آن اندازه بود که شهری به همین نام در اطراف شهر واسط بنا گردید. این نکته بیانگر تأثیر و تأثر عوامل جغرافیایی بر توسعه مدنی بود.

ابن حوقل در وصف شهر واسط می گوید:

بهشتی است که در میان حماه و کنِِّه قرار دارد و آن دو بر آن رشک می برند و رودخانه های دجله