پاورپوینت کامل تأملی در آموزش و پژوهش جغرافیای تاریخی در ایران ۹۵ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل تأملی در آموزش و پژوهش جغرافیای تاریخی در ایران ۹۵ اسلاید در PowerPoint دارای ۹۵ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل تأملی در آموزش و پژوهش جغرافیای تاریخی در ایران ۹۵ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل تأملی در آموزش و پژوهش جغرافیای تاریخی در ایران ۹۵ اسلاید در PowerPoint :

>

به رغم فراوانی متون کهن جغرافیای تاریخی در میان ایرانیان و با وجود آن¬که در دهه های اخیر درسی با عنوان «جغرافیای تاریخی» در دانشگاه های کشور تدریس می شود و پژوهشگرانی به پژوهش و مطالعه در این زمینه اشتغال دارند، مفهوم و مصداق این دانش بین رشته ای، همچنان دچار ابهام و گاه آمیختگی با دیگر علوم چون باستان شناسی و تاریخ محلی است. بر این اساس در مقاله حاضر پس از بررسی تعاریف، سابقه تدریس و شیوه آن و پژوهش های صورت گرفته، به مسائل و مشکلات مربوط به تدریس و پژوهش این دانش در ایران خواهیم پرداخت و راه حل هایی برای برون رفت از تنگناهای آن ارائه خواهیم کرد.

مقدمه: جغرافیای تاریخی و چالش تعریف

با آنکه بسیاری از متون کهن جغرافیایی را می توان در زمره متون جغرافیای تاریخی به شمار آورد و بر همین اساس بسیاری از جغرافی¬دانان قرون گذشته را از جمله پیشروان جغرافیای تاریخ نگاری دانست. عموماً فلیپ کلور آلمانی (قرن هفده میلادی)، نویسنده جغرافیای تاریخی آلمان را بنیان گذار جغرافیای تاریخی پنداشته اند. از زمان کلور تا قرن بیستم که این دانش بر اثرتلاش های دو جغرافی¬دان برجسته، کارل سائر و درونت ویتلزی، رونق بسیاری یافت، پیوسته شاهد نگارش آثاری با عنوان جغرافیای تاریخی مناطق و زمان های گوناگون توسط جغرافی¬دانان غربی هستیم. با این همه تنوع رخ داده در برداشت جغرافی دانان و نیز مورخان از مفهوم و مصداق جغرافیای تاریخی، دانشمندان قرن بیستم را به ارائه تعریف هایی اجماع آفرین واداشته است.

سائر در سخنرانی مشهور خویش در انجمن جغرافی دانان آمریکا (دسامبر ۱۹۴۰) اذعان می دارد که پژوهش در جغرافیای تاریخی امری دشوار است. وی همچنین فرهنگ را دارای ماهیتی تاریخی می داند. که به مدد جغرافیای تاریخی می توان فرهنگ انسانی و در واقع جغرافیای انسانی (اقامتگاه انسان) را مورد بررسی قرار داد. با دقت در این تصریح کارل سائر و توجه به روش هایی که وی آنها را در جغرافیای تاریخی پژوهی ضروری می داند. و نیز ویژگی ها و روش های جغرافیای تاریخی، به دست می آید که انسان عاملی مهم و تأثیرگذار بر جغرافیایی تاریخی و در نهایت، آفرینش فرهنگ است. پس جغرافیای تاریخی منطقه ای خاص را در یک دوره زمانی خاص مورد توجه قرار می دهد و به بررسی تعامل انسان و طبیعت و آثار فرهنگی آن می پردازد.

درونت ویتلزی نیز در سخنرانی ۱۹۴۴ م. در انجمن جغرافی دانان امریکا، پس از بحثی مستوفا در باب مناطق گوناگون در دوره های مختلف و تأثیرات خاص هر مکان در زندگی، آرا و عقاید انسان می کوشد تفاوت مفهوم مکان و زمان را به تصویر بکشد. ویتلزی که برداشتش از جغرافیای تاریخی بسیار شبیه سائر است، به منظور توجیه جغرافی دانان سنتی انجمن جغرافی دانان، تأکید می ورزد جغرافیای تاریخی دارای همان اصالت جغرافیاست، ولی داده های آن را تاریخ فراهم می آورد، هر چند ابزارها و ملاحظات معمول آن جغرافیایی است.

با این همه در نوشته هایی که پس از این دو در باب تعریف جغرافیای تاریخی، تعیین مصادیق، اهداف و روش پژوهش در آن، نوشته شده، جغرافیای تاریخی هر چه بیشتر از منظور بنیان گذاران اولیه خود دور گردیده، محیط را مد نظر قرار داده است. به نظر می رسد پس از جنگ جهانی دوم برخی ویژگی های اساسی این حوزه بین رشته ای تاریخ و جغرافیا تغییر کرده باشد، زیرا از این به بعد هدف آن فهم تکامل یک منطقه خاص جغرافیایی و بررسی تغییرات آن گردید. بر این اساس جغرافیای تاریخی باید به مطالعه تغییرات جغرافیایی منطقه های خاص و زمانی معین (در گذشته) بپردازد. در دهه های پایانی قرن بیستم نیز جغرافیای تاریخی بیشتر بر آن بود که تأثیر محیط های جغرافیایی را بر حوادث تاریخی نشان دهد.

از آنچه تاکنون آمد، روشن می شود هدف اصلی مبدعان جغرافیای تاریخی، مروّجان و محققان آن، عبارت است از اینکه اولاً، تأثیر محیط طبیعی و جغرافیایی را بر حوادث انسانی نشان دهد؛ ثانیاً، اگر جغرافیا را به علم بررسی روابط انسان و زمین تعبیر کنیم، جغرافیای تاریخی باید اقدامات انسان (به گفته سائر فرهنگ) را در گذشته مورد بررسی قرار دهد. به زبان ساده جغرافیای تاریخی مناطق خاص را در زمانی به خصوص (درگذشته) مورد بررسی قرار می دهد و تأثیر محیط را بر رخ دادن حوادث تاریخی و نیز دستاوردهای (فرهنگی) انسانی متبلور در محیط را می کاود. حال این سؤال مطرح است که آیا جریان تدریس و پژوهش جغرافیای تاریخی در ایران به این مقاصد اساسی اواسط و اواخر قرن بیستم دست یافته است؟

۱. جغرافیای تاریخی و دریافت ایرانیان از آن

جغرافی ا نگاری از نقاط اوج تمدن ایرانی ـ اسلامی است و جغرافی دانان آثار فراوان و گرانسنگی را از خویش به یادگار نهاده اند. پس از رواج جغرافیای تاریخی جدید نیز، به گزارش دکتر محمد حسن گنجی، تنها انجمن آثار ملی ایران، حدود یکصد عنوان کتاب را در زمینه جغرافیای تاریخی منتشر کرد. با این همه تاکنون تعاریف گوناگونی از جغرافیای تاریخی ارائه شده و هنوز بر سر تعریفی واحد توافقی حاصل نشده است؛ چنان که به نظر می رسد به علت مشترک بودن عنوان جغرافیای تاریخی در میان تاریخ و جغرافیا، مورخان و جغرافی دانان هر یک از دیدگاه خویش، تعریفی جداگانه در محتوا، موضوع، هدف و روش تحقیق خاصی برای جغرافیای تاریخی ارائه کرده اند؛ حتی برخی از مشاهیر جغرافیای تاریخی، مثلاً قرچانلو در جغرافیای تاریخی پس از معرفی دوازده شاخه برای جغرافیا در بحث از جغرافیای تاریخی (که آن را شاخه سیزدهم جغرافیا می داند)، با کمال تعجب می نویسد: در این باره تعریف خاصی وجود ندارد؟! برخی از افرادی که در تحقیقات خویش عنوان جغرافیای تاریخی را وارد می کنند نیز زحمت توضیح و تعریف این اصطلاح را به خود نمی دهند و به جای بحث از مسائل جغرافیای تاریخی، به ارائه مطالبی در تاریخ محلی می پردازند؛ غافل از اینکه اطلاعات مربوط به فتوحات، کیفیت فتح، احوال امرا و سلسله ها، اوصاف آن بلاد و شرح مزارها، مقابر و مشاهد و اماکن در دوره زمانی خاص، تاریخ محلی است. نه جغرافیای تاریخی.

از ابتدای تدریس جغرافیای تاریخی در دانشگاه های ایران، بنیان گذاران و پیشروان آن تنها به بحث از چند شهر مهم تاریخی پرداخته اند. و محققانی که عنوان جغرافیای تاریخی را بر تحقیقات و آثار خویش می نهند، پس از اشاراتی اندک به جغرافیای طبیعی محل، یکسره تاریخ محلی یا حتی عمومی را در قالب این عنوان بیان کرده و به نام جغرافیای تاریخی ارائه کرده اند؛ برای برخی نمونه های جدیدتر نهچیری نیز که جغرافیای تاریخی را بیوگرافی یک شهر یا منطقه می داند و آن را لازمه شناخت وجه تسمیه اسامی شهرها و تحول آنها قلمداد کرده، به نمونه هایی اشاره می کند. حتی نویسنده ای چون قرچانلو در تناقضی آشکار و در اوج آشفتگی تعاریف، جغرافیای تاریخی را معادل توپولومی (مطالعه وجه تسمیه شهرها و نقاط و ذکر اسامی نواحی) می خواند. برخی جغرافی دانان و نویسندگان مشهور چون اقتداری و برخی نویسندگان پیرو او، پا را از این هم فراتر نهاده و جغرافیای تاریخی را معادل شرح آثار و بناهای باستانی می دانند و به شیوه ای افراطی باستان شناسی را از آن برداشت می کنند.

البته در این میان برخی محققان، جغرافیای تاریخی را بسیار نزدیک بدانچه بنیان گذاران نیمه قرن بیستم و محققان اواخر قرن بیستم در می یافتند، معنا می کنند؛ برای مثال حسین شکویی در تقریظ خویش بر کتاب مقدمه ای بر جغرافیای تاریخی، اثر بیک محمدی «جغرافیای تاریخی را نگرش تاریخی به همه نوع مسائل جغرافیایی می داند که شامل تمامی شاخه های علم جغرافیا می گردد». او معتقد است:

باید در جغرافیای تاریخی بررسی فرایند اجتماعی مورد تأکید باشد، زیرا همه تاریخ بشر و به موازات آن تمامی پدیده های جغرافیایی حاصل همکاری اجتماعی مردم و یا برخوردهای اجتماعی است.

هم از این روست که بیک محمدی، در مورد علم جغرافیای تاریخی می نویسد:

رابطه انسان و طبیعت را در زمان گذشته بررسی کرده، لذا در این علم روابط مکانی انسانی را در قالب گذشته مطرح می گردد تا چگونگی مسائل جغرافیایی امروز بهتر درک شود.

به بیان دیگر، بیک محمدی جغرافیای تاریخی را همان جغرافیای انسانی (در گذشته) می داند. در عین حال ابوالفضل نبئی نیز در مقاله «روش تحقیق تاریخ از جغرافیا، نقش عوامل جغرافیایی در رویدادهای تاریخی یا بررسی مطالب جغرافیایی» تأکید می کند بحث از تغییرات جغرافیایی در طول زمان، مثلاً اینکه روزی دریاچه آرال و دریاچه خزر یکی بوده و امثال آن، در واقع تاریخ جغرافیا یا سرگذشت مناطق جغرافیایی است. از نظر او جغرافیای تاریخی به بررسی نقش جغرافیا در تاریخ، یعنی پیروزی ها، شکست ها، مهاجرت ها، تأثیر کوه ها، معابر، صحراها و. .. در شکل گیری حوادث تاریخی و نیز ساخت پایتخت ها براساس استقرار در قلب مناطق جغرافیایی و در ارتباط با تأمین امنیت و. .. می پردازد. ملاحظه می کنیم که حتی در برداشت نبئی نیز جغرافیای تاریخی تأکیدی فراوان بر انسان و نقش عامل محیط بر حوادث زندگی او دارد.

۲. آموزش جغرافیای تاریخی در ایران (برنامه ها و متون)

الف) برنامه های درسی

به گفته قرچانلو پیدایی جغرافیای تاریخی در کشور ما بیشتر از سه دهه سابقه ندارد. کرسی این درس به پیشنهاد دکتر منوچهر ستوده در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران و در رشته تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی (تاریخ و تمدن ملل اسلامی کنونی) تأسیس گردید. بعدها به همت و کوشش دکتر ابوالقاسم اجتهادی، مدیر وقت این گروه، درس جغرافیای تاریخی در برنامه هر سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری این رشته گنجانده شد. اما دکتر گنجی اولین معلم جغرافیای تاریخی دانشگاه تهران را استاد سعید نفیسی (در رشته تاریخ و جغرافیای آن روز دانشکده ادبیات) می داند. گنجی در عین حال از تدریس استاد فقید دیگر این دانشگاه، حسینعلی ستوده یاد کرده، از تدریس خویش طی سال های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۴ در کلاس های فوق لیسانس جغرافیا نیز سخن گفته است. به رغم این اختلاف نظر قرچانلو و گنجی در مورد نخستین مدرس این درس، هر دو در مورد نخستین متن درسی آن روزگار، یعنی کتاب جغرافیای تاریخی لسترنج، توافق دارند. از نیمه دوم دهه ۱۳۴۰ کم و بیش الگویی برای تدریس این درس بوده است. البته گویا نفیسی در مباحث خود به ذکر چند شهر تاریخی چون ری، قم، همدان و نیشابور اکتفا کرد؛ چنان که حسینعلی ستوده هم بر این منوال عمل می نمود. با این حال گنجی روش تدریس خویش را در عنوان کردن مباحث جغرافیای انسانی درس مذکور دارای تفاوتی کلی با روش این استادان ذکر می کند. اما توضیح نمی دهد این تفاوت کلی در چه چیزی و به چه شکلی بوده است؟!

طبیعتاً این نوع تدریس ها نواقصی داشت که اجمال و محور بودن تاریخ محلی از آن جمله بود؛ از این رو پس از انقلاب اسلامی در ایران که برنامه های درسی تغییر کرد، افرادی چون قرچانلو که سابقه ای طولانی در تدریس این درس داشتند، کوشیدند آن را در مجرای علمی و محققانه تری قرار دهند. پس از این فراز و نشیب ها بود که درس جغرافیای تاریخی در رشته های تاریخ و تمدن ملل اسلامی، تاریخ، جغرافیا و ایران شناسی کم و بیش تدریس گردید؛ اما نگاهی به سرفصل های درسی امروز این رشته ها، توفیق یا عدم توفیق فراهم آمدن این مجرای عملی و محققانه تر را می تواند نشان دهد.

در «مشخصات کلی، برنامه درسی و سرفصل» دوره کارشناسی رشته تاریخ و تمدن ملل اسلامی، مصوب جلسه ۱۵/۹/۱۳۸۴ شورای برنامه ریزی وزارت علوم که طراحی گروه مزبور در دانشگاه تهران است و اکنون در برخی دانشگاه ها چون فردوسی مشهد، الزهراء، قزوین، زنجان و تربیت معلم آذربایجان و ناگزیر برخی واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی اجرا می گردد، به شش واحد درسی بر می خوریم؛ در دو واحد نخست، «جغرافیا نگاری در اسلام» بدون پرداختن به مفهوم، تعریف، و موضوع، هدف و رویکرد و مسائل خاص تدریس جغرافیای تاریخی، تنها به ذکر تاریخچه جغرافیا در میان مسلمانان و ملل پیش از آنان پرداخته شده است آن گاه در دو درس دو واحدی با عنوان «جغرافیای تاریخی جهان اسلام ۱ و ۲»، ضمن ارائه مطالب پراکنده جغرافیایی، غالباً مباحثی در تاریخ محلی ارائه گردیده است.

در سرفصل کارشناسی ارشد این رشته (در دانشگاه تهران) نیز با اینکه عنوان درس به «روش تحقیق در جغرافیای تاریخی» تغییر یافته و هدف آن، آشنایی با مآخذ و روش های تحقیق در جغرافیای تاریخی است، اما تأکید بر اینکه در تدریس این درس، باید از آثار باستانی، متون گوناگون تاریخی، جغرافیایی و ادبی، سنگ نوشته ها و آثار عتیقه بهره برد، فضای دروس باستان شناسی و تاریخ محلی را به ذهن متبادر می سازد و همچنان نشان دهنده شباهت های جدی میان این سر فصل و سرفصل کارشناسی این رشته است. البته در سر فصل کمیته تخصصی تاریخ، مصوب جلسه ۲۰۹ شورای عالی برنامه ریزی وزارت آموزش عالی، درس «جغرافیای تاریخی ایران» جزو دروس مشترک دوره دکتری رشته تاریخ آمده است. لیکن در این سرفصل همچون سرفصل رشته تاریخ و تمدن و ملل اسلامی، منبعی برای تدریس ذکر نشده، همچنان سیطره تاریخ محلی به چشم می خورد. با وجود این در برخی عناوین محدود، چون بررسی وضع طبیعی و اقلیمی ایران در مورد زندگی مردم این سرزمین و مسئله آب و زمین و ارتباط آن با زندگی مردم نوعی احساس نزدیکی به جغرافیای تاریخی هویداست. هر چند در سرفصل کارشناسی ارشد رشته تاریخ، مصوب ۱۵/۹/۱۳۷۱ شورای عالی برنامه ریزی، اصولاً این درس وجود ندارد. در مقطع کارشناسی تاریخ نیز ضمن دروس پیش نیاز، دو واحد جغرافیای تاریخی جهان، دو واحد جغرافیای تاریخی ایران و دو واحد جغرافیای تاریخی سرزمین های اسلامی آمده که صرف نظر از تفاوت عناوین آنها و نبودن منبعی پیشنهادی در تدریس فضای سرفصل ها به شدت تاریخ محلی محور است؛ از طرف دیگر کم اهمیت شدن درس جغرافیای تاریخی، از دوره دکتری به مقطع کارشناسی رشته تاریخ نیز می تواند نشان دهنده بذل توجهی اندک به آن باشد. البته در مصوبه جلسه ۳۳۳ شورای عالی برنامه ریزی وزارت آموزش عالی، مورخ ۲۳/۱۰/۱۳۷۵، درس جغرافیای تاریخی سرزمین های اسلامی جزو دروس اختیاری رشته تاریخ مطرح گردیده است که اختیاری بودن آن و نیز وجود درسی به نام کلیات جغرافیا (با تکیه بر جغرافیای ایران)، ضمن دروس پایه الزامی را برای دانشجو در توجه به جغرافیای تاریخی، یادگیری و درک آن ایجاد نمی کند.

شاید برنامه های درسی رشته های گوناگون تاریخی اندکی نشان از توجه به جغرافیای تاریخی داشته و تأسیس رشته هایی تازه چون ایران شناسی، خبر از بروز تحولاتی کیفی در سرفصل های درسی بدهد، اما دقت در برنامه های درسی این رشته های تازه تأسیس نیز (مثلاً سرفصل کارشناسی، مصوب جلسه ۵۴۰ شورای گسترش آموزش عالی، مورخ ۲۲/۱۲/۱۳۸۳) نشان می دهد در این رشته هم کار بر منوال رشته های تاریخی است و چیز