پاورپوینت کامل الگوی اخلاقِ مناظره ای امام رضا علیه السلام برای ارائه در رسانه ملی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل الگوی اخلاقِ مناظره ای امام رضا علیه السلام برای ارائه در رسانه ملی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل الگوی اخلاقِ مناظره ای امام رضا علیه السلام برای ارائه در رسانه ملی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل الگوی اخلاقِ مناظره ای امام رضا علیه السلام برای ارائه در رسانه ملی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

>

علی محمد آذربخش[۱]

پیمان باقرپور[۲]

چکیده

توجه به محتوای ایدئولوژیک رسانه ملی که بر مبنای دین مبین اسلام و پایه های عقیدتی حکومت توحیدی بنیان شده است، ایجاب می کند تا با برخورداری از جلسات بحث و مناظره و جدال احسن در رسانه ملی، به عنوان رسمی ترین ابزار نشر فرهنگ و معارف اهل بیت علیهم السلام در جامعه امروزی، به لوازم و اصول این نوع از گفت وگو و ضرورت تطابق آن با سیره عملی و رفتاری اهل بیت:، توجه جدی داشته باشیم.

از جمله مصادیق این سیره رفتاری و منش اخلاقی، زندگی گوهربار امام رضا علیه السلام است که از اصول و قواعدی سرشار است که امروزه در عرصه های گوناگون قابل بهره برداری است. توجه به اصول و هنجارهای اخلاقی در روابط اجتماعی و گفت وگوهای دینی، اعتقادی و علمی عمیق، نکته ای است که با مطالعه مناظره های امام رضا علیه السلام با افراد و اندیشه های گوناگون، به خوبی قابل دست یابی است.

امروزه با توجه به اهمیت مناظره در رسانه ملی، برای کارکردهای مختلفی مانند آگاهی بخشی همه جانبه، مشارکت سیاسی و اعتمادسازی نسبت به رسانه و نظام سیاسی، ارائه اصولی اخلاقی برای این مناظره ها نیز ضروری به نظر می رسد. این نوشتار می کوشد با توجه به اصول مستتر در مناظرات امام رضا علیه السلام با افراد و اندیشه های گوناگون، به ارائه الگویی اخلاقی برای استفاده در رسانه ملی بپردازد.

۱. طرح مسئله

مناظره یکی از قالب های گفت وگو برای دست یابی به حقیقت است. از عالمان حوزه های مختلف، به ویژه اندیشمندان دینی این مقوله در طول تاریخ و به شکل های گوناگون بهره برده اند. در عصر جدید و با توجه به منازعات و رقابت های سیاسی موجود در معادلات نظام های سیاسی، از این قالب بیشتر استفاده شده است.

در این گفت وگوها، شیوه های به کارگیری مناظره در بسیاری از موارد با اصول اساسی مناظره استاندارد و چارچوب های تئوریک گفت وگوهای صادقانه و به دور از غرض ورزی، سنخیت قابل ملاحظه ای ندارد.

نکته دیگر آنکه با توجه به انتشار این گونه های گفت وگوها از مجاری و ابزارهای ارتباطی و رسانه ای و قدرت اثرگذاری آنها بر طیف وسیعی از افکار عمومی، باید چارچوبی مدون و اخلاقی تهیه شود تا این قالب رسانه ای، برای مخاطبان قدرت تصمیم گیری حقیقی را فراهم سازد؛ زیرا به همان اندازه که توانایی شناخت مسیر مطلوب و صواب را داراست، قابلیت شبهه سازی و تشویش اذهان عمومی در این نوع از گفت وگو های رسانه ای نیز وجود دارد که در نهایت، انتخاب اصلح و گرایش به حقیقت را برای افکار عمومی دشوار می کند.

وقتی گفت وگوها و مناظره ها در جلسه ای کوچک و با حضور افراد کمی صورت می گیرد، تأثیر مثبت و منفی آن اندک است، اما وقتی چنین بحث هایی به رسانه ها کشیده می شود، بازتاب آن (چه مثبت یا منفی) عمومیت می یابد و حساسیت بیشتری دارد. در چنین مواقعی، ضرورت توجه به رعایت اصول وآداب «اخلاقِ مناظره» بیشتر حس می شود.

در کشور ما با توجه به بنیان های ایدئولوژیک اسلامی و شرعی و لزوم حاکمیت گفتمان دین مبین اسلام در جنبه های گوناگون اخلاقی و رفتاری و در سطوح فردی و اجتماعی، ضرورت دارد با بهره گیری از اصول و اسلوب های سبک زندگی اسلامی، برای مناظره رسانه ای، الگویی جامع و قابل اتکا به موازین دقیق دینی و اخلاقی ارائه شود.

در این میان، یکی از الگوهای مناظره ای قابل حصول برای ارائه در رسانه ملی، استخراج شیوه های گفت وگو و بحث مناظرات امام رضا علیه السلام است؛ زیرا اندیشه های مختلف فلسفی و کلامی بسیاری در دوران زندگی حضرت رضا علیه السلام در معرض برخورد با یکدیگر بودند و خلیفه وقت، مأمون نیز به ظاهر به ترجمه و بحث و گفت وگو میان این اندیشه ها رغبت نشان می داد.

مناظرات امام هشتم علیه السلام – آن گونه که در تاریخ ثبت شده و به دست ما رسیده است – در مقابل سه گروه ملحدان، اهل کتاب و متکلمانِ دیگر فرقه های اسلامی بوده است که معمولاً در بیان آغاز این مناظرات، چنین روایت کرده اند که مأمون به وزیر مخصوصش، فضل بن سهل دستور می داد، پیروان مکاتب گوناگون مانند جاثلیق، عالم بزرگ مسیحی و رأس الجالوت، پیشوای بزرگ یهودیان و رؤسای صائبین و هربذ اکبر، پیشوای بزرگ زرتشتیان و نسطاس رومی، عالم بزرگ نصرانی و همچنین علمای دیگر علم کلام را فراخواند تا سخنان امام رضا علیه السلام را بشنوند و آن حضرت هم به سخنان آنها گوش بدهد. (ابن بابویه،۱۳۷۳: ۳۱۳) کتاب های روایی و کلامی شیعه، از امام رضا علیه السلام مناظرات و گفت وگوهای بسیاری را ثبت کرده اند که قدیمی ترین منبع در این باره، کتاب عیون اخبار الرضا علیه السلام است که مناظرات آن حضرت را در چند باب گردآورده است. (خطیبی کوشکی،۱۳۸۶: ۵۰)

توجه به شاخصه های ذاتی و معرفتی این مناظره ها، ترسیم کننده الگویی مناسب در برگزاری و شکل دهی به مناظرات تلویزیونی است. بدین منظور برای دست یابی به این امر مهم، نخست به بررسی مفاهیم کلیدی و مورد نیاز در بحث، اشاره، سپس با توجه به شاخصه های مناظره رضوی، به تبیین و طراحی الگویی برای رسانه ملی پرداخته می شود.

در این نوشتار، به اصول روشمند موجود در شیوه مناظره امام رضا علیه السلام اشاره می شود که همواره و در همه مناظرات آن حضرت رعایت می شد و به عنوان اصول مؤکد در مباحثات عالمان دینی، با مؤلفه هایی همچون رویارویی عقلی در مباحث معرفتی، دوری از مغالطات رایج و اختلاط های ناصواب و بهره گیری از اخلاق عملی – اسلامی، همراه بوده است.

۲. تعریف مفاهیم

در این بخش و پیش از وارد شدن به ادبیات و مبانی نظری این مطالعه، نخست به بررسی و تعریف برخی از مهم ترین مفاهیم مورد نظر خواهیم پرداخت:

۱-۲. اخلاق

واژه «اخلاق»، جمع «خلق» است که در لغت به معنای «سرشت و سجیه» آمده است؛ اعم از سجایای نیکو و پسندیده مانند راست گویی و فروتنی یا سجایای زشت و ناپسند همچون دروغ گویی و غرور نابه جا. غرایز، ملکات و صفات باطنی انسان، «اخلاق» نامیده می شود و به رفتاری که از این خلقیات ناشی می شود، «اخلاق» یا رفتاری «اخلاقی» می گویند. در عموم کتاب های لغوی، واژه «اخلاق» با واژه «خَلق» و «خُلق»، در اصل یکی شمرده شده است، اما «خَلق» به هیأت، شکل و صورت هایی که با چشم درک می شود، اختصاص یافته و خُلق به قوا و سجایایی که با بصیرت درک می شود، مختص شده است. (شریفی، ۱۳۸۶: ۲۵)

در مفهوم اخلاق در لغت، چندان اختلافی نیست. سرشت، سجیه یا طبیعت، همگی از امری نفسانی در انسان حکایت می کند که بر آن خُلق اطلاق می شود. اخلاق مجموعه صفات روحی و باطنی انسان است و گاه به برخی اعمال و رفتاری که از خلقیات درونی انسان ناشی می شود، اخلاق گفته می شود. (همان: ۲۶)

آیت الله جوادی آملی، اخلاق را این گونه تعریف می کند: «اخلاق عبارت از ملکات و هیئت های نفسانی است که اگر نفس به آن متصف شود، به سهولت کاری را انجام می دهد. همان طور که صاحبان صنعت ها و حرفه ها به سهولت کار خود را انجام می دهند، صاحبان ملکات فاضله و رذیله هم به سهولت کار خوب یا بد می کنند. پس اخلاق عبارت از ملکات نفسانی و هیئات روحی است که باعث می شود کارها، زشت یا زیبا، به آسانی از نفس متخلق به اخلاق خاص، نشئت گیرد». (جوادی آملی، ۱۳۷۸: ۲۶)

۲-۲. مناظره

مناظره در لغت، به معنای «نظر همراه با بصیرت» است. در اصطلاح نیز نگاه با بصیرت دو طرف گفت وگو درباره مسئله مورد چالش برای اظهار صواب و حقیقت است. (دهخدا، ۱۳۷۲: ج۱۲: ۴۱۵) در مناظره، هر طرف می کوشد براساس روش پرسش و پاسخ، افکار دیگری را شناسایی و با نقد آن، درستی و نادرستی فکر و نظری را ارائه دهد و موجبات تغییر و تبدیل نگرش و بینش طرف مقابل یا شنوندگان را فراهم آورد، تا از این رهگذر به گوهر حقیقت دست یابد. مناظره گفت وگوی دو یا چند نفر درباره موضوعی خاص است که مناظره کنندگان در آن اتفاق نظر نداشته باشند و هرکس بکوشد با آوردن دلایل، شواهد و مستندات، نظر خود را ثابت کند و اصولاً یکی از اشکال مهم و رایج حل تنازع با دوست، مخالف یا دشمن اجتماعی است. (آقابخشی، ۱۳۸۹: ۴۲)

۳-۲. رسانه ملی

«رسانه به معنای ابزار، وسیله و کانال ارتباطی است. رسانه وسیله ای برای نقل و انتقال اطلاعات، ایده ها و افکار فرد، گروه یا جامعه ای خاص و وسیله ای است برای دریافت همان اطلاعات، ایده ها و افکار توسط فرد، گروه یا جامعه ای دیگر است. در این تعریف، رسانه هم از نگاه کارورز رسانه ای و هم از نگاه مخاطب رسانه ای، مورد توجه قرار گرفته است» (مک کوئبل، ۱۳۸۶: ۱۸ – ۱۷)

در این پژوهش، مراد از رسانه ملی، تلویزیون جمهوری اسلامی ایران است. رسانه ملی، ابزاری حکومتی است که از راه امواج صوتی و تصویری، پیام هایش را در قالب برنامه های گوناگون برای مخاطبان پخش می کند و از راه فرهنگ و هنر، آنها را تثبیت یا ارتقا می بخشد. منظور از رسانه ملی، عبارت از شبکه های رادیویی و تلویزیونی سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران است که در شبانه روز، از راه امواج برای مخاطبان به روی آنتن، فرستاده می شود و مخاطبان، رادیو و تلویزیون دریافت می کنند.

۴- ۲. اخلاقِ رسانه ای

در دایره المعارف بین المللی ارتباطات، «اخلاقِ رسانه» یا همان اخلاقی که از سوی رسانه های رادیو، تلویزیون، روزنامه و مانند آن انتشار می یابد، عملاً یکی از بخش های اخلاق حرفه ای و اخلاق حرفه ای نیز یکی از بخش های اخلاق اجتماعی، پنداشته می شود. به این ترتیب، اخلاق رسانه ای، نقطه تلاقی علم اخلاق با کارورز رسانه ای است. (لبیبی،۱۳۸۸: ۴)

با توجه به ویژگی های مقوله اخلاق، اخلاق رسانه ای مرتبط با ارزش ها و هنجارهاست. بدین معنا که مجموعه قواعد و اصول اخلاق باید به وسیله ارتباط گر و سازمان ارتباطی، رعایت شود و از این نظر با حقوق و قانون رسانه ها متفاوت است. ممکن است بسیاری از شگردهای رسانه ای، به ظاهر با هیچ اصل، بند و تبصره ای از حقوق و قانون تنافی نداشته باشد، اما ممکن است با اصول اخلاق منافات داشته باشد.

قواعد و هنجارهای اخلاقی، مجموعه هنجارهایی است که یک جامعه رعایت آن را برای حفظ منافع اساسی خود مناسب می یابد. (فولادی، ۱۳۸۹: ۱۲۵) اخلاق رسانه به میزان زیادی به رسانه ها کمک می کند تا اصول و قواعد کلی را پدید آورند، به گونه ای که این اصول با عملکرد اخلاقی افراد مطابقت داشته باشد. بنابراین، منظور از «اخلاق رسانه»، معرفی چارچوب نظری است که اصحاب رسانه ها ملزم به رعایت آن هستند، به گونه ای که رعایت آن، در نهایت به اخلاق عملی بینجامد. (لبیبی، ۱۳۸۸: ۱)

از سوی دیگر، اخلاق رسانه ای با ارزش ها و هنجارها سر و کار دارد؛ ارزش ها و هنجارهایی که از درون فرهنگ جامعه و در جامعه اسلامی – ایرانی، از درون فرهنگ اسلامی – ایرانی سر بر می آورد. اخلاق رسانه ای، تابع اصول و قواعدی کلی و جهان شمول است، اما به سبب نشئت گرفتن آن از مجموعه ارزش های درون جامعه، می تواند از جامعه و فرهنگی به جامعه و فرهنگ دیگر متفاوت و متغیر باشد.

۵ -۲. اخلاق مناظره

«اخلاق مناظره»، مجموعه قواعد، اصول و هنجارهای اخلاقی است که باید به وسیله طرفین مناظره، قبل، بعد و در حین مناظره رعایت شود. برای تنظیم روابط در مناظره باید هنجارها واصولی وجود داشته باشد که افراد را از حد خدشه دار ساختن ارتباط برحذر دارد. این هنجارها و اصول که افراد را از منافع شخصی و آنی دور می سازد و آنان را در ارتباط با منافع کلی و مجرد دیگران قرار می دهد، «هنجارها و اصولِ اخلاقی» است که طرفین مناظره، ملزم به رعایت آنها هستند. (مهدی زاده، ۱۳۷۵: ۸۳)

۳. پیشینه مناظرات تلویزیونی

مناظرات تلویزیونی با توجه به فراگیری دامنه پوشش امواج تصویری تلویزیون، سهل الوصول بودن و بهره گیری از جذابیت هایی بصری و زیبایی شناسی این رسانه، همواره اهمیت فوق العاده ای داشته است. واقعیت آن است که مناظره های تلویزیونی، یکی از پرطرفدارترین و جذاب ترین ساختار های تلویزیونی است. این ساختار رسانه ای، به دلیل ارتباط با مسائل و موضوعات مختلف مبتلابه مردم و به ویژه به سبب ماهیت انتقادی و نفوذی که در درون خود دارد، می تواند میلیون ها مخاطب را فعالانه و با انگیزه جدی، پای برنامه های رادیویی و تلویزیونی بنشاند.

در ایران، آغاز مناظرات تلویزیونی، به بعد از شکل گیری انقلاب شکوهمند اسلامی برمی گردد. در روزهای مهرماه سال ۱۳۶۰، سلسله مناظره هایی در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران برگزار شد که یک طرف آن احسان طبری و نورالدین کیانوری، از اعضای حزب توده و در سوی دیگر، شهید آیت الله دکتر بهشتی، از اعضای حزب جمهوری اسلامی و آیت الله مصباح یزدی بودند. البته افراد دیگری چون حبیب الله پیمان، به نمایندگی از جنبش مسلمانان مبارز و مهدی فتی پور از سازمان فداییان خلق هم در این مناظره شرکت کردند.

پس از این زمان و با فروکش کردن بحث های عقیدتی، به دلیل مباحث داخلی چون جنگ و نیز تثبیت نظام، مناظره از کادر تلویزیون رخت بربست تا اینکه در رقابت های انتخاباتی ریاست جمهوری از دوره هفتم، به سبک بسیار ساده ای شروع شد، اما مناظره های دهمین دوره ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۸، پدیده ای نوظهور در تاریخ دموکراسی و انتخابات ایران و یک اقدام رسانه ای جسورانه از سوی صدا و سیما بود که مشارکت حداکثری مردم و روشن شدن مواضع نامزدها را در پی داشت و بنا بر نظرسنجی های علمی، مخاطبان بی نظیری را به خود جذب کرد و به استناد آمار منتشر شده، پربیننده ترین برنامه تاریخ تلویزیون ایران، مناظره نامزدهای دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری است. (زابلی زاده، ۱۳۸۹: ۱۴)

برگزاری مناظره های گوناگون در عرصه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظایر آن، یکی از رایج ترین شیوه های شنیدن نظریات مختلف در یک جامعه است. باید پذیرفت که هر مناظره با توجه به موضوع و البته شیوه برگزاری آن، قواعدی خاص را می طلبد.

البته چارچوب مناظره باید ضمن رعایت اصول و قواعد اخلاقی، قالب های آزادی بیان را برای اشخاص حاضر در گفت وگو فراهم آورد؛ زیرا با بیان آزاد واژگان و ساختن تصویری واقعی است که یک مناظره می تواند برای مخاطبان جذاب و باورپذیر باشد. از سوی دیگر، نکته اصلی در یک مناظره، وجود نظریات متفاوت در کنار یکدیگر است.

۴. اصول مناظره در فرهنگ اسلامی

مناظره در تاریخ فرهنگ بشری، سابقه ای طولانی دارد. برای نمونه، قرآن کریم مناظره حضرت ابراهیم علیه السلام را با ستاره پرستان نقل کرده است. (انعام: ۷۷) می توان گفت از صدر اسلام، که یهود و نصار، به حضور پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می رسیدند، مناظره رواج داشته است.

ریشه مناظره، «نَظَر» است که باگرداندن چشم به این طرف و آن طرف، آنچه را در مقابلش قرار دارد، رؤیت می کند؛ تمثال برداری می نماید و به تصویر می کشد. «راغب اصفهانی» می گوید: «مردم نظر را دیدن معنا می کنند و نخبگان به معنای بصیرت، بینش، تشخیص، ادراک و تدبّر کردن، گرفته اند. مهلت، در اموری متحیر بودن، چشم به راه بودن، معانی دیگری هستند که از نظر و اشتقاق های آن فهمیده می شود». (راغب اصفهانی، ۱۴۰۴ ه.ق: ۲۳)

راغب اصفهانی، مناظره را مباحثه، رقابت کردن با یکدیگر در بحث می داند که همان معنای اصطلاحی گفت وگو، درباره مطلب و موضوع خاصی است. (همان: ۲۴)

مناظره، مشارکت دو نفر یا دو گروه درباره چیزی است که می خواهند برایشان روشن شود. آنها به اشتراک، موضوعی را به گفت و شنود می گذراند تا حقیقت آن آشکار شود. به سخنی دیگر، با هم و همراه هم، نکته های پنهان موضوع را کشف می کنند و آن گاه که مطلب مشخص می شود، آن را می پذیرند.

بنابراین، «مناظره»، افزون بر معنای مشارکت در گفت وگو و بحث کردن با هم، معنای ویژه آن که در نفسِ مناظره نهفته است، این است که در نهایت، دو طرفِ بحث، از نظر فکری و عقیدتی، درباره موضوع مشترک، باید به نتایج روشن و شفافی برسند.

نکته اصلی در مناظره و مباحثه، «شبیه سازی» است. بحث کننده دنبال ایجاد دگرگونی در ساختار فکری کسی است که مانند او می خواهد همین نقش را بازی کند و تأثیر همانندی بر او گذارد و می توان گفت، مناظره کننده برای رسیدن به این هدف می کوشد.

هر یک در مناظره گمان می کنند، مسیر حق را می پیمایند و درصدد برمی آیند طرف مقابل را همانند خود کنند. از این رو، گام به گام، اندیشه های او را از ذهنش پاک، و جای گزین آن را برایش مطرح می کند تا عقاید او را تغییر دهد و وی را هم عقیده خود سازد.

آنچه از دیدگاه اسلام، در این باره اهمیت دارد، «اتمام حجت» و انجام وظیفه در این راه است، نه اینکه حتماًَ خواهیم توانست طرف گفت وگو را هم فکر خود سازیم، گرچه تلاش ما بر این نکته است، ولی اگر نتوانستیم تا این حد پیشرفت کنیم، دست کم اتمام حجت کرده باشیم. (مجلسی، ج۱: ۱۶۶)

همان گونه که خداوند متعال برای «اتمام حجت» به ارسال رسل پرداخت، پیامبران نیز بر این خط مشی حرکت کرده اند و مجادله های آنان با قوم خود، در وهله نخست برای هدایت آنان و آنان را مانند خود گرداندن است. اگر چنین نشد، برای اتمام حجت بوده که هم آنان وظیفه خود را انجام دهند و هم حجت را بر قوم خود تمام کنند تا در پیشگاه خداوند، مسئولیتی نداشته باشند. مناظره کننده نیز باید از این برنامه غافل نباشد و برای انجام آن، همت عالی داشته باشد.

۱ – ۴. ابزار مناظره

برای انجام هرکاری به وسیله مخصوص آن نیاز است. بدون بهره مندی از ابزار ویژه نمی توان به هدف و منظور خود رسید. از این رو، پیش از ورود به هر امری، باید امکانات خاص آن را فراهم کرد. ابزارهای مناظره عبارتند از:

الف) علم

شناخت و معرفت هر مطلبی، نخستین گامی است که باید برداریم تا بتوانیم با آگاهی کامل و اطلاعات لازم، در آن عرصه وارد شویم و بی هیچ عیب و نقصی، هدف مورد نظر را بیابیم و کار را به پایان رسانیم. کار کارشناسی برای هر موضوعی از ضروریات است که خرد آن را تأیید می کند. ما به هر چه بنگریم، دانش از اساسی ترین اجزای تشکیل دهنده آن به شمار می آید.

ب) حلم

دانشمند تند مزاج و زودرنج یا کسی که زود واکنش نشان می دهد، برای مناظره مناسب نیست. مناظره، انسان بردبار می خواهد که هر چه هم گفتارش می گوید، او را برافروخته نکند و شکیبایی او را زایل نسازد و حالت مدارا و سازش را از دست ندهد و به عکس، با متانت، ملاطفت، خویشتن داری و دندان روی جگر گذاشتن، فقط از دانش خود بهره ببرد تا در شبیه سازی موفق شود و برگ برنده را به خود اختصاص دهد.

یکی از عوامل بسیار مهم، کارآمد و اثرگذار پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، در مدت سال که آن همه توفیق برای گسترش اسلام به دست آورد، بردباری و مدارا با کج اندیشان و نا آگاهان بود. امام علی علیه السلام در این باره می فرماید: «عقل هر کس، تا وزیری مثل حلم نداشته باشد، سنجیده نشود». (غرر الحکم: ۵۹۲)

ج) مهارت

عالم و کارشناس بحث، باید علاوه بر بردباری، از مهارت و تخصص لازم در این امر مهم برخوردار باشد، و گرنه نمی تواند از عهده مأموریتی به این مهمی برآید.

کسی که می خواهد در این باره از مهارت و نوآوری برخوردار شود، باید افزون بر دانش کافی، احتجاجات انجام شده را مطالعه کند تا به تسلط کامل دست یابد و پس از آن، در میدان مناظره و جدال گام گذارد. برای ماهر شدن در گفتمان، تمرین جزو ابزار ابتدایی است.

۲ – ۴. روش های پسندیده مناظره

برخی از مهم ترین روش های پسندیده در مناظره عبارتند از:

۱ – ۲ – ۴. شناخت فکر و روحیه

شاید مهم ترین نکته ای که در بحث باید به آن توجه شود، به دست آوردن دانش و آگاهی طرف مقابل است.

سنجیدن ظرفیت فکری، عقل و درایتِ طرف مقابل سبب می شود دروازه گفت وگو باز شود. وقتی انسان به شناخت هم بحث خود پرداخت، به اندازه درک او سخن می گوید تا از مرز نیروی گیرایی یا اثرپذیری او تجاوز نکند. در غیر این صورت، به هدف مناظره نخواهد رسید.

با این نوع شناخت آگاهی و ظرفیت فکری، می توان به اندازه عقل و درایت، با هم کلام خود در مناظره گفت وگو کرد. همچنین، دقت بر این نکته ضروری است که باید توجه داشت، با اندیشه ای که او قبول دارد، بحث کرد تا حالتِ زدگی و فرار از گفت و شنود پدید نیاید. وقتی امام علی علیه السلام ابن عباس را برای بحث با خوارج فرستاد، سفارش کرد: «در مناظره با آنان از قرآن استفاده نکن؛ زیرا قرآن معانی گوناگونی در بردارد. وقتی آیه ای می آوری، آنان نیز با آیه دیگری پاسخ می دهند. از سنت پیامبر برایشان دلیل آور، چون نمی توانند آن را رد کنند و گریزگاهی برای خود بیابند». (نهج البلاغه: نامه۷۷)

۲ – ۲ – ۴. گفتار ناصحانه

بررسی شیوه های مناظرات پیامبران در فرهنگ اسلامی، نشان می دهد پیامبران از درِ ستیزه جویی و خصومت با مردم وارد گفت وگو نمی شدند، بلکه دلسوزانه و برای هدایت مردم، به آنچه صلاح آنان درآن وجود داشت، سخن می گفتند. قرآن این روش پیامبران را با واژه نُصح، مطرح کرده است. (اعراف: ۶۸ و ۶۲؛ هود: ۳۴؛ قصص: ۱۲)

از این رو، مناظره گر باید از آن به عنوان یک اسوه پایدار و همیشگی سود بجوید. همچنین باید مراقب باشد، به طرف گفت وگوی خود، گزند عقیدتی نزند و او را از گزند عقاید دیگران که در او اثر کرده است، در امان نگاه دارد و از تأثیر آنها بر او بکاهد که این رفتار، ناصحانه و دلسوزانه است.

در گفتمان یا مجادله قرآنی، برای عناد و دشمنی جایگاهی وجود ندارد. اگر مناظره با این حالت آغاز شود، دیگر در راه حق، سخن گفتن و به راه حق رساندن، معنا ندارد. بدگمانی دروازه ای به روی شیطان گشودن است. در واقع، زمینه دشمنی را فراهم می آورد. شهید ثانی در منیه المرید یادآورد می شود: «باید او چنین تصور کند که طرف و شریک مناظره او، یار و یاور اوست. نباید طرف خود را به عنوان خصم و دشمن خویش تلقی کند». (شهید ثانی، ۱۵۵)

۳ – ۲ – ۴. حق پذیری

در مناظره، حق پذیری، محوریت دارد. طرفین مناظره به دنبال حق هستند تا آن را بیابند و در مقابلش سر تسلیم فرود آورند. این برخاسته از حق گرایی فطرت انسان است، اما آنچه این کشش را تحت تأثیر قرار می دهد، لجبازی یا لجاجت است. لجاجت در بستر خود رأیی، جای دارد و به کسی لجباز می گویند که بر آنچه خود می فهمد، تکیه می کند، آن را درست می داند و بر آن اصرار می ورزد. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله ما را فرا می خواند که از این صفت مذموم، دوری گزینیم؛ زیرا آغاز آن نادانی، آخرش، پشیمانی است. (تحف العقول: ۲۰)

چیزی که در حوزه جهالت قرارگیرد، با حق پذیری که در میدان عقلانیت جای دارد، سرِ سازش ندارد. خردمند کسی است که رأی خود را متهم می کند و به آنچه نفسش برایش می آراید، اعتماد نمی کند. (غرر الحکم: ۷۶) احتمال اشتباه کردن در اندیشه و برداشت غلط داشتن، حرکت در مسیر خردمندی است.

بنابراین، پذیرش حق با لجاجت، آن هم در مناظره معنایی ندارد. در بحث و گفت وگو، باید از این حالت مبرّا شد و لباس لجبازی را از تن برون کرد و ردای حق پذیری را برازنده خود دانست، در حالی که اگر روشی غیر از حق پذیری در مناظره وجود داشته باشد، مناظره سیر طبیعی و اسلامی خود را طی نخواهد کرد و به تعبیر شهید ثانی: « و ینقضی المجلس علی ذالک الانکار و الاصرار علی العناد و ذلک عین الفساد و الخیانه للشرع المطهر و الدخول فی ذم من کتم علمه؛ و بالاخره جلسه مناظره سرانجام به انکار و اصرار و کینه منقضی می شود و بدیهی است که چنین مناظره ای عین تباهکاری و خیانت به شرع مقدس و موجب ورود در مسلک کسانی است که به دلیل کتمان علم در قرآن مورد نکوهش قرار گرفته اند». (شهید ثانی، ۱۵۶)

۴- ۲ – ۴. ادب درگفتار

نکته مهم دیگری که در خوش گمان بودن انسان نقش مهمی دارد، بدزبان نبودن یا گفتار نیک با هم صحبت خود است. برخی که اهل دانش هستند، متأسفانه در مجادله و گفت وگو با دیگران، سخافت و سبکی خود را نشان می دهند و با گفتار بد، هو کردن، خنده های نابه جا و حرکت های نادرست برای پریشان کردن افکار هم گفتار خویش، باطن شان را که گویای بدگمانی و کینه توز بودن است، بُروز می دهند. این حالت با هدف های اسلامی مناظره سازگار نیست.

پیامبراکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «مؤمن، دیگران را طعن و لعن نمی کند و فحاشی و بد زبانی نمی نماید». (اخلاق شبّر: ۲۲۸)

بنابر این، باید گفتار اثرگذار را سر لوحه مناظره قرار داد و آن جز رعایت ادب در بحث نیست. امام علی علیه السلام در این باره فرموده است: «سنه الِلّئامِ قُبحُ الکلاًم؛ انسان های پست و لئیم، زشت گفتار و بد کلام هستند». (غرر الحکم: ۴۳۲)

۵- ۲ – ۴. رعایت حدّ سخن در مناظره

اطاله کلام در مناظره از نظر روحی و روانی، بر طرف دیگر مناظره تأثیر مثبت نخواهد داشت. بعید نیست نتیجه عکس نیز داشته باشد و مانند بدزبانی، عامل رنجش وی شود. وقتی انسان زیاد حرف بزند، به طور طبیعی از مسیر اصلی دور می شود و به جای اینکه در متن باشد، به حاشیه پردازی رو می آورد و کلامش عیب و نقص پیدا می کند و احتمال دارد، سخنانی به زبان بیاورد که به زیان خودش تمام شود. در مناظره هم، طرفِ مقابل، دنبال این می گردد که بر کلام هم بحثش، اشکال وارد و گفتار او را باطل کند.

در این باره امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید: «پرگویی، حاشیه روی گوینده را گسترش می دهد و بر مفاهیم سخن، ایراد و اشکال وارد می کند و گفتارش بی پایان و بی نتیجه می شود و کسی از آن بهره نمی گیرد». (همان: ۵۶۴)

۵. اصول مناظرات امام رضا علیه السلام

مباحث و مناظراتی ک