پاورپوینت کامل آثار برگزیده، کندوکاوی در تاریخ ولادت امام کاظم(ع) و پاسخ به برخی شبهات ۱۱۵ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل آثار برگزیده، کندوکاوی در تاریخ ولادت امام کاظم(ع) و پاسخ به برخی شبهات ۱۱۵ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۱۵ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل آثار برگزیده، کندوکاوی در تاریخ ولادت امام کاظم(ع) و پاسخ به برخی شبهات ۱۱۵ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل آثار برگزیده، کندوکاوی در تاریخ ولادت امام کاظم(ع) و پاسخ به برخی شبهات ۱۱۵ اسلاید در PowerPoint :

>

چکیده

در این مقاله به یکی ابهامات موجود؛ یعنی زمان ولادت امام کاظم پرداخته شده و هم چنین به موضوع تقارن زمان ولادت ایشان با شهادت امام حسن مجتبی اشاره می گردد؛ مسئله ای که از دیرباز، محل تأمّل اهالی اندیشه است. این پرسش، با توجه به بزرگداشت ایام شهادت و ولادت اولیای دین، به طور فزاینده ای، ذهن را به خود مشغول می دارد.

چنان که روشن است، در تقویم های موجود، برای زادروز امام کاظم تنها یک قول؛ یعنی هفتم صفر دیده شده؛ اما برای شهادت امام حسن، علاوه بر روز پیش گفته، بیست و هشتم صفر نیز قید گردیده است.

سؤالی که در این جا مطرح می شود، آن است که به واقع، تاریخ صحیح ولادت امام کاظم چه زمانی است و آیا با سال روز شهادت امام حسن تقارن دارد یا خیر؟ بررسی متون تاریخی با رعایت سنوات و میزان اعتماد، همراه با تحلیل علمی، تا حدّ زیادی این اطمینان را به ما می دهد که تولد امام کاظم در هفتم صفر سال ۱۲۸ هجری واقع شده است و این روز، با شهادت امام حسن، متقارن نیست و این عدم تقارن، به معنای نفی ولادت امام کاظم در این روز نمی باشد؛ بلکه روز شهادت امام حسن را باید در روز دیگری جستجو کرد.

مقدمه

بررسی متون و آثار تاریخی، نشان می دهد که اساساً منابعی که در باب شخصیت موسی بن جعفر سخن رانده اند، بسیار اندک است و همین مقدار از اسناد و گزارش ها نیز بسیاری از ابعاد زندگانی آن حضرت را مغفول گذاشته یا در گذر زمان از دست داده اند؛ به گونه ای که گاه ضروری ترین مسایل مربوط به ایشان در هاله ای از ابهام قرار دارد. البته این کاستی در خصوص برخی دیگر از پیشوایان نیز به چشم می خورد.

نگاهی به زیست اجتماعی و سیاسی امام کاظم از منظر تاریخی و نقش آفرینی وی در تحوّلات زمان خویش، نشان از آن دارد که مقطع حیات و امامت ایشان، یکی از حساس ترین و در عین حال، پرشکوه ترین دوره های تاریخ اسلام است. حکومت عباسی، به ویژه هارون الرشید (خلافت:۱۹۳-۱۷۰ق)، چنان مقتدرانه بر سرتاسر قلمرو اسلامی استیلا داشت که حتی مستشرقان را نیز وادار به توصیفات ارزنده ساخته است.

در این میان به نظر می رسد اگر مورّخی، قصد تاریخ نگاری و نوشتن حوادث و وقایع آن دوره را داشته باشد، به خصوص آن که تحت نظر دولت و با حمایت حکومت در پی انجام هدف خود باشد، قاعدتاً نمی تواند به مسئله مورد مناقشه ای؛ مانند خاندان بنی هاشم و معنوی ترین شخص این خاندان در آن دوره؛ یعنی موسی بن جعفر بپردازد.

بنابراین اگر پرداختی هم صورت گرفته باشد، تنها در سایه بیان وقایع حکومتی؛ نظیر قیام فخ و یا شکل گیری فرقه های مختلف می توان از آن حضرت سخن به میان آورد. شاید به همین سبب است که در آثار کسانی؛ چون طبری و ابن خلدون، هیچ گونه اشاره ای به شخصیت موسی بن جعفر نشده و در آن ها تنها گزارش وقایع حکومتی انعکاس یافته است (نک.به: طبری، ۱۳۸۷؛ ابن خلدون، ۱۴۰۸).

با پذیرش قلّت منابع و گزارش ها و وجود شبهات و ابهامات در خصوص امام کاظم، این پرسش به جا می نماید که آیا این ابهامات، به اندازه ای است که حتی تاریخ دقیق تولد ایشان را نیز دربرگیرد یا خیر؟ نویسنده معاصر، رسول جعفریان، در ابتدای فصل مربوط به امام کاظم، در کتاب حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، با اتکاء به صفحه ۳۵ تواریخ النبی و الآل، اثر علامه محمدتقی شوشتری آورده است: ماه تولد امام کاظم در هیچ منبعی نیامده و تنها به سال اکتفاء شده است (جعفریان، ۱۳۸۱: ۳۷۵).

نکته قابل تأمّل، آن است که وی در چاپ اول همین کتاب، اندکی معتدل تر سخن رانده و به ذکر سال زاد و محل ولادت آن حضرت بسنده کرده بود (جعفریان، ۱۳۷۱، ج۲: ۱۱)؛ بی آن که نسبت به زادروز آن ادعایی داشته باشد.

این امر، حاکی از آن است که وی پس از پژوهش ها و تأمّلات بعدی به چنین نظری رسیده و آن را در چاپ های بعدی کتاب خویش گنجانده است؛ چنان که از فرد پژوهش گری چون او نیز جز این انتظار نمی رود. اما با اندک جستجویی در منابع موجود، دلایل نقضی قابل اصطیاد است که در ادامه به آن پرداخته می شود.

سال تولد امام

۱. سال ۱۲۹ هجری

تأمّلی در داده های کهن ترین منبع تاریخی موجود که در مورد امام کاظم، به ارائه گزارش پرداخته، آدمی را با ابهامی جدّی مواجه می سازد؛ چراکه در این منابع، هیچ سخنی از زیست نامه آن حضرت به میان نیامده است.

یعقوبی، ذیل گزارش دوران هارون الرشید، عنوانی را به وفات موسی بن جعفر اختصاص داده است؛ ولی همان طور که از نام گذاری عنوان برمی آید، او تنها به مقوله رحلت آن حضرت می پردازد؛ هرچند به اجمال، از وقایع دوران پایانی حیات ایشان سخن می راند و سرانجام می نویسد: «در سال ۱۸۳ در پنجاه و هشت سالگی وفات کرد» (یعقوبی، ۱۳۷۱، ج۲: ۴۲۰)؛ بی آن که اشاره ای به تاریخ ولادت و دیگر جریان های رخ داده در حیات ایشان داشته باشد.

به نظر می رسد اولین نوشته ای که تولد امام هفتم شیعیان را گزارش کرده، کتاب تاریخ الائمه، اثر ابن ابی‎ثلج است. وی به اجمال، تنها به سال تولد ایشان؛ یعنی ۱۲۹ هجری اشاره می کند (ابن ابی ثلج، ۱۴۱۰: ۸۲). پس از او، دسته ای دیگر از منابع، این قول را پذیرفته یا به عنوان یکی از اقوال ذکر می کنند.

ابن طولون در کتاب امامان دوازه گانه آورده است: ولادت او روز سه شنبه، پیش از طلوع فجر، به سال ۱۲۹ هجری بوده است (ابن طولون، بی تا: ۹۳) و ابن کثیر هم ذیل حوادث سال ۱۸۳، به مناسبت گزارش وفات (شهادت) موسی بن جعفر، به ذکر دو قول در خصوص سال ولادت ایشان می پردازد که یکی از آن ها، دیدگاه پیش گفته است.

او می نویسد: «ابن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب، أبوالحسن الهاشمی و یقال له الکاظم، ولد سنه ثمان أو تسع و عشرین و مائه» (ابن کثیر دمشقی، بی تا، ج۱۰: ۱۸۳). بر این اساس می توان گفت که قول به سال ۱۲۹ در میان مورّخان، دارای پیروانی بوده است؛ همان طور که ابن جوزی از آن به عنوان یک قول یاد می کند (ابن جوزی، ۱۴۱۸: ۳۱۲).

۲. سال ۱۲۸ هجری

کلینی، صاحب کهن ترین کتاب حدیثی موجود که از مهم ترین آثار مورد توجه شیعه می باشد، ضمن بیان نظر پیش گفته، مبنی بر ولادت امام در سال ۱۲۹، معتقد است آن حضرت در سال ۱۲۸ هجری متولد شده است: «ولد أبوالحسن موسی بالأبواء سنه ثمان و عشرین و مائه و قال بعضهم تسع و عشرین و مائه» (کلینی، ۱۳۶۲، ج۱: ۴۷۶)؛ چنان که شیخ مفید در فصل مربوط به موسی بن جعفر، بدون ذکر روز و ماه تولد، هم چون کلینی پیش می رود و با ذکر محل تولد، سال ۱۲۸ را به عنوان زمان ولادت آن حضرت یاد می کند (مفید، ۱۴۱۳، ج۲: ۲۱۵).

ابن جوزی نیز می نویسد: «وی در مدینه به سال صد و بیست و هشت و به قولی صد و بیست و نه به دنیا آمد و او از طبقه هفتم تابعان مدینه بوده است» (ابن جوزی، ۱۴۱۸: ۳۱۲). طوسی در تهذیب الاحکام (۱۳۶۵، ج۶: ۸۱)، فتال نیشابوری در روضه الواعظین (۱۴۲۳، ج۱: ۲۲۱)، ابن شهر آشوب در مناقب (۱۳۷۹، ج۳: ۴۳۷)، طبرسی در تاج الموالید (۱۴۲۲: ۴۶) و إعلام الوری (۱۴۱۷، ج۲: ۶)، همین سال را گفته اند؛ چنان که از چگونگی بیان ابن جوزی چنین برمی آید که وی نیز به صحّت سال ۱۲۸ هجری، تمایل بیشتری دارد.

اربلی، دیگر کسی است که با ذکر قول طبری شیعی، مبنی بر ولادت امام در سال ۱۲۷ و ضعیف شمردن آن، خود هم چون بیان پیش گفته نظر می دهد و ولادت آن حضرت را در ابواء و به سال ۱۲۸ هجری می داند (اربلی، ۱۴۲۱، ج۲: ۷۴۳).

عمادالدین طبری هم آن را در سال ۱۲۸ و در مدینه می داند (طبری، ۱۳۷۶: ۱۶۹). در میان نویسندگان اهل سنت، نوشته های زیادی، این قول را پذیرفته اند؛ آثاری مثل الإتحاف شبراوی (۱۴۲۳: ۲۹۵)، کفایهالطالب گنجی شافعی (۱۴۰۴: ۴۵۷)، تاریخ بغداد خطیب بغدادی (بی تا، ج۱۳: ۲۷) و تهذیب الکمال ابویوسف المزی (۱۴۰۰، ج۱: ذیل کلمه موسی).

۳. سال ۱۲۷ هجری

چنان که در لابلای دیدگاه های مذکور دیده شد، برخی به سال ۱۲۷ هجری نظر دارند (طبری، ۱۴۱۳: ۳۰۳)؛ هرچند این دیدگاه از دید محققان، بی اعتبار دانسته شده است و در ادامه، سایر ادلّه این دیدگاه بیان خواهد شد. بر این اساس، محقّق تاریخ اسلام، حداقل با سه دیدگاه مواجه است و برای کشف قول مقرون به واقع، چاره ای جز پی گیری روش تاریخی نیست.

در میان نوشته های موجود، البته نظر ابن ابی ثلج به اصل رویداد، نزدیک تر و طبعاً امکان صحّت بالاتری دارد. چنان که می دانیم، او یکی از اصحاب امام رضا و از خواص آن حضرت بود (نک.به: طوسی، ۱۴۱۵، ج۱: ۳۵۳؛ تفرشی، ۱۴۱۸، ج۱: ۳۲۰)؛ به گونه ای که پس از شهادت آن حضرت، ملازم قبر ایشان شد تا از دنیا رفت (ابن حجر عسقلانی، ۱۳۹۰، ج۲: ۸۳).

بدیهی است اطلاعات چنین فردی که به منبع خبر متصل است، علی القاعده باید صحیح تر به شمار آید؛ جز این که دو نکته درباره نوشته وی قابل توجه است: یکی انتساب کتاب به او (جعفریان، ۱۳۸۱: ۲۳۹) و از آن بالاتر، انتساب کتاب موجود به وی می باشد و دو دیگر، عدم استناد نویسندگان و محدّثان به داده های اوست که محقق امروزی را به شدت، با تردید مواجه می سازد که چگونه با وجود چنین نوشته ای، کسی بدان تکیه نکرده یا قول مورد پذیرش او را ضعیف شمرده اند.

قول سوم نیز از اساس درستی برخوردار نیست. بنابراین به حکم روش تاریخی، داده کلینی به چند دلیل، قابلیت استناد می یابد: نخست به جهت قدمت این گزارش. کلینی هرچند مانند ابن ابی ثلج، معاصر امام کاظم نیست، اما اقوال او نسبت به دیگر راویان و مورّخان از دیرینگی بیشتری برخوردار است.

دیگر آن که داده های کلینی از حیث استناد، عموماً از سوی مورّخان و محدّثان به دیده قبول نگریسته می شود و در این مورد نیز تا دلیلی متقن بر ردّ آن نیابیم، می توانیم بر صحّت آن اعتماد کنیم. البته باید افزود کلینی در این گزارش بر خلاف دیگر روایات اش، وسائط خود را ذکر نکرده، اما روشن است که بی سند سخن نرانده؛ چرا که در حدیثی دیگر منقول از ابوبصیر، سلسله سند ولادت امام را آورده است (کلینی، ۱۳۶۲، ج۱: ۳۸۵)؛ هرچند در گزارشی که به نقل از ابوبصیر آورده، سخنی از زمان ولادت نیست. سومین دلیل آن که بسیاری از محققان و نویسندگان بعد از وی نیز هم چون او، تاریخ ۱۲۸ هجری را پذیرفته اند؛ از این رو می توان این نظر را مرجّح دانست.

البته برای این رویکرد، مؤیّدات دیگری نیز وجود دارد که از آن جمله می توان به داده مسعودی در اثبات الوصیه اشاره کرد. وی گرچه به سال دقیق تولد امام اشاره نمی کند، اما در ذیل گزارش های خود درباره امام کاظم می نویسد: ابوالحسن موسی، امامت الهی را پنهانی در سال ۱۴۸ به عهده گرفت و مؤمنان از او پیروی کردند، در حالی که بیست سال داشت (مسعودی، ۱۴۲۶: ۱۹۸). روشن است که شهادت امام صادق، در سال ۱۴۸ هجری بود (نوبختی، ۱۳۵۵: ۷۸) و با احتساب مجموعه اطلاعات، تعیین سنّ آن حضرت، چندان مشکل نمی نماید؛ از این رو می توان با نظر شمار بسیاری از منابع تاریخی، هم سو شد و قول به ولادت امام کاظم را به سال ۱۲۸ پذیرا شد.

ماه و روز ولادت امام

آن چه بیش از مقوله پیش گفته، دغدغه آفرین است، ماه و روز میلاد امام کاظم می باشد که در منابع کمتری از آن، سخن به میان آمده است؛ به همین سبب برخی به نبود آن روی کرده اند. اما با جستجو در نوشته های پیشینیان، اطلاعاتی درخور می توان به دست آورد. قدیم ترین منبعی که به تاریخ دقیق ولادت آن حضرت اشاره کرده، روضه الواعظین فتال نیشابوری است.

او ذیل زندگی امام می نویسد: مولد ایشان در ابواء (محلی بین مکه و مدینه)، روز یک شنبه هفتم صفر سال ۱۲۸ می باشد (فتال نیشابوری، ۱۴۲۳، ج۱: ۴۹۹). پس از او امین الاسلام طبرسی، حدود ۴۰ سال بعد، در إعلام الوری، همین قول را برمی گزیند و می نگارد: «حضرت موسی بن جعفر، روز هفتم ماه صفر سال یک صد و بیست و هشت در ابواء که نام منزلی بین مکه و مدینه است، متولد شد» (طبرسی، ۱۴۱۷، ج۲: ۶).

وی در دیگر کتاب خود، تاج الموالید نیز به همین قول تکیه می کند و با ذکر روز هفته می نویسد: او روز سه شنبه و به قولی یک شنبه، در ابواء (مکانی بین مکه و مدینه) در هفتم سال ۱۲۸ به دنیا آمده است (طبرسی، ۱۴۲۲: ۹۶).

ابن شهر آشوب نیز پس از بیان مکان تولد، به روز و ماه و سال تصریح می کند و قول پیش گفته را اختیار می نماید (ابن شهر آشوب، ۱۳۷۹، ج۴: ۳۲۳). حمدالله مستوفی در تاریخ گزیده، علاوه بر بیان میزان امامت امام کاظم، سال، ماه و روز ولادت را چنین گزارش می کند: «موسی کاظم، سی و چهار سال و شش ماه و بیست و یک روز امام بود و از ائمه اثنی عشر، هیچ کس را زمان امامت چنین نیست.

ولادت اش روز یک شنبه هفتم صفر، سنه ثمان و عشرین و مائه بود به مدینه» (مستوفی، ۱۳۶۴: ۲۰۴). حموی در أنیس المؤمنین (۱۳۶۳: ۱۹۳) و شیخ حسین بن عبدالصمد عاملی، پدر شیخ بهایی (۱۴۰۱: ۴۳) نیز همین قول را برمی گزینند؛ همان طور که شیخ بهایی، ذیل تاریخ هفتم صفر سال ۱۲۸، از ولادت امام در آن روز یاد می کند (۱۴۰۶: ۶) و مرحوم مجلسی نیز در بحارالأنوار، عین قول طبرسی را اخذ کرده و با استناد به کتاب إعلام الوری، به ذکر تاریخ زمان تولد امام می پردازد (۱۳۶۳، ج۴۸: ۱).

با توجه به این اقوال، قاضی نورالله مرعشی تستری در رویکردی محقّقانه، پس از جمع آوری و بیان آرای بسیاری از مورّخان و محدّثان، نتیجه می گیرد که قول مشهور، همان یک شنبه هفتم صفر سال ۱۲۸ هجری، در محل ابواء است (مرعشی تستری، ۱۴۰۹: ۲۹۸-۲۹۶). سیدمحسن امین هم به استناد قول برقی در المحاسن، پس از بیان محل تولد امام، صراحتاً به روز و ماه و سال اشاره می کند؛ هرچند سال ۱۲۹ را نیز به عنوان قولی نه چندان پایدار ذکر می نماید (امین، ۱۴۰۳، ج۲: ۵).

گفتنی است یاقوت حموی در معجم البلدان، ذیل نام ابواء، علاوه بر موضع تولد امام کاظم، آن را محل دفن آمنه، مادر حضرت رسول می داند و از این روی، شرافتی برای آن قائل شده است (حموی، بی تا، ج۱: ۹۲). در میان مستشرقین، اتان کلبرگ (تقی زاده داوری، ۱۳۸۵: ۳۰۹)، اسلام شناس سرشناس دانشگاه هبرو اورشلیم، در دائرهالمعارف اسلام، مدخل مربوط به امام کاظم، درباره تاریخ تولد ایشان می نویسد: «او در ابواء (بین مکه و مدینه) یا در مدینه و در ۷ صفر سال ۱۲۸ قمری متولد شد».

قول وی گرچه به لحاظ روش مطالعات تاریخی، به مثابه منبع اصلی قابل اتکاء نیست، اما به عنوان صاحب نظری کاردان، به اعتبار نوع کاوش و گزینش گری اش، مورد استناد قرار می گیرد. او در نگارش مقاله خود، تمامی کتب متقدّم و متأخّر را از نظر گذرانده و می نویسد: تاریخ های دیگری که مطرح گردیده اند، از این قرارند: ذوالحجه سال ۱۲۷ و ۱۲۹ قمری (تقی زاده داوری، ۱۳۸۵: ۳۰۹). به نظر می رسد او قول به ولادت امام در ماه ذی حجه را از داده طبری در کتاب دلائل الإمامه اخذ کرده باشد: «قال أبومحمّد الحسن بن علی الثانی: ولد بالأبواء بین مکه و المدینه فی شهر ذی الحجّه سنه مائه و سبعه و عشرین من الهجره» (طبری، ۱۴۱۳: ۳۰۳). این در حالی است که بین تمامی اقوال، این قول بسیار شاذ است و در منابع جستجو شده، مورّخ و یا محدّث دیگری، قائل به آن نبوده و خود کلبرگ نیز به عنوان قول دیگر که نشان از ضعف این قول دارد، از آن یاد کرده است.

از آن چه گفته شد، می توان دریافت که علامه محمدتقی شوشتری در نتیجه گیری خود مبنی بر فقدان تاریخ دقیق ولادت حضرت امام موسی بن جعفر، تنها به متون قبل از قرن پنجم رجوع کرده و عبارت «فلم یعیّن أحد شهره» (شوشتری،۱۴۲۳: ۱۵) را به محدّثان و مورّخن قرون اول که کتب شان به ما رسیده، نسبت داده و مورّخ معاصر، رسول جعفریان نیز تنها به این قول بسنده کرده و آن را نقل کرده است.

این در حالی است که اولین پاورقی فصل مربوط به امام کاظم در کتاب حیات فکری، از مناقب ابن شهرآشوب است و ابن شهرآشوب، صراحتاً به روز و ماه ولادت امام تصریح کرده است. نکته قابل تأمل تر، آن است که ادعای عدم ذکر ماه ولادت، در چاپ های اولیه کتاب پیش گفته وجود نداشته است؛ همان طور که در ترجمه عربی آن نیز دیده نمی شود: «کانت ولادته فی العام ۱۲۸ فی الأبواء و هی منطقه بین مکه و المدینه و شهادته فی الخامس و العشرین من رجب من العام ۱۸۳ فی بغداد فی سجن الخلیفه العباسی الظالم هارون الرشید (جعفریان، بی تا، ج۲: ۵).

بررسی تواریخ ارائه شده

بیشتر علمای شیعی، در نقل گزارش خود پیرامون تاریخ ولادت امام کاظم، سندی را به عنوان سلسله راویان ارائه نمی کنند. کلینی، شیخ مفید، طبری امامی، فتال نیشابوری، امین الاسلام طبرسی، ابن شهرآشوب و اربلی، از این جمله اند. ولی باید دانست برای بزرگانی چون ایشان که از عالمان سرشناس آن روزگار به شمار می روند، دسترسی به آثار و سندهای تاریخی و حدیثی چندان دشوار نبوده است، به ویژه دسترسی این آثار برای کسانی چون شیخ مفید، آسان تر بود؛ چرا که او در دوران فاطمیان مصر و آل بویه شیعه مذهب در بغداد می زیست و حتی دسترسی به منابع اولیه اهل سنت نیز کاملاً فراهم بوده است (امین، ۱۴۱۴: ۲۱-۵).

بنابراین آن چه مشهود است آن که این افراد، اسناد قابل اعتمادی داشتند که بعدها از بین رفته و آنان بر اساس آن اسناد، این تاریخ را پذیرفته اند. عبارت شیخ مفید در مقدمه مسارالشیعه، مؤیّد این مطلب است: «همواره صالحان شیعه در دوره های تاریخ، با انگیزه تقرّب الهی از طریق انجام دادن هر عمل عبادی در زمان مربوط به خود و نیز به هدف اقامه دین با رعایت زمان های حزن و سرور، این تاریخ ها را پاس می داشتند (مفید، ۱۴۱۳، ج۷: ۴۹).

در این میان هرچند خزاز (نیمه قرن۴) در کفایهالأثر، به اسنادی که بر پایه آن به نقل حدیث می پردازد، اشاره داشته؛ لیکن در میان گزارش های او، آن چه که به تاریخ ولادت و یا حتی شهادت موسی بن جعفر پرداخته باشد، به چشم نمی خورد (نک.به: خزاز، ۱۴۰۱). با در نظر گرفتن شرایط زمانی قرون ششم به بعد که شاهد رواج اندیشه اخباری و قوت رجال و مستندسازی اخبار هستیم، نقل گزارش های تاریخی، به ویژه در خصوص ائمه، اهمیت به سزایی یافت